International Conference on "Ethics and
Integrity in the Competitive World"
www.online-conferences.com
210
KREDIT-MODUL TIZIMINING NAZARIY VA USLUBIY ASOSLARI
Ismatova Yulduz Nu’mon qizi
Samarqand davlat chet tillar instituti stajer-tadqiqotchisi
Annotatsiya:
O„zbekiston Respublikasida til ta'limining modernizatsiyasi nafaqat ikki
bosqichli kadrlar tayyorlash tizimiga o„tish bilan, balki Boloniya deklaratsiyasi qoidalarini amalga
oshirish bilan ham bevosita bog'liq bo„lib, ulardan biri kredit-modulli ta'limni joriy etish hamda
ta‟lim jarayonini tashkil etishning so„nggi modeli va talabalar bilimini baholashning ball-reyting
tizimini joriy etish.
Key words:
kredit-modul tizimi, modulli o„qitish texnologiyalari, oraliq nazorat, yakuniy
nazorat, “modul” va “kredit” tushunchalari.
Ta‟lim jarayonini tashkil etishning kredit-modul tizimi modulli o„qitish texnologiyalari va ta‟lim
bo„linmalarining kreditlari yoki kreditlari kombinatsiyasiga asoslangan o„quv jarayonini tashkil etish
modelidir.
O„quv jarayonini tashkil etishning kredit-modul tizimi quyidagilarni nazarda tutadi:
ta'lim dasturining modulli tuzilishi;
mehnat intensivligini baholash uchun kreditlardan foydalanish;
bilimlarni baholash uchun ball-reyting tizimlaridan foydalanish;
individual o„quv rejasini shakllantirishda talabaning ishtiroki;
ta'lim jarayonida o„z-o„zini ta‟lim ulushini oshirish;
ta'lim dasturlarining moslashuvchanligini oshirish [7, 167].
Kredit-modulli tizimni to„g'ri aniqlash uchun uning asosidagi ikkita tushunchani ko„rib chiqish kerak.
Bular “modul” va “kredit” tushunchalaridir.
“Modul” tushunchasi quyidagicha talqin qilinadi:
o„z tezligida mashqlar bilan yaqindan tanishish va ketma-ket o„rganish orqali bir ko„nikma yoki
ko„nikmalar guruhini egallash maqsadida yakka tartibda yoki guruhda o„rganish uchun
mo„ljallangan izolyatsiyalangan o„quv majmuasi (YUNESKO) [1, 31];
o„quv kursining umumiy mavzusiga yoki dolzarb ilmiy-texnik muammoga (V.M.Gareev,
S.Kulikov va E.M.Durko) bog'liq bo„lgan ta'limning turli turlari va shakllarini birlashtirish [2];
o„quv materialining mantiqiy to„ldirilgan birligini, belgilangan didaktik maqsadlarga erishishni
ta'minlaydigan maqsadli harakatlar dasturini va uslubiy rahbarlikni o„z ichiga olgan ma'lumotlar
bloki (P. Yucevicienė) [11];
kognitiv faoliyat mantig'i nuqtai nazaridan ma'lumotlarni tizimlashtirishni ta'minlovchi o„quv
materialining tashkiliy-metodik fanlararo tuzilishi (V.V.Karpov, M.N.Katxanov) [4];
to„liq ma'lumotlar bloki, shu jumladan talaba harakatlarining maqsadli dasturi, uni muvaffaqiyatli
amalga oshirish uchun o„qituvchining tavsiyalari (maslahatlari) (T.I.Shamova, T.M.Davydenko,
G.N.Shibanova) [10];
International Conference on "Ethics and
Integrity in the Competitive World"
www.online-conferences.com
211
pedagogik texnologiyaning o„ziga xos dastur-maqsadli va uslubiy ta'minotiga ega bo„lgan o„quv
jarayonining nisbatan mustaqil, funktsional yo„naltirilgan qismi (A.Yu.Kurochkina,
N.Yu.Chetyrkina) [3];
bilim, ko„nikma va malakalarni shakllantirishni ta'minlovchi fan mazmunining nisbatan mustaqil
mantiqiy to„liq qismi (V.N.Ryjov) [140];
ta'lim dasturining bir qismi yoki ta'lim va ta'limning belgilangan maqsadlari va natijalariga
nisbatan ma'lum mantiqiy to„liqlikka ega bo„lgan o„quv fanining bir qismi (davlat ta'lim standarti
rejasi) [5].
Yuqoridagi barcha modul ta'riflari ushbu kontseptsiyani to„liq ochib beradi.
Kredit tushunchasiga o„tamiz. Shubhasiz, barcha Evropa milliy ta'lim tizimlarida o„quv ishlarining
mashaqqatliligini hisobga olish kreditlarda joriy etilgan. U Yevropa kredit oʻtkazmalari tizimiga
(ECTS – Yevropa kredit oʻtkazmalari tizimi) asoslangan. Ushbu tizim ta'lim dasturlarini ishlab
chiqish, tavsiflash va tarqatish, oliy ta'lim malakalarini belgilashga yordam beradigan vositadir [6,
130].
Evropa kredit o„tkazish tizimi ta'lim dasturini o„zlashtirish uchun talab qilinadigan umumiy mehnat
zichligiga asoslanadi, uning maqsadlari olingan ta'lim natijalari, bilim, ko„nikma va malakalar nuqtai
nazaridan ko„rsatiladi.
Kredit – bu ta'lim natijalarini miqdoriy baholash usuli bo„lib, u o„quv jarayonini tugatgandan so„ng
talaba bilishi, tushunishi yoki egallashi mumkin bo„lgan kompetensiyalar to„plami bo„lishi mumkin.
Kreditlarni taqsimlash o„quv dasturi siklining belgilangan muddatiga asoslanadi. Rasmiy ravishda
uch yoki to„rt yil davom etadigan bakalavriat yo„nalishi bo„yicha o„qishning umumiy mehnat zichligi
mos ravishda 180 yoki 240 kreditni tashkil qiladi. Talaba o„quv yuklamasining mashaqqatliligi
ma'ruzalarga, seminarlarga qatnashish, mustaqil ishlar, darslarga tayyorgarlik ko„rish, test va
imtihonlarni topshirish va hokazolarni o„z ichiga oladi. Kreditlar o„quv dasturining barcha ta'lim
komponentlari (modullar, fanlar va kurslar, yakuniy ish bo„yicha ishlar va boshqalar) uchun beriladi
va ularning har biri bo„yicha talab qilinadigan ish hajmini bittasini bajarish uchun zarur bo„lgan to„liq
ish hajmiga nisbatan aks ettiradi.
Tarixan, Yevropa ofset transfer tizimi 1989-yilda Yevropa Komissiyasi va Yevropa Kengashi
tomonidan ERASMUS dasturi doirasida joriy qilingan bo„lib, hozirda SOCRATES dasturining bir
qismi hisoblanadi. Yevropa kredit o„tkazmalari tizimi Yevropa universitetlarida muvaffaqiyatli
sinovdan o„tgan va qo„llanilgan yagona kredit tizimidir.
Kredit-modul tizimi doirasida kredit kontent modullarini o„zlashtirish uchun zarur bo„lgan o„quv
yuklamasining o„lchov birligi yoki kontent modullari blokidir.
Bilimlarni baholashning ball-reyting tizimining afzalliklari quyidagilardan ko„rinadi:
o„quvchilarning o„qishdagi yutuqlarini baholashning obyektivligi oshiriladi;
ball-reyting tizimi o„quv sifatini yanada aniqroq baholash imkonini beradi;
tizim "sessiya stressi" muammosini bartaraf qiladi, chunki agar kurs oxirida talaba katta
miqdordagi ball to„plasa, u imtihon yoki kreditni topshirishdan ozod qilinishi mumkin, bu esa o„z
navbatida ongli uchun muhim motivdir [9].
Balli reyting tizimida bir nechta nazorat turlari mavjud:
joriy nazorat;
oraliq nazorati (kollokvium, test, kurs ishlari va boshqalar);
yakuniy nazorat (semestr krediti yoki imtihon).
International Conference on "Ethics and
Integrity in the Competitive World"
www.online-conferences.com
212
Joriy nazorat semestr davomidagi o„quv yutuqlarini baholash imkonini beradi. Uning shakllari har xil
bo„lishi mumkin: og'zaki so„rov, kommunikativ vaziyatlarni hal qilish, diktantlar va boshqalar.
Baho nazorati ball-reyting tizimining zaruriy qismi boʻlib, u oʻrganilayotgan fan boʻyicha bilim va
amaliy koʻnikmalar darajasini hamda oʻquv materialini oʻzlashtirishning borishini tizimli ravishda
tekshirish va baholash maqsadida amalga oshiriladi.
Semestr oxirida (odatda test yoki imtihon oldidan) joriy va yakuniy reytinglari umumlashtiriladi.
Sessiyaga kirish uchun semestrda o„rganilgan har bir fan bo„yicha haqiqiy semestr reytingi uning
me‟yoriy semestr reytingining 50% dan ortiq bo„lishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
XXI asrda oliy ta‟lim bo„yicha Jahon deklaratsiyasi: yondashuvlar va harakatlar. Ekstraktlar.
YUNESKO, Parij, 1998. – 17 b.
2.
Гареев В.М., Куликов С.И., Дурко Е.М. Принципы модульного обучения // Вестник
высшей школы. - 1987. - № 8. – С. 30-33.
3.
Гуськова Т.В. Организация учебного процесса в высшей школе с использованием
модульно-рейтинговой технологии: на примере технического вузов: Дис. ... канд. пед.
наук. - Пенза, 2008. – 241 с.
4.
Карпов В.В., Катханов М.Н. Инвариантная модель интенсивной технологии обучения при
многоступенчатой подготовке в вузе. - М.; СПб.: Исследовательский центр проблем
качества подготовки специалистов, 1992. – 141 с.
5.
Малев А.В. Формирование коммуникативно-методической компетенции студентов -
бакалавров в условиях интеграции курсов методики и практики речи (языковой факультет,
педагогический вуз): Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - М., 2005. – 20 с.
6.
Мартыненко О.О. Внедрение кредитной системы в российском вузе: первые результаты
эксперимента по переходу на кредитную систему Владивостокского государственного
университета экономики и сервиса, 2004-2005 годы. - Владивосток: Изд-во ВГУЭС, 2005. –
70 с.
7.
Порядок организации учебного процесса на основе кредитно-модульной системы.
[Электронный ресурс] // URL: www.giop.ru
8.
Рыжов В.Н. Дидактика. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2004. – 318 с.
9.
Ткаченко В. Состояние развития традиционного высшего образования в Украине
[Электронный ресурс] // URL: http://tva.jino.ru
10.
Шамова Т.И., Давыденко Т.М., Шибанова Г.Н. Управление образовательными системами:
Учебное пособие для студ. высш. пед. учеб, заведений. - 2-е изд., стер. - М.: Издательский
центр «Академия», 2005. – 384 с.
11.
Юцявичене П.А. Теория и практика модульного обучения. - Каунас, 1989. – 125 с.
