“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
206
O
G‘
ZAKI TARJIMA JARAYONIDA TEZLIK
VA TEMPNI
O‘
RGATISH USULLARI
Azzamov Yusufjon Radjaboy
o‘g‘
li
O‘
zDJTU Tarjimonlik fakulteti
o‘
quv ishlari b
o‘
yicha dekan muovini
Annotatsiya.
Maqolada tarjimonga ur
g‘
u berilgan holda talqin jarayonida
tezlik va tempni
o‘
rgatish usullari muhokama qilinadi. Tarjimaning murakkabligi
psixologiya, adabiyot, etnografiya va tarix kabi turli fanlarni
o‘
z ichiga olgan k
o‘
p
qirrali hodisa sifatida tan olinadi. Tarjima fanining turli jihatlarini hisobga olgan
holda, zamonaviy tarjimashunoslikning muhim jihati b
o‘
lgan lingvistik jihatlarga
alohida e
’
tibor qaratilmoqda.
Keyinchalik, dars va topshiriqlarning tezligiga alohida e
’
tibor qaratilib,
tempni belgilashning asosiy turlari muhokama qilinadi. Dars tezligi tashkiliy
analitik soniyalar va tezkor xatolar muhokamasi orqali ta
’
kidlanadi. Magnitafonlar
va kompyuterlar kabi texnologik vositalar potentsial buzilishlar sifatida qayd
etilgan, bu esa ehtiyotkorlik bilan rejalashtirishni talab qiladi.
Mash
g‘
ulotning turli bosqichlarida yuqori tezlikka erishish usullari tavsifi
bilan vazifani bajarish tezligi tushunchasi kiritiladi. Tarjima tezligini oshirish uchun
raqobat va jamoaviy javobgarlik mexanizmlarini, shuningdek, raqamlar yoki
so
‘
zlarni takrorlash va zanjirli ish kabi aniq vazifalarni q
o‘
llash taklif etiladi.
Kalit s
o‘
zlar:
Tarjimashunoslik, tarjimonlik,
o‘
qitish usullari, tezlik va temp,
fanlararo yondashuv, tarjimon tilshunosligi, ijtimoiy-madaniy kompetentsiya,
amaliy k
o‘
nikmalar, texnologik uzilishlar, xatolar tahlili,
Аннотация.
В статье обсуждаются методы обучения скорости и
темпа в процессе интерпретации, с акцентом на устном переводе.
Признается сложность перевода как многоаспектного явления,
включающего в себя различные дисциплины, такие как психология,
литература, этнография и история. Учитывая разнообразие аспектов,
включенных
в изучение перевода, особое
внимание уделяется
лингвистическим аспектам, что является важным моментом в
современных исследованиях перевода.
В статье рассматриваются основные типы настройки темпа, с
акцентом на скорости занятий и задач. Скорость занятий подчеркивается
через организацию аналитических секунд и быстрых обсуждений ошибок.
Отмечается, что технологические средства, такие как магнитофоны и
компьютеры, могут нарушать темп занятий, поэтому необходимо
тщательное планирование.
Вводится понятие скорости выполнения задач с описанием методов
достижения высокой скорости на разных этапах обучения. Предлагается
использовать механизмы конкуренции и коллективной ответственности, а
также конкретные задачи, такие как повторение чисел или слов и работа
по цепочке для повышения скорости перевода.
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
207
Ключевые слова:
Исследования Перевода, Устный Перевод, Методы
Обучения, Скорость и Темп, Междисциплинарный Подход, Лингвистика
Перевода, Социокультурная
Компетенция, Практические
Навыки,
Технологические Нарушения, Анализ Ошибок
Abstract.
The article discusses the methods employed in teaching speed and
tempo in the process of interpretation, focusing on oral translation. It acknowledges
the complexity of translation as a multifaceted phenomenon, involving various
disciplines such as psychology, literature, ethnography, and history. The field of
translation studies encompasses different aspects, with translation linguistics
playing a crucial role. Oral translation is highlighted as a significant aspect of
modern translation studies, presenting specific challenges in achieving accuracy.
The main types of tempo setting are then discussed, with a particular focus on the
speed of lessons and tasks. Lesson speed is emphasized through organized analytical
seconds and rapid error discussions. Technological tools such as tape recorders and
computers are noted as potential disruptors, necessitating careful planning.
The article introduces the concept of speed of tasks, detailing methods for
achieving high speed at different stages of training. It suggests using mechanisms like
competition and collective responsibility, along with specific tasks such as repeating
numbers or words and working along a chain to enhance translation speed.
Key words:
Translation Studies, Oral Translation, Teaching Methods, Speed
and Tempo, Interdisciplinary Approach, Translation Linguistics, Socio-Cultural
Competence, Practical Skills, Technological Disruptions, Error Analysis
Tarjima-bu murakkab k
o‘
p qirrali hodisa b
o‘
lib, uning alohida jihatlari turli
fanlar b
o‘
yicha tadqiqot mavzusi b
o‘
lishi mumkin. Tarjimashunoslik doirasida
psixologik, adabiy, etnografik va boshqa jihatlar tarjima faoliyatida muhim r
o‘
l
o‘
ynaydi, shuningdek, u yoki bu sohadagi tarjima faoliyati mamlakat tarixi bilan
bo
g‘
liqdir. Tarjimashunoslik sohasi tadqiqot mavzusiga qarab quyidagilarga
ajraladi
psixologik
tarjimashunoslik
(tarjima
psixologiyasi),
adabiy
tarjimashunoslik (badiiy yoki adabiy tarjima nazariyasi), etnografik
tarjimashunoslik, tarixiy tarjimashunoslik va boshqalar. Yetakchi zamonaviy
tarjimashunoslikda tarjimani lingvistik jihhatdan
o‘
rganadigan tarjimashunoslik-
tarjima lingvistikasi hodisasi muhim
o‘
rin egallaydi Tarjimashunoslikning ayrim
turlari bir-birini t
o‘
ldiradi hamda tarjima faoliyatini har tomonlama tavsiflashga
intiladi. Hozirgi kunda o
g‘
zaki tarjima tarjimashunoslikning eng muhim qismi
hisoblanadi.
O
g‘
zaki tarjima qilish jarayonida asl matn va uning tarjimasida aniqlikka
erishishda
o‘
ziga xos qiyinchiliklar paydo b
o‘
ladi. Buning uchun tarjimondan
bilim va yetarlicha pragmatik kompetensiyani shakllanganlik darajasi b
o‘
lishi
talab etiladi. Bu haqiqat tarjimonning asl nusxadagi segmentlarni idrok etishining
bir xilligini va tarjimani amalga oshirgandan keyingi taqqoslashning mumkin
emasligini oldindan belgilab beradi.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
208
Bugungi kunda o
g‘
zaki tarjimani
o‘
qitish tamoyillarining
o‘ziga xosligi “og‘
zaki
tarjima” o‘
quv fanining
o‘
ziga xos xususiyatlari bilan bo
g‘
liq b
o‘
lib, u
o‘
qitish
mazmunining ikki tomonlama xususiyatidan iborat. Tarjima bir tomondan nazariy
lingvistik fan b
o‘
lsa, ikkinchi tomondan, asosiy mazmuni amaliy k
o‘
nikma va
malakalardan iborat b
o‘
lgan fandir. Shuning uchun ham mazkur
o‘
quv fani yagona
nazariy va amaliy kurs sifatida amalga oshirilib, uning maqsadi ham talabalarga
nazariy bilim berish, ham o
g‘
zaki tarjima k
o‘
nikma va malakalarini egallashdan
iborat.
O
g‘
zaki tarjima fanini
o‘
qitishning
o‘
ziga xos tamoyillari orasida birinchi
o‘
ringa tarjimani madaniyatlar dialogi kontekstida
o‘
qitish tamoyilini q
o‘
yish
maqsadga muvofiq b
o‘
lib, uni amalga oshirish b
o‘
lajak tarjimonning ijtimoiy-
madaniy kompetensiyasini shakllantirishning asosiy y
o‘
lidir.
O
g‘
zaki tarjima qilish jarayonida tarjima tezligini sifatli
o‘
rgatish muhim vazifa
hisoblanadi. Biz tempni mashq qilish fan
o‘
qitilish boshidanoq kiritilishi kerakligini
ta
’
kidlaymiz, stress yoki q
o‘
rquv har qanday holatda ham b
o‘
ladi, ammo buning
ta
’
sirida amaliy tarjima qilish jarayonida qisman qisqaradi.
Quyida ayrim mashq hamda misollar yordamida tempni
o‘
rnatishning asosiy
turlari haqida t
o‘
xtalib
o‘
tmoqchimiz:
1) Dars tezligi
Chet tilini
o‘
qitishda darsning tezligi ancha yuqori b
o‘
lishi kerak. Dars
davomida imkon qadar t
o‘
xtalishlar b
o‘
lmasligi talab etiladi. Turli xil vazifalarning
tez
o‘
zgarishi ham tezlik va tempni saqlashga yordam beradi. O
g‘
zaki tarjima
jarayonida vaqt yetishmasligini his qilish uchun darsning analitik soniyalari tashkil
etiladi s
o‘
ngra xatolarni muhokama qilish muhimdir. Shuning uchun, birinchi
navbatda, ular vazifalarni bajarishdan aniq ajratilishi kerak (talaba topshiriqni
bajarayotganda, uni hech kim t
o‘
xtatmaydi va hech narsa muhokama qilinmaydi,
tuzatishlar kiritilmaydi, maslahatlar berilmaydi). Ikkinchidan, xatolarni muhokama
qilish barcha guruh a
’
zolari ishtirokida tezkor, y
o‘
naltirilgan holda amalga oshiriladi.
Darsning tezligi texnologiyadan (magnitofon, kompyuter va boshqalar) foydalanish
natijasida buzilishi mumkin. Shuning uchun texnikani q
o‘
llash algoritmini oldindan
hisoblash kerak, texnika va yozuvlarni tekshirish va tayyorlash kerak.
2) Vazifalarni bajarish tezligi
Mash
g‘
ulot bosqichiga qarab yuqori sur
’
atga turli y
o‘
llar bilan erishish mumkin.
Ilk bosqichda raqobat va jamoaviy javobgarlik mexanizmlaridan
foydalanish eng qulaydir. Treningning boshlan
g‘
ich bosqichi uchun bir nechta
turdagi vazifalar mavjud:
Vazifa 1.
O‘
quvchilarga bir qator raqamlar, s
o‘
zlar yoki alohida iboralarni
takrorlash (yoki tarjima qilish) vazifasi beriladi.
Siz ularni darhol ogohlantirasiz, agar talaba kamida bir necha soniya jim
tursa, boshqa talaba vazifani bajarishni boshlaydi. Vazifani bajarishdan oldin
pauza, agar u topshiriqga kiritilgan b
o‘
lsa, mumkin b
o‘
ladi (masalan,
tayyorlangan reja asosida murakkab matnning axborot tarjimasini boshlashdan
oldin, siz
o‘
quvchilardan 30 soniya davomida
o‘
ylashni s
o‘
raysiz).
Vazifa 2. Zanjir b
o‘
ylab ishlang.
Talabalar matnni tinglab, uning mazmunini navbatma-navbat qayta
tiklaydilar va ular oldida qayta hikoya qilish emas, balki mazmunni maksimal
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
209
t
o‘
liqlik bilan yetkazadigan izchil matn yaratish vazifasi q
o‘
yiladi. Har bir talaba
bitta iborani oldingisiga moslashtirib tarjima qiladi. Pauzalar taqiqlanadi. Har biri
avvalgi “tarjimon” ishining ishonchliligiga tayanishi kerak.
Mash
g‘
ulotning asosiy bosqichida vaqtga
o‘
tkazish faol ravishda joriy etiladi.
Bunday holda, har bir kishiga taxminan bir xil miqdordagi matn beriladi va
keyin tugatish vaqti belgilanadi (vazifa bir vaqtning
o‘
zida kabinalarda ishlaganda
bajarilishi mumkin); yoki tarjima vaqti belgilanadi (3, 5 yoki undan k
o‘
p daqiqa)
va ijrochi shu vaqt ichida tarjima qilishga muvaffaq b
o‘
lgan matn hajmi qayd
etiladi. Natijalarni muhokama qilishda matn hajmining birligiga t
o‘g‘
ri keladigan
xatolar sonini qayd etish kerak.
Q
o‘
shimcha templi mash
g‘
ulotlar uchun, belgilangan pauza bilan kassetaga
yozilgan mashqlar q
o‘
llaniladi. Uyda q
o‘
shimcha mash
g‘
ulotlar uchun ulardan
foydalanish mumkin.
Sinxron tarjimon y
o‘
nalishida eng tez sur
’
atga
o‘
tkazishni
o‘
rganish
bosqichi bu yetarli emas. Sinxronist hozirgi paytda ma
’
ruzachining nutq tezligiga
qarab
o‘
z nutqining tezligini tartibga sola olishi kerak. Shuning uchun maxsus
mashqlar bilan takomilashtirish kerak:
Topshiriq 1.
Matnni turli tempda aks-sado takrorlash (yozuvdagi
ma
’
ruzachi matnni sekin yoki tez talaffuz qiladi). Vazifa: har doim ma
’
lum
miqdordagi s
o‘
zlardan orqada qoling. Mashq vaqti: 3-5 daqiqa.
Topshiriq. 2.
Raqamlar r
o‘
yxatini (raqamlar, shaharlar nomlari) yoki izchil
matnni
g‘
ayritabiiy bosqichma-bosqich tezlashtirish bilan aks-sado takrorlashdir.
Yosh tarjimon bu sur
’
atda uzoq vaqt ushlab turolmaydi, shuning uchun
mashqni 1-2 daqiqaga cheklash yaxshiroqdir. Bu yerda raqobat elementini ham
kiritish mumkin: kim maksimal tezlikda uzoqroq turishi mumkinligiga e
’
tibor bering.
Mashq qilish qiyin va uni tugatgandan s
o‘
ng talaba dam olishi kerak.
Xulosa qilib aytganda, tarjimon s
o‘
zga munosabat bildirganda denotativ
soyalarni izlash va yetkazish bilan vaqtni boy bermay, doim bir xil yozishmalarni
taklif qilishga odatlanib qoladi. U
o‘
zi uchun tanlash kengligini sun
’
iy ravishda
toraytiradi. O
g‘
zaki matnlar asosan yozma matnlardan tarjima qilinganda bir
ma
’
noli ekvivalentga ega b
o‘
lgan s
o‘
zlarning yuqori chastotasi bilan farq qiladi.
Binobarin, izchil matnni bir tomonlama yoki ikki tomonlama ketma-ket
tarjima qilish bosqichida
o‘
qitishda
o‘
qituvchi vaqti-vaqti bilan bir xil tarjima
variantini q
o‘
yishga t
o‘g‘
ri keladi, shunda kelajakdagi tarjimonlarda shunday odat
paydo b
o‘
ladi. U chastotali lu
g‘
atni, tezlikni,
o‘
zlashtirishga tayanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
А. Чужакин, П. Палажченко. Мир перевода, или Вечный поиск
взаимопонимания. –
М., Валент, 1999.
-
156 с
2.
Р. К. Миньяр
-
Белоручев. Теория и методы перевода. –
М., 1996.
3.
Р. К. Миньяр
-
Белоручев. Записи в устном последовательном
переводе. –
М., 1997.
4.
Рахмонов, Азизхон Боситхонович. "Внедрение виртуальной
реальности
в
образовательный
процесс:
достоинства
и
недостатки."
European science 5 (54) (2020): 39-41.
