ASTIONIM KOMPONENTLI MAQOLLAR

Acumen:

International Journal of

Multidisciplinary Research

ISSN: 3060-4745

IF(Impact Factor)10.41 / 2024

Volume 2, Issue 4

5

Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research

ASTIONIM KOMPONENTLI MAQOLLAR

Mirzayeva Feruza

Termiz davlat pedagogika instituti Tillar fakulteti o‘qituvchisi

Fayzullayeva Mohichehra Obid qizi

Termiz davlat pedagogika instituti Tillar fakulteti talabasi

Annotatsiya: Ushbu maqolada astionim komponentli maqollar tahlil qilinadi.

Astionimlar geografik nomlarni o‘z ichiga olgan iboralar bo‘lib, ular xalq
donishmandligi va madaniy identifikatsiyani aks ettiradi. Tadqiqot IMRAD talablari
asosida olib borilgan bo‘lib, maqollarning kelib chiqishi, semantik xususiyatlari va
ularning turli tillardagi ekvivalentlari o rganiladi. Ingliz, o zbek va boshqa
tillardagi astionim komponentli maqollar tahlil qilinib, ularning lingvistik va madaniy
o‘ziga xosliklari ochib beriladi.

Kalit so‘zlar: Astionim, maqollar, geografik nomlar, madaniy identifikatsiya,

semantika.

Аннотация: В данной статье анализируются пословицы с астионимным

компонентом. Астионимы – это выражения, содержащие географические
названия, отражающие народную мудрость и культурную идентичность.
Исследование проводится в соответствии с требованиями IMRAD, изучая
происхождение, семантические особенности и эквиваленты таких пословиц в
разных языках. Анализируются пословицы с астионимами в английском,
узбекском и других языках, выявляя их лингвистическую и культурную
уникальность.

Ключевые слова: Астионим, пословицы, географические названия,

культурная идентичность, семантика.

Abstract: This article analyzes proverbs with an astionym component.

Astionyms are expressions containing geographical names, reflecting folk wisdom and
cultural identity. The study follows the IMRAD structure, examining the origin,
semantic features, and equivalents of such proverbs in different languages. Proverbs
with astionym components in English, Uzbek, and other languages are analyzed to
highlight their linguistic and cultural uniqueness.

Keywords: Astionym, proverbs, geographical names, cultural identity,

semantics.

Acumen:

International Journal of

Multidisciplinary Research

ISSN: 3060-4745

IF(Impact Factor)10.41 / 2024

Volume 2, Issue 4

6

Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research

Kirish:

Maqollar xalq og‘zaki ijodining eng qadimiy va muhim janrlaridan biri bo‘lib,

ular xalqning tarixiy tajribasi, dunyoqarashi va madaniyati aks etgan qisqa va
mazmunli iboralardir. Astionim (joy nomlari) komponentli maqollar esa ma‘lum bir
geografik hudud yoki joy nomini o‘z ichiga olgan iboralar bo‘lib, ularning lingvistik
va semantik tahlili xalq tafakkuri va etnolingvistik xususiyatlarini ochib berishga
yordam beradi. Ushbu maqolada astionim komponentli maqollarni o‘rganishning
nazariy va amaliy jihatlari, ularning lingvistik va madaniy tahlili IMRAD talablari
asosida bayon etiladi.

Metodologiya:

Tadqiqot jarayonida quyidagi metodlardan foydalanildi:

•

Deskriptiv tahlil

‘ astionim komponentli maqollarni aniqlash va ularning

lug‘aviy-semantik xususiyatlarini tavsiflash.

•

Komparativ tahlil

‘ turli tillardagi astionim komponentli maqollarni

taqqoslash va ularning o‘zaro o‘xshash hamda farqli jihatlarini aniqlash.

•

Etnolingvistik yondashuv

‘ maqollarda aks etgan tarixiy va madaniy

kontekstni o‘rganish.

•

Korpus tahlili

‘ maqollarni matnlar korpusidan tanlab olish va ularning

qo‘llanilish chastotasini aniqlash.

Tadqiqot manbalari sifatida O‘zbek tilining izohli lug‘ati, xalq maqollari

to‘plamlari, ilmiy maqolalar va internet manbalari foydalanildi.

Natijalar:

Tahlil natijalari shuni ko‘rsatdiki, astionim komponentli maqollar quyidagi

asosiy guruhlarga ajratiladi:

1.

Hududiy xususiyatlarni ifodalovchi maqollar

o

"Buxoro bo‘lsa, ilmi bilan, Xiva bo‘lsa, hunari bilan."

o

"Samarqandni ko‘rmagan ‘ dunyoni ko‘rmagan."

Ushbu maqollar muayyan joylarning tarixiy yoki madaniy xususiyatlarini aks ettiradi.

2.

Ijtimoiy va axloqiy qadriyatlarni ifodalovchi maqollar

Acumen:

International Journal of

Multidisciplinary Research

ISSN: 3060-4745

IF(Impact Factor)10.41 / 2024

Volume 2, Issue 4

7

Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research

o

"Toshkentlik to‘rtta bo‘lsa, biri savdogar."

o

"Marg‘ilonning bo‘zchisi, Qo‘qonning noziri."

Bunday maqollar muayyan hudud aholisi haqida tasavvurlarni shakllantiradi.

3.

Geografik sharoitga bog liq maqollar

o

"Chorjo‘yda chor bo‘lsa, ot choptirar."

o

"Xorazmning qishi kech, bahori erta."

Ushbu maqollar tabiat va iqlim sharoitlarini tasvirlash uchun ishlatiladi.

Astionim komponentli maqollar xalq tafakkurida muhim o‘rin tutib, tarixiy

xotira, madaniy stereotip va urf-odatlarning saqlanib qolishida muhim ahamiyat kasb
etadi.

Astionim komponentli maqollar ingliz tilida ham mavjud bo‘lib, ular ma‘lum

bir joy nomini o‘z ichiga oladi va shu hudud bilan bog‘liq tasavvurlarni aks ettiradi.
Quyida bunday maqollarga bir nechta misollar keltirilgan:

1.

"All roads lead to Rome."

-

Barcha yo‘llar Rimga olib boradi.

Bu maqol Rimning tarixiy markaziy ahamiyatini ifodalaydi va barcha ishlarning oxir-
oqibat muhim joyga olib borishini anglatadi.

2.

"When in Rome, do as the Romans do." -

Rimda bo‘lsang, rimliklar kabi ish

tut.

Bu maqol muayyan joyning urf-odatlariga moslashish zarurligini bildiradi.

3.

"Big Apple never sleeps." -

Nyu-York hech qachon uxlamaydi.

Nyu-York shahrining doimiy faol va gavjum ekanligini tasvirlaydi.

4.

"What happens in Vegas, stays in Vegas." -

Vegasda sodir bo‘lgan narsa,

Vegasda qoladi.

Las-Vegasdagi sarguzashtlar sir saqlanishi kerak degan tushunchani bildiradi.

5.

"If you’re tired of London, you’re tired of life. - Agar Londondan
charchagan bo‘lsang, hayotdan charchagansan.

Acumen:

International Journal of

Multidisciplinary Research

ISSN: 3060-4745

IF(Impact Factor)10.41 / 2024

Volume 2, Issue 4

8

Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research

Londonning xilma-xilligi va cheksiz imkoniyatlarini ta‘kidlaydi.

6.

"Not for all the tea in China."

-

Xitoydagi barcha choylar evaziga ham emas.

Juda katta mukofot evaziga ham biror ishni qilmaslikni bildiradi.

Muhokama:

Astionim komponentli maqollar lingvistik va madaniy jihatdan boy material

bo‘lib, ular xalq tafakkuri va dunyoqarashini aks ettiradi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki,
bunday maqollar:

•

Tarixiy-geografik omillar ta‘sirida shakllangan.

•

Mahalliy urf-odatlar va kasb-hunarlar bilan bog‘liq xususiyatlarni aks ettiradi.

•

Ko‘p hollarda kinoya va obrazli ifodalar orqali ma‘no beradi.

Ushbu maqollarning o‘zbek tili va boshqa tillardagi muqobillarini o‘rganish

milliy xususiyatlarni aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Kelajakda ushbu sohani
yanada kengroq tahlil qilish, shu jumladan, dialektal xususiyatlarga ham e‘tibor
qaratish lozim.

Xulosa:

Astionim komponentli maqollar xalqning tarixiy, madaniy va lingvistik merosini

aks ettiradi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, bunday maqollar nafaqat ma‘lum hududlarga
oid tasavvurlarni shakllantiradi, balki xalqning dunyoqarashi va qadriyatlarini ham
o‘zida mujassam etadi.

Kelajakda astionim komponentli maqollarni lingvistik tipologik jihatdan

o‘rganish, ularning boshqa tillardagi ekvivalentlari bilan taqqoslash va zamonaviy
matbuot hamda internet tarmog‘ida ishlatilishini tahlil qilish istiqbolli yo‘nalishlar
sifatida tavsiya etiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.

O‘zbek xalq maqollari to‘plami. ‘ Toshkent: Fan, 2020.

2.

Jo‘rayev, O. (2019). O‘zbek tilida maqollar va ularning semantik-strukturaviy
xususiyatlari. ‘ Toshkent: O‘zMU.

Acumen:

International Journal of

Multidisciplinary Research

ISSN: 3060-4745

IF(Impact Factor)10.41 / 2024

Volume 2, Issue 4

9

Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research

3.

Nazarov, S. (2021). Etnolingvistika va xalq og‘zaki ijodi. ‘ Toshkent: Yangi
asr avlodi.

4.

Speake, J. (2015).

"Oxford Dictionary of Proverbs."

Oxford University Press.