www.e-itt.uz
III SON. 2024
148
ТЎҚИМАЧИЛИК КОРХОНАСИДА СТРАТЕГИК РЕЖАЛАШТИРИШНИ АМАЛГА
ОШИРИШНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Абидов Бобур Собирович
Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти
ORCID: 0009-0007-2309-8492
Аннотация.
Мақолада
тўқимачилик корхоналарини самарали бошқаришда
стратегик режалаштиришни тузиш ва уни амалга оширишни ташкил этишнинг
мантиқий модели ва блок схемасини ишлаб чиқиш масаласи ўрганилган.
Калит сўзлар:
тўқимачилик корхонаси, стратегик бошқарув, стратегик
режалаштириш, ташкил этиш, лойиҳавий бошқариш.
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕТОДИКИ ОЦЕНКИ УРОВНЯ КОМПЕТЕНТНОСТИ
РАБОТНИКОВ ШВЕЙНЫХ И ТРИКОТАЖНЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ
Абидов Бобур Собирович
Ташкентский институт текстильной и легкой промышленности
Аннотация.
В статье рассматривается разработка логической модели и
структурной схемы стратегического планирования и организация ее реализации в
эффективном управлении текстильными предприятиями.
Ключевые слова:
текстильное предприятие, стратегический менеджмент,
стратегическое планирование, организация, управление проектами.
IMPROVING ORGANIZATION IMPLEMENTATION OF STRATEGIC
PLANNING IN A TEXTILE ENTERPRISE
Abidov Bobur Sobirovich
Tashkent Textile and Light Industry Institute
Abstract.
The article examines the development of a logical model and a block diagram
of strategic planning and organization of its implementation in the effective management of
textile enterprises.
Keywords:
textile enterprise, strategic management, strategic planning, organization,
project management.
UOʻK: 005.93:655
148-153
www.e-itt.uz
III SON. 2024
149
Кириш.
Бугунги кунда халқаро ту қимачилик маҳсулотлари бозорида кескин рақобат ру и
бермоқда. Бинобарин, ушбу рақобат шароитида ишлаб чиқариш корхоналари
иқтисодии самарадорлиги ҳамда рақобатбардошлигини оширишга ҳам ички, ҳам ташқи
омиллар сезиларли у з таъсирини у тказмоқда. Республикамиздаги ку плаб ишлаб
чиқариш корхоналари молиявии ҳолати барқарор бу лмаи , бу эса у з навбатида мамлакат
иқтисодии ҳолатига салбии таъсирини ку рсатади. Ту қимачилик саноатини янада
ривожлантиришни давлат томонидан қу ллаб-қувватлаш бу и ича қатор чора-тадбирлар
ишлаб чиқилиб, ҳае тга жории этилмоқда. 2022-2026 и илларга му лжалланган янги
У збекистоннинг тараққие т стратегиясида «Ту қимачилик саноати маҳсулотлари ишлаб
чиқариш ҳажмини 2 баробарга ку паи тириш»
вазифаси белгиланган бу либ, мазкур
вазифани муваффақиятли бажарилиши республикамиз
ту қимачилик саноати
корхоналари менежментида стратегик режалаштириш ва уни амалга ошириш
ташкилии -иқтисодии механизмларини такомиллаштиришни тақозо этади.
Адабиётлар шарҳи
.
Иқтисодие тга оид замонавии адабие тларда стратегик бошқарув тизимида
стратегияларни ишлаб чиқиш масаласи кенг миқе сда е ритилган. Самарали стратегик
бошқарувни ташкил этишда менежментнинг вазифаларига эътиборни қаратиш муҳим
аҳамият касб этади. Менежмент вазифаларининг дастлабки босқичи – бу стратегик
режалаштириш саналади. Бинобарин, стратегик бошқарув жарае нида ишлаб чиқилган
стратегияларни муваффақиятли амалга ошириш биринчи навбатда пухта ва илмии
жиҳатдан асосланган режалаштиришга ту ғридан-ту ғри боғлиқ бу лади.
«Стратегик режалаштириш» атамаси илк бор ҳарбии бошлиқлар томонидан
фои даланилган. Минзбергнинг
(Mintzberg, 1994) таъкидлашича, соф ҳарбии
вазифаларни ҳал қилиш натижасида ку плаб бошқарув усуллари паи до бу лган. Тадқиқот
натижалари асосида стратегик режалаштириш бу и ича дастлабки ишлар 1962-1965-
и илларда нашр этилган (Mainer, 1965; Chandler, 1962). Ушбу и у налишда таҳсинга лои иқ
илмии -тадқиқот ишларини Чандлер (1962) олиб борган бу либ, у томонидан олиб
борилган тадқиқот натижалари таҳлили шуни ку рсатадики, 1961 и илда аллақачон
унинг муаллифи стратегик режалаштириш тушунчаси ва, хусусан, стратегик режалар
намуналари билан яхши таниш бу лган. 1970 и илларда паи до бу лган тизимли е ндашув
ва тизим таҳлили, менежментга дастурии -мақсадли е ндашув ва стратегик
режалаштириш концепциясига лои иҳаларни бошқариш мустаҳкам илмии асос яратди.
Бу
бир
қатор
олимларга
шаҳарлар,
минтақаларни
ижтимоии -иқтисодии
ривожлантириш, шунингдек, давлат ва жамият фаолияти соҳасидаги муаммоларни ҳал
этишда турли миқе сдаги компанияларда стратегик режалаштириш жарае нини ташкил
этиш ва амалга оширишга тизимли е ндашувни ишлаб чиқишга имкон берди (Ackoff,
1970).
Стратегик режалаштириш тушунчаси, юқорида аи тиб у тилганидек, қатъии
назарии тузилма эмас. Ташкил этилганидан буе н у тган ярим аср мобаи нида янги
бошқарув тушунчалари, бошқарув усуллари ва ташкилотни бошқариш бу и ича қарашлар
паи до бу лди. Ҳар хил маҳаллии ва хорижии олимлар томонидан стратегик
режалаштириш атамасига таърифлар берилган.
Баринов ва Харченколар (2014) «стратегик режалаштириш -бу корхонани
ривожлантириш имкониятларини ва ташқи муҳитдаги у згаришларни прогноз қилиш
асосида стратегик мақсадни белгилаш, шунингдек, ушбу мақсадга эришиш учун
ҳаракатлар дастурини ишлаб чиқиш», деб таърифлаган.
Казакова (2018) фикрича, «стратегик режалаштириш - фирма мақсадлари, унинг
потенциали ва маркетинг соҳасидаги қадамлари у ртасида стратегик мувофиқликни
яратиш ва сақлашни бошқариш жарае нидир».
www.e-itt.uz
III SON. 2024
150
Сорокина (2018) стратегик режалаштиришга менежментнинг вазифаларидан бири
сифатида қараб, уни «ташкилотнинг мақсадларини ва уларга эришиш и у лларини
танлаш жарае ни бу лган бошқарув вазифаларидан бири», деб таърифлаган.
Муаллиф томонидан олиб борилган тадқиқотлар шуни ку рсатдики, ҳозирги кунга
келиб стратегик режалаштириш тушунчасини қаи та ку риб чиқиш учун объектив шарт-
шароитлар мавжуд.
Тадқиқот методологияси.
Илмии -тадқиқот методологияси бу либ диалектика услуби ҳисобланади ва
тадқиқот жарае нида танлаб кузатиш, таққослаш, экспертлар баҳоси каби усуллардан
фои даланилди.
Таҳлил ва натижалар муҳокамаси.
Стратегия (стратегик режа)ни амалга оширишнинг ташкилии механизми
лои иҳаларни бошқаришдан иборат бу либ, уларнинг ҳар бири аниқ стратегик мақсадга
эришишга қаратилган ва режали синергетик самара таъсирини ку рсатади. Янги бозорга
чиқиш, янги маҳсулотни жории этиш, шу ъба корхонасини сотиб олиш, янги бошқарув
тузилмасини ишлаб чиқиш ва шу каби тадбирлар инвестиция е ки ташкилии лои иҳалар
шаклида режалаштирилади ва амалга оширилади. Умуман лои иҳа портфели стратегик
режада белгиланган барча стратегик мақсадларни амалга оширишни таъминлаи ди.
Моҳиятан, мулк эгалари учун лои иҳа портфели профессионал инвестор учун
инвестиция портфели билан бир хил бу лади. Лои иҳалар портфелига инвестиция қилиш
орқали компания эгалари у з хоҳишларига ку ра тасарруф этиши мумкин бу лган, шу
жумладан янги инвестициялар учун қу шимча маблағларни оладилар. Портфелда
кутилае тган инвестиция и у налишлари ҳисобга олинмаи ди, лекин фақат стратегик
режани тасдиқлаш вақтида мазмунли каи та ишланганлар инобатга олинади. Стратегия
тасдиқлангандан су нг ҳар бир лои иҳа у згарган ташқи шартларга риоя қилиш учун янада
қаи та ишлаб чиқилади ва ижобии қарор қабул қилинган тақдирда ижрога қабул
қилинади. Масъул шахслар у з жавобгарлик соҳасидаги тезкор режага лои иҳаларни
қу шадилар.
Лои иҳавии бошқариш услубияти стратегик режалаштиришни ташкил этиш билан
боғлиқ қатор жиддии камчиликларни, масалан, такрории лик, мунтазамлилик,
ортиқчалик, расмиятчилик ва бошқаларни бартараф этишга е рдам беради. Лои иҳа
жамоаси доирасида ижодии муҳит ва стратегик фикрлаш учун шароит яратиш,
муаммолар ва ривожланиш имкониятларини биргаликда муҳокама қилиш, стратегик
мақсадларни белгилаш ва бошқа стратегияни ишлаб чиқиш фаолиятини амалга
ошириш муваффақиятли амалга оширилади. Бундан ташқари, ту қимачилик
корхонасидаги энг муҳим масалалар бу и ича раҳбар ва мутахассисларнинг биргаликдаги
иши корпоратив маданиятни такомиллаштириш, у заро ҳамкорликни ривожлантириш,
мотивация ва масъулиятни мустаҳкамлаш имконини беради.
Ривожланиш стратегияси е ки стратегик режани ишлаб чиқиш расмии равишда
лои иҳа шаклида амалга оширилади. Устав ва лои иҳа режаси ишлаб чиқилади, мақсад ва
вазифалар белгилаб олинади ҳамда вақт кесимида режа-график ишлаб чиқилади. Ишни
ташкил этиш амалга оширилади, мутахассислар танланади ва лои иҳа гуруҳи тузилади.
Бундаи лои иҳанинг якунии маҳсулоти режа-ҳисобот ҳужжатлари саналади. Якунии
маҳсулот буюртмачига, директорлар кенгаши каби тузилмага етказиб берилгач,
стратегик режада биринчи бу либ и ил давомида тезкор режалаштириш ва
бюджетлаштириш жарае ни бошланади.
Такрории характердаги асосии босқичларни аниқлаш асосида стратегик
режалаштириш функциясини тизимли равишда амалга ошириш тартибини ташкил
этишнинг блок-диаграммаси таклиф этилади: миссияни шакллантириш ва
www.e-itt.uz
III SON. 2024
151
ту қимачилик корхонасини ривожлантириш мақсадларини белгилаш; ту қимачилик
корхонаси муҳитининг стратегик диагностикаси; ту қимачилик корхонаси салоҳиятини
у рганиш ва баҳолаш; стратегияни ишлаб чиқиш ва ту қимачилик корхонаси ни
стратегик ривожлантириш сценарии ларини таҳлил қилиш; ту қимачилик корхонасини
ривожлантиришнинг асосии (бош) ва вазифавии стратегияларини танлаш;
ту қимачилик корхонасини ривожлантиришнинг асосии (бош) ва вазифавии
стратегияларини амалга ошириш механизми; стратегик контроллинг; ту қимачилик
корхонасини ривожлантиришнинг стратегик мақсадлари ва вазифаларига эришиш
учун ту қимачилик корхонасини стратегик режалаштириш учун яхлит ахборот базаси.
Тадқиқот жарае нида берилган таърифни ривожлантириб, муаллиф стратегик
режалаштиришни тизимли равишда амалга оширишнинг блок-схемасини таклиф
қилади. 1-расмда ку рсатилгандек, ту қимачилик корхоналарини бошқаришда стратегик
режалаштириш функцияларини амалга оширишни ташкил этиш стратегик
режалаштириш жарае нининг саккизта асосии босқичларини бажаришнинг мантиқии
кетма-кетлиги шаклида қурилиши мумкин.
1-расм - Тўқимачилик корхонасида стратегик режалаштиришни амалга
оширишни ташкил этиш
Манба:
муаллиф ишланмаси.
ТЎҚИМАЧИЛИК
КОРХОНАЛАРИНИ БОШҚАРИШНИНГ ИНТЕГРАЦИЯЛАШГАН
АХБОРОТ ТИЗИМИ
1. Корхона миссиясини шакллантириш ва ривожланиш мақсадларини
белгилаш
2. Корхона ташқи муҳити диагностикасини амалга ошириш
3. Корхона салоҳиятини ўрганиш ва уни баҳолаш
4. Стратегияни ишлаб чиқиш ва корхона ривожланиш стратегиялари
сценарийларини таҳлил қилиш
5. Корхона бош ва вазифавий сттратегияларини ишлаб чиқиш
6. Корхона бош ва вазифавий стратегияларини амалга ошириш
механизми
7. Стратегик контроллинг
8. Корхонани стратегик режалаштиришнинг интеграллашган ахборот
базаси
www.e-itt.uz
III SON. 2024
152
Муаллифлик блок-схемаси ту қимачилик корхонасини ривожлантиришни
стратегик режалаштиришни ташкил этишнинг анъанавии тақдимотидан фарқ қилади,
чунки у қуи идаги янги имкониятларни беради: ту қимачилик корхонасини у з вақтида
динамик равишда ривожланае тган бозор талабларига мослаштириш; стратегик, тактик
ва кундалик режалаштиришнинг сифатли муносабатлари; зарур режалаштириш
уфқларини асослаш; режалаштириш ва ту қимачилик корхонаси бошқарувининг бошқа
функциялари у ртасида тегишли ахборот оқимларини аниқлаш; тасдиқланган
вазифавии стратегияларни ва асосии ижрочиларни амалга ошириш муддатларини
белгилаш;
ту қимачилик
корхонасининг
молиявии -ху жалик
фаолиятининг
и у налишларини зарур ресурслар билан у з вақтида таъминлаш учун мақбул
графикларни моделлаштириш; бош ва вазифавии стратегияларни амалга ошириш
жарае нида бошқарув қарорларини қабул қилиш.
Ту қимачилик корхонасининг ташқи ва ички муҳитининг динамиклиги ва
мураккаблиги туфаи ли стратегик режалаштиришни амалга ошириш босқичларининг
ту лиқлиги ва самарадорлигига эришиш учун тадқиқот ишида тизимли ва яхлит
е ндашувларга, шунингдек, стратегик режалаштиришнинг такомиллаштирилган
қуи идаги тамои илларига таяниш таклиф этилган: реалилик, узоқ муддатлилик,
сифатли ва миқдории у лчовлилик, у заро таъсир, илмии лилик, акс эттиришлик,
чекланган оқилоналик, у з тақдирини у зи белгилаш, ресурсларни заҳиралаш,
диверсификация қилиш, мосланувчанлик.
Юқорида келтирилган тамои илларни қу ллаш зарурлигига таяниб, муаллиф
томонидан стратегик бошқарувнинг таниқли усулларидан фои даланиш муҳимлигини
таъкидлаи ди, уларни тизимлаштириш қуи идаги гуруҳлар бу и ича амалга оширилади:
ту қимачилик
корхонасининг
миссиясини,
узоқни
ку ришини,
барқарор
ривожланишининг стратегик мақсадлари ва вазифаларини ишлаб чиқиш усуллари;
ту қимачилик корхонасининг ташқи ва ички муҳитини стратегик таҳлил қилиш
усуллари; ту қимачилик корхонасини ривожлантириш стратегиясини ишлаб чиқиш
усуллари; стратегик, тактик ва кундалик режалаштириш муносабатларини
шакллантириш усуллари; ту қимачилик корхоналарини ривожлантириш стратегиясини
амалга ошириш механизми усуллари; ту қимачилик корхонаси стратегиясини амалга
ошириш устидан стратегик назоратни ташкил этиш усуллари ва стратегик
режалаштириш учун яхлит ахборот тизимини шакллантириш усуллари.
Стратегик режалаштириш функцияларини тизимли равишда амалга ошириш
тартибини ташкил қилишнинг блок-схемасида прогноз қилиш ва тизимни
моделлаштириш усулларидан ҳамда стратегик бошқарувнинг дастурии -мақсад ва
мақсадга и у налтирилган усулларидан фои даланишга алоҳида у рин берилган.
Xулоса ва таклифлар.
Ту қимачилик саноати корхоналарида стратегик режалаштириш ва уни амалга
ошириш самарадорлигини ошириш учун қуи идаги таклифларни берамиз:
- ту қимачилик корхоналарида стратегик бошқаришда жарае нли е ндашувни амалга
ошириш лозим;
- ту қимачилик корхоналарида стратегик режалар корхона фаолиятига таъсир
қилувчи ҳам ички ва ҳам ташқи омиллар у згаришини ҳисобга олган ҳолда пухта ва ҳар
томонлама асосланган ҳолда тузилиши лозим;
- ту қимачилик корхонасини у з вақтида динамик равишда ривожланае тган бозор
талабларига мослаштириш ва натижалар асосида истиқболдаги ривожини стратегик
режалаштиришни амалга ошириш зарур;
- стратегик, тактик ва кундалик режалаштиришнинг сифатли муносабатларини
таъминлаш орқали стратегик режаоар натижадорлигини таъминлаш керак;
www.e-itt.uz
III SON. 2024
153
- ту қимачилик корхонасининг молиявии -ху жалик фаолиятининг и у налишларини
зарур ресурслар билан у з вақтида таъминлаш учун мақбул графикларни
моделлаштириш талаб этилади;
- стратегик режалаштиришни амалга оширишда замонавии иқтисодии -математик
усуллардан фои даланиш зарур бу лади.
Адабиётлар/Литература/References:
Ackoff R. (1970). A Concept of Corporate Planning. N. Y., 158 p.; Branch M. The Corporate
Planning Process. American Management Association, Inc. N. Y., 1962.; Dam A.V. Strategic
planning for Corporate Growth in Developing Countries // Long Range Planning. 1969.
September. P. 9-11.
Chandler A.D., (1962), Jr. Strategy and Structure: Chapters in the History of the Industrial
Enterprise. Cambridge: MIT Press, - 463 p.
Mintzberg H. (1994). Rethinking Strategic Planning Part 1: Pitfalls and Fallacies // Long
Range Planning. Vol. 27, № 3. P. 12-21.
Баринов
В.А.,
Харченко
В.Л.
(2014)
Стратегический
менеджмент:
учебное
пособие.
М
.:
ИНФРА
-
М
, 285
с
. // Barinov V.A., Kharchenko V.L. (2014) Strategic
Management:
А
Study Guide. Moscow: INFRA-M, 285
р.
Казакова Н.А. и др. (2018). Стратегический менеджмент: учебник. ИНФРА
-
М. 320 с.
Сорокина А.В. (2018). Стратегическое планирование: учебное пособие. МИИТ, 180 с.
