Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
379
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
YASHIL TEXNOLOGIYALAR VA INNOVATSIYALAR: IQTISODIY O‘SISH
UCHUN YANGI YO‘L
Baymuradova Zilola Alisherovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti talabasi
Annotatsiya:
So‘nggi yillarda global miqyosda iqlim o‘zgarishi, resurslar
tanqisligi va atrof-muhit ifloslanishi fonida yashil texnologiyalar va innovatsiyalar
barqaror iqtisodiy o‘sishning asosiy harakatlantiruvchisiga aylangan. Ushbu maqolada
yashil texnologiyalarning iqtisodiy samaradorligi, innovatsion yondashuvlar orqali
energiya tejash, chiqindilarni kamaytirish va yangi ish o‘rinlari yaratish kabi jihatlari
tahlil qilinadi.
Tadqiqotda O‘zbekiston misolida yashil texnologiyalarni joriy etishdagi mavjud
holat, xalqaro tajribalar bilan taqqoslash, va iqtisodiy o‘sishga ta’siri statistik
ko‘rsatkichlar asosida yoritiladi. Jadval va grafikalar orqali oxirgi yillarda amalga
oshirilgan loyihalar samaradorligi va istiqbollari baholanadi.
Maqola natijalari O‘zbekistonda yashil texnologiyalarni keng joriy etish
zarurligini asoslaydi va iqtisodiy siyosatda innovatsion yondashuvlarga ustuvorlik
berish bo‘yicha takliflar beradi.
Kalit so‘zlar
: yashil texnologiyalar, innovatsiyalar, iqtisodiy o‘sish, barqaror
rivojlanish, energiya samaradorligi, O‘zbekiston.
Kirish
Iqlim o‘zgarishi va ekologik inqiroz global iqtisodiyot oldiga tub islohotlarni
talab qiluvchi vazifalarni qo‘ymoqda. Shu fonada,
yashil texnologiyalar
va
innovatsiyalar
iqtisodiy o‘sishning yangi yo‘nalishi sifatida e’tirof etilmoqda. Yashil
texnologiyalar nafaqat atrof-muhitga zarar yetkazmaslik, balki resurslardan tejamkor
foydalanish, energiya samaradorligini oshirish va yangi ish o‘rinlari yaratish imkonini
beradi.
Dunyo mamlakatlari tomonidan qayta tiklanuvchi energiya, chiqindisiz ishlab
chiqarish, bioinnovatsiyalar va suv resurslarini tejaydigan texnologiyalar orqali
barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish yo‘lida izchil chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda. Ayniqsa, Germaniya, Janubiy Koreya, Xitoy kabi mamlakatlar yashil
innovatsiyalarni milliy rivojlanish strategiyasiga aylantirgan.
O‘zbekistonda ham oxirgi yillarda yashil iqtisodiyotga o‘tish yo‘lida muhim
tashabbuslar ilgari surilmoqda. Bu borada 2023-yilga kelib
yashil texnologiyalar
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
380
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
iqtisodiy o‘sishdagi ulushi 2,8 milliard AQSh dollariga
yetgani bu yo‘nalishning
strategik ahamiyatini ko‘rsatadi.
1-rasm. O‘zbekistonda yashil texnologiyalar hissasining YaIMdagi ulushi
(2015–2023 yillar, mlrd. AQSh dollari)
Ushbu maqola O‘zbekistonda yashil texnologiyalarning joriy holati, ularning
iqtisodiyotdagi o‘rni, xalqaro tajribalar bilan taqqoslanishi va istiqbolli yo‘nalishlarini
yoritishga qaratilgan.
Metodologiya
Ushbu tadqiqotda miqdoriy tahlil usuli qo‘llanildi. Maqola O‘zbekistonda yashil
texnologiyalar va innovatsiyalarni rivojlantirish holatini statistik ko‘rsatkichlar orqali
baholaydi va ularni xalqaro tajribalar bilan taqqoslaydi.
Tahlil quyidagi asosiy indikatorlarga asoslandi:
•
Yashil texnologiyalarning YaIM (GDP)dagi ulushi (2015–2023)
•
2023-yil uchun sohalar kesimida investitsiya hajmlari
•
Innovatsion texnologiyalar asosida yaratilgan yangi ish o‘rinlari
•
Qayta tiklanuvchi energiya salohiyati (kutilayotgan yillik o‘sish)
Tadqiqot quyidagi manbalar asosida olib borildi:
•
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish
vazirligi hisobotlari
•
Davlat Statistika Qo‘mitasi (stat.uz) — soha kesimidagi investitsiya
ko‘rsatkichlari
•
Jahon banki, IRENA, va UNDPning O‘zbekiston bo‘yicha ochiq ma’lumotlar
bazalari
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
381
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
•
Xalqaro ilmiy maqolalar va ekspert tahlillar
Natijalar
Tahlil natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston iqtisodiyotida
yashil
texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar
asta-sekin o‘z o‘rnini egallamoqda. Bu
o‘sish jarayoni izchil davlat siyosati, xalqaro hamkorlik va mahalliy innovatsion
tashabbuslarning uyg‘unligi natijasidir.
Yuqoridagi grafikdan ko‘rinib turibdiki, 2015-yilda yashil texnologiyalarning
YaIMdagi ulushi
faqat 0,2 mlrd. AQSh dollarini
tashkil etgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich
2023-yilga kelib
2,8 mlrd. dollarga
yetgan. Bu esa deyarli
14 baravar o‘sish
ni
anglatadi.
Bu ko‘rsatkich energiya samaradorligini oshirish, chiqindilarni kamaytirish va
yangi texnologiyalarni joriy qilish orqali iqtisodiy samaradorlikni ta’minlash
imkoniyatini ochib berganini ko‘rsatadi.
2023-yilda O‘zbekistonda yashil texnologiyalar sohasiga eng katta investitsiya
quyidagicha taqsimlandi:
•
Quyosh energetikasi (700 mln. USD)
— resurslarga boylik va quyoshli kunlar
soni bu sohani yetakchi o‘ringa olib chiqmoqda.
•
Shamol energetikasi (450 mln. USD)
— yangi stansiyalar barpo etilishi bilan
jadal rivojlanmoqda.
•
Yashil qurilish (300 mln. USD)
— energiya tejamkor binolar va issiqlik
izolatsiyasi texnologiyalari asosiy yo‘nalish hisoblanadi.
•
Chiqindilarni qayta ishlash (180 mln. USD)
va
suvni tejaydigan
texnologiyalar (220 mln. USD)
esa ekologik muammolarga barham berishga
qaratilgan.
Yashil texnologiyalarni kengaytirish natijasida oxirgi uch yilda
30 mingdan
ortiq yangi ish o‘rinlari
yaratilgan. Bularning aksariyati quyosh panellarini ishlab
chiqarish, montaj qilish, texnik xizmat ko‘rsatish va chiqindilarni ajratish kabi
sohalarda to‘plangan.
Munozara
Tahlil natijalari shuni ko‘rsatmoqdaki, O‘zbekistonda
yashil texnologiyalar va
innovatsiyalar
sohasida boshlangan islohotlar ijobiy iqtisodiy va ijtimoiy natijalarni
bermoqda. Investitsiyalarning sohalar kesimida muvozanatli taqsimlanishi va ularning
YaIMga qo‘shgan hissasining yildan-yilga ortib borayotgani bu sohaning strategik
istiqbolga ega ekanini tasdiqlaydi.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
382
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
Yashil texnologiyalar, xususan,
quyosh va shamol energetikasi
, O‘zbekistonda
iqtisodiy samaradorlikning yangi manbai bo‘lmoqda. Mahalliy ishlab chiqaruvchilar
va xorijiy investorlar ishtirokida tashkil etilgan quyosh panellari zavodlari, energiya
samarador qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalari milliy iqtisodiyotda yangi
sanoat tarmoqlarini shakllantirmoqda.
Bundan tashqari,
yashil qurilish
texnologiyalarining rivojlanishi energiya
iste’molini kamaytirish orqali uzoq muddatli tejamkorlikni ta’minlaydi. Bu esa
energetika tizimiga tushayotgan bosimni kamaytiradi va aholining xarajatlarini
kamaytiradi.
Yashil texnologiyalar nafaqat iqtisodiy, balki ekologik barqarorlikni
ta’minlashda ham muhim ahamiyatga ega. Misol uchun, chiqindilarni qayta ishlash
tizimining rivojlanishi bilan poligonlar yuklamasi kamaymoqda va havoga
chiqarilayotgan zararli gazlar hajmi pasaymoqda.
Bundan tashqari,
yashil bandlik
ning ortishi aholining ayniqsa yoshlar va texnik
mutaxassislar o‘rtasida ish bilan bandligini ta’minlashda muhim rol o‘ynamoqda. Bu
esa iqtisodiy inklyuzivlik va barqaror ijtimoiy taraqqiyot uchun muhim omil sanaladi.
Xalqaro tajriba, ayniqsa Janubiy Koreya va Xitoyning texnologik
modernizatsiya yondashuvlari O‘zbekiston uchun dolzarb bo‘lib, bu mamlakatlar kabi:
•
Davlat-xususiy sheriklik asosida
ishlab chiqarish loyihalari
•
Innovatsion grantlar
va subsidiyalar
•
Raqamlashtirish orqali monitoring tizimlari
joriy etilishi natijadorlikni
oshiradi.
Xulosa
O‘zbekiston iqtisodiy taraqqiyotining yangi bosqichida
yashil texnologiyalar
va innovatsiyalar
strategik ustuvor yo‘nalish sifatida shakllanmoqda. So‘nggi sakkiz
yil ichida bu yo‘nalishga qaratilgan e’tibor natijasida:
•
YaIMda yashil texnologiyalar ulushi
2,8 mlrd. dollarga
yetdi,
•
Investitsiyalar hajmi
2023-yilda sohalar kesimida sezilarli darajada oshdi,
•
30 mingdan ortiq yangi ish o‘rinlari
yaratildi.
Bu jarayonlar O‘zbekistonning ekologik va iqtisodiy barqarorlikka
intilayotganini, global yashil iqtisodiyot tendensiyalariga mos ravishda
rivojlanayotganini ko‘rsatmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining yashil texnologiyalarni keng joriy etishda
quyidagi yo‘nalishlarga alohida e’tibor qaratishi maqsadga muvofiq:
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
383
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
1.
Milliy innovatsion fond tashkil etish.
Mahalliy startaplar va tadqiqotchilarni
moliyaviy qo‘llab-quvvatlovchi fondlar orqali innovatsion loyihalarni
rag‘batlantirish.
2.
Hududiy inkubatsion markazlar tashkil etish.
Har bir viloyatda yashil
texnologiyalar bilan shug‘ullanuvchi kichik bizneslarni qo‘llab-quvvatlovchi
markazlar ochish.
3.
Raqamlashtirish va monitoring tizimini kuchaytirish.
Yashil loyihalarning
natijadorligini baholash uchun sun’iy intellekt va IoT texnologiyalaridan
foydalanish.
4.
Kadrlar tayyorlash va ta’lim tizimini moslashtirish.
Texnik kasb-hunar
maktablari, universitetlarda yashil iqtisodiyot va texnologiyalarga ixtisoslashgan
yo‘nalishlar ochish.
5.
Xalqaro sheriklikni kengaytirish.
Xitoy, Janubiy Koreya va Yevropa Ittifoqi
kabi davlatlar bilan tajriba almashish, qo‘shma loyihalar yaratish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish
vazirligi. (2023).
“Yashil iqtisodiyotga o‘tish bo‘yicha Milliy Strategiya.”
2.
Davlat Statistika Qo‘mitasi. (2023).
“Energiya, investitsiya va bandlik statistik
ko‘rsatkichlari.”
3.
International Renewable Energy Agency (IRENA). (2023).
Renewable Energy
Statistics 2023.
4.
United Nations Development Programme (UNDP). (2022).
Green Innovation
and Job Creation in Central Asia: Uzbekistan Report.
5.
World Bank. (2023).
World Development Indicators – Green Growth and
Clean Energy.
6.
OECD. (2022).
Green Innovation and Productivity in Emerging Economies.
OECD Green Growth Series.
7.
Global Green Growth Institute (GGGI). (2021).
Promoting Green Investments
in Uzbekistan.
8.
Ministry of Energy of the Republic of Uzbekistan. (2023).
“Renewable Energy
Projects and Implementation Reports.”
