ISSN 2181-1296
ILMIY AXBOROTNOMA
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК
SCIENTIFIC JOURNAL
2022-yil, 2-son (132) GUMANITAR FANLAR SERIYASI
Filologiya, Pedagogika, Psixologiya
Samarqand viloyat matbuot boshqarmasida roʻyxatdan oʻtish tartibi 09-25.
Jurnal 1999-yildan chop qilina boshlagan va OAK roʻyxatiga kiritilgan.
BOSH MUHARRIR
R. I. XALMURADOV, t.f.d., professor
BOSH MUHARRIR OʻRINBOSARLARI:
H.A. XUSHVAQTOV, f-m.f.d., dotsent
A. M. NASIMOV, t.f.d., professor
TAHRIRIYAT KENGASHI:
S. S. GʻULOMOV
- OʻzFA akademigi
A. SAGDULLAEV
- OʻzFA akademigi
M. MUXIDDINOV
- fil.f.d., professor (SamDU)
B. E. ERGASHEV
- t.f.d., professor (SamDU)
B. S. GʻOYIBOV
- t.f.d., professor (SamDU)
S. K. KARIMOV
- fals.f.d., professor (SamDU)
J. Ya. YAXSHILIKOV
- fals.f.d., professor (SamDU)
N. U. ARABOV
- i.f.d., professor (SamDU)
Sh. A. HASANOV
- fil.f.d., professor (SamDU)
S. A. KARIMOV
- fil.f.d., professor (SamDU)
N. Sh. SHODIEV
- ped.f.d., professor (SamDU)
M.M. MAXMUDOVA
- ped.f.d., professor (SamDU)
NAZIF SHAHRANY
- Indiana universiteti professori (AQSh)
MUSTAFA UGURLU
- профессор (Муғла университети, Туркия)
N.T.NURULLAXODJAYEVA
- professor (Moskva Davlat universiteti, Rossiya)
TAMIR KLEIN
- Veysman ilmiy tadqiqot instituti professori (Isroil)
HIROAKI HUZIIE
- Osaka universiteti professori (Yaponiya)
Obuna indeksi –
yakka tartbidagi obunachilar uchun
- 5583,
tashkilot, korxonalar uchun
- 5584
ILMIY AXBOROTNOMA MUNDARIJA 2022-yil, 2 - son
MUNDARIJA / СОДЕРЖАНИЕ / CONTENTS
FILOLOGIYA/PHILOLOGY
Qarayeva B.X.
O'zbek tilining ikkinchi chet tili sifatida o'qitilishi jarayonida amaliy mashg'ulotlarda fe'l so'z
turkumini o'rganish (o'zbek va rus tillari misolida)
4-7
Хаитова Ф.С.
Использование пословиц и поговорок в художественных произведениях
8-11
Белякова C.O.
«Особенности репрезентации концепта «чужой» в произведении Б.Пильняка «Рассказ о
том, как создаются рассказы»
12-16
Namazova М.
Amir Xudoyberdi she’riyatida tarix, davr va lirik qahramon
17-22
Rustamova Sh., Yakhshilikova N.
Tarjimashunoslikning nazariy masalalari
23-27
Song Ho-Lim, Husammiddin Tuygʻun
Boburnomaning hozirgi oʻzbek va uygʻur tiliga tarjimasi boʻyicha qiyosiy tadqiqot – sifat va
ravish masalasiga eʼtibor qaratildi
28-39
Toxirova S.
Russian orientalists and literary critics’ contribution in the research of the Tajik literature
40-43
Botirova G.E.
Teaching foreign language for younger pupils with using innovation technologies and internet
resources
44-48
Emrah Yilmaz
Maxtumquli Firogʻiy devonidagi frazeologizmlarning semantık xususiyatlari
49-54
Tugba Yilmaz
Abdulla Oripov she’rlaridagi tarixiy shaxslar
55-59
Ismatova Y.
Kredıt-modul tızımıga asoslangan ta'lımda mustaqıl ta'lımnı tashkıl etıshda ılg'or xorıjıy
tajrıbalar
60-64
Shamsiddinov B.
Javlon Jovliyevning “Qo‘rqma” romanida badiiy xarakter ifodasi
65-68
Rahimov A.A.
Ikkilamchi nominatsiya vositalarining derivatsion mohiyati va ilmiy talqinlari
69-73
Alibekova G.N., Xushiyeva N.T.
Leksik ifoda vositalari va stilistik usullar differensiatsiya muammosi
74-77
Xolibekova K.O.
Presedentlik va intertekstuallik kategoriyasi
78-81
Кадырова З.А., Саттарова С.
Методы правильной организации уроков русского языка в нерусской школе
82-85
Kimsanboyeva B.N.
Kvantitativlikning lingvokulturologik xususiyatlari
86-91
Kadirova F.R.
The need for teaching english reading skills to first year students of higher educations
92-95
PEDAGOGIKA/PEDAGOGICS
Abdullayeva F.S.
The notion of geographical component of tourism and the methods of teaching students
96-99
ILMIY AXBOROTNOMA MUNDARIJA 2022-yil, 2 - son
Raximov M.
Yoshlarda xalq o‘yinlari orqali sog‘lom turmush tarzini shakllantirish
100-103
Elmuradova S.A., Eshbo‘riev R.M., Sayfiev Sh.Sh.
Oliy ta’limda ta’lim sifatini ta’minlash va nazorat qilish muammolari
104-107
Pirmatova N.
Sodirxon Hofiz Bobosharifov hayoti va ijodi
108-112
Karimqulova F.N.
Maktabgacha yoshdagi bolalar kreativ tafakkurini shakllantirishda didaktik o’yinlardan
foydalanish
113-117
Худойбердиева А.Х.
Модель формирования творческого мышления учащихся начальных классов
118-124
Абдуллаева M.M.
Методические рекомендации по работе с талантливыми и одаренными учащимися
125-128
PSIXOLOGIYA / PSYCHOLOGY
Sulaymanova D.K.
Bolаlаrni muqobil pаrvаrish qilish muаssаsаlаri tаrbiyalаnuvchilаrining ijtimoiy аdаptаtsiya
jаrаyonidаgi muаmmolаr va ularning yechimlari
129-133
Xalimova M.
Tadbirkorlik faoliyatida shaxslararo munosabatlarga ta’sir ko’rsatuvchi omillar, mexanizmlar va
jihatlarning ijtimoiy-psixologik tahlili
134-137
Tovbayeva M.S.
Oiladagi despotizmning motiv va omillarini psixologik xususiyatlari
138-142
Mualliflarga
ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2022-yil, 2-son
http://research.samdu.uz/
60
UDK:37:336
KREDIT-MODUL TIZIMIGA ASOSLANGAN TA'LIMDA MUSTAQIL TA'LIMNI
TASHKIL ETISHDA ILG'OR XORIJIY TAJRIBALAR
Y.Ismatova
Samarqand davlat chet tillari instetuti
Annotatsiya.
The European Credit Transfer and Accumulation System (ECTS) Yevropa o'quv
jarayonining muhim elementi bo'lib, chet ellik talabalarga chet elda o'qish tajribasidan maksimal
darajada foydalanishga yordam beradi. Dastlab, ECTS Erasmus talabalariga, chet elda o'qigan kurslari
va dasturlarini tan olish vositasi sifatida yo'naltirildi. Ushbu maqolada aynan shu Yevropa
universitetlarida joriy etilgan kredit-modul tizimi muhokama etilgan.
Kalit so'zlar:
ECTS kreditlari, Yevropaning oliy ta'lim hududi, o'quv soatlari, Erasmus, chorak
taqvim kredit soatlari, kreditlarni loyihalash.
Advanced foreign experience in the organization of independent learning in education
based on the credit-module system
Abstract.
The European Credit Transfer and Accumulation System (ECTS) is an important
element of the European educational process, helping international students make the most of their
study experience abroad. Initially, ECTS was aimed at Erasmus students as a means of recognizing
their courses and programs studied abroad. This article discusses the credit-module system introduced
in these European universities.
Keywords:
ECTS credits, European Higher Education Area, study hours, Erasmus, quarter
calendar credit hours, credit design.
Передовой зарубежный опыт организации самостоятельного обучения в
образовании на основе кредитно-модульной системы
Аннотация.
Европейская система перевода и накопления кредитов (ECTS) является
важным элементом европейского образовательного процесса, помогая иностранным студентам
максимально использовать свой опыт обучения за границей. Первоначально ECTS
предназначалась для студентов Erasmus как средство признания их курсов и программ,
изученных за границей. В данной статье рассматривается кредитно-модульная система,
внедренная в этих европейских университетах.
Ключевые слова:
кредиты ECTS, Европейское пространство высшего образования,
учебные часы, Erasmus, кредит-часы квартального календаря, дизайн кредита.
Davlatimiz rahbari tomonidan 2019-yilning 8 oktabrida “O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim
tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida”gi Farmoni imzolandi [1].
Ushbu muhim dasturilamal hujjatda “respublikadagi kamida 10 ta oliy ta'lim muassasasini xalqaro
e'tirof etilgan tashkilotlar (Quacquarelli Symonds World University Rankings, Times Nigher
Education yoki Academic Ranking of World Universities) reytingining birinchi 1000 ta o'rindagi oliy
ta'lim muassasalari ro'yxatiga kiritish va oliy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini bosqichma-
bosqich kredit-modul tizimiga o'tkazish” belgilab berildi. Bunga asos sifatida Evropa ta'lim tizimi
ko'rib chiqildi.
Bugungi kunga kelib, ECTS kreditlari butun Yevropa universitetlari tomonidan qo'llaniladi.
ECTS nafaqat almashinuv tajribalarini o'rganish, balki kunduzgi bakalavr, magistr va doktorlik
darajalarini baholash uchun ham qo'llaniladi. ECTS tomonidan kiritilmagan yoki qabul qilinmagan
yagona istisno bu yakuniy darajadagi sertifikat, odatda kurs oxirida topshiradigan imtihondir. Va
xorijda aynan shu kredit-modul tizimi asosida tashkil etilgan kurs yakunida talabalar sertifikat
olishadi.
Yevropa kredit-modul tizimi o'quv yutuqlarini o'lchaydi va taqqoslaydi hamda talabalarga
kreditlarni bir oliy o'quv yurtidan boshqasiga osonlikcha o'tkazishda yordam beradi.
ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2022-yil, 2-son
http://research.samdu.uz/
61
ECTS kreditlari nima uchun yaxshi?
ECTS kredit tizimi daraja dasturlari va talabalar ishini Yevropaning oliy ta'lim hududiga
(YOTH) a'zo bo'lgan barcha mamlakatlar bo'yicha yanada shaffof va taqqoslanadigan qiladi. ECTS
Yevropadagi turli xil mahalliy (milliy) standartlarni almashtirdi yoki to'ldirdi.
ECTS kredit tizimi tufayli, YOTH mamlakatlaridan kelgan talabalar chet elga chiqib, butun
YeOTH davomida umume'tirof etiladigan ilmiy darajani o'qishlari mumkin.
ECTS talabalari uchun eng yaxshi afzalliklarga quyidagilar kiradi:
- Talaba bakalavrni bir YOTH davlatida, magistraturani boshqa ECTS mamlakatida o'qishingiz
mumkin xuddi ikkalasi ham bir mamlakatda o'qigandek bo'ladi, chunki tizim bir xil bo'ladi.
- Talaba xohlagan dunyo mamlakatlaridan ish topa oladi, chunki o'qishlari va diplomi
osonlikcha tan olinadi
- Agar talaba qo'shma diplomga, chet elda bir semestrda o'qiyotgan bo'lsa yoki Erasmus Plus
dasturida ishlagan bo'lsa, o'zining universiteti ECTS kreditlari yordamida o'qish soatlarini kuzatib
borishi oson bo'ladi.
- Soddalashtirilgan akademik hujjatlar
- O'quv mashg'ulotlari, seminar, stajirovka, tezis va boshqalarning murakkabligini, uni
tugatgandan so'ng taqdim etadigan kreditlar soniga qarab baholash osonroq.
- Agar talaba dasturni tashlab qo'ysa ham, ECTS kreditlari uning o'quv yutuqlarini isbotlashda
yordam beradi, shuning uchun u bir xil kurslarni qayta o'qish shart emas.
- Qaysi akademik intizomga ega bo'lishdan qat'i nazar, talabaning darajasi bir xil miqdordagi
kreditga ega bo'ladi
ECTS kredit tizimidan foydalanadigan eng yaxshi xalqaro yo'nalishlar: Birlashgan Qirollik,
Germaniya, Nederlandiya, Ispaniya, Fransiya, Irlandiya, Shvesiya.
ECTS kreditlari qanday ishlaydi?
Kurs, seminar yoki modulni tugatib, sizga ECTS kredit ballari beriladi. Har bir ECTS kredit
ballari ushbu davrda bajargan ish hajmini aks ettiradi.
Har bir daraja uchun berilgan ECTS kreditlarining ayrim misollari:
1 to'liq o'quv yili: 60 ECTS krediti
3 yillik bakalavr dasturi: 180 ECTS krediti
4 yillik bakalavr dasturi: 240 ta ECTS krediti
1 yoki 2 yillik magistrlik dasturi: 90 yoki 120 ECTS krediti [9]
ECTS kreditlari turli xil o'quv soatlarini o'z ichiga olishi mumkin
Bu shuni anglatadiki, odatda 10 ECTS krediti bo'lgan modul yoki kurs 5 ECTS bo'lgan kursning
ish hajmidan taxminan ikki baravar ko'pdir. Lekin nima uchun faqat nazariy jihatdan? Mamlakatga
qarab bitta ECTS kredit ballari o'rtacha 25 dan 30 soatgacha bo'lgan o'quv soatiga teng bo'lishi
mumkin. Bunga misollar:
Avstriya, Italiya va Ispaniya: 1 ECTS = 25 o'quv soati
Finlyandiya: 1 ECTS = 27 o'quv soati
Gollandiya, Portugaliya: 1 ECTS = 28 o'quv soati
Germaniya, Belgiya, Ruminiya va Vengriya: 1 ECTS = 30 o'quv soati [8]
O'qish soatlari (shuningdek, ish vaqti deb ham ataladi) taxminiy hisoblanadi, chunki siz
unchalik tanish bo'lmagan kursga ko'proq vaqt sarflashingiz mumkin va ehtimol sizning qiziqishingiz
va tajribangizga mos keladigan boshqa kursga kamroq vaqt sarflashingiz mumkin.
Demak, sizning 5 ta ECTS kursingizdan biri, xuddi shu dasturda va bitta universitetda bo'lsa
ham, 10 ta ECTS kursidan ko'ra ko'proq ishni o'z ichiga olishi mumkin.
ECTS baholash ko'lami qanday ishlaydi?
Evropa Komissiyasi ECTS-kreditlaridan tashqari, ECTS baholash tizimlariga oid siyosatni ham
belgilab berdi. Mamlakatlar kabi deyarli turli xil baholash tizimlari mavjud bo'lganligi sababli,
ularning maqsadi baholarni osonlikcha taqqoslashdir.
ECTS baholash tizimlari mahalliy baholash tizimlarini almashtirmayapti, ammo ular mahalliy
baholar uchun qo'shimcha bo'lishi kerak, masalan, yozuvlar stenogrammasida.
Amerikalik baholash shkalasiga o'xshab, ECTS sinf foiziga asoslanadi. Bu shuni anglatadiki,
ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2022-yil, 2-son
http://research.samdu.uz/
62
baho bir o'quvchining boshqa sinf o'quvchilariga nisbatan qanday ishlashini ko'rsatadi.
Baholashdan oldin natijalar ikkita kichik guruhga bo'linadi: o'tish va muvaffaqiyatsizlik.
SHuning uchun, natijalar kursni muvaffaqiyatsiz tugatgan talabalardan mustaqil.
O'zining nisbiy xususiyatidan kelib chiqqan holda, ECTS baholash shkalasi faqat talabaning
faoliyati to'g'risida yo'nalish berishi mumkin, chunki baholash guruh ishiga bog'liq bo'lib, u o'zgarishi
mumkin, ayniqsa kichik guruhlarda.
SHu sababli, bitta talaba sinfga qarab, uning raqobatbardoshligi jihatidan bir xil ko'rsatkichlar
bo'yicha turli xil natijalarga erishishi mumkin. Biroq, ECTS baholash tizimlari ko'plab milliy baholash
tizimlariga qaraganda ancha shaffofdir va bu sizning akademik ko'rsatkichlaringizni Yevropadagi
boshqa talabalar bilan taqqoslashga yordam beradi.
ECTS kreditlarini AQSH kreditlariga qiyoslash mumkin?
Agar talaba allaqachon Evropada o'qigan bo'lsa va AQSHda o'qishni davom ettirishni istasa,
kreditlarini Amerika kreditlariga o'tkazishi kerak bo'ladi.
Odatda, ECTS dan Amerika kreditlariga o'tish darajasi 2: 1 ni tashkil etadi, ya'ni 60 ECTS 30 ta
Amerika kreditiga aylanadi. Biroq, ushbu konversiya darajasi o'zgarib turadi, chunki AQSHdagi ba'zi
universitetlar turli xil kredit tizimlaridan foydalanishlari mumkin.
Nega Amerika akademik kreditlari haqida bilishimiz kerak?
“Kredit soat” tizimi dastlab AQSH da paydo bo'lgan va takomillashgan. 1969-yilda Garvard
universiteti Prezidenti, Amerika ta'limining atoqli namoyandasi CHarlz Eliot birinchi bo'lib “kredit-
soat” tushunchasini kiritdi va 1870-1880 yillar davomida fan hajmini kredit-soatlarda o'lchashga
imkon beruvchi tizimni joriy qildi. 1892-yildan “kredit-soat” tizimini joriy qilishning ikkinchi
bosqichi boshlandi. Bunda AQSH milliy ta'lim qo'mitasi “kollej-maktab” bo'g'inini yaxshilash, o'rta
maktablarda o'quv dasturlarini standartlash maqsadida nafaqat kollejlarda, balki o'rta maktablar uchun
ham “kredit” tushunchasini joriy qildi va keyinchalik bakalavriat dasturlari mazmunini baholashning
kredit tizimini magistratura va doktorlik ta'lim bosqichlarigacha kengaytirdi [2,21].
AQSH kreditlari Yevropada yoki dunyoning boshqa qismlarida qo'llaniladigan kredit
tizimlariga nisbatan farq qiladi
Dasturni tugatish uchun talabaga ma'lum miqdordagi akademik kreditlar kerak bo'ladi.
Kreditlar talabaning bakalavr yoki magistr darajasiga erishish uchun tayyorgarlik dasturidan
o'tishi kerakligini aniqlaydi.
Kreditlar talabaning o'rtacha baliga ta'sir qilishi mumkin. Ayniqsa, AQSHda dastur uchun
berilgan akademik kreditlar soni daraja uchun to'lovlarni belgilashi mumkin.
Kollejni yoki aspiranturani tugatish uchun talabaga qancha kredit kerak?
Oddiy javob shundaki, talaba bitirishi kerak bo'lgan kreditlar miqdori dasturning umumiy
davomiyligi qancha davom etishiga bog'liq. Har bir semestr ma'lum miqdordagi kreditlarni beradi,
shuning uchun semestrlar sonini bir semestrdagi kreditlar bilan ko'paytirsa, qancha umumiy kredit
kerak bo'ladi.
Xo'sh, bir semestr necha kredit soatni tashlik etadi? Oddiy kunduzgi darajalar semestrda 15
kredit soatni talab qiladi, shuning uchun yiliga 30 kredit soat. Agar talabaning bakalavr darajasi 3 yilni
tamomlagan bo'lsa, demak jami 90 soatlik soat kerak bo'ladi.
Kredit soatlari va semestr soatlari nima?
Ular bitta narsa. AQSH universitetlarida atamalar bir-birining o'rnida ishlatiladi.
Semestrning kredit soati (SCH) - bu talabaning semestr uchun haftada bitta aloqa soatini va
ikkita tayyorgarlik soatini muvaffaqiyatli bajarishi uchun oladigan kredit miqdori. Bir semestr soat,
kurs davomiyligidan qat'i nazar, bir semestrda 15-16 aloqa soatiga teng.
Asosan, bir semestrlik kredit soati kursi uchun sinfga bitta aloqa soatini va har hafta darsdan
tashqari vaqt davomida ikkita qo'shimcha tayyorgarlik soatini kiritish kerak. Ular uy vazifasini, dala
ishlarini yoki amaliy kurslarni namoyish qilishi mumkin.
Bitirish uchun zarur bo'lgan akademik kreditlarni qanday olish mumkin?
Bu javob ham oson. Talaba shunchaki o'qiydi va darslarni topshiradi. Har bir sinf belgilangan
miqdordagi kreditlarni taqdim etadi. Bir semestr davomida barcha darslardan o'tadi, barcha kreditlarni
oladi! Agar semestr davomida odatiy darslardan tashqari fakultativ darslar bo'lsa, tanlagan
ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2022-yil, 2-son
http://research.samdu.uz/
63
fakultativlar majburiy darslarga qo'shimcha ravishda kerakli miqdordagi kreditlar miqdoriga teng
ekanligiga ishonch hosil qilish kerak.
Mustaqil ta'lim soati qancha?
Mustaqil ta'lim soati kredit soatlaridan farq qiladi. Mustaqil ta'lim soati professor talabaga dars
berayotgan har qanday ma'ruza yoki laboratoriya vaqtini o'z ichiga oladi. Odatda, 1 mustaqil ta'lim
soati real vaqtda 50 daqiqaga teng.
Mustaqil ta'lim soatlari va kredit soatlari o'rtasidagi farq nima?
Qo'shma SHtatlardagi universitet va kollejlarda talabalar, odatda, haftada darsda o'qish uchun
sarflagan «aloqa soatlari» soniga qarab kredit soatlarini oladilar. Kredit soati odatda kollej yoki
universitetda ish hajmini o'lchashning standart usuli hisoblanadi.
Shunday qilib, kredit soatlari mustaqil ta'lim soatlaridan iborat.
Kurs / darsda necha kredit soati bor?
Ko'pgina kollejlar va universitetlar o'quv mashg'ulotlarini muvaffaqiyatli yakunlashlari uchun 3
semestrlik kredit soatlarini (SCH) (45-48 aloqa soatlari) ajratadilar. Ma'ruzalar, mustaqil loyiha
ishlari, laboratoriya vaqti va stajirovkalar uchun kreditlar soni muayyan talablarga qarab o'zgaradi.
AQSHda bakalavr yoki magistr darajasiga qancha kredit beriladi?
Kurs, uni bajarish uchun zarur bo'lgan kredit soatlari miqdori bilan o'lchanadi. Bakalavr darajasi
uchun asosiy kurslar 1 ta kredit yoki 2 ta kreditga ega bo'lishi mumkin. Magistraturada, shu jumladan
MBA uchun, aksariyat kurslar 3 yoki 4 ta kreditdan iborat.
Oddiy kunduzgi o'quv yuki odatda yiliga 30 kredit soati. Odatda, diplomni tugatish uchun
universitetlar talabalardan quyidagilarni talab qilishadi:
Bakalavr darajasi uchun 120-130 kredit soati
Magistr darajasi uchun 30-64 soat
Ba'zi universitetlar bo'lajak talabalar uchun o'quv to'lovlari va stipendiyalarni belgilash uchun
semestr kredit soatlaridan foydalanadilar. Bir semestr davomida xalqaro talaba har bir kollej yoki
universitetga qarab 9 dan 12 soatgacha bo'lgan soatni olishi kerak.
Ushbu xarakterdagi munozaralar o'qitishga alohida e'tiborni aks ettiradi. Ta'lim tizimlarini
ko'proq o'qituvchi yoki o'quvchiga yo'naltirilgan, deb ta'riflash mumkin. O'qituvchiga yo'naltirilgan
yondashuv, odatda, tegishli o'qitish obyekti - bu individual professor talaba o'z kursida o'rganishi
kerak, degan fikrga asoslanib, vaqtga bog'liq emas. Talabalarga yo'naltirilgan yondashuv umumiy
o'quv dasturini ishlab chiqishga katta ahamiyat beradi va ayniqsa, bitiruvchining kelajakda jamiyatdagi
mavqei uchun o'quv dasturlarining foydaliligiga qaratilgan. Ushbu so'nggi yondashuvga muvofiq
kreditlarni to'g'ri taqsimlash hamda ta'lim natijalarini oqilona aniqlash hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Yaqin vaqtgacha ishlatilayotgan tizimlarning aksariyati o'qituvchiga yo'naltirilgan edi. Hozirgi
kunda odatdagi talaba o'qishni vaqtida tugatishda duch keladigan to'siqlarga ko'proq e'tibor berish
tendensiyasi mavjud. O'quvchilarning ish yuki hal qiluvchi omil deb tan olinadi va o'qituvchilar
ma'lum vaqt ichida talaba nimani o'rganishi va nimaga qodir bo'lishi o'rtasida ziddiyat borligini tan
olishadi. Xususan, ma'lum bir o'quv natijalari to'plami va daraja dasturining spesifikasiyalari uchun
talab qilinadigan kreditlar sonini aniqlashda, universitetga kirishdan oldin olingan turli xil bilim,
ko'nikma va malakalar uchun imtiyozlar berilishi kerak. O'rta maktab ta'limi me'morchiligidagi farqlar
tufayli turli mamlakatlarda ushbu oldingi omillar to'g'risida har xil taxminlar mavjud.
Mustaqil ta'lim, o'qitish usullari va o'quv natijalari bir-biri bilan aniq bog'liqdir. Biroq, boshqa
tegishli elementlar mavjud. O'qishning kerakli natijalariga erishishda bir-biriga bog'liq bo'lgan ko'plab
omillar muhim rol o'ynaydi. Bular talabalar ish vaqti, ish hajmi va yorqinligi bilan cheklanmaydi.
Shuningdek, o'qitish va o'qitish usullarini hisobga olish kerak. O'qitish katta guruhlarda alohida-
alohida tashkil etiladi, ya'ni talabalarning ko'pchiligi ma'ruzalar yoki seminarlar, mashg'ulotlar va
amaliy mashg'ulotlarda bo'lishi kerak. Bundan tashqari, ishchi guruhdagi talabalar soni o'qitish
natijalariga ta'sir qilishi mumkin, chunki o'quv tizimidan foydalanish ehtimoldan yiroq emas.
Shuningdek, tashkilotning sifati va kompyuterlar kabi zamonaviy o'quv qo'llanmalarining mavjudligi.
Bundan tashqari, milliy va mintaqaviy an'analarni hisobga olish kerak. Masalan, ba'zi mamlakatlarda
aksariyat talabalar uyda yashaydilar va sayohat qilish uchun vaqt talab qiladilar, boshqalarda esa
yolg'iz yashaydilar va o'zlariga qarashlari kerak. Boshqa yana bir guruhlar talabalar shaharchalarida
ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2022-yil, 2-son
http://research.samdu.uz/
64
joylashadilar. Bu omillarning barchasi ma'lum darajada vaqt (kreditlar bo'yicha) va samaradorlik
(yutuqlar darajasi bo'yicha) bilan o'lchanadigan o'qitish/o'rganish tajribasining natijalariga ta'sir qiladi.
Ideal vaziyatda belgilangan maqsadlar va vazifalarga shartli o'rganish vaqtida to'liq erishiladi.
Yuqorida aytib o'tilganidek, shartli o'rganish vaqti har qanday ma'lum bir o'quvchi o'quv natijalariga
erishish uchun sarf qilishi kerak bo'lgan haqiqiy vaqt emas. Haqiqiy vaqt talabalardan talabalarga farq
qiladi. Ko'p hollarda ideal vaziyat bo'lmaydi.
Xulosa qilish uchun quyidagi sarlavhalar ostida rol o'ynaydigan tegishli elementlarni ko'rib
chiqishimiz mumkin:
An'analarning xilma-xilligi
O'quv dasturining dizayni va mazmuni
O'quv dasturining izchilligi
O'qitish va o'qitish usullari
Baholash va ishlash usullari
O'qitishni tashkil etish
Talabaning qobiliyati va mehnatsevarligi
Davlat yoki xususiy fondlar tomonidan moliyaviy yordam
Yuqorida aytib o'tilgan omillar shuni ko'rsatadiki, kerakli natijalarga erishishning bir usulini
aniqlash nafaqat mumkin emas, balki istalmagan. Ichki va tashqi sharoit va sharoitlarni hisobga olgan
holda, har bir o'quv dasturi uchun vaqt muvozanati bo'lgan yuqorida aytib o'tilgan omillar bo'yicha
to'g'ri muvozanatni topish kerak. Ushbu aralashma har bir muassasa va har bir mamlakatda farq qiladi.
Shunday qilib, turli xil yo'llar taqqoslanadigan ta'lim natijalariga olib kelishi mumkinligi ayon bo'ladi.
Shu tarzda Yevropada mavjud bo'lgan xilma-xillikni to'liq saqlab qolish mumkin.
O'quv dasturlari doimiy monitoring, sozlash va baholashni talab qiladi. Bu shartlar va yoki
sharoitlar, ya'ni bir yoki bir nechtasi aytib o'tilgan omillar o'zgarganda, talab qilinadigan ta'lim
natijalarini olish mumkinligiga kafolat beradi. Monitoring, sozlash va baholash juda muhim ichki
jarayon bo'lib, ular uchun xodimlar va talabalar bir xil darajada javobgardirlar.
Amaldagi aralashmaning idealligini tekshirishning eng muhim tashqi usuli muntazam sifat
kafolati va akkreditasiyadan iborat. Biz bu masalaga alohida qog'ozda qaytamiz. Bu yerda aytish
mumkin bo'lgan narsa shundaki, sifatni baholash sxemalari o'quvning haqiqiy natijalari mo'ljallangan
darajaga to'g'ri kelishini va dastur mazmuni bilan haqiqatan ham mos kelishini tekshirish uchun ishlab
chiqilgan. Hozirda ular, asosan, milliy darajada tashkil etilgan, ammo yaqin kelajakda sifatni
kafolatlash va akkreditasiya xalqaro miqyosda o'tkazilishini kutish mumkin.
Adabiyotlar
1.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Oliy va o'rta maxsus ta'lim tizimiga boshqaruvning
yangi tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to'g'risida»gi PQ-4391-sonli qarori. 12.07.2019.
2.
Usmonov B.SH., Xabibullaev R.A. Oliy o'quv yurtlarida o'quv jarayonini kredit-modul tizimida
tashkil qilish. O'quv qo'llanma. - Toshkent, TKTI, 2020. - 120 bet.
3.
Cho'pon I.P., Argunova T.G. Talabalarning mustaqil ishlarini boshqarish: uslub. nafaqa / general
ostida. tahrirlangan. - M .: "O'zR DPI" jurnali kutubxonasi, 2010 yil.
4.
Челышева Т.В. Научно-методическое обеспечение участия студентов в реализации
компетентностно-ориентированных ООП ВПО в соответствии с требованиями ФГОС ВПО:
Установочные организационно-методические материалы тематического семинарского
цикла. – М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2010. ов
для начинающих авторов. -М.: Флинта, 2004. – 360 с.
5.
Smolyaninova A. G., Dostovalova E. V., Saveleva O. A. / Organization of the educational process
of bachelors / masters of pedagogy in the modular credit-rating system of education./Monograph.
Siberian Federal University, Russian Federation. Krasnoyarsk, SFU 2009.
6.
https://lex.uz/ru/docs/4545887
7.
https://www.uc.pt/ge3s/pasta_docs/ects-users-guide170804
8.
https://ec.europa.eu/education/ects/users-guide/docs/year-2009/ects-users-guide2009_en
9.
https://ec.europa.eu/education/ects/users-guide/docs/ects-users-guide_en
ILMIY AXBOROTNOMA PSIXOLOGIYA 2022-yil, 2-son
http://research.samdu.uz/
144
SAMARQAND DAVLAT
UNIVERSITETI ILMIY
AXBOROTNOMASI
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК
SCIENTIFIC REPORTS
Texnik muharrir
A. I. Inatov
Muharrirlar:
I.Sulaymonov
- fil.f.n., dotsent
E. U. Arziqulov
- f.-m.f.d., dotsent
O. Yusupova
- fil.f.n., dotsent
Mas'ul muharrirlar:
D. M. Aronbayev
- k.f.n., dotsent
A. Sh. Yarmuxamedov
- f.-m.f.n.
X. S. Haydarov
- f.-m.f.n., dotsent
Muassis: Samarqand davlat universiteti Manzil: 140104,
Samarqand shahri, Universitet hiyoboni, 15.
Telefon: (0 366) 239-14-07, Faks: (0 366) 239-13-87 e-mail:
axborotnoma@samdu.uz
SamDU «Ilmiy axborotnoma» jurnali tahririyati kompyuterida terildi. Bosishga
03.06.2022 yilda ruxsat etildi. Qog`oz o`lchami A-4. Nashriyot hisob tabog`i 10,00.
Buyurtma raqami 132. Adadi 30 nusxa.
Manzil:
140104, Samarqand shahri, Universitet xiyoboni, 15.
SamDU bosmaxonasida chop etildi.
