www.e-itt.uz
III SON. 2024
50
ZAMONAVIY MASSIVLARDA XIZMAT KO‘RSATISHNI SAMARALI BOSHQARISHNING
MUHIM OMILLARI
Ismailov Najmiddin Ilxamovich
Samarqand davlat arxitektura-qurilish universiteti
ORCID: 0009-0009-6482-7684
Annotatsiya.
Mazkur maqolada zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatishni samarali
boshqarishning muhim omillari yoritilgan. Boshqarishning muhim omillariga izoh berilgan.
Hukumat tomonidan qabul qilingan me’yoriy-huquqiy hujjatlar va uning amaldagi ijrosiga
to’xtalgan. Amaldagi ijro natijasidan kelib chiqib xulosa berilgan.
Kalit so‘zlar:
zamonaviy massiv, xizmat ko‘rsatish, samarali boshqarish, boshqarishning
muhim omillari,
raqamli texnologiyalar, aqlli shahar, ijtimoiy xizmatlarda innovatsiyalar.
ВАЖНЫЕ ФАКТОРЫ ЭФФЕКТИВНОГО УПРАВЛЕНИЯ УСЛУГАМИ
В СОВРЕМЕННЫХ МАССИВАХ
Исмаилов Нажмиддин Илхамович
Самаркандский государственный архитектурно-строительный университет
Аннотация.
В данной статье освещены важные факторы эффективного
управления услугами в современных массивах. Объясните важные факторы управления.
Были затронуты принятые правительством нормативно-правовые документы и их
фактическая реализация. Выдается заключение по результатам фактического
исполнения.
Ключевые слова:
современный массив, предоставление услуг, эффективный
менеджмент, важные факторы управления, цифровые технологии, умный город,
инновации в социальных услугах.
IMPORTANT FACTORS FOR EFFECTIVE SERVICE MANAGEMENT IN MODERN ARIAS
Ismailov Najmiddin Ilxamovich
Samarkand State University of Architecture and Construction
Abstract.
This article highlights the important factors of effective management of services
in modern complexes. The important factors of management are explained. The normative legal
documents adopted by the government and their current implementation are discussed. A
conclusion is drawn based on the results of current implementation.
Keywords:
modern massif, service provision, effective management, important
management factors, digital technologies, smart city, innovations in social services.
UOʻK: 338.465.4
50-54
www.e-itt.uz
III SON. 2024
51
Kirish.
Mamlakatimizda
aholi turmush darajasini oshirish
maqsadida zamonaviy bunyodkorlik
ishlari amalga oshirilmoqda. Hududlarda xalqaro darajadagi bino va inshootlar majmualari
bilan bir qatorda zamonaviy massivlar qad rostlayapti. Aholi uchun qurilayotgan massivlar soni
yildan-yilga ortib, ularda fuqarolarimizga qator qulayliklar yaratib berilmoqda. Aholining uy-
joy sharoitini yaxshilash, hududlarda zamonaviy shaharsozlik talablari asosida ko‘p qavatli uy-
joylar, ijtimoiy soha va infratuzilma obyektlari hamda muhandislik kommunikatsiya tarmoqlari
qurilishini jadallashtirish, еr resurlaridan oqilona foydalanish va zamonaviy massivlarda
urbanizatsiyalash jarayonlarini rivojlantirish maqsadida 2022-yildan boshlab hududlarda
“Yangi O‘zbekiston” massivlari barpo etila boshlandi.
Oʻzbekistonda 2030-yilga kelib urbanizatsiya darajasi 60 foizga oshiriladi. Samarqand va
Namangan shaharlarini “millionlik shaharlar”ga aylantirish, aholisi 300 mingdan koʻp boʻlgan
shahar va tumanlar sonini 28 taga yetkazish maqsad qilingan. “Oʻzbekiston – 2030”
strategiyasida urbanizatsiya darajasini 2030-yilga kelib 51 foizdan 60 foizga oshirish koʻzda
tutilgan.
Ayni shu talablardan kelib chiqib, Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti
mutaxassislari tomonidan mamlakatda urbanizatsiya jarayonining rivojlanish tendensiyalari
oʻrganildi.
Tadqiqot natijalariga koʻra, Oʻzbekistonda urbanizatsiya darajasining ortishiga aholi
daromadlarining oshishi, oliy maʼlumotli kadrlarning koʻpayishi va uy-joylar qurilishi ijobiy
taʼsir koʻrsatadi
Soʻnggi 10-yilda Oʻzbekistonda shahar va qishloq aholisi soni 20,7 foizga teng surʼatda
oʻsdi. Bu davrda urbanizatsiya darajasi 50-51 foiz orasida saqlanib, Toshkent shahri inobatga
olinmasa, hududlarda urbanizatsiya darajasi 46-47 foiz atrofida boʻldi.
Mana shu
Zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatishni samarali boshqarish
va qulay
bo’lgan xizmatlarni ko’rsatish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Bu esa
zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatish sohasini boshqarishni tashkiliy-iqtisodiy jihatdan
to‘g‘ri shakllantirish muhimligini anglatadi. Ushbu sohaning rivojlanishi tashkiliy jihatdan
optimal va xizmatlar bozori konyunkturasiga nisbatan egiluvchan bo‘lsa, xizmat ko‘rsatish
sifati va samaradorligi shunchalik yuqori bo‘ladi. Xizmat ko‘rsatish sohasining to‘g‘ri
boshqarish milliy iqtisodiyot miqyosida bir qator ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni bartaraf
etishga sabab bo‘ladi.
Adabiyotlar sharhi.
Zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatishni samarali boshqarishda avvalom bor xizmat
ko’rsatish sohasining mohiyati oʻrganilgan manbalarni o’rganish muhim deb bilaman.
Adabiyotlarda xizmat va xizmat ko’rsatish tushunchalarining turli xil talqindagi mazmuni
berilgan. Rossiyalik olim Dalning (1882) talqinida xizmat tushunchasi quyidagicha talqin
etilgan: xizmat koʻrsatish, yordam, imtiyoz, koʻmak, koʻnglini topmoq, istagini bajo keltirmoq.
Ojegov (1991) tahriri ostida chop etilgan rus tili gramatik lugʻatida xizmatlar bu naf, foyda
keltiradigan harakat, boshqalarga yordam deb hisoblanadi degan fikr ilgari surilgan. Mazkur
tushunchalarda keltirilgan talqinlar mohiyati jihatidan, o’xshash va bir-birini to’ldiruvchi
mazmunni ifoda etgan bo’lib, hozirgi raqamli iqtisodiyot elementlari va vositalari
singdirilmagan. Xizmat tushunchasining moxiyatini Amerikalik iqtisodchi Kotler (2005)
oʻzining “Marketing asoslari” nomli kitobida quyidagicha talqin qiladi: “xizmatlar bu obʼektni
sotish jarayonida oʻz manfaatini qondirish, muayyan bir naf olish uchun qilingan harakt degan
holda, oʻzining fikrini davom ettirib, ishlab chiqarishda xizmatlar moddiy koʻrinishdagi tovarlar
bilan bogʻliq boʻlishi yoki boʼlmasligi mumkin, deb hisoblagan.
Zamonaviy massivlarda aholiga ko’rsatilayotgan xizmatlarni boshqarish bu bevosita aholi
turmush darajasi oshirish bo’lib hisoblanadi. Bu borada hukumat tomonidan juda ko’p chora
tadbirlar olib borilmoqda. Ushbu tadbirlar bugungi kunning davlat siyosati darajasiga
www.e-itt.uz
III SON. 2024
52
ko’tarilgan. Zamonaviy massivlarda xizmatlarni boshqarish asosiy darajadagi vazifalarni o’z
ichiga oladi. Mana shu vazifalarni asosida inson qadr qiymati yotadi. Buning amaliy natijasi
sifatida hukumat tomonidan qabul qilinayotgan me’yoriy huquqiy xujjatlar misol bo’la oladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xizmatlar sohasini jadal rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida” (2021 yil 11 may PQ-5113) qarori, “Xizmatlar sohasini rivojlantirishga
oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi (2022-yil 27-yanvar, PQ-104) qarori, “Xizmatlar
sohasini rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi (2022-yil 27-yanvar, PQ-
104) qarori, “Innovatsion rivojlanish strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi (2022-yil 6-iyul, PF-
165) Farmoni, “Osiyo taraqqiyot banki ishtirokida “O'zbekiston Respublikasida shaharlarni
kompleks rivojlantirish dasturi” loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi
(2023-yil 19 aprel PQ-124) qarori, “Oʻzbekiston – 2030”
strategiyasi toʻgʻrisida”gi (2023 yil 11
sentyabr PF-158)
Farmoni qabul qilindi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqot jarayonida iqtisodiy tahlil, guruhlash, tizimli va qiyosiy tahlil va boshqa usullar
qo‘llanilgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 11 sentyabrda
“Oʻzbekiston –
2030”
strategiyasi toʻgʻrisida” PF-158-son
Farmoni qabul qilindi. Ushbu strategiyada
Samarqand va Namangan shaharlarini “millionlik shaharlar”ga aylantirish, aholisi 300 mingdan
koʻp boʻlgan shahar va tumanlar sonini 28 taga yetkazish hamda barcha aholi punktlarining
bosh rejalarini ishlab chiqish maqsadlari qoʻyilgan. Yuqori daromadli ish oʻrinlari yaratish,
malakali kadrlar tayyorlash darajasini oshirish, ijtimoiy infratuzilmani takomillashtirish va
ijtimoiy xizmatlar sifatini yaxshilash orqali Zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatishni
samarali boshqarishni oshirish mumkin. Bu omillar yashash sharoitlarini yaxshilashga xizmat
qiladi.
"Zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatishni samarali boshqarishning muhim omillari"
deganda, shahar va qishloq massivlarida turli xizmat ko‘rsatish sohalarini (kommunal
xizmatlar, transport, xavfsizlik, savdo, sog‘liqni saqlash, ta’lim va boshqalar) yuqori darajada
boshqarish uchun asosiy tamoyillar nazarda tutiladi. Bu jarayonning samarali bo‘lishi uchun bir
qancha muhim omillar e’tiborga olinadi. 1-rasm.
1-rasm. Zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatishni samarali boshqarishning muhim
omillari
www.e-itt.uz
III SON. 2024
53
Infratuzilma rivoji zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatishni samarali boshqarish uchun
asosiy shartlardan biri. Infratuzilma deganda yo‘llar, binolar, suv, elektr tarmoqlari,
telekommunikatsiya, transport va boshqa zaruriy xizmat ko‘rsatish tizimlari tushuniladi. U o’z
ichiga infratuzilma rivoji bilan bog‘liq tushunchalarni oladi.
•
Transport infratuzilmasi
•
Kommunal xizmatlar infratuzilmasi
•
Axborot-kommunikatsiya tizimlari
•
Ijtimoiy infratuzilma
•
Atrof-muhitni muhofaza qiluvchi infratuzilma
•
Favqulodda xizmatlar infratuzilmasi
•
Moliyalashtirish va rejalashtirish
Hududiy muvofiqlashtirish xizmat ko‘rsatishni samarali boshqarish va rivojlantirishda
barcha resurslar va infratuzilmani ma’lum hududda to‘g‘ri rejalashtirish va taqsimlash jarayoni.
Bu nafaqat xizmatlar sifati, balki hududdagi aholining yashash sharoitini yaxshilashda ham
muhim omil hisoblanadi. Hududiy muvofiqlashtirish. Hududning o‘ziga xos xususiyatlarini
hisobga olish, har bir hudud o‘zining tabiiy, ijtimoiy va iqtisodiy xususiyatlariga ega.
Muvofiqlashtirish jarayonida shu jihatlar e’tiborga olinadi. Masalan, qishloq joylarida qishloq
xo‘jaligi uchun qulay infratuzilma, shahar joylarida esa transport va axborot tizimlari
muhimroq. Hududiy muvofiqlashtirish bu hududlararo tenglik va barqaror rivojlanishni
ta’minlash uchun zarur strategiya. Bu orqali har bir massivda yashayotgan aholi o‘z hududidan
mamnun bo‘lishi va xizmatlardan teng foydalana olishi ta’minlanadi.
Innovatsiyalarni joriy qilish xizmat ko‘rsatish va boshqaruv tizimlarida zamonaviy
texnologiyalar, yangi yondashuvlar va ilg‘or g‘oyalarni amaliyotga tadbiq etish jarayonidir.
Innovatsiyalarni tatbiq qilish xizmatlar sifatini oshirish, resurslardan samarali foydalanish va
aholi ehtiyojlarini tez va qulay qondirish imkonini beradi.
•
Raqamli texnologiyalarni qo‘llash (Raqamli platformalar va avtomatlashtirilgan tizimlar
xizmat ko‘rsatishni tezlashtiradi va soddalashtiradi)
•
“Aqlli shahar” texnologiyalari (Aqlli shahar konsepsiyasi orqali shahar infratuzilmasi va
xizmatlari avtomatlashtiriladi. Masalan:Energiya iste’molini kuzatish va tejash uchun aqlli
hisoblagichlar, Atrof-muhit monitoringi uchun sensorlar tizimi, yo’llarda tirbandliklarni
boshqarish uchun aqlli svetoforlar)
•
Ijtimoiy xizmatlarda innovatsiyalar (Sog‘liqni saqlashda masofadan maslahatlashuv
tizimlari (telemeditsina) va avtomatlashtirilgan diagnostika tizimlari, Ta’limda interaktiv
darsliklar, onlayn ta’lim platformalari va b.)
•
Yashil innovatsiyalar (Energiya tejovchi texnologiyalar va qayta tiklanadigan energiya
manbalari,qayta ishlash texnologiyalarini keng qo‘llash orqali chiqindilarni boshqarish
samaradorligini oshirish)
•
Logistika va transport sohasidagi innovatsiyalar (elektr avtomobillar, velosipedlar joriy
qilish orqali ekologik muhitni yaxshilash, jamoat transportini optimallashtirish va
yo‘nalishlarni real vaqt rejimida kuzatish imkonini beruvchi tizimlar)
•
Sun’iy intellekt va ma’lumotlar bazasi (Sun’iy intellekt yordamida xizmat ko‘rsatish
jarayonlarini tahlil qilish, mijozlar ehtiyojlarini oldindan aniqlash va samaradorlikni oshirish)
Xulosa va takliflar.
Aholiga munosib turmush sharoitini yaratish xizmat ko’rsatishni rivojlantirish va
samarali boshqarish tashkil etish orqali erishishiladi. Zamonaviy massivlardagi xizmatlar
faoliyati aholi turmush darajasi va sifatini yaxshilash hamda ularni boshqarish bo’yicha turli xil
еchimlarni ishlab chiqishni taqazo etadi.
Aholi turar joy massivlarida keng qulayliklar yaratilgan xizmat faoliyatini yoʻlga qoʻyish,
xizmatlarning aholi farovon turmush tarzini yaxshilashga olib keluvchanligini koʻpaytirish,
www.e-itt.uz
III SON. 2024
54
xizmatlari sifatini oshirishga yoʻnaltirilgan faoliyatni tashkil etish bu faoliyatning
rivojlantirishning muhim omili hisoblanadi.
Zamonaviy massivlarda bu borada amalga oshirilayotgan islohotlarning samaradorligini
oshirish uchun hukumat tomonida ishlab chiqilayotgan me’yoriy huquqiy xujjatlarni muhim
hisoblanadi. Bu xujjatlarning natijasi aholi turmush farovonligini oshirishning muhim omili
hisoblanadi.
Zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatishni boshqarish
aholi ehtiyojlarini qondirish,
yashash sharoitlarini yaxshilash va massiv infratuzilmasini samarali boshqarishga qaratilgan
jarayonlar yig‘indisi. Xizmat ko‘rsatish sifatli va uzluksiz bo‘lishi uchun kompleks boshqaruv
tizimlari, ilg‘or texnologiyalar va puxta rejalashtirish talab etiladi. Bu quyidagi zamonaviy
boshqaruv usullarini qo’llashni taqoza etadi:
1. Avtomatlashtirilgan tizimlar;
2. Raqamli platformalar;
3. Xususiy va davlat hamkorligi.
Zamonaviy massivlarda xizmat ko‘rsatishni boshqarish aholi farovonligi va turmush
sifatini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Innavatsion texnologiyalarni joriy qilish, samarali
infratuzilmani yaratish va aholining ehtiyojlarini hisobga olgan holda xizmatlarni yangi
bosqichga ko‘tarish mumkin. Bunda davlat, xususiy sektor va aholi o‘rtasidagi hamkorlikni
talab qiladi.
Adabiyotlar/Литература/References:
Farmon (2021) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 9-dekabrdagi “Yangi
O‘zbekiston” massivlarini qurish va hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini ta’minlash
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-32-sonli Farmoni.
Farmon (2022) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Innovatsion rivojlanish
strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi (2022-yil 6-iyul, PF-165) Farmoni.
Farmon (2023) “Oʻzbekiston – 2030”
strategiyasi toʻgʻrisida”gi (2023 yil 11 sentyabr PF-
158)
Farmoni qabul qilindi.
Ismailov N.I. (2023) Zamonaviy massivlar va ularda aholiga ko‘rsatiladigan xizmatlar.
Me‘morchilik va qurilish muammolari (ilmiy texnik jurnali) 27.04.2023-yil № mahsus soni.
Ismailov N.I. (2024) Zamonaviy massivlarda aholiga ko’rsatiladigan xizmatlar va ularni
tavsiflash. "Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil" ilmiy elektron jurnali. 11-son 133-138 b.
Ismailov N.I. (2024) Zamonaviy massivlarda xizmat ko'rsatish tizimining rivojlanishi.
Modern Education and Development elektron jurnali. Vol.4 No.2366-371 b.
Kotler F. (2005). Marketing-menedjment. Ekspress-kurs. — 2-ye izd.: Per. s angl.; pod red.
S.G. Bojuk. — SPb.: Piter, - S. 301.
Qaror (2021) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xizmatlar sohasini jadal
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” (2021 yil 11 may PQ-5113) qarori.
Qaror (2022) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xizmatlar sohasini rivojlantirishga
oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi (2022-yil 27-yanvar, PQ-104) qarori.
Qaror (2023) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Osiyo taraqqiyot banki ishtirokida
“O'zbekiston Respublikasida shaharlarni kompleks rivojlantirish dasturi” loyihasini amalga
oshirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi (2023-yil 19 aprel PQ-124) qarori.
Даль В.И. (1882). Толковыий словарь великорусского языка. 2-е изд. М., Т. IV. С.512.
Ожегов С.И. и др. (1991). Граматический словарь русского языка. –М.: Русский язык.
432стр.
