Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
147
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
JAHON IQTISODIYOTIDA ISLOM MOLIYASINING O‘RNI
Bahromova Madina Shavkat qizi
Ilmiy rahbar Sa’dullayeva Gulnoza Usmanovna
Annotatsiya Mazkur maqolada jahon iqtisodiyotida Islom moliyasining tutgan
o‘rni, rivojlanish tendensiyalari va uning asosiy tamoyillari chuqur tahlil qilingan.
Islom moliyasining boshqa moliyaviy tizimlardan farqlari va global moliya
bozorlaridagi ahamiyati keng yoritilgan. Shuningdek, ushbu moliya tizimining
iqtisodiy barqarorlik, ijtimoiy tenglik va moliyaviy inklyuziyani ta'minlashdagi roli
ko‘rib chiqilgan. Maqolada statistik ma'lumotlar asosida Islom moliyasining jahon
iqtisodiyotidagi o‘sish sur'atlari, uning milliy iqtisodiyotlarga ta'siri va kelajakdagi
istiqbollari baholangan. Bundan tashqari, Islom moliyasining rivojlanishiga to‘sqinlik
qiluvchi omillar va ularni yengib o‘tish yo‘llari ham ko‘rib chiqiladi.
Kalit so‘zlar: Islom moliyasi, global iqtisodiyot, iqtisodiy barqarorlik, moliyaviy
tamoyillar, jahon moliya bozori, moliyaviy inklyuziya, shariat tamoyillari.
Kirish
Hozirgi zamon global moliya bozori dinamik rivojlanish jarayonida turli
moliyaviy tizimlarni qamrab oladi. Ushbu tizimlardan biri bo‘lgan Islom moliyasi
o‘zining shariat tamoyillariga asoslanganligi sababli alohida e'tiborni tortadi. Islom
moliyasi nafaqat musulmon mamlakatlarda, balki Yevropa, Amerika va Osiyo kabi
mintaqalarda ham jadal rivojlanmoqda. Ushbu moliya tizimi shariat qoidalariga
asoslangan holda, iqtisodiy tenglik, barqarorlik va ijtimoiy mas'uliyatni ta'minlashga
yo‘naltirilgan. Ushbu maqolada Islom moliyasining asosiy tamoyillari, jahon
iqtisodiyotidagi o‘rni va ahamiyati, shuningdek, uning rivojlanish tendensiyalari tahlil
qilinadi. Jahon bozoridagi muvaffaqiyatli tajribalar va O‘zbekiston kabi
rivojlanayotgan mamlakatlarda Islom moliyasini joriy etish imkoniyatlari ham
yoritiladi.
Asosiy qism
Islom moliyasi shariat qoidalariga asoslangan bo‘lib, uning asosiy tamoyillari
quyidagilardan iborat:
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
148
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
1.
Riba (foiz)
: Islom moliyasida riba taqiqlangan, ya'ni kredit foizlarini olish
va to‘lash man etiladi. Ushbu tamoyil iqtisodiy tenglikni ta'minlash va moliyaviy
yuklarni adolatli taqsimlashga qaratilgan.
2.
G‘arar (noaniqlik)
: Katta tavakkalchilik va noaniqlik bilan bog'liq
bitimlar taqiqlangan. Ushbu tamoyil orqali moliyaviy bitimlarning shaffofligi va
xavfsizligi ta'minlanadi.
3.
Halollik prinsipi
: Moliyaviy faoliyat harom deb topilgan sohalarga
yo‘naltirilmasligi kerak (masalan, spirtli ichimliklar, qimor). Bu tamoyil Islom
moliyasining ijtimoiy mas'uliyatini aks ettiradi.
4.
Riskni taqsimlash
: Moliyaviy operatsiyalarda risk va foyda sheriklik
asosida taqsimlanadi. Bu esa iqtisodiy xatarlarni minimallashtirish va jamiyatdagi
tenglikni oshirishga xizmat qiladi.
Jahon iqtisodiyotida Islom moliyasining o‘rni
So‘nggi yillarda Islom moliyasi jahon moliya bozorida jadal rivojlanmoqda.
Islom banklari va moliya institutlari nafaqat musulmon davlatlarda, balki Buyuk
Britaniya, AQSh va Germaniya kabi davlatlarda ham faoliyat olib bormoqda. Ushbu
tizimning asosiy afzalliklari:
•
Barqarorlik
: Islom moliyasi iqtisodiy inqirozlar davrida nisbatan barqarorlikni
saqlab qoladi. Chunki ushbu tizim moliyaviy xatarlarni taqsimlashga asoslangan.
•
Ijtimoiy adolat
: Risk va foydaning adolatli taqsimlanishi jamiyatdagi tenglikni
ta'minlaydi. Islom moliyasi, ayniqsa, kambag'al qatlamlarni moliyaviy xizmatlar bilan
qamrab olishga qaratilgan.
•
Real sektorni qo‘llab-quvvatlash
: Islom moliyasi investitsiyalarni asosan real
iqtisodiyot sohalariga yo‘naltiradi, bu esa iqtisodiy o‘sishga xizmat qiladi.
Islom moliyasining global miqyosdagi rivojlanishida quyidagi statistic
ma’lumotlar kuzatilmoqda:
•
2023-yil holatiga ko‘ra, Islom moliyasi aktivlari hajmi 3,5 trillion AQSh
dollaridan oshgan.
•
Har yili Islom moliyasi sanoati o‘rtacha 10-12% o‘sish sur'atiga ega.
•
Saudiya Arabistoni, Malayziya va Birlashgan Arab Amirliklari Islom
moliyasining eng yirik markazlari hisoblanadi.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
149
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
•
Sukuk (Islom obligatsiyalari) bozorining hajmi 2022-yilda 800 milliard AQSh
dollaridan oshib ketgan.
Islom moliyasi global moliyaviy integratsiyada muhim o‘rin egallamoqda.
Ko‘plab xalqaro moliyaviy tashkilotlar, masalan, Jahon banki va IMF, Islom
moliyasining barqaror rivojlanishdagi ahamiyatini e'tirof etmoqda. Shu bilan birga,
Islom moliya vositalaridan, jumladan, sukuk kabi instrumentlardan foydalanish
kengaymoqda. Yevropa mamlakatlarida ham Islom moliya institutlari ko‘paymoqda,
bu esa ushbu tizimning xalqaro miqyosdagi ahamiyatini oshirmoqda.
Tahlil va natijalar
Islom moliyasi jahon iqtisodiyotiga quyidagi yo‘nalishlarda
ijobiy ta'sir ko‘rsatmoqda:
1.
Iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash
: Moliyaviy vositalarning real
sektorga yo‘naltirilishi iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Ushbu
yondashuv iqtisodiy inqirozlar xavfini kamaytiradi.
2.
Investitsiyalarni rag'batlantirish
: Shariatga mos investitsiyalar global kapital
oqimlarini kengaytirishga imkon beradi. Bu esa xalqaro moliyaviy integratsiyani
mustahkamlaydi.
3.
Moliyaviy inklyuziya
: Islom moliyasi aholining bank xizmatlaridan
foydalanmayotgan qatlamlari uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Masalan, kambag'al
yoki moliyaviy infratuzilmaga ega bo‘lmagan hududlarda mikroqarzlar orqali iqtisodiy
faoliyatni qo‘llab-quvvatlaydi.
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, Islom moliyasi nafaqat musulmon davlatlari, balki
global iqtisodiyot uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu tizimning ijtimoiy va
iqtisodiy samaradorligi uni kelajakda yanada rivojlanishiga zamin yaratadi.
REFERENCES
1. Ahmed, S. (1989), Islamic Banking and Finance, Journal of Monetary
Economics, Vol 24, pp. 157-167.
2. Blitz, R. and Long, M. (1965), The Economics of Usury Regulation. Journal of
Political Economy, Dec., pp. 608-619.
3. Ahmadjonov, A Abdullayev, M Mamayusupov, O Umarjonov. (2021). Raqamli
iqtisodiyotda boshqaruv muammolari. Science and Education, 2(10), 636-642.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
150
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
4. AA, Mulaydinov Farkhod Muratovich. (2021). RAQAMLI IQTISODIYOT
TUSHUNCHASI,
AFZALLIKLARI
VA
AMALIY
AHAMIYATI.
АХБОРОТКОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ
ВА
ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯЛАРНИНГ ЗАМОНАВИЙ МУАММОЛАРИ ВА
ЕЧИМЛАРИ ОНЛАЙН РЕСПУБЛИКА ИЛМИЙ-ТЕХНИК АНЖУМАНИНИНГ
МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ, 2 (6), 794
5. Akhmadjonov, A Abdullayev, A Abdupattayev, M Sultonov. (2021). ISLAMIC
BANKING MANAGEMENT, ASSETS AND LIBILITIES. Scientific progress, 2 (6),
1525-1532.
6. M Mamadjonov, A Abdullayev, I Abdurahmonov, A Mamadaliyev. (2021).
CHALLENGES OF MANAGEMENT IN THE DIGITAL ECONOMY. Scientific
progress, 2 (6), 1533-1537.
7. MMQ Tojiyeva, AAU Abdullayev. (2021). THE USE OF MODERN
TECHNOLOGIES IN STATISTICAL DATA COLLECTION. Asian Journal of
Multidimensional Research 10 (12), 250-254.
