“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
671
JAHON ADABIYOTIDA АN’
ANAVIY OBRAZLAR
VA ULARNING
O‘
ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Ma
’
diyeva Adiba Dovudovna,
O‘
zbekiston davlat jahon tillari universiteti
o‘
qituvchisi
a-madiyeva@mail.ru
Annotatsiya.
An
’
anaviy obrazlar adabiyot ixlosmandlari uchun
o‘
zgacha
ma
’
noga ega b
o‘
lib, alohida mamlakatlar, millatlar, madaniyatlar chegaralarini
kesib
o‘
tish qobiliyatiga, qoida tariqasida, borliqni falsafiy tushunish imkoniyatiga
ega b
o‘
lgan obraz-personajlardir. Maqolada nemis, rus va
o‘
zbek
adabiyotshunosligida, xususan she
’
riyatida an
’
anaviy obrazlarning talqinining
ilmiy asarlardagi tahlili t
o‘g‘
risida qiyosan mushohada yuritiladi.
Kalit s
o‘
zlar:
adabiyot, ma
’
naviyat, an
’
anaviy, obraz, k
o‘
chim, ramz.
Аннотация.
Традиционные образы имеют особое значение для
любителей литературы, это персонажи, обладающие способностью
пересекать границы отдельных стран, народов, культур и, как правило,
обладающие возможностью философского осмысления существования. В
статье проведен сравнительный анализ интерпретации традиционных
образов в немецком, русском и узбекском литературоведении, особенно в
поэзии, в научных работах.
Ключевые слова:
литература, духовность, традиция, образ,
миграция, символ.
Annotation.
Traditional images are of particular importance for literature
lovers; these are characters who have the ability to philosophically comprehend
existence. The state has conducted a comparative analysis of the interpretation of
traditional images of German, Russian and Uzbek literature, especially in poetry and
scientific activity.
Key words:
literature, spirituality, traditional, image, migration, symbol.
Dunyo adabiyotshunosligi uchun doimiy takrorlanadigan, asrlar osha
abadiy b
o‘
lgan va har xil qiyofada, shaklda namoyon b
o‘
ladigan, ammo Sharq va
Gʻarb adabiyotida farqlanadigan obraz, ya’
ni bir davrdan ikkinchisiga
o‘
tadigan,
shoirlar tez-tez murojaat qiladigan va ularga
o‘
z talqinlarini beradigan badiiy
tasvirlarga an
’
anaviy obraz, deb ataladi. Ular har doim uzoq vaqt davomida
o‘
zgarmas b
o‘
lib qoladigan ma
’
lum ma
’
noga ega. Biroq, davr va muallifning
dunyoqarashi va niyatiga k
o‘
ra, tasvirning yangicha talqinlari yuzaga chiqishi
mumkin.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
672
An
’
anaviy obrazlar adabiyot ixlosmandlari uchun
o‘
zgacha ma
’
noga ega
b
o‘
lib, alohida mamlakatlar, millatlar, madaniyatlar chegaralarini kesib
o‘
tish
qobiliyatiga, qoida tariqasida, borliqni falsafiy tushunish imkoniyatiga ega b
o‘
lgan
obraz-personajlardir. Barcha an
’
anaviy tasvirlar abadiy b
o‘
lib qolmaydi, chunki
ba
’
zida ular faqat ma
’
lum bir millat yoki xalq uchun ma
’
no-mohiyatga ega.
Har bir milliy madaniyat
o‘
ziga xos an
’
anaviy tasvirlarga ega. Masalan,
Yaponiyada folklor, fantastika va shoirlar uchun an
’
anaviy tasvirlar sakura (gilos),
Fudzi to
g‘
i, g
o‘
zallik, samuray (Qadimgi Yaponiyadagi jangchi, xizmat qiluvchi
shaxs) va boshqalar, rus an
’
anaviy obrazlari sifatida shoirlar ijodiyotida k
o‘
pincha
qayin, tol, quyosh, qahramon, ona, nemis she
’
riyatida Alp to
g‘
i, daryo, suv, bahor,
kuz, qish, bulut, osmon, ona,...
o‘
zbek she
’
riyatida esa k
o‘
pincha ona, ishq-
muhabbat, yor, bahor, gul, oy-quyosh obrazlarini an
’
anaviy obraz sifatida
kuzatiladi.
Bundan kelib chiqib, an
’
anaviy obrazlar haqidagi faylasuflarning bir necha
nazariy qarashlariga nazar tashlasak, M.
Andreottining “Die Struk
tur der
modernen Literatur” (“Замонавий
адабиёт
структураси”) ilmiy
-nazariy asarida
miloddan avvalgi IV asrga tegishli Aristotelning “Poetika” asariga an’
anaviy
obrazlar adabiy matnlarda voqelikni hal qiluvchi omilmi, degan savolga ur
g‘
u
berilgan. An
’
anaviy obraz bugungi kun she
’
riyatida alohida
o‘
rin egallaydi va
mohiyatni yaratishda muhim rol
o‘
ynaydi. N.V.
Pavlovichning «Словарь
поэтических
образов» (“She’
riy obrazlar lu
g‘
ati") kitobida ta
’
kidlaganidek, "Har
bir an
’
anaviy obrazda
o‘
z-
o‘
zidan emas, balki boshqa bir qatorda
–
tashqi, ehtimol,
har xil, ammo chuqur ma
’
noda
o‘
xshash tasvirlar mavjud b
o‘
lib, ular bilan
birgalikda umumiy ma
’
lum bir semantik invariantni, ya
’
ni model yoki
paradigmani amalga oshiradi.” Muallif bir nechta misollarni keltiradi,
jumladan:
quyosh nuri
–
yorqin mato kabi: quyoshning zarrin nurlari, tongning qizil
qismlari, oltin t
o‘
qilgan shafaq va boshqalar. Garchi bu s
o‘
zlar leksik yoki sintaktik
darajada kesishmasa ham, N.V.
Pavlovich “semantik o‘zgarmas” deb ataydigan
ularning noaniq semantik
o‘
xshashligini k
o‘
rish mumkin. Keyin tasvirlar
paradigmasini “bir qator o‘
xshash tasvirlarda yuzaki lingvistik darajada amalga
oshiriladigan barqaror semantik invariant” deb atash mumkinligini bildiradi.
Aytish kerakki, “She’
riy obrazlar lug
‘ati”da material sifatida XIX–
XX asr rus
she
’
riyati va nasridan foydalanilgan. Lu
g‘
at katta b
o‘
limlarni
o‘
z ichiga oladi, har
bir b
o‘
lim b
o‘
lim sarlavhalari bilan bo
g‘
liq aniq tushunchalarni ifodalaydi.
Masalan, “Ibtido” sarlavhasi “yosh”, “o‘lim”, “boqiylik”, “vaqt”, “taqdir” va hokazo
tushunchalarni
o‘
z ichiga oladi.
Rus adabiyotshunosi, faylasufi N.A. Afanasev an
’
anaviy she
’
riy obrazga
quyidagi ta
’rifni beradi: “bu –
she
’
riyatda uzoq vaqtdan beri foydalanish
an
’
analariga ega, nisbatan barqaror semantik yadro va o
g‘
zaki ifodaga ega b
o‘
lgan
tasvir”. Muallif an’
anaviy she
’
riy obrazning quyidagi xususiyatlarini ta
’
kidlaydi:
“an’
anaviy tasvirlar ma
’
lum bir universal xususiyatga ega (ular rus zaminiga
Yevropa, klassik va Bibliya adabiyotidan kelgan)”. Bunday t
asvirlarga quyidagilar
kiradi: “yo‘
l, olov, sharob, ip, teatr,
o‘
yin
–
“hayot”; olov, sharob, kasallik –
“sevgi”
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
673
va boshqalar”. O‘
zbek adabiyotshunosi T. Boboyev k
o‘
chimlar haqida ta
’
rif
berganid
а
, adabiyotimizda, xususan, she
’
riyatda k
o‘
chimlar k
o‘
p ishlatiladi.
She
’
riyatimizda tez-tez uchrab turadigan gul, bulbul, kun, tun, oy kabi an
’
anaviy
poetik obrazlar xam aslida majozlardir.
She
’
riyatda an
’
anaviy obrazlar asosan motivlar shaklida k
o‘
p uchraydi.
Xususan, an
’anaviy tarzda ishlatiluvchi “oshiq –
yor
–
a
g‘yor”, “kutayotgan oshiq –
kelmagan yor”, “borlig‘
ini tutgan oshiq
–
beparvo yor" singari qator an
’
anaviy
obrazlar turli tasvirlarda q
o‘
llanib, she
’
riy qahramonning turfa
o‘
y-hislarini l
o‘
nda va
ta
’
sirli ifodalashga xizmat qiladi. Masalan, Ch
o‘
lpon she
’riyatida “yo‘lchi”, “yo‘l”,
“yulduz” poetik obrazlari juda ko‘
p q
o‘
llangan b
o‘
lib, ular Elbek, Botu, Oybek, U.Nosir
asarlarida ham tez-
tez uchraydi.“Yo‘l”, “yo‘lchi”, “yulduz” motivlari ijtimoiy
mazmunga (“yo‘l” –
kurash, “yo‘lchi” –
kurashchi, “yulduz” –
maqsad) ishora qiladi.
Poetik motivlar esa mazmun jihatidan muayyan “uya”ni tashkil qiladi, “uya”dagi
motivlar matnda aksar hollarda birga q
o‘
llanadi yoki nazarda tildagi s
o‘
zlar kabi
motivlar ma
’
no jihatidan kengayib yo torayishi, ba
’
zan esa tamomila
o‘
zgarib,
k
o‘
chimlarga aylanib borishi mumkin. Masalan, mumtoz she
’riyatda “yor” –
Haq,
“oshiq” –
Haq y
o‘
lidagi s
o‘fiy, “visol” –
Haqqa yetish ma
’
nolarini bergan b
o‘
lsa,
Ch
o‘
lpon she
’riyatida ular ijtimoiy mazmun kasb etadi: “yor” –
erk, istiqlol, “oshiq” –
erk va istiqlol y
o‘lidagi kurashchi, “visol” –
maqsadga erishish.
Badiiy asar matnida mazkur k
o‘
chimlar q
o‘
llanganida, tabiiyki, muallif
muayyan badiiy-estetik maqsad bilan semantik satxda o
g‘
ishga y
o‘
l q
o‘
ygan deya
olmaymiz, zero, ular yozuvchi tomonidan tayyor holda olingan. Baski, bu xil
k
o‘
chimlar matnda estetik funksiya bajarmaydi, ularni badiiyat hodisasi sifatida
talqin qilib b
o‘
lmaydi;
b) asar matnida badiiy adabiyotda an
’
anaviy tarzda ishlatilib kelayotgan
k
o‘
chimlar ham k
o‘p uchraydi. Masalan, “shakar lab”, “gul yuz”, “bulbul”, “sarv
qomat”, “qoshi kamon”, “nargis ko‘z” va hokazo. Bu xil ko‘
chimlar ham
yuqoridagilar singari tayyor holda olinadi, biroq, ulardan farqli
o‘
laroq, matnda
estetik funksiya bajaradi: tasviriylikni, ifodaviylikni kuchaytiradi.
K
o‘
chimning yana bir turi allegoriya b
o‘
lib, bunda mavhum tushunchalar
konkret narsa-hodisalar orqali ifodalanadi. Badiiy adabiyotda allegoriyalar
k
o‘
proq an
’
anaviy tarzda q
o‘
llanib, ular tur
g‘
un holatga kelib ulgurgan. Masalan,
badiiy asarlarda
“
tulki
”
ayyorlik,
“
b
o‘
ri
”
vahshiylik,
“
eshak
”
farosatsizlik,
“
jiblajibon
”
q
o‘
nimsizlik,
“
buqalamun
”
tutruqsizlik kabi k
o‘
chma ma
’
nolarda
q
o‘
llanadi. Badiiy adabiyotda mohiyatan allegoriyaga yaqin b
o‘
lgan k
o‘
chimning
bir turi sifatida simvol (ramz) ham q
o‘
llanadi. Simvolning allegoriyadan farqi
shundaki, u muayyan kontekst doirasida ham
o‘
z ma
’
nosida va ham k
o‘
chma
ma
’
noda q
o‘
llanadi. Masalan, Ch
o‘
lpon she
’
riyatidagi
“
yulduz
”
,
“
bulut
”
,
“
bahor
”
,
“
qish
”
obrazlari buning yorqin misoli b
o‘
la oladi.
Yuqoridagi nazariy ma
’
lumotlarga tayangan holda, nemis, rus va
o‘
zbek
adabiyotidagi an
’
anaviy obrazlar talqini tahlil etilgan ilmiy asarlarni kuzatamiz.
Rus olimasi O.Yu. Shokina tadqiqot ishida Pushkin ijodida Muza (ilhom parisi)
obrazining tasviri haqida tahlil olib boradi. Pushkindagi yagona an
’
anaviy obraz
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
674
b
o‘
lib, Ilhom parisi juda keng ma
’
noga ega. Muza
o‘
zining semantik murakkabligi
tufayli antik davrdan kelgan boshqa barcha obrazlar orasida ajralib turadi.
Qadimiy an
’
anaviy obraz, she
’
riyat ramzi sifatida. "Muza" haqiqatan ham
an
’
anaviydir, lekin u "
o‘
ziga xoslik" ni
o‘
z ichiga oladi (ba
’
zi an
’
anaviy
motivlarning bir tomonlama rivojlanishi." Muza obrazi orqali shoirning qiyofasi
aks ettiriladi. Bu endi an
’
ana emas, balki Pushkinning she
’
riy ongida Muza
allaqachon badiiy obraz sifatida paydo b
o‘
lganligi va hatto an
’
anaviy obraz
sifatida ham kattaroq ma
’
noga ega ekanligidan dalolatdir.
G. Malyarovaning tadqiqotida esa olima rus shoirasi M. Polozkova ijodida
tasvir etilgan an
’
anaviy badiiy obrazlar shu qadar k
o‘
pligini ta
’
kidlaydi va
ularning tadrijini tuzadi: y
o‘
l-hayot, sevgi
–
o
g‘
riq, kasallik, olov
–
sevgi, sevgi-
asirlik, hayot-
o‘
yin. Quyidagi tasvirlar ham tadqiqotchining keyingi tadrijiy
jadvalidan
o‘
rin olgan: jang/urush/jang
–
sevgi; yoru
g‘
lik
–
sevgi; y
o‘
l
–
hayotdagi
y
o‘
nalish; tun / kun
–
hayot /
o‘
lim; teatr- hayot; ichimlik
–
hayot; hayotdagi
baxtsizliklar;
o‘
simlik
–
hayot; uyqu hayotda g
o‘
zal narsadir; sotib olish / sotish
–
hayot; dengiz
–
hayot; kitob
–
hayot; dengiz
–
hayotdagi muammo; yil fasli
–
inson
hayotidagi davr; ichimlik
–
his-tuy
g‘
ular;
o‘
yin
–
his-tuy
g‘
ular: olov
–
his-tuy
g‘
ular:
dengiz / daryo
–
his-tuy
g‘
ular; uyqu
–
o‘
lim; sotib olish / sotish
–
o‘
lim; y
o‘
l-
o‘
lim;
o‘
simlik
–
odam; dengiz
–
abadiylik, vaqt, hayot; daryo
–
abadiylik; zulmat
–
baxtsizlik; olov
–
ilhom; zulmat
–
o‘
lim; olov bu ruh, muhimlik; farovonlik izlash
y
o‘
li: baxt, xotirjamlik;
o‘
simlik
–
har xil (baxt, shon-shuhrat, axloq, quvvat).
Rus tadqiqotchisi Ye. Kruglova «Символика
розы
в
русской
и
немецкой
поэзии
конца
XVIII
–
начала
XX
веков
:
Опыт
сопоставления») mavzuidagi
tadqiqot ishida atirgul obrazini turli xil ijodiy usullarda kuzatadi. Unga k
o‘
ra,
atirgul qadim zamonlardan beri sevilgan va kuylangan, unga si
g‘
inishgan, u
haqida afsonalar yozilgan. Atirgul haqidagi birinchi ma
’
lumotlar qadimgi Hind
afsonalarida uchraydi. Antik davr ramziyligida, afsonaga k
o‘
ra, birinchi qizil
atirgullar qonidan
o‘
sgan Afroditaning sevgilisi Adonisning
o‘
limi haqidagi afsona
paydo b
o‘
ldi. Buning yordamida ular
o‘
limni ma
g‘
lub etuvchi sevgi va qayta
tu
g‘
ilish ramziga aylandi.
Nemis olimi Xenrike Shmidt mavzuidagi ilmiy asarida Bertold Brext, Anna
Mariye Axenrainer, Hermann Hesse, Friyedrix Bergammer, Rozeye Auslender
kabi yigirmanchi asr nemis shoiralarining ijodlarida an
’
anaviy obraz shaklida s
o‘
z
va harflarning musiqa bilan uy
g‘
unlashuvini kuzatadi. S
o‘
z va harflar zamirida
an
’
anaviy obrazlar b
o‘
lmish tungi hamroh, yol
g‘
izlikda dardingni eshitguvchi
yulduz, oy, quvvat ulashguvchi qadimiy daraxt,
o‘
z ba
g‘
riga chorlovchi viqorli
to
g‘
lar, goh kulib, goh yi
g‘
lab berguvchi injiq bulut, orzuga aylangan osmon,
mehrga t
o‘la zamin, oq, kuchli va zabardast “qora”, mehnatkash, doim tetik va
jozibador “qizil”, bepoyon “yashil” ranglar aks etadi. Uningcha, she’
riyatda
obrazlar ba
’
zan begonalashuv jarayoniga bo
‘
ysunadi, qayta shakllanadi va tanib
b
o‘
lmaydigan darajada aksini namoyish etadi.
O‘
zbek adabiyotshunosligida olib borilgan tadqiqotlar orasida
T. Matyoqubovada ilmiy asari an
’
anaviy obrazlarning o
g‘
zakidan yozma shaklga
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
675
o‘
tishi, ayrim mifologik va diniy-tarixiy obrazlarning Ogahiy poetik talqinidagi
ma
’
no-mohiyati tadqiqiga ba
g‘
ishlangan. Ogahiy ijodida faol q
o‘
llanilgan
mifologik
obrazlardan
biri
Xizrdir.
Tadqiqotchi
mavzusi
doirasi
adabiyotshunoslikda bu obrazning kelib chiqishi xususida turli xil fikrlarni
kuzatgan. Jumladan, Ye.E. Bertels Xizr obrazini qadimgi
o‘
simliklar olami bilan
aloqador xudolarga bo
g‘
lasa, I.Sarimsoqov zardushtiylik dini e
’
tiqodlariga borib
taqalishini aytadi. Bundan tashqari Pari obrazi xam xalkngng qadimiy
tasavvurlari bilan bo
g‘
liq b
o‘
lib, uning paydo b
o‘
lishi,
o‘
zbek she
’
riyatiga kirib
kelishi, ma
’
no qirralarining rivojlanishi bevosita xalk mifologiyasiga borib
taqaladi. She
’
riyatda pari ideal g
o‘
zallik ramzi, xusnda yagonalik timsoli sifatida
talqin qilinadi. Shu bois ham ma
’
shuqaning butun xatti-harakatlari pari bilan
bo
g‘
liq, tarzda aks ettiriladi. Ogahiy ijodida pari obrazi k
o‘
p marotaba q
o‘
llanilib,
u orqali insoniy g
o‘
zallik, hulk-atvor va odamiylik ulu
g‘
lanadi. Bundan tashqari
dev, ajdar, it kabi obrazlarning xalk o
g‘
zaki ijodi va yozma adabiyotdagi
o‘
rni,
asosiy sifatlari, mumtoz she
’
riyatda q
o‘
llanilishi, xususan Ogahiy ijodida namoyon
b
o‘
lishi, shoirning undan k
o‘
zlagan maqsadi, poetik mahoratiga e
’
tibor qaratiladi.
Sohibovaning tadqiqot ishida fasllarni ifoda etuvchi poetik obrazlarning
an
’
anaviyligi va
o‘
ziga xosligi haqida fikr yuritilgan. Bu jihatdan obrazlarga
o‘
ziga
xos tarzda tasnif etilgan, ya
’
ni
o‘
zbek mumtoz she
’
riyatida yuzaga kelgan va
zamonaviy she
’
riyatda an
’
anaviylashgan obrazlar.
O‘
zbek mumtoz she
’
riyatida
yuzaga kelgan va zamonaviy she
’
riyatda an
’
anaviylashgan dehqon, dala, kuzgi
yaproqlar, behi obrazlari
o‘
zbek mumtoz she
’
riyatida yuzaga kelgan va
zamonaviy she
’
riyatda an
’
anaviylashgan obrazlar sifatida k
o‘
zga tashlanadi.
Tadqiqotchining kuzatishicha, Alisher Navoiy she
’
riyatida yaratilgan yuqoridagi
obrazlar A. Oripov, T. Sulaymon, M. Yusuf she
’
rlarida tadrijiy davom ettirilgan.
Har bir faslni ifoda etuvchi an
’
anaviy obrazlar:
o‘
rik gullari (H. Olimjon),
boychechak, gunafsha (Oybek), qiz
g‘
aldoq (E. Vohidov, A. Oripov) bahor obrazlari
b
o‘
lib kelgan; yoz bilan bo
g‘
liq yaproq erki toptalgan inson (Ch
o‘
lpon); dehqon
(A. Oripov) ona xalq timsolini ifodalab kelgan. Kuzgi yaproqlar umrning,
yoshlikning shitob bilan
o‘
tayotganligini (Oybek); hayotga b
o‘
lgan muhabbat,
yashash zavqini (Zulfiya); olislarda qolgan muhabbat hislarini (A. Oripov) bildirib
kelsa, qishga aloqador qar
g‘
a yovuz niyatli,
g‘
arazli kishilarning umumlashma
obrazi (Ch
o‘
lpon)ni ifodalaydi. Qor parchalari malak, qorning
o‘
zi kafan, sadaf
(Ch
o‘lpon), “oq ko‘ylak”, “ko‘pik chechak”, “oppoq ipak”, “oq parda” (H.
Olimjon),
qor bosgan tomlar esa “Muz tog‘I” (H.
Olimjon)ga qiyos etiladi. Yaldo tuni obrazi
esa iztirob (E. Vohidov); rutubat, bedorlik, hijron azobi (A. Oripov) ma
’
nolarini
bildirib keladi.
Xulosa
o‘
rnida shuni aytish
o‘
rinliki, an
’
anaviy tasvir she
’
riy matnning
mohiyatini yanada boyituvchi bezak, bevosita idrok etilgan va majoziy iboraga
aylangan...an
’
anaviy she
’
riy tuzilishi odatda metaforaga asoslanishining guvohi
b
o‘
ldik. An
’
anaviy she
’
riy obrazni yaratish uchun asos k
o‘
pincha metafora
b
o‘
lganligi sababli, s
o‘
zlarning
o‘
zaro ta
’sirida “mavhum tushunchalarni konkret
tushunchalar bilan bo
g‘lash”ni sezish mumkin. Masalan, “hayot” mavhum
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
676
tushunchasi "maydon" s
o‘
zining tuzilishi bilan q
o‘
shilib, "hayot y
o‘
li"ning
allaqachon an
’
anaviy she
’
riy obrazini keltirib chiqaradi. An
’
anaviy she
’
riy obraz
til kategoriyasini va she
’
riy ongni bir vaqtning
o‘
zida mujassamlashtirgan holda
ma
’
lum arxetipik xususiyatlarni
o‘
z ichiga oladi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
D. Quronov. “Adabityotshunoslikka kirish” Abdulla Qodiriy nomidagi
xalq merosi nashriyoti., Toshkent. 2004.
2.
Boboyev T. “Адабиётшунослик асослари”.Ўзбекистон nashriyoti,
Toshkent. 2002.
3.
D.Quronov va boshqaд.”Adabiyotshunoslik lug‘ati”
Akademnashr,
Toshkent. 2010.
4.
A. Nurmonov
O‘
zbek tilshunosligi tarixi.
“O‘zbekiston”, Toshkent. 2002
5.
Afanasev A.N. «Народные поэтические представления радуги»
Moskva. 2013.
