“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
652
IIV XODIML
А
RI V
А
KURS
А
NTL
А
RI TIBBIY-IJTIMOIY
KOMPETENTLIGINI TAKOMILLASHTIRISHDA SHAXSLARARO
MULOQOT MA
’
NOSINI TUSHUNISH REFLEKSIYASIDAN
FOYDALANISH
Zakirova Feruza Gulyamovna
O‘
zbekiston Respublikasi IIV malaka oshirish institute tadqiqotchisi
Annotatsiya.
Mazkur maqola IIV xodiml
а
ri v
а
kurs
а
ntl
а
ri tibbiy-ijtimoiy
kompetentligini takomillashtirishda shaxslararo muloqot ma
’
nosini tushunish
refleksiyasi, shuningdek, uning bir qancha turlari haqida axborot berishga
ba
g‘
ishlanadi.
Kalit s
o‘
zlar:
refleksiya mexanizm, shaxslararo muloqot, ijtimoiy, IIV
xodiml
а
ri v
а
kurs
а
ntl
а
ri, texnik vositalar
Annotation.
This article is dedicated to the reflection of understanding the
meaning of interpersonal communication in improving the medical and social
competence of MIA employees and trainees, as well as providing information about
its several types.
Key words:
reflection mechanism, interpersonal communication, social, MIA
employees and trainees, technical means
Аннотация.
Данная статья посвящена отражению понимания
значения межличностного общения в повышении медико
-
социальной
компетентности сотрудников и стажеров МВД, а также предоставлению
информации о некоторых его видах.
Ключевые слова:
механизм рефлексии, межличностное общение,
социальное, сотрудники и стажеры МВД, технические средства.
IIV
xodimlаri
vа
kursаntlаri
tibbiy
-ijtimoiy
kompetentligini
takomillashtirishda shaxslararo muloqot ma
’
nosini tushunish refleksiyasidan
foydalanish maqsadga muvofiq b
o‘
ladi. Buning uchun muloqot tushunchasini
tahlil qilish talab etiladi.
Muloqot hamma joyda uchraydi, u yoki bu odam qayerda b
o‘
lmasin,
kasbning qaysi sohasida b
o‘
lmasin, har doim odamlar bilan uchrashish, ularga
k
o‘
rsatma berish yoki aksincha, ularning
g‘
oyalarini qabul qilish kerak [1].
Muloqot
–
ikki yoki undan ortiq kishilarning afektiv baholovchi xarakterda
va bilish b
o‘
yicha ma
’
lumot almashinishidan iborat b
o‘
lgan
o‘
zaro tasir etishi
tushuniladi. Muloqot
–
odamlar
o‘
rtasida hamkorlik faoliyati ehtiyojidan yuzaga
keladigan axborot almashinuvidir. Muloqotning turi va shakllari turlicha: masalan
bu bevosita “yuzma
-
yuz” va bilvosita texnik vositalar ya’
ni telegram, telefon, imo,
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
653
watsapp, xabar va h.k. orqali amalga oshadigan professional faoliyat jarayonidagi
amaliy dialog 2 kishi suhbati, monolog 1 kishi, polilog koʻpchilik suhbati.
Muloqotning vazifalari quyidagilardan iborat:
insonlar oʻzaro bir
-birlarini tushunishlarini ta
’
minlash;
ijtimoiy tajribaga asos solish;
u yoki bu faoliyatga tayyorlash ya
’
ni ruhlantirish [2].
Muloqot jarayonida bir-birini idrok etayotgan odamlar bir-birini
tushunishga harakat qiladilar. Buning uchun quyidagi mexanizm ishga solinadi:
identifikatsiya; refleksiya; stereotipizatsiya; empatiya (1-jadvalga qarang):
1-jadval.
Muloqot mexanizmlari
Mexanizmlar
Mexanizmlar mazmuni
1.
Identifikatsiya
(lotincha tenglashtirish)
Kishiga tenglashtirish, baravarlash ma
’
nosini
anglatib, insonning
o‘
zini xayolan suhbatdoshi
o‘
rniga
q
o‘
yish orqali uning fikrlari va tasavvurlarini
tushunishga intilishi
2.
Refleksiya
(lotincha aks ettirish)
Insonning suhbatdoshi tomonidan qanday idrok
etilayotgani va tushunilayotganini anglashga intilishi
3.
Stereotipizatsiya
(grekcha
o‘
zgarishsiz)
Ma
’
lum yoki taxminan ma
’
lum b
o‘
lgan voqealarni
tiklash, nisbat berish y
o‘
li bilan xulq normalarini
tasniflash va ularning sabablarini izohlash demak
4.
Empatiya
Insoning
o‘
zini xayolan suhbatdoshi
o‘
rniga q
o‘
yish
orqali uning kechinmalari va hissiyotlarini tushunishga
intilishi
Yuqorida qayd etilgan refleksiya mexanizmida shaxslararo muloqot
ma
’
nosini tushunish refleksiyasi
o‘
rganamiz.
Refleksiyada kishini kishi tomonidan idrok qilinishini ikkilangan oynadagi
aks ettirishga
o‘
xshatish mumkin. Odam boshqa kishini aks ettirar ekan, shu bilan
birga
o‘
zini ham aks ettiradi, agar kishi
o‘
zi muloqotga kirishadigan kishilar
haqida t
o‘
liq, ilmiy asoslangan axborotlarga ega b
o‘
lsa, ular bilan bexato aniqlikda
o‘
zaro ta
’
sir
o‘
rnatishi mumkin. Biroq sub
’
ekt hamma vaqt bunday aniq
ma
’
lumotga ega emas. Shuning uchun u boshqalar xatti-harakatining sabablarini
o‘
ylab chiqishga majbur b
o‘
ladi. Boshqa kishining harakatlarini tushuntirish
uchun faoliyat motivlari, his-tuy
g‘
ular, intilish va fikrlashning
o‘
ylab chiqarilishi
kauzal atributsiya deb ataladi.
O‘
qituvchilar tomonidan bola harakatlarining
shunday sababini talqin qilinishi maktabdagi pedagogik muomalani
qiyinlashtiradi [3]. Refleksiya
о’
qituvchining
о’
z ongi va faoliyatini belgilash va
tahlil qila olish deb qaraladi. Pedagogikaga oid adabiyotlarda reflektiv
jarayonlarni izohlashning ikki an
’
anasi mavjudligi aytiladi:
–
obyektlar mohiyatini izohlashga va ularni konstruksiyalashga olib
keladigan ongning reflektiv tahlili;
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
654
–
shaxslararo muloqot ma
’
nosini tushunish refleksiyasi.
Bu bilan bo
g‘
liq ravishda pedagog olimlar quyidagi reflektiv jarayonlarni
farqlaydilar (1-rasmga qarang):
1-rasm. Reflektiv jarayonlar
Refleksiya (lotincha reflxio
–
ortga qaytish) subektning о’
z (ichki) psixik
tuy
g‘
u va holatlarini bilish jarayoni sifatida qaraladi. Falsafa va pedagogikaga oid
adabiyotlarda refleksiya shaxsning о’z ongidagi о’
zgarishlarni fikrlash jarayoni,
deb yoziladi. Psixologik lu
g‘atda shunday izoh beriladi: «Refleksiya –
faqat
subyektning
о’
z-
о’
zini bilishi va tushunishi emas, balki boshqalar uning shaxsiy
xislatlari, his qilish tuy
g‘
usi va bilish (kognitiv) tasavurlarini bilish hamda
tushunishini aniqlab olishini ham anglatadi. V.A. Lefevr ta
’
kidlagan ediki, inson
о’
zining xatti-harakatlar
iga, fikrlariga nisbatan kuzatuvchi, tadqiq qiluvchi bо’
lib
qolmasligi, balki boshqa personajlar, ularning xatti-
harakatlarini о’
rganuvchi
mavqeini egallashi ham kerak [4; 171-b.].
M.V. Klarin ijodiy tafakkur xususiyatlarini refleksiya bilan bo
g‘
laydi.
Bunday
о’
zaro aloqalarda refleksiya
о’
zida xulosa chiqarish, umumlashtirish,
analogiya, qiyoslash va baholash hamda muammolarni eslash, yenga olish va hal
qilishlarni birlashtiradi. V.A. Petrovskiy refleksiya faoliyati tahlilida uning ikki
turini farqlaydi:
–
retrospektiv;
–
prospektiv.
V.A.
Petrovskiyning aniqlashicha, retrospektiv refleksiya bu “sodir etilgan
faoliyat tarixining retrospektiv tiklanish shaklidagi refleksiyasidir”. Prospektiv
refleksiya
–
bu faoliyatning amalga oshishiga b
о’
lgan talabning hukm surish
dinamikasi.
S.Y. Stepanov, I.N. Semenov ishlarida intellektual va shaxsiy refleksiyalar
farqlanadi. V.V.D avidov
о’
z tadqiqotlarida formal va mazmun refleksiyasini
asoslab berdi. I.S. Ladenko analitik va sintetik refleksiyani farqlaydi. Demak,
о’
qituvchining innovatsion faoliyati tuzilmasi motivatsion, kreativ, texnologik va
reflektiv komponentlardan iboratdir. Innovatsion faoliyat tuzilmasi haqidagi
muhim tizimli tasavvurlar, ularning vazifalarini asoslash, ularning shakllanganlik
meyorlari va sathlari ularni oliy maktab amaliyotiga tatbiq yetishning zarur omili
hisoblanadi [4; 172-b.].
о’
z-
о’
zini va
boshqalarni
tushunish
о’
z-
о’
ziga va
boshqalarga baho
berish
о’
z-
о’
zini va
boshqalarni izohli
tahlil qilish
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
655
Shaxslararo muloqot ma
’
nosini tushunish refleksiyasida quyidagilarga
e
’
tibor qaratiladi:
–
fuqarolar bilan muloqotda xushmuomala b
o‘
lish;
–
ijtimoiy barqarorlik, millatlar va dinlararo hamjihatlikka k
o‘
maklashish;
–
jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlarini k
o‘
rib chiqish;
–
nizoli vaziyatlarni yuzaga keltirmaslik;
–
boshqa shaxslarni kamsitmaslik;
–
telefonda s
o‘
zlashish madaniyatiga rioya etish;
–
ijtimoiy tarmoqlarda davlat organlari va mansabdor shaxslar faoliyatini
muhokama qilmaslik.
Xulosa qilib aytganda, IIV xodiml
а
ri v
а
kurs
а
ntl
а
ri tibbiy-ijtimoiy
kompetentligini takomillashtirishda shaxslararo muloqot ma
’
nosini tushunish
refleksiyasidan foydalanilsa foydadan holi b
o‘
lmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Muloqot: tushuncha, ta
’
rif, turlari, tasniflari va asosiy tamoyillari.
Elektron resourse: Muloqot: tushuncha, ta
’
rif, turlari, tasniflari va asosiy
tamoyillari
–
Jamiyat
–
2023 (istanbulbear.org). Murojaat sanasi: 18.09.2023.
2.
Muloqot. Elektron resourse: Muloqot
–
Vikipediya (wikipedia.org).
Murojaat sanasi: 18.09.2023.
3.
Toshpulatov I.I. SHAXSLARARO MUNOSABATLARDA MULOQOTNING
O‘
RNI VA AHAMIYATI //
Экономика
и
социум
.
2021. №5
-1 (84). URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/shaxslararo-munosabatlarda-muloqotning-o-
rni-va-
ahamiyati (дата обращения: 18.11.2023).
4.
«Педагогиканинг тараққиёт тенденциялари ва инновациялари»
модули бўйича ўқув
-
услубий мажмуа. –
Тошкент, 2017. –
295 б.
