Развитие социально-политических основ гражданского общества

inLibrary
Google Scholar
Журнал:
Выпуск:
CC BY f
1-59
5

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
Поделиться
Машарипов I. (2024). Развитие социально-политических основ гражданского общества . in Library, 1(4), 1–59. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/48042
Икрамжон Машарипов, Ташкентский государственний экономический университет

кафедра "гуманитарний предметов" доцент

0
Цитаты
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

23.00.02 – Политические институты, процессы и технологии Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора политических наук (DSc)


background image

TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI

HUZURIDAGI ILMIY DARAJALAR BERUVCHI

DSc.03/29.12. 2022.Ss.21.02 RAQAMLI ILMIY KENGASH

ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI

MASHARIPOV IKRAMJON BATIROVICH

FUQAROLIK JAMIYATINING IJTIMOIY-SIYOSIY ASOSLARINI

RIVOJLANTIRISH

23.00.02 – Siyosiy institutlar, jarayonlar va texnologiyalar

Siyosiy fanlar doktori (DSc) dissertatsiyasi

AVTOREFERATI

TOSHKENT - 2024





background image

2

UO‘K:

316.334.3(575.1)

Siyosiy fanlar doktori (DSc)

dissertatsiyasi avtoreferati mundarijasi

Оглавление автореферата диссертации

доктора наук (DSc) по политическим наукам

Contents of Dissertation Abstract

of the Doctor on Political Sciences (DSc)




Masharipov Ikramjon Batirovich

Fuqarolik

jamiyatining

ijtimoiy-siyosiy

asoslarini

rivojlantirish

.........................................................................................................................................................3



Машарипов Икрамжон Батирович

Развитие

социально-политических

основ

гражданского

общества

.......................................................................................................................................................25

Masharipov Ikramjon Batirovich

Development

of

socio-political

foundations

of

civil

society

.................................................................................................................................48



E’lon qilingan ishlar ro‘yxati

Список опубликованных работ
List of published works ..........................................................................................51












background image

3

TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI

HUZURIDAGI ILMIY DARAJALAR BERUVCHI

DSc.03/29.12. 2022.Ss.21.02 RAQAMLI ILMIY KENGASH

ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI

MASHARIPOV IKRAMJON BATIROVICH

FUQAROLIK JAMIYATINING IJTIMOIY-SIYOSIY ASOSLARINI

RIVOJLANTIRISH

23.00.02 – Siyosiy institutlar, jarayonlar va texnologiyalar

Siyosiy fanlar doktori (DSc) dissertatsiyasi

AVTOREFERATI

TOSHKENT – 2024




background image

4

Fan doktori (DSc) dissertatsiyasi mavzusi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi

huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasida V2018.4.DSc/Siyos24 raqam bilan ro‘yxatga olingan.

Dissertatsiya Andijon davlat universitetida bajarilgan.
Dissertatsiya avtoreferati uch tilda (o‘zbek, rus, ingliz (rezyume)) Ilmiy kengash veb-sahifasida

(https://www.tsuos.uz) hamda «ZiyoNet» Axborot-ta’lim portalida (www.ziyonet.uz) joylashtirilgan.

Ilmiy maslhatchi: Qirg‘izboyev Muqimjon

siyosiy fanlar doktori, professor

Rasmiy opponentlar: Jo‘rayev Sayfiddin Axmatovich

siyosiy fanlar doktori, professor

Jo‘raqulov Furqat Noryigitovich

siyosiy fanlar doktori, professor

Mirzaaxmedov Kamoliddin Mansur o‘g‘li

siyosiy fanlar doktori, dotsent

Yetakchi tashkilot:

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasi


Dissertatsiya himoyasi Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti huzuridagi

DSs.03/29.12.2022.Ss.21.02 raqamli Ilmiy kengashning 2024-yil «___»__________soat ____dagi majlisida
boʻlib oʻtadi. (Manzil: 100060, Toshkent sh., Amir Temur koʻchasi, 20-uy. Tel.: (99871) 233-34-24; faks:
(998971) 233-52-24; e-mail:

sharq_ilmiy@mail.ru


Dissertatsiya bilan Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti Axborot

-

resurs markazida tanishish

mumkin (___ raqam bilan ro‘yxatga olingan). Manzil: 100060, Toshkent sh., Amir Temur ko‘chasi, 20-uy.
Tel.: (71) 233-45-21;


Dissertatsiya avtoreferati 2024-yil «____»____________ kuni tarqatildi.
(2024-yil «____» _____________ dagi ____ raqamli reyyestr bayonnomasi.)


D. B. Sayfullayev

Ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengash raisi,
tarix fanlari doktori, professor


D.I.Madaminova

Ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengash ilmiy
kotibi, siyosiy fanlar doktori, dotsent

E. S. Sultanova

Ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengash

qoshidagi Ilmiy seminar raisi, siyosiy fanlar

doktori, professor


background image

5

KIRISH (doktorlik dissertatsiyasi annotatsiyasi)

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati

. Jahon tajribasida so‘nggi yillarda

fuqarolik jamiyatining konstitutsiyaviy-huquqiy, ijtimoiy-siyosiy, informatsion-
kommunikativ asoslarini shakllantirishda

inson erkinligi va huquqini ta’minlashga

alohida e’tibor qaratilmoqda. Xususan, “milliy va umumbashariy muammolarni hal
qilishda fuqarolik jamiyatining keng ishtirokini ta’minlash, uning institutsional,
funksional va strategik yo‘nalishdagi ahamiyatini oshirish bugungi kunning dolzarb
vazifalaridan biriga aylanmoqda.”

1

Fuqarolik jamiyati qurishning muhim sharti –

aholining siyosiy ijtimoiylashuvi hamda ijtimoiy pragmatizmning kuchayishi
sharoitida shakllanayotgan yangi – nodavlat notijorat tashkilotlari (ingl.
Nongovernmental organizations - NGOs) kabi tarmoqlarning fuqarolik jamiyati
institutlari tizimdagi o‘rnini aniqlash, demokratik siyosiy jarayonning muhim
elementi – partiyalararo raqobatning tizimli-institutsional hamda tashkiliy-
texnologik yo‘nalishlarini amaliyotga joriy etish muammosi o‘z yechimini
kutayotgan dolzarb masalaga aylanmoqda.

Jahonda globallashuv sharoitida fuqarolik jamiyati institutlarini taraqqiy

ettirishga doir olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlarda iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy
hamda huquqiy sohalarda ularning sotsium taraqqiyotidagi o‘rniga qaratilgan

siyosiy tahlillariga alohida e’tibor berilmoqda.

Mazkur tadqiqotlarda nodavlat

notijorat tashkilotlarining ijtimoiy-siyosiy rivojlanish jarayonlari, shuningdek,
sotsial modernizatsiya va iqtisodiy diversifikatsiya tendensiyalaridagi ishtiroki
ochib berilgan bo‘lsa-da, turli inqirozli vaziyatlarning oldini olish, demokratik
parlament va ijroiya hokimiyatini shakllantirishda saylovlarning o‘rni oshib
borayotganligi sababli ularning transformatsiyalashuvi jarayonida siyosiy
partiyalarning “g‘oyaviy inkubatorlar” rolidan samarali foydalanish, parlament va
partiyaviy nazorat funksiyalarining huquqiy jihatlarini

takomillashtirish,

globallashuv tahdidlarini bartaraf etish hamda ma’naviy-mafkuraviy taraqqiyotga
qo‘shayotgan hissasini ilmiy baholashga qaratilgan masalalar yetarlicha tadqiq
etilmagan.

O‘zbekistonda

fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish

jarayonlarini

huquqiy jihatdan ta’minlashda davlat xizmatlarining sifatini oshirish, o‘z faoliyati
yuzasidan jamoatchilikka tizimli ravishda ma’lumotlar taqdim etish masalalarida
adliya organlari va muassasalarining roli va mas’uliyati sezilarli ravishda oshmoqda.
Davlat xizmatlarini ko‘rsatish va intellektual mulkning huquqiy himoyasi sohasida
yagona davlat siyosatini amalga oshirishda tizim imkoniyatlaridan oqilona
foydalanish, ushbu sohalarda muvofiqlashgan faoliyatni ta’minlash hamda mavjud
ma’muriy tuzilmalarning yaxlit vertikal boshqaruvini shakllantirish zarurati yuzaga
kelmoqda. Bugungi kunda “Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqqa
xizmat qilishi kerak”

2

g‘oyasi fuqarolik jamiyati qurishning asosiy tamoyiliga

aylangan. Fuqarolik jamiyati institutlarining rivojlanish tendensiyalari Yangi
O‘zbekiston poydevorini shakllantirish jarayonlariga uzviy hamohang ravishda

1

Honoring Lester Salamon at the 2022 ISTR ConferenceCentre research civil society of University name Johns

Hopkins (АҚШ). https://ccss.jhu.edu.

2

Мирзиёев Ш. Янги Ўзбекистон стратегияси. –Т.: “O‘qituvchi” нашриёти, 2021. –Б. 27.


background image

6

kechmoqda. Bunda mamlakatimiz oldida turgan strategik vazifalar – xalqchil davlat,
erkin fuqarolik jamiyati va demokratik qadriyatlarni mustahkamlash kabi omillarni
qamrab olgan kompleks va fundamental tadqiqotlarni olib borish ilmiy jamoatchilik
oldida turgan dolzarb vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 3-fevraldagi PF-4944-son

“Mahalla institutini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi, 2017-
yil 7-fevraldagi PF-4947-son “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish
bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi, 2018-yil 4-maydagi PF-5430-son
“Mamlakatni demokratik yangilash jarayonida fuqarolik jamiyati institutlarining
rolini tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi, 2020-yil 18-fevraldagi PF-
5938-son “Jamiyatda ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish, mahalla
institutini yanada qo‘llab-quvvatlash hamda oila va xotin-qizlar bilan ishlash
tizimini yangi darajaga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi, 2021-yil 4-
martdagi PF-6181-son Farmoni bilan tasdiqlangan “2021–2025-yillarda fuqarolik
jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasito‘g‘risida”gi, 2023-yil 11-sentyabrdagi
“O‘zbekiston – 2030” strategiyasi to‘g‘risida»gi PF-158-son farmonlari hamda
mazkur sohaga doir boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni
amalga oshirishda ushbu dissertasiya ishi muayyan darajada xizmat qiladi.

Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor

yo‘nalishlariga mosligi.

Mazkur tadqiqot ishi respublika fan va texnologiyalar

rivojlanishining I. “Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiiy,
huquqiy, iqtisodiy, madaniy, ma’naviy-ma’rifiy rivojlantirishda innovatsion
g‘oyalar tizimini shakllantirish va ularni amalga oshirish yo‘llari” ustuvor
yo‘nalishiga muvofiq bajarilgan.

Dissertatsiya mavzusi bo‘yicha xorijiy ilmiy tadqiqotlar sharhi

3

.

Jahon

hamjamiyatida fuqarolik jamiyatining turli ijtimoiy-siyosiy jarayonlarini tahlil
qilishga qaratilgan bir qancha ilmiy markazlar faoliyat yuritmoqda. Ular jumlasiga:
Centre research civil society of University name Johns Hopkins (AQSH),
Progressive Policy Institute (AQSH), Brookings Institution (AQSH), Princeton
University (AQSH), Stanford University, Center for the study of Democracy of the
University of California, Ohio State University, Columbia University (AQSH),
Institute of Contemporary Arts ((Buyuk Britaniya), University of Cambridge
(Buyuk Britaniya), Asian Strategy and Leadership Institute (Malayziya), Civil
Society Fund Friedrich Ebert, Berlin Civil Society Center (Germaniya), School for
Advanced Studies in the Social Sciences in Paris (Fransiya), Institut d'études
politiques de Paris (Fransiya), The European University Institute (Italiya),
University of Palermo, Center on Social Movement Studies (Italiya), Institute of
Asademy for study modern international relations Europe and Asia (Xitoy), The
China Research Center (Xitoy), Tsinghua University (Xitoy), Centre for Civil
Society (Hindiston), Osaka University (Yaponiya), The national institute for

3

Диссертация мавзуси бўйича халқаро илмий-тадқиқотлар шарҳи: www.nyu.edu, www.wisc.edu,

www.democracy.uci.edu,

www.osu.edu,

www.unipa.it,

www.columbia.edu,

www.unipage.net

.,

www.socialresearch.no;

www.ccs.in;

www.igh.ru;

www.iphras.ru;

www.igpran.ru;

www.civilfund.ru;

www.eprcstrath.eu/; wwwriss.ru/.

https://ru.dugin.ru

, www.useoul.edu,.www.uni-freiburg.de; www.csis.org;

www.iips.org/en/; riss.ru; www.chinacenter.net; www. kisi.kz; uzstrateg.info; www.ifs.uni-frankfurt.de.


background image

7

research Advancement (Yaponiya), Seoul of National University (Janubiy Koreya),
Siyosiy tadqiqotlar instituti, Fuqarolik jamiyati institutlarini qo‘llab-quvvatlash
fondi (Rossiya), Demokratik jarayonlarni tahlil qilish markazi

(

O‘zbekiston) kabi

ilmiy muassasalar kiradi.

Zamonaviy siyosiy jarayonlarda turli NNT, siyosiy partiya va harakatlarning

tom ma’nodagi fuqarolik jamiyati qurilishidagi o‘rni borasidagi tadqiqotlar
natijasida, jumladan, quyidagi ilmiy natijalar olingan: fuqarolik jamiyati inson
huquq va erkinliklarining ishonchli kafolatlari, demokratik tizimda amaliy-
funksional asoslari strategik rejalashtirish fenomeni orqali ochib berilgan (Center for
the study of Democracy of the University of California, AQSH); fuqarolik
jamiyatining davlat instituti bilan o‘zaro munosabatlarda konfrontatsiyalaridan
tortib, pragmatik sheriklikkacha bo‘lgan turli strategiyalardan foydalanish taklif
etilgan (School for Advanced Studies in the Social Sciences in Paris, Fransiya);
siyosiy partiyalarning saylovlarda faol ishtirok etishi tendensiyalari, saylovlarni
xalqaro tashkilotlar tomonidan nazorat qilish hamda ularni xalqaro me’yoriy
hujjatlar va milliy qonunchilik asosida faoliyat olib borishining hududiy va markaziy
faoliyat yo‘nalishlari asoslangan (Centre research civil society of University name
Johns Hopkins, AQSH); demokratik parlament va ijroiya hokimiyatini
shakllantirishda saylovlarning o‘rni oshib borayotganligi sababli ularning
transformatsiyalashuvi jarayonida siyosiy partiyalarning “g‘oyaviy inkubatorlar”
rolidan samarali foydalanish, parlament va partiyaviy nazorat funksiyalarining
huquqiy jihatlarini mustahkamlash masalalari ochib berilgan (Centre for Civil
Society, Hindiston).

Jahonda fuqarolik jamiyatining ijtimoiy-siyosiy asoslarini rivojlantirish

bo‘yicha quyidagi ustuvor yo‘nalishlarda tadqiqotlar olib borilmoqda. Xususan,
fuqarolik jamiyatining asosi sifatida turli nodavlat notijorat tashkilotlari va siyosiy
partiyalarning me’yoriy-huquqiy va g‘oyaviy-ma’naviy asoslarini takomillashtirish;

fuqarolik jamiyati

institutlarini qo‘ llab

-quvvatlash, davlat, biznes tizilma va

nodavlat

tashkilotlar o‘rtasidagi ijtimoiy sheriklikni

kuchaytirish;

ta’ sirchan

jamoatchilik nazoratini amalga oshirish,

fuqarolik jamiyati institutlari va siyosiy

partiyalarning davlat boshqaruv elitasini rekrutatsiya qilish funksiyalarining
tashkiliy-huquqiy jihatlarini takomillashtirish; davlatning markaziy va mahalliy
boshqaruv tizimida mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatining institutsional
asoslarini zamon talablariga moslashtirishni takomillashtirish; fuqarolik jamiyatini
rivojlantirishga oid xalqaro va milliy ko‘rsatkichlar (indekslar)ni ishlab chiqish.

Muammoning

o‘rganilganlik

darajasi.

Dissertatsiyada

O‘zbekiston

Respublikasi Prezidentining bevosita tashabbusi bilan ishlab chiqilgan Yangi
O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi hamda fuqarolik jamiyati mazmuni va
mohiyatiga yangi davr talabi asosida yondashilgan

konseptual g‘oyalari, nutqlari va

asarlari

4

muhim manba bo‘lib xizmat qiladi.

Mamlakatimiz davlat mustaqilligini qo‘lga kiritgan dastlabki o‘n yilliklarida

fuqarolik jamiyati qurish keng ravishda o‘rganila boshladi. Mavzuga oid

4

Dissertatsyada ushbu mualliflarning tadqiqotlaridan unumli foydalanilgan.


background image

8

tadqiqotlarni, shartli ravishda, uch guruhga: oʻzbekistonlik olimlar, MDH olimlari
va xorijiy tadqiqotchilarning ilmiy ishlariga ajratish mumkin.

Birinchi guruhga

quyidagi mahalliy olimlarimiz tomonidan amalga oshirilgan

O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati qurishga doir tadqiqotlar kiradi: M.Qirg‘izboyev,
S.Jo‘rayev, I.Ergashev, R.Jumayev, N.Jo‘rayev, Z.Islamov, Sh.Paxruddinov, A.Xolbekov,
S.Otamuratov, A.Qodirov, M.Sharifxo‘jayev, M.Mullajonova, M.To‘raqulov,
T.Matibayev,

Sh.Nazarov,

A.O‘tamurodov,

Sh.Yakubov,

A.Jalilov,

U.Muhammadiyev,

S.Norqulov,

B.Omonov,

J.Mavlonov,

S.Saidov,

K.Mirzaaxmedov

5

va boshqalar.

Ikkinchi guruhdagi

tadqiqotlarda MDH olimlari tomonidan hozirgi davr

fuqarolik jamiyati va uning institutlariga doir hamda ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga
bog‘liq elementlar, mexanizmlar nuqtayi nazaridan yetarli nazariyalar ishlab
chiqilgan. Xususan, S.Peregudov, P.Yankevich, A.Vorob’yev, V.Shelomensev,
V.Yakimes, N.Luman, G.Shamatonova, A.Vaxonin, D.Goncharov

6

larning ilmiy

qarashlari bayon etilgan asarlar ularga misol boʻladi.

Uchinchi guruhni

Gʻarb davlatlari olimlarining ilmiy asarlarida fuqarolik

jamiyati shakllanishini mulkdorlar ijtimoiy qatlamining vujudga kelishi bilan
bog‘liqligiga oid nazariyalar ishlab chiqqan: M.Uorren, M.M.Xovard va J.Sartori,
yangi davrda fuqarolik jamiyatini atroflicha tadqiq etgan: J.S.Mill hamda Djin L.Koen,
Endryu Arato, Yurgen Xabermas, Filipp Shmitter, Mishel Fuko, Tolkott Parsons, Gabriel
Almond, Reymon Aron, Pitirim Sorokin, Fridrix fon Xayek, Robert Patnem, Frensis
Fukuyama, Robert Dal

7

kabi mashhur olimlarning fuqarolik jamiyatiga doir tadqiqotlari

va asarlari tashkil etadi.

Umuman olganda, O‘zbekistonda mustaqillakdan keyingi chorak asr

mobaynida fuqarolik jamiyatining u yoki bu institutlari turli ijtimoiy-gumanitar
fanlar nuqtayi nazaridan o‘rganilgan. Ammo jamiyatning asosiy institutlari
fuqarolik jamiyatining negizida shakllanishi kompleks holda o‘rganilmadi. Ayniqsa,
siyosiy fanlar nuqtayi nazaridan fuqarolik jamiyati qurishning ijtimoiy-siyosiy
masalalari maxsus ilmiy tadqiqot obyekti sifatida to‘lig‘icha tadqiq etilmagan edi.

Dissertatsiya mavzusining tadqiqot bajarilgan oliy ta’lim muassasasining

ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog‘liqligi.

Dissertatsiya ishi Andijon davlat

universiteti ilmiy-tadqiqot ishlari rejasiga muvofiq belgilangan 7.1-“O‘zbekistonda
fuqarolik jamiyatini rivojlantirish hamda davlat boshqaruvini demokratlashtirish
muammolari” mavzusi doirasida bajarilgan.

Tadqiqotning maqsadi

fuqarolik jamiyatining ijtimoiy-siyosiy asoslarini

rivojlantirish bo‘yicha ilmiy taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.





5

Yuqorida keltirilgan olimlarining ilmiy ishlari dissertatsiyaning “Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati”ga kiritilgan.

6

Nomi zikr etilgan olimlarining ilmiy ishlari dissertatsiyaning kiritilgan;

7

Qayd etilgan olimlarning asarlari” Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati”ga kiritilgan.


background image

9

Tadqiqotning vazifalari:

siyosiy fanlarda fuqarolik jamiyati kategoriyasi bo‘yicha dastlabki

tushunchalar, ularning rivojlanish bosqichlari, bu boradagi ilmiy-nazariy
tadqiqotlarni tizimlashtirish;

qadimgi davrdan yangi davrgacha bolgan fuqarolik jamiyatiga oid nazariy

asoslarni ishlab chiqqan olimlarning asarlarini tahlil etish;

Gʻarb mamlakatlarida fuqarolik jamiyatiga doir klassik nazariyalarni tahlil

etish va ularni umumlashtirish;

zamonaviy fuqarolik jamiyatiga xos bo‘lgan nazariyalar rivojlanishini tahlil

etish;

siyosiy partiyalar va ularning fuqarolik jamiyati instituti sifatida rivojlantirish

masalalarini tadqiq etish;

fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining fuqarolik jamiyatining

boshlang‘ich va tayanch instituti sifatidagi tavsiflarini ochib berish;

nodavlat notijorat tashkilotlarining ijtimoiy-siyosiy rivojlanish jarayonlarini

tahlil qilish;

O‘zbekistonda mustaqillikkacha bo‘lgan va istiqlolning dastlabki davrida yangi

jamiyatga o‘tish masalalarini tadqiq etish;

mustaqillik davrida fuqarolik jamiyatini shakllantirish muammolari va

ularning yechimlarini aniqlash;

jadal islohotlar jarayonida O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini

rivojlantirish masalalari va ular faoliyatining samaradorligini baholash mezonlarini
aniqlash;

yetakchi olimlarning fuqarolik jamiyati hamda uning institutlarini

rivojlantirishga oid tahlillari va tadqiqotlar natijalarini ochib berish;

mamlakatda fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish jarayonidagi

ijtimoiy-siyosiy muammolarni aniqlash va ularning yechimlariga doir xulosa, taklif
va tavsiyalarni shakllantirishdan iborat.

Tadqiqotning obyekti

sifatida

O‘zbekiston Respublikasida zamonaviy

ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda NNT va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarining
mamlakat demokratik taraqqiyotida tutgan o‘rni va roli tanlab olingan.

Tadqiqotning predmetini

O‘zbekiston Respublikasida fuqarolik jamiyati va

uning institutlarining shakllanishi, bu jarayonda yuzaga kelgan muammolar,
fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish jarayonlari tashkil etadi.

Tadqiqotning usullari.

Dissertatsiyada tarixiylik, mantiqiylik, tizimlilik,

maqsadli-tizimlilik, funksional-tizimlilik, empirik kuzatuv, kontent-analiz, o‘zaro
aloqadorlik kabi usullardan foydalanilgan.

Tadqiqotning ilmiy yangiligi

quyidagilardan iborat:

fuqarolik jamiyati rivojining zamonaviy bosqichida xalq bilan muloqot tizimining

“qayta aloqa” - fuqaro-davlat, mahalla-davlat, NNT-davlat, jamiyat-davlat mexanizmi
orqali sifat va natijadorlikka erishishi barqaror jamiyatning sifat ko‘rsatkichi ekanligi
ochib berilgan;

fuqarolik jamiyati institutlarining ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy sohalarda o‘z-o‘zini

boshqarish, jamoatchilik nazorati, milliy qadriyatlarga sodiqlik, manfaatlar
uyg‘unligini ta’minlash kabi yetakchi mexanizmlar asosidagi faoliyatining o‘sish


background image

10

nuqtasi sifatida belgilashi jamiyatda inson qadr-qimmatini yuksaltirish darajasiga
xizmat qilishi ilmiy asoslab berilgan;

davlat organlari jamoatchilik kengashlari tarkibining kamida 50 foizini nodavlat

notijorat tashkilotlari vakolatlariga o‘tkazish orqali fuqarolik jamiyati institutlari
vakolatini oshirish taklif etilgan;

fuqarolik jamiyati institutlariga oid me’yoriy-huquqiyb hujjatlar loyihalarini

tayyorlash, ularni ekspertiza qilishda davlat va jamoat tashkilotlarining o‘zaro ijtimoiy
integratsiyalashuvida bipolyar (ikki qutbli) tizimga asoslanishi isbotlangan;

fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda ijtimoiy taraqqiyotning asosini belgilovchi

muhim omili mulkdorlar qatlami (o‘rta sinf)ning huquqlari kafolatlarini ta’minlashning
konkret va amaliy substansiya mexanizmlari taklif etilgan.

Tadqiqotning amaliy natijalari

quyidagilardan iborat:

jamiyatdagi mavjud nodavlat notijorat tashkilotlari, o‘zini o‘zi boshqarish

organlariga doir qonunlar loyihalarini ishlab chiqishga oid tavsiyalar ishlab
chiqilgan;

nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatini demokratik tamoyillar va milliy

an’analar asosida isloh etishga oid amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan;
zamonaviy xorijiy va milliy tajribani tanqidiy jihatdan o‘rganish asosida
fuqarolik jamiyati institutlari, nodavlat notijorat tashkilotlarining siyosiy
jarayonlardagi faolligi, ularning muvaffaqiyatli rivojlanishi, ularning davlat
boshqaruv organlari bilan o‘zaro manfaatli ijtimoiy hamkorligini tizimli
rivojlantirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar berilgan.

Tadqiqot natijalarining ishonchliligi

tadqiqot jarayonida maxsus

sotsiologik

so‘rovnomalar o‘tkazilgani, sohaga doir ijtimoiy-gumanitar

tadqiqotlardan foydalanilgani, zamonaviy ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni yanada
rivojlantirishga asoslangan konseptual va amaliy ahamiyatga ega xulosa, taklif va
tavsiyalarning amaliyotga joriy etilganligi hamda tadqiqot jarayonida olingan
natijalarning vakolatli tashkilotlar tomonidan tasdiqlangani bilan izohlanadi.

Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati

. Tadqiqot natijalarining

ilmiy ahamiyati

ulardan jamiyatni rivojlantirishda fuqarolik jamiyati institutlari

faoliyatini takomillashtirish va ijroiya hokimiyati tizimini fuqarolik jamiyati
talablari hamda shart-sharoitlariga muvofiqlashtirish va uning ijtimoiy-siyosiy
asoslarini o‘rganishning nazariy jihatlarini yanada boyitishda foydalanish
mumkinligi bilan izohlanadi.

Tadqiqotning

amaliy ahamiyati

olingan ilmiy natijalar nodavlat notijorat

tashkilotlari hamda fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari faoliyatini
rivojlantirishga oid me’yoriy-huquqiy hujjatlar loyihalarini tayyorlashda,
shuningdek, ijtimoiy-siyosiy va ilmiy-amaliy tadqiqotlar markazlarida fuqarolik
jamiyati institutlariga oid faoliyatda, oliy ta’lim muassasalarida “Siyosatshunoslik”,
“Sotsiologiya” va “Xalqaro munosabatlar” kabi fanlarni o‘qitishda, ma’ruza
matnlari hamda o‘quv va o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar yaratishda foydalanish
mumkinligi bilan izohlanadi.

Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Fuqarolik jamiyatining ijtimoiy-

siyosiy asoslarini rivojlantirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar, nazariy va amaliy
xulosalar, tavsiya va ishlanmalar asosida:


background image

11

fuqarolik jamiyati rivojining zamonaviy bosqichida xalq bilan muloqat tizimining

“qayta aloqa” - fuqaro-davlat, mahalla-davlat, NNT-davlat, jamiyat-davlat mexanizmi
orqali sifat va natijadorlikka erishishi barqaror jamiyatning sifat ko‘rsatkichi ekanligi
ochib berilganligi bilan bog‘liq taklif-tavsiyalardan O‘zbekiston “Milliy tiklanish”
demokratik partiyasining saylovoldi kampaniyasini o‘tkazishga oid partiya
Markaziy kengashi ish rejasidagi “Yo‘l xarita”sini ishlab chiqishda foydalanilgan
(

O‘zbekiston “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi Markaziy kengashining 2024-

yil 27-fevraldagi 02/05-17-sonli ma’lumotnomasi).

Natijada bu jamiyatda siyosiy

partiyalar rolini oshirish uchun aralash turdagi saylov tizimiga o‘tishga doir hamda
boshlang‘ich partiya tashkilotlari faoliyati samaradorligini ta’minlash va ularning
elektorat bilan ishlash tizimini shakllantirishga qaratilgan faoliyatini kuchaytirishga
xizmat qilgan;

davlat organlari jamoatchilik kengashlari tarkibining kamida 50 foizini nodavlat

notijorat tashkilotlari vakolatlariga o‘tkazish orqali fuqarolik jamiyati institutlari
vakolatini oshirish taklifidan O‘zbekiston Kasaba uyushmalari federatsiyasi
faoliyatida foydalanilgan.

(O‘zbekiston Kasaba uyushmalari federatsiyasining

2024-yil 26-fevraldagi №BM-06/291-sonli ma’lumotnomasi).

Natijada bu ishlab

chiqilgan ilmiy natijalarning amaliyotga joriy etilishi, fuqarolik jamiyati institutlari
rolini oshirishni takomillashtirishda davlat boshqaruv organlari va nodavlat
tashkilotlari o‘rtasidagi o‘zaro ijtimoiy-siyosiy muvozanatni shakllantirish
asoslarini rivojlantirishga xizmat qilgan;

fuqarolik jamiyati institutlarining ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy sohalarda o‘z-o‘zini

boshqarish, jamoatchilik nazorati, milliy qadriyatlarga sodiqlik, manfaatlar
uyg‘unligini ta’minlash kabi yetakchi mexanizmlar asosidagi faoliyatining o‘sish
nuqtasi sifatida belgilashi jamiyatda inson qadr-qimmatini yuksaltirish darajasiga
xizmat qilishi ilmiy asoslab berilgan taklif va tavsiyalar Respublika Ma’naviyat va
ma’rifat markazining 2022-2023-yillarda o‘tkazilgan targ‘ibot faoliyatida tatbiq
etilgan.

(Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining 2024-yil 27-fevraldagi

/01/11-222-sonli ma’lumotnomasi).

Natijada, Respublika Ma’naviyat va ma’rifat

markazining

2023-yil

uchun

chora-tadbirlar

dasturining II yo‘nalishida

belgilanganidek, “O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Oliy Majlis va O‘zbekiston
xalqiga Murojaatnomasi mazmun-mohiyati hamda mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan islohotlar targ‘iboti” ning 9-bandi “Yangi O‘zbekiston - xalqparvar
davlat tamoyilini ro‘yobga chiqarishga qaratilgan islohotlar mazmun-mohiyatini
targ‘ib qilish borasidagi ustuvor vazifalar” mavzusida targ‘ibot ishlarini tashkil etishda
taklif, tavsiya va xulosalardan foydalanishga xizmat qilgan;

fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda ijtimoiy taraqqiyotning asosini belgilovchi

muhim omili mulkdorlar ijtimoiy qatlami (o‘rta sinf)ning huquqlari kafolatlarini
ta’minlashning konkret va amaliy substansiya mexanizmlariga doir taklifi O‘zbekiston
Milliy teleradio kompaniyasi “O‘zbekiston teleradiokanali” Davlat muassasasi
“Madaniy-ma’rifiy va badiiy eshittirishlar” muharririyati tomonidan amaliyotga
tatbiq etilgan.

(“O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi”ning 2024-yil 26-

fevraldagi

04-36-288-sonli

ma’lumotnomasi).

Natija

O‘zbekiston Milliy

teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston teleradiokanali” DM “Madaniy-ma’rifiy va
badiiy eshittirishlar” muharririyati tomonidan tayyorlangan “Ta’lim va taraqqiyot”,


background image

12

”Millat va ma’naviyat”, ”O‘zbekiston yoshlari” nomli dasturlar ssenariylarini (2023-
2024-yillar) tayyorlashga xizmat qilgan.

Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi.

Tadqiqot natijalari jami 8 ta ilmiy

anjumanda, jumladan, 5 ta xalqaro hamda 3 ta respublika miqyosidagi ilmiy-amaliy
konferensiyalarda bayon etilgan va aprobatsiyadan oʻtkazilgan.

Tadqiqot natijalarining e’lon qilinganligi.

Dissertatsiya mavzusi bo‘yicha 35

ta ilmiy ish, jumladan, 1 ta monografiya hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy
attestatsiya komissiyasining doktorlik dissertatsiyalari asosiy ilmiy natijalarini chop
etish uchun tavsiya etilgan ilmiy nashrlarda 26 ta maqola (ulardan, 11 tasi respublika
darajasidagi, 15 tasi xorijiy jurnallarda) eʼlon qilingan.

Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi.

Dissertatsiya tarkibi kirish, toʻrtta bob,

xulosa va foydalanilgan adabiyotlar roʻyxatidan iborat boʻlib, jami 213 sahifani
tashkil etadi.

DISSERTATSIYANING ASOSIY MAZMUNI

Kirish

qismida tadqiqotning dolzarbligi va zarurati asoslangan, tadqiqotning maqsad

hamda vazifalari, obyekti va predmeti tavsiflangan, respublika fan va texnologiyalari
rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga mosligi ko‘rsatilgan. Shuningdek, tadqiqotning
ilmiy yangiligi va amaliy natijalari bayon qilingan, olingan natijalarning ilmiy va amaliy
ahamiyati ochib berilgan, tadqiqot natijalarini amaliyotga joriy etish, nashr etilgan ishlar
va dissertatsiya tuzilishi bo‘yicha ma’lumotlar keltirilgan.

Dissertatsiyaning birinchi bobi

“Fuqarolik jamiyatiga oid nazariyalar

evolyutsiyasi”

deb nomlangan. Uning birinchi paragrafida

“Fuqarolik jamiyatiga oid

unsurlarni kashf etish jarayoni”

tahlil etiladi.

Fuqarolik jamiyati bir necha ming yillar davomida insoniyat tarixida yaratilgan

insonlarning uyushib yashashga doir tajribalari hosilasi o‘laroq shakllandi. Fuqarolik
jamiyatining shakllanishiga oid dastlabki nazariy qarashlarning vujudga kelishida Qadimgi
Xitoy mutafakkiri Konfutsiy (xitoycha: Kun-szi, er. avv. 551-479-yy.), mashhur yunon
faylasuflari Platonning (er.avv. 427-347 yy.) va Aristotel kabilarning xizmati juda ham
kattadir.

Ilk o‘rta asrlarda fuqarolik jamiyatining unsurlarini rivojlantirishga katta hissa

qo‘shgan mutafakkir - vatandoshimiz Abu Nasr Forobiydir (873-950- yy.). U o‘rta asrlar
muhiti sharoitlarida fozil jamiyatning tarixini – loyihasini yaratgan edi. Forobiyning
quyidagi fikrlari bunga guvohlik beradi: “Madaniy jamiyat va madaniy shahar (yoki
mamlakat) shunday bo‘ladiki, shu mamlakatning aholisidan bo‘lgan har bir odam kasb-
hunarda ozod, hamma bab-barobar bo‘ladi, har kim o‘zi istagan yoki tanlagan kasb-hunar
bilan shug‘ullanadi. Odamlar chin ma’nosi bilan ozod bo‘ladilar. Biri ikkinchisiga xo‘jayin
bo‘lmaydi. Odamlarning tinchlik va erkinliklariga xalaqit beruvchi sulton (ya’ni, podshoh)
bo‘lmaydi. Ular orasida turli yaxshi odatlar, zavq-lazzatlar paydo bo‘ladi”

8

. Mazkur

fikrlardan ko‘rinib turibdiki, Forobiy tasvirlagan “madaniy jamiyat”ga tegishli xususiyatlar
va belgilar – bevosita fuqarolik jamiyatining unsurlaridir.

Birinchi bobning ikkinchi paragrafida

“Gʻarbiy Yevropada fuqarolik jamiyatiga

doir klassik nazariyalarning shakllanishi va rivojlanishi”

ga oid tahlillar amalga oshirilgan.

8

Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шахри. -Т.: Янги аср авлоди, 2019. 190 б.


background image

13

Gʻarbiy Yevropada fuqarolik jamiyati haqidagi dastlabki tasavvurlar XVI asrning
o‘rtalarida paydo bo‘ldi. Dastlab, golland faylasuf olimlari G.Grosiy (1583-1645-yy.) va
B.Spinoza (1632-1677-yy.), ingliz mutafakkiri J.Lokk (1632−1704-yy.), nemis faylasufi
I.Kant (1724-1804-yy.), ingliz faylasufi T.Gobbs (1588-1679-yy.), fransuz mutafakkiri
Sh.L.Monteskye (1689–1755-yy.), fransuz mutafakkir J.J.Russo (1712-1778-yy.) kabilar

birinchilardan bo‘lib fuqarolik jamiyatining unsurlari - erkinlik va individualizm
g‘oyalarini ishlab chiqdilar.

Fuqarolik jamiyatining ijtimoiy va iqtisodiy asosi bo‘lgan o‘rta ijtimoiy qatlam -

“uchinchi tabaqa”ning o‘rniga oid nazariyalarni rivojlantirishda I.Bentamning (1748-
1832-yy.) hissasi katta bo‘ldi. U utilitarizm

9

nazariyasini yaratdi

10

. Ingliz liberalizmi

asoschilaridan biri bo‘lgan J.S.Mill (1806-1873-yy.),

f

ransuz olimi B.Konstan (1767-

1830-yy.), fransuz olimi A.Tokvil (1805-1859- yy) kabilar zamonaviy fuqarolik jamiyati
konsepsiyalarini ishlab chiqdilar.

Birinchi bobning uchinchi paragrafida

“Zamonaviy fuqarolik jamiyati

nazariyasining rivojlanishi”

ga doir

masalalar tahlil etilgan. Hozirgi davr fuqarolik jamiyati

nazariyasiga AQSH siyosatshunos olimi B.Barber, nemis olimi V.Dettl, nemis faylasufi
va sotsiologi Yu.Xabermas, amerikalik olimlar M.Uorren va M.Xovard kabilar yangi davr
fuqarolik jamiyatiga oid nazariyalarni ishlab chiqdilar.

Hozirgi davr Gʻarb nazariyotchilari fuqarolik jamiyati modelini quyidagi institutlar

va sohalardan iborat ekanligini e’tirof etishadi: birinchidan, plyuralizm: ijtimoiy sohalarda,
jamiyatda, undagi nodavlat notijorat tashkilotlarda (NNT), turli ijtimoiy qatlam va
guruhlarda plyuralizmning mavjudligi; ikkinchidan, hayot erkinligi: turli ijtimoiy-madaniy
va kommunikatsiya sohasidagi institutlar; uchinchidan, shaxsiy hayot daxlsizligi:
shaxsning rivojlanish shart-sharoitlarining mavjudligi. Mazkur omillar hamda
institutlarning birgalikdagi va uyg‘unlikdagi o‘zaro ta’siri, bir-birlarini taqozo etishi
fuqarolik jamiyati yashayotganligini anglatadi.

11

Tadqiqot ishining

“Fuqarolik jamiyati institutlari va ularning evolyutsiyasi”

deb nomlangan ikkinchi bobining birinchi paragrafida

“Siyosiy partiyalar va ularni

fuqarolik jamiyati instituti sifatida rivojlantirish masalalari”

tahlil etilgan

.

“Partiyaviy tizim” tushunchasi, bu – muayyan son va o‘lchovlar (saylovchilar hajmi,

ichki tizimlar turlari va boshqa me’yorlar), shuningdek, bir-biri bilan hamkorlik qila olish
imkoniyatlariga ega bo‘lgan mustaqil subyekt (partiya)lar majmuasidan iborat siyosiy
kenglik demakdir. Hozirgi davrda partiyaviy tizimlarning to‘rtta turi mavjud: bir
partiyaviylik, bipartizm, “ikki yarim partiyaviylik” va ko‘p partiyaviylik

12

.

Partiyaviy tizimlar tipologiyasi me’yorlaridan biri, bu – partiyalar miqdorining

qancha bo‘lishi bilan o‘lchanishidir. Bir partiyaviylik tizim avtoritar va totalitar jamiyatlar
uchun xosdir. Bunday rejimda partiya butun siyosiy hokimiyatni o‘z tasarrufiga oladi,
shuningdek, u jamiyatga o‘z tazyiqini o‘tkazishga intiladi

13

.

9

Утилитаризм – лот. «фойда»; XIX аср бошларида фойда ёки наф кўриш - ахлоқ асоси ғоясини илгари сурган

этикадаги йўналишлардан бири.

10

История политических и правовых учений. –М.: НОРМА,2003. –С. 250-251.

11

Коэн Дж. Л., Арато Э.Гражданское общество и политическая теория. Пер. с англ. –М.: Весь Мир,2003. –С.

458.

12

Sartori G. Parties and Party Systems. A Framework for Analysis. Vol.1. –N.Y., 1976. –P. 125.

13

Основы политологии. Под. ред. В.П.Пугачева. –М.: МГУ,1992. –С. 137-138.


background image

14

Albatta, u yoki bu partiyaviy tizimning samaradorligini baholovchi mezon hali

yaratilmagan. Ayni paytda, partiyaviy tuzilmalarning samaradorligini belgilovchi umumiy
mezonlarga: bu partiyalar tomonidan aholining talab va ehtiyojlariga xassoslik bilan
yondashish, partiyalar ishtirokida fuqarolarning o‘ta muhim manfaatlari yuzasidan qarorlar
qabul qilish, hukumat olib borayotgan siyosatga amaliy tanqidiy tuzatishlar kiritish, siyosiy
elita faoliyatini demokratik nazorat qilishni amalga oshirish kabi ijtimoiy-siyosiy hayotda
an’anaviy tus olgan partiyaviy qadriyatlarni misol keltirish mumkin.

Ikkinchi bobning ikkinchi paragrafida

“O‘zini o‘zi boshqarish organlari – fuqarolik

jamiyati asosi”

mavzui ochib berilgan. O‘zini o‘zi boshqarish organlari bir necha asrlar

ilgari davlatning quyi mahalliy boshqaruv funksiyalarini bajaruvchi siyosiy tashkilotdan -
XX asrga kelib, fuqarolik jamiyati institutiga aylanishigacha bo‘lgan katta tarixiy
rivojlanish yo‘lini bosib o‘tdi. Gʻarb siyosatshunoslarining fikricha, “o‘zini o‘zi
boshqarish” tushunchasi davlatga nisbatan fuqarolar jamoalari mustaqilligining
shakllanishi bilan bog‘liqdir.

XX asrning 70-yillaridan boshlab, AQSH va Yevropada “munitsipal

14

boshqaruv”

tushunchasi mazmunan o‘zgarib bordi. Rivojlangan ilg‘or mamlakatlarda munitsipal
organlarni shakllantirish usullari ham rivojlanib bordi. Ilg‘or xorijiy mamlakatlardagi
o‘zini o‘zi boshqarish tizimi bir necha yuz yilliklarda shakllanib, XX asrga kelib, u
demokratik xarakter kasb eta boshladi. Rivojlangan mamlakatlardagi o‘zini o‘zi
boshqarish organlarini saylovlar yo‘li bilan shakllantirish, ular faoliyatini moliyalashtirish,
fuqarolarni o‘zini o‘zi boshqarishda, siyosiy qarorlar qabul qilish jarayonlaridagi ishtiroki,
mazkur organlarni aholining ijtimoiy-iqtisodiy ahvolini yaxshilashdagi o‘rni yuksak
maqomga ko‘tarildi.

Ikkinchi bobning uchinchi paragrafida

“Nodavlat notijorat tashkilotlar – fuqarolik

jamiyatining asosiy instituti”

sifatidagi o‘rni ochib berilgan. Fuqarolik jamiyatining

shakllanishi nodavlat notijorat tashkilotlarning (NNT) paydo bo‘lishi va rivojlanishi bilan
bog‘liq holda kechdi. NNT uyushib va ko‘payib borgani sari fuqarolik jamiyati ham
takomillashib bordi. Fuqarolik jamiyati tuzilmasida NNT asosiy institut sifatida namoyon
bo‘ldi. Chunki, jamiyat ko‘plab ijtimoiy qatlamlar va guruhlardan iborat fuqaroviy birlik
bo‘lgani uchun ularning har biri jamiyatni tashkil etishi va yashashi uchun muayyan NNT
tuzishga zarurat sezdi, NNT vositasida o‘z manfaatlarini ifodalash va qondirish
imkoniyatiga ega bo‘ldi.

Nodavlat notijorat tashkilotlar (NNT)ning maqsadi ijtimoiy manfaatlarni ifodalash

va himoyalashdan iborat. Bu tushuncha Jahon banki tomonidan ishlab chiqilib, u
rivojlanish bo‘yicha hamkorlik sohasida undan keng foydalaniladi. Jahon bankining 14.70-
sonli operativ direktivasida nodavlat tashkilotga: “Aholining kambag‘al qatlamlariga
yordamlashish, ularning qiyinchiliklarini yengillashtirish, atrof-muhitni himoya qilish,
asosiy ijtimoiy xizmatlarni ta’minlash, jamoalar rivojlanishini rag‘batlantirishga qaratilgan
faoliyat olib boruvchi jamoatchilik tashkilotlaridir”, deb ta’rif berilgan. Keng ma’noda,
bunday nom bilan har qanday notijorat (daromad olishni maqsad qilib qo‘ymagan),
hukumatdan mustaqil bo‘lgan tashkilot nomlanadi. Jahon bankining belgilashicha,
nodavlat tashkilotlari – bu “tashkilotning ijtimoiy qadriyatlariga asoslangan, to‘la yoki

14

Munitsipalitet [nem. munizipalitat <lot. municipium o‘zini o‘zi boshqaruvchi jamoa].-1) bir qancha mamlakatlarda

mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish organi, shuningdek, ular joylashgan binoning nomi; 2) ba'zi davlatlarda quyi
ma'muriy-hududiy birlik.


background image

15

qisman xayriyalar hisobiga xatti-harakat qiladigan, jamoatchilik asosida ishlaydigan”
tashkilotdir; “altruizm

15

va ixtiyoriylik ularning asosiy prinsipi bo‘lib qoladi”.

NNTning asosiy funksiyasi yangi ijtimoiy-siyosiy tuzilmalarni modellashtirish,

ijtimoiy aloqalarning yangi noan’anaviy shakllarini izlash va sinovlardan o‘tkazish
hisoblanadi. Ixtiyoriy birlashmalar ijtimoiy va o‘z faoliyatini o‘zi uyushtirishga
moslashganliklari uchun ular ijtimoiy eksperimentlar o‘tkazishga, aholi ijtimoiy
faolligining o‘zini o‘zi boshqarishiga oid shakllarini izlash va amalga oshirishga moyil
bo‘ladi

16

.

Dissertatsiyaning

“O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarining

shakllanishi

” deb nomlangan uchinchi bobining birinchi paragrafida

“O‘zbekistonda

mustaqillik arafasi va dastlabki davrida yangi jamiyatga o‘tish masalasining qo‘yilishi”

ga

oid tahlillar amalga oshirilgan.

Sho‘rolar ittifoqi davrida KPSS ittifoqdosh respublikalardagi kompartiyalarni

mustamlakachilik siyosatini amalga oshirishning asosiy vositasiga aylantirgan edi. SSSR
konstitutsiyasining 6-moddasida KPSSning: “sovet jamiyatining yadrosi va uni yo‘naltirib
turuvchi” kuch ekanligi qonunlashtirilganligiga e’tibor berilsa, partiyaning totalitar
jamiyatni zo‘rlik va zulm vositasida bir maromda ishlashini ta’minlashga qaratilgan asosiy
siyosiy hokimiyat ekanligi yaqqol namoyon bo‘ladi

17

.

XX asrning 80-yillari oxiridan boshlab, respublika rahbariyati O‘zbekistonning

mustaqil davlat bo‘lishi uchun harakatni boshlagan edi. Oliy Kengash 1990-yil 21-iyulda
Mustaqillik Deklaratsiyasini qabul qildi. Mazkur Deklaratsiya respublika davlat va milliy
mustaqilligi o‘rnatilishi jarayoni uchun muhim ahamiyat kasb etdi. 1991-yil 31-avgust
kuni O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi e’lon qilindi. Shu kuni Oliy
Kengash “O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi Bayonoti”ni
e’lon qildi. Unda quyidagi so‘zlar yozilgan edi: “O‘zbekiston Respublikasining hududi
uning tarkibiga kiradigan Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududi bilan birgalikda
bo‘linmas va daxlsizdir”

18

.

Shu davrdayoq O‘zbekiston rahbariyati va xalqi mamlakatda fuqarolik jamiyati

qurish yo‘lini tutdi. 1991-yil 15-fevralda Oliy Kengash “O‘zbekiston Respublikasida
jamoat birlashmalari to‘g‘risida”gi Qonunni qabul qildi. Bu fuqarolik jamiyati sari
tashlangan birinchi qadam edi.

Uchinchi bobning ikkinchi paragrafida

“Mustaqillik davrida fuqarolik jamiyatini

shakllantirish muammolari”

tahlil etilgan. 1995-yil 23-fevralda mustaqil O‘zbekistonning

Birinchi Prezidenti I.Karimov bu haqda quyidagicha bayonot bergan edi: “Bizning asosiy
uzoq muddatli va strategik vazifamiz avvalgicha qoladi – bu demokratik davlat, fuqarolik
jamiyati qurish jarayonlari va bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish, odamlar ongida
demokratik qadriyatlarni mustahkamlash yo‘lidan og‘ishmay, izchil va qat’iyat bilan
borishdir”

19

.

15

Altruizm – [fr. altruisme < lat. alter boshqa, o‘zga] – boshqalarning manfaatlarini qondirishda beg‘araz hamxo‘rlik

qilish, boshqalar manfaatlari uchun o‘z manfaatlaridan kechish (xudbinlikning aksi).

16

Байтин М.И. Понятие и классификация функций государства. –М.: Просвещение,1999. –С. 352.

17

Крючков Г.К. Политический авангард общества: его место и роль в перестройке. //Страницы истории

советского общества: Факты, проблемы, люди. –М.: Политиздат,1989. –С. 408-409.

18

Конституционное право Республики Узбекистан: (Сб. нормат. актов). Т.I./Сост. и вступ. ст. А.Х.Саидов. –

Т.: Шарк, 1995. –С. 95.

19

Каримов.И. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни

модернизация ва ислоҳ этишдир. –Т.: Ўзбекистон, 2005. –Б. 34.


background image

16

XX asrning 90-yillarida O‘zbekistonda fuqarolik jamiyatini shakllantirish

sohasidagi islohotlarning ijobiy natijaga erishmaganligining qator sabablari mavjud edi.
Birinchidan, mamlakat rahbari tomonidan demokratik jamiyat qurishning besh
tamoyilidan biri – “Davlat – bosh islohotchi” prinsipining e’lon qilinishi natijasida ijroiya
hokimiyatini kuchaytirishga zo‘r berildi. Ikkinchidan, mamlakatda hali huquqiy davlatning
unsurlari shakllanmagan edi. Hokimiyatning uchga bo‘linish prinsipi buzilgan holda
ijroiya hokimiyati qonun chiqaruvchi va sud hokimiyatlari faoliyatini nazorat qilar edi. Bu
holat, birinchidan, huquqiy davlatning rivojlanishiga to‘siq bo‘lsa, ikkinchi tomondan esa,
fuqarolik jamiyati institutlarining rivojlanishiga yo‘l bermas edi.

1995-2015-yillarda mamlakatda bozor munosabatlariga o‘tishning mashaqqatlari,

ayniqsa, mulk munosabatlarining vujudga kelishi, o‘zini-o‘zi mablag‘ bilan ta’minlash,
xo‘jalik yuritishning yangi usullari vujudga kelishi bilan butunlay yangi tipdagi davlat
hokimiyati organlariga ehtiyoj sezilgan edi. Birinchi Prezident I.Karimov tomonidan
O‘zbekistonning davlat qurilishi va iqtisodiyotini isloh qilish dasturining o‘zagi sifatida
beshta asosiy prinsip ishlab chiqildi

20

.

Mazkur prinsiplar mamlakatda bozor iqtisodiyoti

qonuniyatlari kirib kelmagani, davlat boshqaruv tizimi demokratlashmagani, avtoritar
boshqaruv usullariga zo‘r berilgani uchun hayotda o‘z ifodasini topa olmadi.

Bu davrda “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” shiori e’lon qilinib,

unga binoan, islohotlarning o‘tgan asrning 90-yillari oxiridan boshlangan bosqichida
davlat organlarining aksariyat vakolatlarini siyosiy partiyalar, fuqarolarning o‘zini o‘zi
boshqarish organlari, fuqarolarning vakillik organlari, shuningdek, jamoat tashkilotlariga
berish, bu bilan fuqarolarning ijtimoiy-siyosiy jarayonlardagi ishtirokini kengaytirishga
doir islohotlarni chuqurlashtirish yo‘nalishlari belgilandi. Yaqin istiqbolda: hukumat va
davlat organlari faoliyati ustidan fuqarolar jamoatchilik nazoratini yo‘lga qo‘yish,
fuqarolar erkinligini ta’minlash, ular faolligini oshirish uchun shart-sharoitlar yaratish,
shuningdek, hukumat va davlat organlarining xalq oldida doimiy mas’ullik burchini his
etishi kabi bir qancha yo‘nalishlardagi vazifalar e’lon qilindi.

Uchinchi bobning uchinchi paragrafida

“Fuqarolik jamiyati institutlarini

rivojlantirish muammolari”

ga oid tahlillar amalga oshirilgan. Mustaqillikning ilk davrida

ko‘ppartiyaviylik tizimi shakllandi. Bunda 1996-yil 25-dekabrda qabul qilingan “Siyosiy
partiyalar to‘g‘risida”gi Qonunning ahamiyati muhim bo‘ldi. O‘zbekiston
Respublikasining 2004-yil 30-apreldagi “Siyosiy partiyalarni moliyalashtirish
to‘g‘risida”gi Qonuni mamlakatimizdagi partiyalarning demokratik qadriyatlar talablari
darajasida rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar yaratib berdi.

Lekin, 2000-yillarning o‘rtalariga kelib ham, partiyalarning siyosiy demokratik

institut sifatida o‘z vakolatlarini hayotda mustaqil amalga oshira olish qobiliyatlari
shakllanmadi. Bu holat quyidagilar bilan izohlandi: siyosiy partiyalar millatimiz
mentalitetiga endigina kirib kelganligi; sobiq bir partiyaviylik tizimining asoratlari hali
ham o‘zini namoyon etib turganligi; eski tuzumdan meros bo‘lib qolgan loqaydlik,
boqimandalik va mutelik ruhiyati hamon ba’zi partiya rahbarlari va xodimlari faoliyatida
saqlanib kelayotganidandir.

Shuningdek, 1995-2015-yillar mobaynida ba’zi partiyalarda nafaqat a’zolar yoki

boshlang‘ich tashkilotlar rasmiylashmagan, balki ko‘pchilik tuman va shaharlarda

20

Каримов И. Ўзбекистон – бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли.//Биздан озод ва обод Ватан

қолсин, II том. –Т.:Ўзбекистон, 1994. –Б. 28-29.


background image

17

ularning mahalliy partiya tashkilotlarining faoliyati umuman sezilmadi. Buning asosiy
sabablaridan biri shundaki, mavjud partiyalarning joylardagi mahalliy yetakchilari
partiyaviy omma tomonidan saylanmasdan, ko‘pincha, yuqori partiya organlari tomonidan
ijroiya hokimiyat bilan kelishgan holda tayinlanar edi. Shuningdek, joylarda partiya
a’zolarining mavjud emasligi yoki partiyaga a’zolikning o‘ta rasmiyligi natijasida hali
partiyaviy jamoa nazoratini o‘zida his etmagan ayrim partiya rahbarlarining
o‘zibo‘larchilik kayfiyatiga moslashib qolganligi oqibatida quyi tashkilotlarning
shakllanishi qiyin kechdi.

Mustaqillik davrida O‘zbekistonda nodavlat notijorat tashkilotlari (NNT)

faoliyatini muvofiqlashtirishga oid O‘zbekiston Respublikasining “Jamoat birlashmalari
to‘g‘risida”gi (1991-yil fevral, 1997-yil aprelda qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritilgan),
“Kasaba uyushmalari, ularning huquqlari va faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida”gi (1992-
yil iyul), “Siyosiy partiyalar to‘g‘risida”gi (1996-yil dekabr), “Vijdon erkinligi va diniy
tashkilotlar to‘g‘risida” gi yangi tahrirdagi (1998-yil may), “Fuqarolarning o‘zini-o‘zi
boshqarish organlari to‘g‘risida” gi yangi tahrirdagi (1999-yil aprel), “Nodavlat notijorat
tashkilotlari to‘g‘risida”gi (1999-yil aprel) qonunlari qabul qilindi.

Shuningdek, NNTni fuqarolik jamiyati instituti sifatidagi maqomini ta’minlash

maqsadida, Oliy Majlis tomonidan 2003-yil 29-avgustda O‘zbekiston Respublikasining
“Ijtimoiy jamg‘armalar to‘g‘risida”gi Qonuni qabul qilindi. 2007-yil 3-yanvardagi
O‘zbekiston Respublikasining “Nodavlat notijorat tashkilotlar faoliyatining kafolatlari
to‘g‘risida”gi Qonuni bilan NNTni qo‘llab-quvvatlash va ularning erkin hamda mustaqil
faoliyatining mavjud qonunchilik va davlat organlari tomonidan kafolatlanishi belgilab
qo‘yildi.

Umuman olganda, mamlakatda 1992-2015-yillarda NNTning ayrim huquqiy

asoslari shakllantirildi. Lekin, hayotda (de-fakto) ular xalqaro standartlar talablari
darajasiga ko‘tarila olmay, davlat hokimiyati organlari vazifasini bajaruvchi tashkilotlar
sifatida faoliyat olib bordi.

O‘zini o‘zi boshqarish organlarining xalqaro standartlar va xorijiy tajribalarga xos

huquqiy asoslari 1993-2015-yillar ichida shakllandi. O‘zbekiston Respublikasining yangi
tahrirdagi Konstitutsiyasining XXI bobi 127-moddasida ushbu organlar quyidagicha
tavsiflandi: “Shaharchalar, qishloqlar va ovullarda, shuningdek shaharlar, shaharchalar,
qishloqlar va ovullardagi mahallalarda fuqarolarning yig‘inlari o‘zini o‘zi boshqarish
organlari bo‘lib, ular raisni saylaydi”

21

. Ularda tarixiy va an’anaviy huquqiy maqomlar

ham e’tiborga olindi. Bu davrda 10 462 ta o‘zini o‘zi boshqarish organlari tashkil etilib,
ulardan 8142 tasi mahalla fuqarolar yig‘inlari edi

22

.

Ularning 1955 tasi tadbirkorlik va fermerlikni rivojlantirish, 1268 tasi sportni

rivojlantirish, 839 tasi siyosiy partiyalar tashkilotlari, 830 tasi demokratik institutlar, 616
tasi yoshlar tarbiyasi, 613 tasi nogironlarning qonuniy manfaatlari va huquqlarini himoya
qilish, 584 tasi kasaba uyushmalari, 440 tasi mehnat faxriylarining qonuniy manfaatlari va
huquqlarini himoya qilish, 429 tasi madaniy-tarixiy va ma’rifiy rivojlanish, 389 tasi
favqulodda holatlarga qarshi kurashish, 314 tasi ayollar faolligini oshirish, 211 tasi

21

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси (Янги таҳрири). – Тошкент: «Yuridik adabiyotlar puplish», 2023. –

Б.90.

22

Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг жорий архиви.// Адлия вазирлигининг ННТ фаолиятига

доир маълумотлари (2022 йилнинг 1 январь ҳолати).-Б-4.


background image

18

sog‘liqni saqlash, 200 tasi ta’lim berish va ilmiy-tadqiqot markazlari, 174 tasi xalq
hunarmandchiligini rivojlantirish, 143 tasi milliy-madaniy markazlar, 103 tasi ekologiya
va atrof-muhitni himoya qilish, 66 tasi do‘stlik jamiyatlari, 31 tasi jurnalistika va OAVni
rivojlantirish sohalarida faoliyat ko‘rsata boshladi. Shuningdek, mamlakatda 29 ta xorijiy
NNT vakolatxonalari va filiallari faoliyat yuritdi.

1999-yil 14-aprelda qabul qilingan yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasining

“Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida”gi Qonunida (avvalgi - 1993-
yil 2-sentyabrda qabul qilingan “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari
to‘g‘risida”gi Qonundan farqli ravishda) fuqarolar yig‘ini qarorlarini kundalik hayotga
tatbiq etish maqsadida ijro organi tarzida Fuqarolar yig‘ini kengashi tuzilishi belgilandi.
Avvalgi Qonunga binoan, mahalla faoliyatiga yig‘in rahbarlik qilardi. Yangi tashkil etilgan
fuqarolar yig‘ini kengashi instituti, endilikda, ijro organi vakolatlarini bajara boshladi.

Lekin, mustaqillikning dastlabki chorak asri davomida fuqarolarning o‘zini o‘zi

boshqarish organlari mustaqil tashkilot sifatida o‘z huquq va erkinliklarini ta’minlay
olmadi. Ular aksariyat hollarda tuman va shahar hokimliklari boshqaruvi asosida faoliyat
yuritishga majbur bo‘ldi. Shu bilan birga, mahalla fuqarolar yig‘inlari faoliyatini
moliyalashtirishni kafolatlash, ularning fuqarolarga turli ijtimoiy va maishiy xizmat
ko‘rsata olishlariga imkoniyatlar yaratish uchun soliq imtiyozlari bilan ta’minlash kabi
huquqlar berilmadi.

Tadqiqot ishining

“O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati rivojlanishida tub

burilish jarayoni”

deb nomlangan to‘rtinchi bobi birinchi paragrafida

“O‘zbekistonda

siyosiy partiyalarning fuqarolik jamiyati institutlari sifatida rivojlanish bosqichiga kirishi”

masalalari tahlil etilgan.

Siyosiy partiyalar nafaqat - fuqarolar siyosiy irodasi ifodachisi, balki davlat

hokimiyati organlarini shaffoflik va adolat prinsiplari asosida shakllantiruvchi institut
ekanligi tufayli ham jamiyatning muhim komponenti hisoblanadi. Shuning uchun ham
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-
4947-sonli Farmonida mamlakatda siyosiy partiyalarni fuqarolik jamiyati instituti sifatida
rivojlantirish to‘g‘risidagi bir qator vazifalar belgilandi. Xususan, “siyosiy tizimni
rivojlantirish, davlat va jamiyat hayotida siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish, ular
o‘rtasida sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish” vazifalarini bunga misol qilib olish
mumkin

23

.

Siyosiy partiyalarning hozirgi davrdagi ahvolini Prezident Sh.M.Mirziyoyevning

quyidagi fikri ochiq-oydin ifodalaydi: “Bugun zamonning o‘zi siyosiy partiyalarning ish
uslubini tubdan o‘zgartirish, ularning aholi, elektorat bilan muloqotini tizimli yo‘lga
qo‘yishni talab etmoqda. Endi, “mudrab yotgan” siyosiy partiyalar uyg‘onishi lozim. Ular
balandparvoz gaplarni chetga surib, aniq amaliy ishlar bilan odamlarimiz, saylovchilar
ishonchini qozonishi, ularning qalbidan joy olishi kerak”

24

.

23

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 фералдаги “Ўзбекистон Республикасини янада

ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги ПФ-4947-сонли Фармони. [Электрон манба]:
http://press-service.uz/uz/news/5482/.

24

Президент Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлис палаталари, сиёсий партиялар ҳамда Ўзбекистон Экологик

ҳаракати вакиллари билан видеоселектор йиғилишидаги маърузаси. [Электрон манба]: //http://www.press-
service. uz/uz/lists/view/781. 13.07.2017 й.


background image

19

Siyosiy partiyalar tranformatsiyasining sekin kechishi sabablaridan biri – bu

partiyalarni tuzish va ularni tashkiliy jihatdan rivojlantirish quyidan – siyosiy ishtirokchilar
– fuqarolar umumiy irodasi asosida emas, balki mahalliy hokimiyat organlari rahbarlari
tavsiyasi bilan partiya tashkilotlari kengashlari birinchi kotiblarini saylash amaliyotining
paydo bo‘lganligidir

25

. 2019-yil 8-yanvarda mamlakatda O‘zbekiston Ekologik harakati

bazasida beshinchi partiya – O‘zbekiston Ekologik partiyasi tashkil topdi.

Ma’lumki, 2019-yil 22-dekabrda Oliy Majlisga bo‘lgan saylovlar natijalariga ko‘ra,

Qonunchilik palatasidagi 150 ta deputatlik o‘rinlari quyidagicha taqsimlangan edi:
O‘zbekiston Liberal-demokratik partiyasi - 53 ta, “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi -
36 ta, O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi - 22 ta, O‘zbekiston “Adolat” SDP - 24 ta,
O‘zbekiston Ekologik partiyasidan - 15 ta deputatlik o‘rinlari egallandi. Ko‘rinib, turibdiki,
birorta partiya idora etuvchi partiya maqomiga (statusiga) erisha olmadi (Buning uchun
partiya yoki partiyalar birlashgan blok 75+1 ta o‘rinni egallashi lozim)

26

. Biroq, siyosiy

partiyalarda ko‘zga ko‘rinarli o‘zgarishlar sezilmadi. Aksariyat holatlarda ular
faoliyatining asosiy qismini partiyalarga emas, balki NNTga xos bo‘lgan ishlar tashkil etdi.

Partiyalar yashash salohiyatining yo‘qolib borishi natijasida parlament quyi

palatasidagi partiyalar fraksiyalari, mahalliy vakillik organlaridagi partiyaviy guruhlar
o‘zlariga berilgan huquq va erkinliklardan foydalana olmadi. Barchaga ma’lumki,
mahallalarda xotin-qizlar, “Nuroniy” va boshqa NNTning boshlang‘ich tashkilotlari
faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Lekin siyosiy partiyalar mahallalarda o‘z tayanchlari –
boshlang‘ich tashkilotlarini tuza olmadi. Vaholanki, saylov okruglari mahallalardan iborat
holda tuziladi. Partiyaviy faoliyat olib borishning xorijiy tajribalariga mensimay qarashlik,
bu kabi tajribalar xo‘jako‘rsinga o‘tkazilishi natijasida partiyalar boshqaruv organlarida
biqiq byurokratiya avj oldi. Buning oqibatida, jamiyki siyosiy partiyalar uyqu holatiga
tushib qoldi.

To‘rtinchi bobning ikkinchi paragrafida

“O‘zini o‘zi boshqarish organlari –

fuqarolik jamiyatining muhim instituti sifatida isloh etish”

masalalari tahlil etilgan.

“O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”da
“2018 -2020-yillarda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyati
samaradorligini yanada oshirish va rivojlantirish Dasturini ishlab chiqish” vazifasi qo‘yildi
va mazkur dasturda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari vakolatlarini amalga
oshirish mexanizmlarini tartibga solish, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari
moddiy-texnika bazasini yaxshilash nazarda tutildi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 3-fevraldagi “Mahalla institutini

yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-4944-sonli Farmoni
mamlakatda o‘zini o‘zi boshqarish organlarining fuqarolik jamiyati instituti darajasiga
ko‘tarilishini ta’minlashning huquqiy asosi sifatida namoyon bo‘ldi. Farmonda:
“fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyati samaradorligini oshirish, mahalla
institutini aholiga eng yaqin va xalqchil tuzilmaga aylantirish, fuqarolar yig‘inlarining
mushtarak manfaatlarini ifoda etadigan uyushmaga birlashish huquqlarini ro‘yobga

25

Киргизбаев М. Политические партии должны стать важным институтом нашего общества//Народное слово,

2019, 10 августа.

26

Парламент сайловининг якуний тур натижалари эълон қилинди // https://kun.uz/news/2020/01/06/parlament-

saylovining-yakuniy-tur-natijalari-elon-qilindi?ysclid=lrvjgluzu6536339448.


background image

20

chiqarish, ularning moddiy-texnika bazasini mustah-kamlash maqsadi” strategik g‘oya
sifatida e’lon qilindi

27

.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining mazkur Farmoni ijrosini amalga oshirish

maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 23-noyabrda
“Hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning dolzarb masalalarini hal etishda
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari roli va faoliyati samaradorligini yanada
oshirish to‘g‘risida”gi 940-sonli qarori qabul qilindi. Mazkur qarorga ko‘ra,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar, Toshkent shahri hamda
tuman va shahar hokimliklarining fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari
bilan doimiy hamkorlik o‘rnatishi belgilandi

28

.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 25-dekabrdagi PF-209-sonli

“Mahalla institutining jamiyatdagi rolini tubdan oshirish va uning aholi muammolarini hal
etishda birinchi bo‘g‘in sifatida ishlashini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi Farmoni ijrosini amalga oshirish va takomillashtirish maqsadida mahalla
institutiga oid 90 ta qonun va me’yoriy hujjatlar qabul qilindi, ulardan 50 dan ortig‘i
takomillashtirildi. So‘nggi olti yil ichida 624 ta mahalla idorasi yangidan qurildi, 2 ming
265 tasi rekonstruksiya qilindi va ta’mirlandi, 102 ta tuman va shahar markazida “Mahalla
markazi” majmualari barpo etildi, har bir fuqarolar yig‘inida “Keksalar maslahati”
guruhlari, 4 mingdan ziyod mahalla binolarida kutubxonalar tashkil qilindi.
Mahallalarning boshqaruv xodimlari: mahalla raisi, hokim yordamchisi, yoshlar
yetakchisi, xotin-qizlar faoli, profilaktika inspektori, ijtimoiy xodim va soliq inspektori
jamoatchilik asosida faoliyat yuritadigan “mahalla yettiligi”ni tashkil qildi.

29

Mahallaning

o‘zida 70 dan ortiq masala, jumladan, moddiy yordam va kreditlar hal etiladi. Tizim esa,
to‘liq raqamlashtirildi. Shuningdek, mahalla raisining vakolatlari kengaydi.

Mahalla faollarining mas’ul tashkilotlar va profilaktika inspektorlari bilan

hamkorligida 2017-2023-yillarda 90 mingga yaqin kam ta’minlangan oila ehtiyojmandlik
darajasidan chiqarildi. Mahallalarda 18 mingdan ortiq xodim faoliyat ko‘rsatib kelayotgan
bo‘lsa-da, ularning ishi samarali tashkil etilmaganligi, oilalarda ijtimoiy-ma’naviy muhitga
salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi holatlarning oldini olishga qaratilgan tizimning yo‘lga
qo‘yilmaganligi ba’zi o‘rinlarda o‘zining salbiy oqibatlarini namoyon qila boshlagan edi

30

.

Shuni ta’kidlash lozimki, istiqbolda qonun chiqaruvchi hokimiyatning ham, ijro

etuvchi hokimiyatning ham mamlakatimizni rivojlangan davlatlar qatoriga kirishini,
xalqimizning munosib hayot kechirishini ta’minlashga qaratilgan faoliyatining kelishilgan
holda amalga oshirilishi o‘zining samarali natijasini beradi. Keyingi besh yil ichida
yangilanayotgan Yangi O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat qurish

27

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 февралдаги “Маҳалла институтини янада

такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-4944-сонли Фармони. // Ўзбекистон Республикаси
қонун ҳужжатлари тўплами. –2017.–6-сон.–69-модда.

28

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

“Ҳудудларни

ижтимоий-иқтисодий

ривожлантиришнинг долзарб масалаларини ҳал этишда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари роли
ва фаолияти самарадорлигини янада ошириш тўғрисида”ги 940-сонли қарори (2017 йил 23 ноябрь) [Электрон
манба]:

https://nrm

.uz/contentf?doc=524135. Мурожаат санаси: 2017 йил 25 ноябрь.

29

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 21.12.2023 й. ПФ-209-сонли “Маҳалла институтининг

жамиятдаги ролини тубдан ошириш ва унинг аҳоли муаммоларини ҳал этишда биринчи бўғин сифатида
ишлашини таъминлашга қаратилган чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони. (

www.lex.uz

), 2023 йил 25

декабрь.

30

“Обод ва хавфсиз маҳалла” тамойили амалга оширилади. [Электрон манба]:

http://www.uzavtoyul

.

uz/cy/post/obod-va-xavfsiz-mahalla-tamoyili-amalga-oshiriladi.html.


background image

21

islohotlari ancha jonlandi, bu jarayon Gʻarb ekspertlari tomonidan munosib e’tirof
etilmoqda.

To‘rtinchi bobning uchinchi paragrafida

“Mamlakatda nodavlat nojorat

tashkilotlarning fuqarolik jamiyati instituti sifatida rivojlanishi”

masalalari tahlil etilgan.

O‘zbekistonda nodavlat nojorat tashkilotlari (NNT) fuqarolik jamiyatiga xos tarzda,
asosan,

2017-yil

8-sentyabrdan

boshlab

rivojlana

boshladi.

2016-yilda

Sh.M.Mirziyoyevning mamlakat Prezidenti etib saylanishi, Prezident tomonidan “Xalq
davlat organlariga emas, balki davlat organlari xalqimizga xizmat qilishi kerak” tamoyiliga
asoslanib, islohotlarni rivojlantirish bosqichi nodavlat notijorat tashkilotlarining faoliyatida
yangicha mazmun va mohiyatini ochib berdi. NNTni taraqqiy ettirish dasturi
Prezidentning PF-4947-sonli Farmonida mujassamlashdi. Mazkur Farmondan kelib
chiqqan

holda

2017-yil

8-sentyabrda

“O‘zbekistonda Ma’muriy islohotlar

konsepsiyasi”ning qabul qilinishi ijroiya hokimiyati tizimini huquqiy davlat va fuqarolik
jamiyati talablariga xos tarzda taraqqiy etishining huquqiy negizi sifatida namoyon bo‘ldi.

Qolaversa,

bugungi kunda ham respublikamizda barcha sohalarda islohotlarni

amalga oshirish davom etmoqda. 2021-yil 4-martdagi “2021-2025-yillarda fuqarolik
jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”

31

gi PF-6181-sonli

Farmonda: “NNTlar faoliyatining ochiqlik indeksi joriy qilinishi, yil yakunlari bo‘yicha
NNT larning hisobdorligini amalga oshirish, ularning ijtimoiy sheriklik faoliyatini olib
borish sifati, ularga ajratilgan subsidiyalar, turli xil grantlar va sosial buyurtmalar
natijasining samarasi o‘laroq, asosiy faoliyatining darajalari asnosida ularning reytingi
tuzib borilishi belgilangan”. Prezident Sh.M.Mirziyoyev mamlakatda NNT fuqarolik
jamiyati talablariga javob bera oladigan tizimini yaratish masalasiga to‘xtalib,
quyidagilarni ta’kidlaydi: “Erkin fuqarolik jamiyatini barpo etish, inson huquq va
erkinliklarini himoya qilish borasida amalga oshirayotgan islohotlarimizda nodavlat
notijorat tashkilotlarining o‘rni va roli beqiyos ekanini alohida ta’kidlash joiz. Ammo ana
shunday muhim sa’y-harakatlarga qaramasdan, aholining muammolarini tizimli o‘rganish,
ularni aniq hal etish, ayniqsa, ijtimoiy sharoiti og‘ir ayollarni qo‘llab-quvvatlash, yoshlar
va xotin-qizlar o‘rtasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikning oldini olish, ularni ish bilan
ta’minlash masalalarida bu tashkilotlarning ishtiroki yetarli darajada sezilmayapti. Ular
faqat nomiga yig‘ilishlar o‘tkazish bilan mashg‘ul bo‘lib qolmoqda”

32

.

Fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish sohasida qabul qilingan me’yoriy-

huquqiy hujjatlar va amalga oshirilayotgan ilohotlarning mazmun-mohiyatini chuqur
tushunib yetish “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun” degan oliyjanob g‘oyani
izchillik bilan hayotga tatbiq etishdan iboratligini alohida ta’kidlash lozim

33

. Bugungi

kunda mamlakatimizda fuqarolik jamiyatining asosiy instituti hisoblangan NNTlar
safi yanada kengayib, ular jamiyat hayotining turli sohalarida faoliyat olib
bormoqda. Buni quyidagi fakt va raqamlardan ham bilib olish qiyin emas. O‘tgan
asrning 90-yillari boshlarida respublikamizda atigi 100 ga yaqin NNT faoliyat

31

Ўзбекистон Pеспубликаси Президентининг “2021-2025 йилларда фуқаролик жамиятини ривожлантириш

концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги ПФ-6181-сон Фармони.// https://lex.uz/docs/5319756.

32

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 22 декабрь 2017

й. [Электрон манба]: http://www.press-service.uz/uz/lists/view/1371.

33

Мирзиёев Ш. М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар

фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. //«Халқ сўзи» газетасининг 2017 йил 16 январдаги 11 (6507)
сони.


background image

22

ko‘rsatgan bo‘lsa, 2016-yilda 8190 ta NNT Adliya vazirligi ro‘yxatidan o‘tgan, 2022-
yilga kelib esa, ular soni 12500 tani tashkil etgan.

Shu bilan birga, NNT larning 130

mingdan ortiq boshlan-gich tashkiloti ham bor

34

.

“2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor

yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”ga binoan hududlarda nodavlat notijorat
tashkilotlari tomonidan ijtimoiy sheriklik loyihalari bo‘yicha tadbirlarni amalga oshirish
ko‘lamini kengaytirish, viloyatlardagi mahalliy vakillik organlari huzurida fuqarolik
jamiyati institutlari va NNTni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha jamoat fondlarini tashkil etish
kabi fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bilan bog‘liq amaliy o‘zgarishlar rejalari muhim
ahamiyat kasb eta boshladi.

Fuqarolik jamiyatini qurishning xorijiy tajribalari va bu sohaga doir xalqaro

standartlari talablaridan ma’lumki, fuqarolik jamiyati sharoitida davlat hokimiyati
organlari aholi manfaatlari va ehtiyojlari asosida faoliyat yurituvchi institut sifatida
namoyon bo‘ladi. Fuqarolik jamiyatining ana shu qadriyatlarini amalga oshirish
maqsadida 2017-yil 12-dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Aholiga
davlat xizmatlari ko‘rsatishning milliy tizimini tubdan isloh qilish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilindi. Mazkur Farmon aholiga “davlat xizmatlarining sifati,
tezkorligi, shaffofligi va foydalanish imkonini tubdan oshirish bo‘yicha kompleks
tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlarni, “Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari
xalqimizga xizmat qilishi kerak” degan ulug‘vor g‘oyani so‘zsiz amalga oshiruvchi asosiy
g‘oyalarni amaliyotga tatbiq etish” mexanizmini yaratib berdi. Aholiga davlat xizmati
ko‘rsatish tizimi samarasini oshirish, bu sohani fuqarolik jamiyati talablariga moslashtirish
maqsadida, alohida davlat organi – O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi
Davlat xizmatlari agentligi va uning hududiy bo‘linmalari tashkil etildi

35

.

O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarining holatida amalga oshirilayotgan keng

ko‘lamli islohotlarda, fuqarolarning siyosiy madaniyati va huquqiy ongini oshirishda,
ularning ma’naviy va boshqa nomoddiy ehtiyojlarini qondirishda nodavlat notijorat
tashkilotlarining faol ishtirok etishiga to‘sqinlik qilayotgan qator tizimli muammo va
kamchiliklar mavjudligini qayd etish lozim. Mazkur muammolarni bartaraf etish
maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 4-maydagi “Mamlakatni
demokratik yangilash jarayonida fuqarolik jamiyati institutlarining rolini tubdan oshirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoniga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
huzurida Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bo‘yicha maslahat kengashi tashkil etildi

36

.

2018-2023-yillarda

mazkur Farmonning ijrosini ta’minlash jarayonida

Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent
shahar kengashlari huzurida NNTni va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo‘llab-
quvvatlash jamoat fondlarini tashkil qilish vazifasi qo‘yildi. Bu fondlar “uchinchi sektor”ni

34

Якубов Ш. Давлат ва фуқаролик жамияти институтлари ҳамкорлигининг ҳуқуқий механизмлари

Монография. –Т.: «LESSON PRESS» нашриёти, 2018. – 205 б -Б. 25.

35

Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Аҳолига давлат хизматлари кўрсатишнинг миллий тизимини тубдан

ислоҳ қилиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони. 12 декабрь 2017 й. [Электрон манба]:
https://kun.uz/news/2017/12/13.

36

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 4 майдаги “Мамлакатни демократик янгилаш

жараёнида фуқаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги
Фармони// Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 05.05.2018 й., 06/18/5430/1164-сон, 13.12.2018
й., 06/18/5597/2300-сон, 11.12.2019 й., 06/19/5892/4134-сон.


background image

23

qo‘llab-quvvatlash uchun mahalliy davlat byudjetidan yo‘naltiriladigan mablag‘larni
adolat tamoyillari asosida ochiq-oshkora taqsimlashga xizmat qila boshladi

37

.

2018-yildan boshlab, mamlakatda NNT va diniy tashkilotlar hamda fuqarolik

jamiyatining boshqa institutlarini tashkil etish va ular faoliyatini qo‘llab-quvvatlash
borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi. Jumladan, ular faoliyatini tartibga soluvchi
bir qator qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilishi bilan birga, 15 ta yangi
me’yoriy-huquqiy hujjat qabul qilindi. Xususan, 2018-yil 13-apreldan boshlab,
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi nodavlat notijorat tashkilotlarining faoliyatini
rivojlantirish sohasida davlat siyosatini amalga oshiradigan organ sifatida rasman e’tirof
etildi

38

.

2023-yilga kelib esa, turli sohalarda 12500 ta NNT hamda 2200 dan ortiq diniy

tashkilotlar va 2140 ta OAV faoliyat ko‘rsata boshladi. Hozirgi davrgacha NNT faoliyatiga
oid 300 dan ortiq me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. 2018-2023-yillarda qabul
qilingan me’yoriy-huquqiy hujjatlar asosida quyidagi o‘zgarishlar amalga oshirildi:

NNT larga adliya organlari bilan bog‘liq barcha xizmat va aloqalarni elektron

shaklda amalga oshirish imkonini beruvchi E-ngo.uz sayti sinov rejimida ishga tushirildi;

mintaqaviy hududlarda “Nodavlat notijorat tashkilotlari uylari” tashkil etildi;

NNTlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun undiriladigan davlat boji stavkalari

umumiy tarzda 2 barobarga qisqartirildi;

NNTlar tomonidan ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organga taqdim etiladigan hisobot

shakli soddalashtirildi;

NNT larga xorijiy subyektlardan kelib tushgan pul mablag‘lari va mol-mulkdan

foydalanish bo‘yicha (ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organ bilan belgilangan tartibda
kelishilgandan so‘ng) barcha to‘siqlar olib tashlandi;

diniy nodavlat tashkilotlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi soddalashtirildi,

ro‘yxatdan o‘tkazishda to‘lanadigan davlat boji 5 martaga kamaytirildi;

NNTlarga xorijiy grant mablag‘lari mazkur tashkilotlarning istalgan bank

muassasalarida ochilgan maxsus hisob varaqlariga kelib tushishiga ruxsat berildi;

NNT sohasida barcha qonun va qonun osti hujjatlarni birlashtiruvchi “NNT

to‘g‘risidagi Kodeks” loyihasi ishlab chiqildi.

Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda davlatning bosh islohotchilik faoliyati natijasida

nodavlat notijorat tashkilotlarning demokratik tamoyillarga mos bo‘lgan huquqiy asoslari
shakllandi. Qisqa davr ichida mamlakatda fuqarolik jamiyati qurishning poydevori –
konstitutsiyaviy va huquqiy shart-sharoitlar yaratildi. Muhim islohotlar natijasida
“uchinchi sektor” bilan davlat hamkorligi natijasida mamlakatda nodavlat notijorat
tashkilotlarning mustaqil faoliyat yuritishi, davlat va jamiyat ishlarini boshqarishi uchun
keng imkoniyatlar yaratildi.

XULOSA

“Fuqarolik jamiyatining ijtimoiy-siyosiy asoslarini rivojlantirish” mavzusi boyicha

amalga oshirilgan tadqiqot natijasida quyidagi xulosalarga kelindi:

37

Саидов А.Ҳ. Фуқаролик жамияти институтлари юксалиш босқичида. [Электрон манба]:

http://uza.uz/oz/

society/fu-arolik-zhamiyati-institutlari-yuksalish-bos-ichida-08-05-2018

.

38

Ўзбекистонда ННТлар ва диний ташкилотлар фаолиятини янада такомиллаштириш бўйича норматив-

ҳуқуқий ҳужжатлар. 23 ноябрь 2018 й. [Электрон манба]:

https://daryo.uz/k/2018/11/23

.


background image

24

Birinchidan.

Mamlakatda jamiyat va davlatni boshqarishda hamon milliy

an’analarni ilg‘or xorijiy tajribalar bilan boyitishga zarurat mavjud. Buning uchun quyidagi
asoslar mavjud:

markaziy davlat organlari fuqarolik jamiyatini rivojlantirishga doir huquqiy

asoslariga xalqaro va rivojlangan mamlakatlarning fuqarolik jamiyatiga oid huquqiy
me’yorlarini implementatsiya qilishni davom ettirishi lozim;

davlat ijroiya hokimiyati boshqaruvini fuqarolik jamiyatini rivojlantirishga moslash

maqsadida ushbu boshqaruv tizimi ijtimoiy menejment asosidagi boshqaruvga o‘tishi
lozim.

Ikkinchidan

. Yangi O‘zbekistonni barpo etish yo‘lidagi islohotlarini o‘z boshidan

kechirayotgan O‘zbekiston fuqarolik jamiyatining iqtisodiy tayanchi va bu kabi jamiyat
qurishning asosiy tashabbuskori – mulkdorlarning mustaqil ijtimoiy qatlam sifatida
shakllanish jarayoni o‘z nihoyasiga yetgani yo‘q. Buni hal etishning quyidagi asoslari
mavjud:

mulkdorlar qatlami hozirgi davrda o‘z mulkining hajmi, mamlakatdagi miqyosi

bo‘yicha ham ozchilikni tashkil etadi (mulkdorlar rivojlangan mamlakatlarda aholining
35-30 foizini tashkil etadi), O‘zbekistonda bu ko‘rstkichni kamida 20-25 foizga oshirishga
zarurat bor;

mamlakatdagi mulkdorlar qatlami kapital aylanmasi hajmi g‘arb davlatlari o‘rta

mulkdorlar qatlami kapital aylanmasidan 50-60 marta kam. Ushbu ko‘rstkichni ikki
martaga ko‘paytirish lozim.

Uchinchidan.

Jamiyatdagi turli ijtimoiy qatlamlar manfaatlarini ifodalashga harakat

qilayotgan NNT hali ijtimoiy va moliyaviy jihatdan fuqarolik jamiyati instituti darajasiga
ko‘tarila olgani yo‘q. Bu sohadagi muammolarni hal etishning quyidagi asoslari mavjud:

aholining o‘z manfaatlarini NNT vositasida qondirish tajribasini oshirish maqsadida

ularni huquqiy va siyosiy madaniyatini oshirish, davlat dasturini ishlab chiqish va uni joriy
etish zarur;

NNTning ijroiya hokimiyat organlari ustidan jamoatchilik nazorati qila olishini

ta’minlash maqsadida me’yoriy-huquqiy asoslarni yanada takomillashtirish lozim;

aholining ba’zi qatlamlarida saqlanib kelayotgan paternalistik siyosiy madaniyatdan

xalos bo‘lish, demokratik siyosiy madaniyatni shakllantirish maqsadida siyosiy
partiyalarni boshlang‘ich tashkitlotlar va aholi o‘rtasidagi faoliyatini kuchaytirish lozim.

To‘rtinchidan

. Davlat hokimiyati idoralari, ayniqsa, mahalliy hokimiyat organlari

faoliyati ustidan fuqarolik jamiyati institutlarining jamoatchilik nazoratini kuchaytirish
o‘rnatish mexanizmlarini ishlab chiqish zarurati mavjud. Buni hal etishning quyidagi
asoslari mavjud:

NNTlar salohiyatini oshirish, ularga mahalliy boshqaruv organlarining ba’zi

vakolatlarini berish, uning huquqiy asoslarini ishlab chiqish lozim;

nodavlat ommaviy axborot vositalari sonini oshirish, jurnalistik surishtiruvini

amalga oshirishga oid maxsus nizom ishlab chiqish, uni parlamentda tasdiqlash va
amaliyotga joriy etish zarur.

Beshinchidan

. Mamlakatdagi NNT boshqaruv tizimini takomillashtirish uchun

zamonaviy va xorijiy tajribalar asosida kadrlar tayyorlashga zarurat sezilmoqda. Bu
masalani yechishning quyidagi asoslari mavjud:


background image

25

mamlakat oliy va o‘rta maxsus ta’lim tizimida maxsus fuqarolik jamiyati institutlari

(NNT) sohasi uchun mutaxassislar tayyorlaydigan bakalavriat va magistratura
yo‘nalishlarini ochish;

NNT boshqaruv tizimi kadrlarini xorijiy mamlakatlarda malaka oshirish tizimini

tashkil etish, uning nizomini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish lozim;

NNTlar faoliyatiga oid me’yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish, ular faoliyatining

avj olishiga ko‘maklashuvchi ilmiy-amaliy, uslubiy va metodologik, informatsion-
huquqiy bilimlar beruvchi maxsus materiallarni (tavsiyanomalar, qo‘llanmalar,
byulletenlar va b.) nashr etishni yo‘lga qo‘yish lozim.

Oltinchidan

. Jamiyatning har uchala sektori - davlat, xususiy va nodavlat notijorat

sektorlar hamkorligida ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni maqsadli dasturlar, shartnomalar
ishlab chiqib, hayotga tatbiq etish orqali hamda tegishli grantlardan foydalanish asosida
hal qilish tajribalarini o‘zlashtirish lozim. Ushbu masala yechimining quyidagi asoslari
mavjud:

nodavlat tashkilotlarining xorijiy grantlarni qo‘lga kiritishi, ularning o‘z faoliyatlarini

moliyalashtirish bo‘yicha olib borayotgan izlanishlari haqidagi, xususan, fandrayzing,
moliyalashtirish uchun zarur vositalarga ega bo‘lishlari uchun huquqiy asoslar yaratish,
davlat subsidiyalarini ajratish;

NNT o‘rtasida tanlovlar natijasi ular ishlab chiqqan ijtimoiy rivojlanishga oid

loyihalarni amalga oshirish moliyaviy asoslarini yaratish, loyihalarni amalga oshirish
jarayonlarini ommaviy axborot vositalari orqali jamoatchilikka doimiy tarzda yetkazib
borish.

Yettinchidan.

Siyosiy partiyalar markaziy va mahalliy organlari rahbarlarini

qurultoy va konferensiyalarda faqat bitta nomzod ko‘rsatish tajribasi yashab kelmoqda. Bu
holat siyosiy partiyalar faoliyatini demokratik prinsiplarda kechishiga zarar keltirmoqda.
Mazkur masalani hal etish uchun quyidagi asoslar mavjud:

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va mahalliy vakillik

organlariga saylanadigan deputatlikka nomzodlar ko‘rsatish tajribasidagi 4-5 nafar
nomzod ko‘rsatish tajribasini siyosiy partiyalar markaziy, viloyat, shahar va tuman
kengashlari raislari saylash jarayonida qo‘llash lozim;

siyosiy partiyalar markaziy, viloyat, shahar va tuman kengashlari raislari lavozimiga

ko‘rsatiladigan har bir nomzod konferensiya va qurultoyda o‘z dasturini taqdim etishi,
konferensiyadagi ko‘pchilikning qo‘llab-quvvatlashiga erishishi natijasi o‘laroq saylanishi
tajribasini o‘rnatish lozim.

Sakkizinchidan

. Davlat organlarining fuqarolik jamiyati institutlari bilan samarali

va konstruktiv muloqot mexanizmlarining yo‘lga qo‘yilishi sohasida muammolar mavjud.
Ularni hal etishning quyidagi asoslari mavjud:

fuqarolik jamiyati institutlarini davlat hokimiyati boshqaruv organlariga samarali

tarzda ta’sir etishlari uchun huquqiy asoslarni takomillashtirish maqsadida O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining 72-moddasi qonunosti me’yoriy hujjatini qabul qilish
maqsadga muvofiq;

NNT va davlat hokimiyati boshqaruv organlari o‘zaro aloqalari va hamkorligini

ta’minlash sohasini yaxshilash maqsadida O‘zbekiston Jamoatchilik palatasini tashkil
etish, uning a’zolari yarmini NNT vakillaridan iborat bo‘lishini ta’minlash.


background image

26

To‘qqizinchidan.

Nodavlat notijorat tashkilotlar faoliyatini baholashning milliy

tizimini yaratish lozim. Buning uchun quyidagi asoslar mavjud:

NNT tomonidan ijtimoiy qatlamlar va aholi manfaatlarini qanchalik ifodalashlari,

ularning boshqauv samaradorligi va fuqarolik jamiyatini rivojlantirishdagi ishtiroklari
mezonlarini ifodalab bera oladigan “NNT indikatorlari”ni ishlab chiqish:

NNTni davlat tomonidan moliyaviy ko‘maklashishda ularning “NNTindikatorlari”

ko‘rsatgan natijalari ko‘rsatkichlarini asos qilib olish tajribasini o‘rnatish.

O‘ninchidan.

O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini yanada rivojlantirish

uchun NNT bilan mahalliy hokimiyat organlari o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikni ijtimoiy
sherikchilik shaklida, ya’ni “davlat – xususiy sherikchilik” asosida yo‘lga qo‘yish
masalalari mavjud. Bu masalalarni hal etishning asoslari mavjud:

mahalliy hokimiyat organlari tizimida “davlat – xususiy sherikchilik” prinsipi asosida

hokimlik boshqaruv vakolatlarining bir qismini NNTga berish;

mahalliy hokimiyat organlari tizimida autsorsing va kraudsorsing asosida aholiga

xizmat ko‘rsatish turlarini joriy etish, unga NNTni jalb etish.

Amalga oshirilgan tadqiqot xulosalari asosida quyidagi

taklif va tavsiyalarni

bildirish mumkin:

- davlatning fuqarolik jamiyati bilan samarali va konstruktiv muloqot

mexanizmlarining yo‘lga qo‘yilishi, shuningdek, ularning o‘zaro aloqalari hamda
munosabatlarini muvofiqlashtirib turuvchi qabul qilingan qonunlarni yanada
takomillashtirish, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 72-moddasi
qonunosti me’yoriy hujjatini qabul qilish maqsadga muvofiq;

- fuqarolik jamiyatining eng asosiy prinsipi inson huquq va erkinliklarini

ta’minlash ekanligidan kelib chiqib, yaqinda tashkil etilishi nazarda tutilgan
Jamoatchilik palatasiga NNT tomonidan inson huquq va erkinliklarini himoya qilish
jarayonini nazorat qilish vakolatlarini berish lozim;

- davlat hokimiyati idoralari, ayniqsa, NNTlarni mahalliy hokimiyat organlari

faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini o‘rnatishni muvofiqlashtirishga oid
me’yoriy-huquqiy asoslarni yanada takomillashtirish lozim;

- nodavlat notijorat tashkilotlar faoliyatini baholashda, ular tomonidan ijtimoiy

qatlamlar manfaatlarini qanchalik ifodalashlari mezonlari va indikatorlarini ishlab
chiqish, ular faoliyatiga boshqaruv davlat organlari aralashuvlari darajasini aniqlab
beradigan mezonlar va indikatorlar ishlab chiqish va ularni joriy etish lozim;

- siyosiy partiyalar markaziy va mahalliy organlari rahbarlarini qurultoy va

konfrensiyalarda saylashda deputatlarni saylashdagi kabi muqobil bo‘lgan bitta
partiyaviy mansabga bir nechta nomzod qo‘yish, ular o‘rtasida o‘z dasturlarini
himoya qilishga oid bahs-munozaralar asosida saylanishining huquqiy asoslarini
ishlab chiqish lozim (shu paytgacha bu kabi lavozim nomzodlarini hokimlar tavsiya
etmoqda);

- NNTlar faoliyatiga oid me’yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish, ular

faoliyatining avj olishiga ko‘maklashuvchi ilmiy-amaliy, uslubiy va metodologik,
informatsion-huquqiy bilimlar beruvchi maxsus materiallarni (tavsiyanomalar,
qo‘llanmalar, byulletenlar va b.) nashr etishni yo‘lga qo‘yish;

- yetarli qonunchilik bazasi yaratilganligiga qaramay, siyosiy partiyalar, NNT va

boshqa fuqarolik jamiyati institutlari bilan mahalliy hokimiyat organlari o‘rtasidagi


background image

27

o‘zaro hamkorlikni ijtimoiy sherikchilik shaklida “davlat – xususiy sherikchilik”
asosida yo‘lga qo‘yish, bu sheriklik amal qilishining huquqiy asoslarini
takomillashtirish lozim;

- mamlakatda bandlik muammosini hal etishni nazarda tutgan holda, avvalo,

yoshlarni va ayollarni ish bilan ta’minlashning real chora-tadbirlarini ishlab chiqish
hamda bu borada band bo‘lmagan mehnat resurslarining migratsiyasi va eksporti bilan
shug‘ullanuvchi NNTlarni tashkil etish, ularni moliyaviy, tashkiliy-huquqiy jihatdan
qo‘llab-quvvatlash;

- jamiyatning har uchta sektori: davlat, xususiy va nodavlat notijorat sektorlar

hamkorligida ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni maqsadli dasturlar, shartnomalar
ishlab chiqib, hayotga tatbiq etish orqali hamda tegishli loyihaviy platformalardan
foydalanish asosida hal qilish xorijiy tajribalarni tadqiq etish, ularni va keng
qo‘llashga muhim e’tibor berish;

- nodavlat tashkilotlarining xorijiy grantlarni qo‘lga kiritishi, ularning o‘z

faoliyatini moliyalashtirish bo‘yicha olib borayotgan izlanishlari haqidagi, xususan,
fandrayzing, tanlovlar, hamkorlikdagi loyihalar kabi faoliyatlari to‘g‘risidagi
ma’lumotlarni ommaviy media orqali keng jamoatchilikka targ‘ib etish zarurati
mavjud.



background image

28

НАУЧНЫЙ СОВЕТ DSc.03/29.12.2022. Ss.21.02 ПО

ПРИСУЖДЕНИЮ УЧЕНЫХ СТЕПЕНЕЙ ПРИ ТАШКЕНТСКОМ

ГОСУДАРСТВЕННОМ УНИВЕРСИТЕТЕ ВОСТОКОВЕДЕНИЯ

АНДИЖАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ




МАШАРИПОВ ИКРАМЖОН БАТИРОВИЧ



РАЗВИТИЕ СОЦИАЛЬНО-ПОЛИТИЧЕСКИХ ОСНОВ

ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА

23.00.02 - Политические институты, процессы и технологии



АВТОРЕФЕРАТ

диссертации доктора (DSc) политических наук












Ташкент-2024


background image

29

Тема диссертации доктора (DSc) зарегистрирована в Высшей аттестационной комиссии при

Кабинете Министров Республики Узбекистан за В2018.4.DSc/Siyos24


Диссертация выполнена в Андижанском государственном университете
Автореферат диссертации на трех языках (узбекский, русский, английский (резюме)) размещен на

веб-странице Научного совета (www.uzswlu.uz) и на Информационно-образовательном портале «ZiyoNet»
(www.ziyonet.uz.)



Научный руководитель:

Киргизбаев Мукимжон

доктор политических наук, профессор


Официальные оппоненты:

Жураев Сайфиддин Ахматович

доктор политических наук, профессор

Журакулов Фурқат Норйигитович

доктор политических наук, профессор

Мирзаахмедов Камолиддин Мансур угли

доктор политических наук, доцент


Ведущая организация:

Академия государственного управления при

Президенте Республики Узбекистан


Защита диссертации состоится «____» _____________ 2024 года в ____ часов на заседании Научного

совета DSc/03/29.12.2022/Ss.21.02 по присуждению ученых степеней при Ташкентском государственном
университете востоковедения (Адрес: 100047, г. Ташкент, ул. Амира Темура, 20.Тел.: (99871) 233-45-21,
факс: (99871) 233-52-24; email: sharq_ilmiy@mail.ru

С диссертацией можно ознакомиться в Информационно-ресурсном центре Ташкентского

государственного университета востоковедения (зарегистрирована за ___). Адрес: 100070, г.Ташкент, ул.
Амира Темура, 20. Тел: (99871) 233-45-21


Автореферат диссертации разослан «____» _____________ 2024 года.
(протокол реестра рассылки №_____ от «____» ____________ 2024 года).

Д. Б. Сайфуллаев

Председатель Научного совета по присуждению ученых
степеней, доктор исторических. наук, профессор.


Д.И. Мадаминова

Учёный секретарь Научного совета по присуждению
ученых степеней, доктор исторических. наук, доцент.

Э.С.Султанова

Председатель Научного семинара при Научном совете по
присуждению ученых степеней, доктор политических
наук, профессор


background image

30

ВВЕДЕНИЕ (аннотация докторской диссертации (DSc)

Актуальность и востребованность темы диссертaции.

В мировом опыте за

последние годы особое внимание уделяется обеспечению свобод и прав человека при
формировании конституционно-правовых, социально-политических, информационно-
коммуникативных основ гражданского общества. В частности, “при решении
национальных и общечеловеческих проблем одним из актуальных задач сегодняшнего дня
становятся обеспечение широкого участия гражданского общества, повышение его
значения в институциональном, функциональном и стратегическом направлениях.”

1

Что

касается главного условия построения гражданского общества, то определение места таких
новых, формирующихся в условиях политической социализации населения и усиления
социального прагматизма направлений, как Негосударственные некоммерческие
организации (Nongovemmental organizations - «NGO»), в системе институтов гражданского
общества, проблема внедрения в практику важного элемента демократического
политического процесса – системно-институционального и организационно-
технологического направлений межпартийной конкуренции – стала актуальной задачей,
ждущей своего решения.

В научных исследованиях, осуществляемых по развитию институтов гражданского

общества в условиях глобализации в мире, в экономической, социально-политической, а
также правовой сферах, отдельное внимание уделяется политическим анализам,
направленным на их роли в развитии социума. И хотя в данных исследованиях раскрыты
процессы социально-политического развития негосударственных некоммерческих
организаций, а также их участие в тенденциях социальной модернизации и экономической
диверсификации, однако вопросы, направленные на предотвращение ими различных
кризисных ситуаций, эффективное использование роли “идейного инкубатора”
политических партий в процессе их трансформации ввиду повышения роли выборов в
формировании

демократического

парламента

и

исполнительной

власти,

совершенствование правовых аспектов функций парламентского и партийного контроля,
устранение угроз глобализации, а также научная оценка их доли в духовно-идеологическом
развитии, не исследованы в достаточной степени.

В Узбекистане в обеспечении правовых аспектов процессов развития институтов

гражданского общества ощутимо повышаются роль и ответственность органов и
учреждений юстиции в вопросах повышения качества государственных услуг,
предоставления в системном порядке общественности сведений о своей деятельности. В
осуществлении единой государственной политики в сфере оказания государственных
услуг и правовой защиты интеллектуального имущества возникает необходимость
объективного использования возможностей системы, обеспечения соответствующей
деятельности в данных сферах, а также формирования единого вертикального управления
существующих административных структур. В настоящее время идея «Государственные
органы должны служить народу, а не народ государственным органам»

2

стала основным

принципом построения гражданского общества. Тенденции развития институтов
гражданского общества неразрывно созвучны с процессами формирования фундамента

1

Honoring Lester Salamon at the 2022 ISTR ConferenceCentre research civil society of University name Johns Hopkins

(АҚШ). https://ccss.jhu.edu.

2

Мирзиёев Ш. Янги Ўзбекистон стратегияси. –Т., “O’qituvchi” нашриёти, 2021. –Б. 27.


background image

31

Нового Узбекистана. При этом стратегические задачи, стоящие перед страной:
осуществление фундаментальных и комплексных исследований, вобравших такие
факторы, как народное государство, свободное гражданское общество и укрепление
демократических ценностей – остаются актуальными задачами, стоящими перед научным
сообществом.

Данная диссертация в определённой степени служит реализации задач, обозначенных

в Указах Президента Республики Узбекистан № УП-4947 от 7 февраля 2017 года «О
Стратегии действий по дальнейшему развитию Республики Узбекистан», № УП-4944 от
3 февраля 2017 года «О мерах по дальнейшему совершенствованию института махалли»,
№ УП-5430 от 4 мая 2018 года «О мерах по коренному повышению роли институтов
гражданского общества в процессе демократического обновления страны», № УП-6181 от
4 марта 2021 года «Об утверждении Концепции развития гражданского общества в 2021 —
2025 годах», № УП-5938 от 18 февраля 2020 года «О мерах по оздоровлению социально-
духовной атмосферы в обществе, дальнейшей поддержке института махалли, а также
поднятию на новый уровень системы работы с семьями и женщинами», № УП-158 от 11
сентября 2023 года «О Стратегии «Узбекистан – 2030»» а также в других нормативно-
правовых актах, относящихся к этой области.

Соответствие исследования приоритетным направлениям развития науки и

технологий республики.

Данное исследование выполнено в рамках приоритетного

направления развития науки и технологий республики I. «Формирование системы
инновационных идей и пути их реализации в социальном, правовом, экономическом,
культурном, духовно-просветительском развитии информационного общества и
демократического государства».

Обзор зарубежных научных исследований по теме диссертации

3

.

На сегодняшний

день множество научных центров в мире осуществляет деятельность, направленную на
анализ различных социально-политических процессов гражданского общества. К ним
относятся такие научные учреждения, как: Центр изучения гражданского общества
Университета имени Джона Хопкинса (США), Институт прогрессивной политики (США),
Брукингский институт (США), Принстонский университет (США), Стэнфордский
университет, Центр изучения демократии Калифорнийского университета, Университет
штата Огайо, Колумбийский университет (США), Институт современного искусства
(Великобритания), Кембриджский университет (Великобритания), Азиатский институт
стратегии и лидерства (Малайзия), Фонд гражданского общества Фридриха Эберта,
Берлинский центр гражданского общества (Германия), Школа для повышения
квалификации в области социальных наук в Париже (Франция), Institut d'études politiques de
Paris (Франция), Европейский университетский институт (Италия), Университет Палермо,
Центр изучения социальных движений (Италия), Институт исследования современных
международных отношений Европы и Азии, (Китай), Китайский исследовательский центр
(Китай), Университет Цинхуа (Китай), Центр гражданского общества (Индия), Осакский
университет (Япония), Национальный институт развития исследований (Япония),

3

Диссертация мавзуси бўйича халқаро илмий-тадқиқотлар шарҳи: www.nyu.edu, www.wisc.edu, www.democracy.uci.edu,

www.osu.edu, www.unipa.it, www.columbia.edu, www.unipage.net., www.socialresearch.no; www.ccs.in; www.igh.ru;
www.iphras.ru;

www.igpran.ru;

www.civilfund.ru;

www.eprcstrath.eu/;

wwwriss.ru/.

https://ru.dugin.ru,

www.useoul.edu,.www.uni-freiburg.de; www.csis.org; www.iips.org/en/; riss.ru; www.chinacenter.net; www. kisi.kz;
uzstrateg.info; www.ifs.uni-frankfurt.de.


background image

32

Сеульский национальный университет (Южная Корея), Институт политических
исследований и Фонд поддержки институтов гражданского общества (Россия), Центр
анализа демократических процессов (Узбекистан).

В результате исследований роли различных ННО, политических партий и движений

в строительстве гражданского общества в истинном смысле этого слова в современных
политических процессах были получены следующие научные результаты: раскрыты путем
феномена стратегического планирования практически-функциональные основы в
демократической системе надёжных гарантий прав и свобод человека в гражданском
обществе (Центр изучения демократии Калифорнийского университета, США); в области
взаимоотношений гражданского общества и института государства предложено
использовать различные стратегии, начиная с конфронтаций и заканчивая прагматичным
партнёрством (Школа для повышения квалификации в области социальных наук в Париже,
Франция); обоснованы такие направления региональной и центральной деятельности, как
тенденции активного участия политических партий в выборах, осуществление контроля
над выборами со стороны международных организаций и ведение их деятельности на базе
международных нормативных актов и национального законодательства (Центр изучения
гражданского общества Университета имени Джона Хопкинса, США); ввиду усиления
роли выборов в формировании демократического парламента и исполнительной власти
раскрыты вопросы эффективного использования политических партий в их роли
«идейного инкубатора» в процессе их трансформации и совершенствования правовых
аспектов функций парламентского и партийного контроля ( Центр гражданского общества
(Индия).

В мире осуществляются исследования по развитию социально-политических основ

гражданского общества по следующим приоритетным направлениям. В частности,
совершенствование

нормативных

и

идейно-духовных

основ

различных

негосударственных некоммерческих организаций и политических партий как основы
гражданского общества, поддержка институтов гражданского общества, усиление
социального партнёрства между государством, бизнес-структурами и негосударственными
организациями,

осуществление

действенного

общественного

контроля,

совершенствование организационно-правовых аспектов функций рекрутации элиты
государственного управления институтами гражданского общества и политическими
партиями, совершенствование соответствия институциональных основ деятельности
органов государственной власти на местах современным требованиям в системе
центрального и местного управления государства, разработка международных и
национальных показателей (индексов) развития гражданского общества.

Степень изученности проблемы.

В диссертации концептуальным источником

послужили Стратегия развития Нового Узбекистана, разработанная непосредственно по
инициативе Президента Республики Узбекистан, а также речи и произведения,
соответствующие требованиям новой эпохи по отношению к сути и содержанию
гражданского общества.

В первые десятилетия независимости нашей страны строительство

гражданского общества стало широко изучаться. Исследования по теме условно
можно разделить на три группы: научные работы узбекских ученых, ученых стран
СНГ и зарубежных исследователей.


background image

33

В первой группе ряд исследований по построению гражданского общества в

Узбекистане провели ученые нашей страны, в частности, М. Киргизбаев, С.Жураев,
И.Эргашев, Р.Жумаев, Н.Жураев, З.Исламов, Ш.Пахруддинов, А.Холбеков,
С.Отамуратов, А.Кадиров, М.Шарифхаджаев, М.Муллажонова, М.Туракулов,
Т.Матибаев, Ш.Назаров, А.Утамуродов, Ш. Якубов, А. Жалилов, У. Мухаммадиев,
С.Норкулов, Б.Омонов, Ж.Мавлонов, С.Саидов, К.Мирзаахмедов

4

и других

исследователей.

Для исследования второй группы учёными СНГ разработано достаточно теорий

с точки зрения элементов и механизмов, связанных с гражданским обществом и его
институтами современного периода, а также социально-политическими процессами.
В частности, можно привести работы, посвященные научным взглядам С.
Перегудова, П. Янкевича, А. Воробьева, В. Шеломенцева, В.Якимеса, Н.Лумана,
Г.Шаматоновой, А.Вахонина, Д.Гончарова

5

в качестве примеров.

Третью группу составили теории, сформулированные в научных трудах ученых

западных государств относительно связи формирования гражданского общества с
возникновением социального слоя собственников: М.Уоррен, М.M.Ховард и
Дж.Сартори, подробно исследовавший гражданское общество в Новое время:
Дж.С.Милль Джин Л.Коэн, Эндрю Арато, Юрген Хабермас, Филип Шмиттер,
Мишель Фуко, Толкотт Парсонс, Габриэль Алмонд, Раймон Арон, Питирим Сорокин,
Организует исследования и труды по гражданскому обществу таких известных
ученых, как Фридрих фон Хайек, Роберт Патнем, Фрэнсис Фукуяма, Роберт даль.

6

сыграл важную роль в построении гражданского общества в странах с переходной
экономикой.

В целом, в течение четверти века после обретения независимости в Узбекистане те

или иные институты гражданского общества изучались с точки зрения различных
социальных и гуманитарных наук. Однако формирование основных институтов общества
на базе гражданского общества комплексно не изучалось. И тем более полноценно в
качестве объекта специального научного исследования с точки зрения политических наук
социально-политические вопросы построения гражданского общества также не
исследовались.

Связь темы диссертации с научно-исследовательской работой вуза, в котором

проводилось исследование.

Диссертационная работа выполнена в рамках темы 7.1.

«Проблемы развития гражданского общества и демократизации государственного
управления в Узбекистане» плана научно-исследовательских работ Андижанского
государственного университета.

Цель исследования

состоит из разработки научных предложений и рекомендаций

по развитию социальных и политических основ гражданского общества.

Задачи исследования

состоят из следующих:

-систематизировать научно-теоретические исследования по предварительным

понятиям категории гражданского общества, этапах их развития в политических науках;

- проанализировать произведения ученых, разработавших теоретические основы

гражданского общества, с древнейших времен до наших дней;

4

Научные труды вышеуказанных ученых включены в список использованной литературы диссертации;

5

Научные труды указанных ученых включены в список использованной литературы диссертации;

6

Работы указанных ученых включены в список использованной литературы.


background image

34

- проанализировать и обобщить классические теории западных стран по

гражданскому обществу;

- проанализировать развитие теорий, характерных для современного гражданского

общества;

- исследовать вопросы политических партий и их развития в качестве института

гражданского общества;

- раскрыть характеристики органов самоуправления граждан как начального и

опорного института гражданского общества;

- проанализировать процессы социально-политического развития негосударственных

некоммерческих организаций;

- исследовать период до обретения Узбекистаном независимости и вопросы перехода

к новому обществу в первые годы эпохи независимости;

- определить проблемы формирования гражданского общества в период

независимости и пути их решения;

- изучить вопросы развития институтов гражданского общества в Узбекистане в

процессе ускоренного реформирования и определить критерии оценки эффективности их
деятельности;

- раскрыть результаты аналитической работы и исследований ведущих ученых по

вопросам развития гражданского общества и его институтов;

- определить социально-политические проблемы в процессе развития институтов

гражданского общества в стране и сформировать выводы, предложения и рекомендации по
их решению.

В качестве объекта исследования

выбраны место и роль ННО и других институтов

гражданского общества в демократическом развитии страны в ходе современных
социально-политических процессов в Республике Узбекистан.

Предмет исследования

составляют формирование гражданского общества и его

институтов в Республике Узбекистан, проблемы, возникшие в ходе этого процесса, а также
процессы формирования институтов гражданского общества.

Методы исследования.

В диссертации использованы такие методы, как

историчность,

логичность,

системность,

целесистемность,

функционально-

систематичность, эмпирическое наблюдение, контент-анализ, взаимосвязь.

Научная новизна исследования

заключается в следующих

:

на современном этапе развития гражданского общества выявляется, что качество и

эффективность «обратной связи» системы коммуникации с народом через механизм
гражданин-государство,

махалля-государство,

ННО-государство,

общество-

государство является качественным показателем стабильного общества;

научно доказано, что становление институтов гражданского общества в

социальной, экономической и политической сферах как точки роста на основе ведущих
механизмов, таких как самоуправление, общественный контроль, верность
национальным ценностям, обеспечение гармонии интересов, служит на повышение
уровеня человеческого достоинства в обществе;

предлагается повысить полномочие институтов гражданского общества путем

передачи не менее 50 процентов состава общественных советов государственных
органов в ведение негосударственных некоммерческих организаций;


background image

35

доказано, что одготовка проектов нормативно-правовых документов, касающихся

институтов гражданского общества, и их экспертиза оказались основанными на
биполярной системе взаимной социальной интеграции государственных и
общественных организаций;

в развитии гражданского общества предлагаются конкретные и практические по

содержанию механизмы обеспечения прав слоя собственников (среднего класса) – как
важного фактора, определяющего основу общественного развития.

Практические результаты исследования заключаются в следующих:

- сформированы практические рекомендации по разработке проектов законов,

касающихся существующих в обществе негосударственных некоммерческих организаций
и органов самоуправления;

- разработаны практические рекомендации реформирования деятельности

негосударственных некоммерческих организаций на основе демократических принципов и
национальных традиций;

- даны практические рекомендации касательно активности институтов гражданского

общества, негосударственных некоммерческих организаций в политических процессах, их
успешного развития, системного развития их взаимовыгодного социального
сотрудничества с органами государственного управления на основе критического изучения
современного зарубежного и национального опыта.

Достоверность результатов исследования.

Достоверность определяется тем, что в

ходе исследования проводились специальные социологические опросы, использовались
научная литература и социально-гуманитарные исследования, внедрялись в практику
концептуальные и практические выводы, предложения и рекомендации, основанные на
дальнейшем развитии современных социально-политических процессов, а также тем, что
результаты, полученные в ходе исследования, были подтверждены уполномоченными
организациями.

Научная и практическая значимость результатов исследования.

Научная

значимость результатов исследования определяется тем, что они могут быть использованы
для дальнейшего обогащения теоретических аспектов изучения совершенствования
деятельности институтов гражданского общества в развитии общества, координации
системы исполнительной власти с требованиями и условиями гражданского общества, а
также изучения его социально-политических основ.

Практическая значимость результатов исследования определяется тем, что

полученные результаты могут быть использованы при подготовке проектов нормативно-
правовых актов, касающихся развития негосударственных некоммерческих организаций и
других институтов гражданского общества, а также в центрах социально-политических и
научно-практических исследований в ходе деятельности в области институтов
гражданского общества, в высших учебных заведениях для преподавания таких предметов,
как политология, социология и международные отношения, и создания соответствующих
текстов лекций, учебных и учебно-методических пособий.

Внедрение результатов исследования.

На основе научных результатов, полученных

по развитию социально-политических основ гражданского общества, внедрены:

предложение на современном этапе развития гражданского общества

выявляется, что качество и эффективность «обратной связи» системы коммуникации
с народом через механизм гражданин-государство, махалля-государство, ННО-


background image

36

государство, общество-государство является качественным показателем стабильного
общества использовано при разработке “Дорожной карты”, утвержденной планом
работы Центрального совета Демократической партии Узбекистана “Миллий
тикланиш” (Справка № 02/05-17 от 27 февраля 2024 года Центрального совета
Демократической партии Узбекистана «Миллий тикланиш»). В результате, для
повышения роли политических партий в обществе оно послужило обоснованию
выводов о переходе к смешанному типу избирательной системы;

предложение повысить авторитет институтов гражданского общества путем

передачи не менее 50 процентов состава общественных советов государственных
органов в полномочия негосударственных некоммерческих организаций было
использовано в деятельности Федерации профсоюзов Узбекистана.

(Справка

Федерации профсоюзов Узбекистана от 26 февраля 2024 года № ВМ-06/291). В
результате внедрение разработанных научных результатов в практику послужит
созданию основы для формирования взаимного социально-политического баланса
между органами государственного управления и неправительственными
организациями в повышении роли институтов гражданского общества;

становление институтов гражданского общества в социальной, экономической и

политической сферах как точки роста на основе таких ведущих механизмов, как
самоуправление, общественный контроль, верность национальным ценностям,
обеспечение гармонии интересов, служит повышению уровня человеческого
достоинства в обществе и реализованы в пропагандистской деятельности
просветительского центра в 2022-2023 годах. (Обращение №/01/11-222 от 27 февраля
2024 г. Центра Духовности и Просветительства Республики).

В результате, как

определено во II направлении Программы мероприятий на 2023 год
Республиканского центра духовности и просветительства, «Содержание и суть
Послания Президента Республики Узбекистан Олий Мажлису и народу Узбекистана»
Узбекистан и продвижение реформ, реализуемых в нашей стране» пункт 9
«Содержание реформ, направленных на реализацию принципа нового узбекско-
народного государства» Предложения, рекомендации и выводы были использованы
при организации пропагандистской деятельности по теме «приоритетные задачи по
продвижению сущности»;

важным фактором, определяющим основу социального прогресса в развитии

гражданского общества, является предложение о конкретных и практических
механизмах обеспечения гарантий прав социального слоя собственников (среднего
класса).

Государственное

учреждение

«Культурно-просветительское

и

художественное вещание» Национальной телерадиокомпании Узбекистана
«Узбекистон телерадиоканал». (Обращение Национальной телерадиокомпании
Узбекистана от 26 февраля 2024 года № 04-36-288).

В результате он был использован

в сценариях программ «Образование и развитие», «Нация и духовность», «Молодежь
Узбекистана»

(2023-2024

гг.),

подготовленных

редакцией

«Культурно-

просветительского

и

художественного

вещания».

офис

Национальной

телерадиокомпании Узбекистана «Телерадиоканал Узбекистана».

Апробация результатов исследования.

Результаты исследований были обсуждены

на 8 научно-практических конференциях, в том числе 5 - в международных и 3- в
республиканских конференциях.


background image

37

Опубликованность

результатов

исследования.

По

теме диссертации

опубликованы 35 научных работ. Из них 1 монографии, и 26 статьи в научных изданиях,
рекомендованных Высшей аттестационной комиссией Республики Узбекистан для
публикации основных результатов докторских диссертаций, в том числе 15 - в зарубежных
изданиях и 11- в республиканских.

Структура и объем диссертации.

Диссертация состоит из введения, четырех глав,

заключения, списка использованной литературы. Общий объем диссертации составляет
213 страниц.

ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ ДИССЕРТАЦИИ

Во

введении

исследования обоснованы актуальность и востребованность темы, цель

и задачи, охарактеризованы объект и предмет, соответствие приоритетным направлениям
развития науки и технологий, степень изученности и научная новизна, изложены
практические результаты, научная и практическая значимость, внедрение полученных
результатов на практике, изложены сведения об опубликованных работах, структуре
диссертации.

Первая глава диссертации называется

«Эволюция теорий гражданского общества».

В первом параграфе анализируется

«

Процесс выявления элементов гражданского

общества

».

Гражданское общество сформировалось в результате опыта совместной жизни

людей на протяжении нескольких лет в истории человечества. К первым
теоретическим взглядам гражданского общества на знание относятся работы
древнекитайского мыслителя Конфуция (кит. Кун-цзи, 551-479 до н. э.), знаменитых
греческих философов Платона (427-347 до н. э.) и Аристотеля. тоже большой.

Наш соотечественник Абу Наср Фараби (873-950) был мыслителем, внесшим

большой вклад в развитие элементов гражданского общества в раннем средневековье. Он
создал историю-проект добродетельного общества в условиях средневековой среды. Об
этом свидетельствуют следующие мысли Фараби: «Культурное общество и культурный
город (или страна) таковы, что каждый человек из населения этой страны свободен в
профессии, все равны, каждый занимается той профессией, которую хочет или выбирает.
Люди будут истинно свободны. Один не будет господином другому. Не будет султана
(падишаха). Среди них появятся хорошие традиции, приподнятое настроение» Данные
мысли показывают, что изображенные Фараби свойства и признаки «культурного
общества»

7

являются непосредственно элементами гражданского общества. В частности,

идея свободных и равных прав людей в добродетельном обществе представляет собой
главное требование гражданского общества.

Во втором параграфе первой главы проведен анализ «Становления и развития

классических теорий гражданского общества в Западной Европе». В Западной Европе
первые идеи о гражданском обществе появились в середине XVI века. Сначала
голландские философы Г. Гротиус (1583-1645) и Б. Спиноза (1632-1677), английский
мыслитель Дж. Локк (1632-1704), немецкий философ И. Кант (1724-1804)),
английский философ Т. Гоббс (1588–1679), французский мыслитель С. Л. Монтескье

7

Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шахри. Тошкент, Янги аср авлоди нашриёти, 2019. 190 б.


background image

38

(1689–1755). Французский мыслитель Ж. Ж. Руссо (1712-1778) одним из первых
развил элементы гражданского общества — идеи свободы и индивидуализма.

И. Бентам (1748-1832) внес большой вклад в разработку теорий о месте среднего

социального слоя, «третьего класса», который является социально-экономической
основой гражданского общества. Он создал теорию

8

утилитаризма

9

Ж. С. Милль

(1806-1873), один из основоположников английского либерализма, французский
учёные Б. Констан (1767-1830) и А. Токвиль (1805-1859) разработали концепции
современного гражданского общества.

В третьем параграфе первой главы анализируются вопросы

«

Развития теории

современного гражданского общества

».

В третьем параграфе первой главы

анализируются вопросы, связанные с «Развитием теории современного гражданского
общества». Американский политолог Б.Барбер, немецкий учёный В.Деттль, немецкий
философ и социолог Ю.Хабермас, американские учёные М.Уоррен и М.Ховард
разработали теории гражданского общества новой эпохи.

Современные западные теоретики признают, что модель гражданского общества

состоит из следующих институтов и сфер: во-первых, плюрализм: наличие
плюрализма в социальных сферах, обществе, негосударственных некоммерческих
организациях (НПО) в нем, различных социальных слоях и группах; во-вторых,
свобода жизни: различные социокультурные и коммуникационные институты; в-
третьих, приватность: наличие условий для развития личности. Совместное и
гармоничное взаимодействие этих факторов и институтов, требующих друг друга,
означает существование гражданского общества.

10

Первый параграф второй главы, которая называется

«Институты гражданского

общества и их эволюция»,

анализирует

«

Политические партии и вопросы их развития как

института гражданского общества

».

Под понятием «партийная» система понимается политическое пространство,

состоящее из совокупности независимых субъектов (партий) с определенной
численностью и размерностями (количество избирателей, типы внутренних систем и
другие нормы), а также способностью сотрудничать с друг друга. В настоящее время
существует четыре типа партийных систем: однопартийная, двухпартийная, «две с
половиной партии» и многопартийная.

11

Конечно, критерий оценки эффективности той или иной партийной системы еще не

создан. В то же время к общим критериям, определяющим эффективность партийных
структур, в частности, можно привести в пример такие традиционные в общественно-
политической жизни партийные ценности, как чуткое отношение партий к запросам и
потребностям населения, принятие решений относительно важнейших интересов граждан
с участием партий, практические и критические корректировки политики правительства,
осуществление демократического контроля над деятельностью политической элиты.

Второй параграф второй главы посвящен теме

«

Органы самоуправления - основа

гражданского общества

».

Органы самоуправления прошли длительный исторический

путь развития от политической организации, выполнявшей низшие функции

8

Ўша жойда. –Б. 33-34, 53.

9

Токвиль А. Демократия в Америке. –М.,1992. –С. 381.

10

Коэн Дж. Л., Арато Э. Гражданское общество и политическая теория. Пер. с англ. –М.: Весь Мир,2003. –С. 458.

11

Қирғизбоев М. Сиёсатшунослик. Ўқув қўлланма. –Т.: Янги аср авлоди, 2013. –Б. 235-236.


background image

39

местного самоуправления государства несколько столетий назад, до становления к
XX веку институтом гражданского общества. По мнению западных политологов,
понятие «самоуправление» связано с формированием независимости сообществ
граждан по отношению к государству.

С 70-х годов 20 века понятие «муниципальное управление» существенно

изменилось в США и Европе. В передовых развитых странах также получили
развитие методы формирования муниципальных органов. Система самоуправления в
передовых зарубежных странах формировалась на протяжении нескольких столетий
и к 20 веку стала приобретать демократический характер. Формирование органов
самоуправления в развитых странах посредством выборов, финансирования их
деятельности, участия граждан в самоуправлении, процессах принятия политических
решений, роль этих органов в улучшении социально-экономического положения
населения возведена до высокий статус.

Третий параграф второй главы описывает роль

«

Негосударственных некоммерческих

организаций - главного института гражданского общества

».

Формирование гражданского

общества происходило в связи с появлением и развитием неправительственных
некоммерческих организаций (НПО). Гражданское общество также улучшилось по мере
того, как НПО стали организованными и умножились. НПО появились как главный
институт в структуре гражданского общества. Поскольку общество представляет собой
гражданскую единицу, состоящую из множества социальных слоев и групп, каждая из них
ощущала необходимость создания конкретной НКО, чтобы организоваться и жить в
обществе, и имела возможность выражать и удовлетворять свои интересы через НКО.

12

Целью неправительственных некоммерческих организаций (НПО) является

представление и защита социальных интересов. Эта концепция была разработана
Всемирным банком и широко используется в сфере сотрудничества в целях развития. В
оперативной директиве Всемирного банка № 14.70 неправительственная организация
определяется как «общественные организации, осуществляющие деятельность,
направленную на помощь бедным, облегчение их трудностей, защиту окружающей среды,
предоставление основных социальных услуг и поощрение развития сообщества». В
широком смысле под этим названием понимается любая некоммерческая
(некоммерческая) организация, независимая от государства. По мнению Всемирного банка,
неправительственные организации — это «общественные организации, которые основаны
на социальных ценностях организации, действуют полностью или частично на основе
пожертвований; «альтруизм и добровольность остаются их главным принципом».

Еще одной функцией ННО является моделирование новых общественно-

политических структур, поиск и апробация новых нетрадиционных форм общественных
отношений. Поскольку добровольные объединения приспособлены к социальной и
самоорганизации своей деятельности, они склонны к проведению социальных
экспериментов, поиску и реализации форм самоуправления социальной активности
населения.

13

В первом параграфе третьей главы диссертации под названием

«Формирование

институтов гражданского общества в Узбекистане»

проведен анализ

«

Вопроса

12

Фишер Мартина. Гражданское общество: проблемы, дилеммы и неоднозначность его роли в трансформации

конфликта. [Электрон ресурс]: //www.berghof-handbook.net.

13

Байтин М.И. Понятие и классификация функций государства. –М.: Просвещение,1999. –С. 352.


background image

40

перехода к новому обществу в Узбекистане накануне независимости и в начальный
период

».

В период существования бывшего Союза КПСС сделала Коммунистическую партию

союзных республик основным средством осуществления колониальной политики. Если
обратить внимание на то, что КПСС является «стержнем и руководящей силой советского
общества» в статье 6 Конституции СССР, то становится ясно, что партия является главной
политической силой, направленной на обеспечение бесперебойного функционирования
тоталитарного общества посредством принуждения и тирании.

14

С конца 80-х годов ХХ века руководство республики стало действовать, чтобы

Узбекистан стал независимым государством. Верховный Совет принял Декларацию
независимости 21 июля 1990 года. Эта Декларация имела большое значение для процесса
становления государственной и национальной независимости республики. 31 августа 1991
года была провозглашена независимость Республики Узбекистан. В этот же день
Верховный Совет обнародовал «Заявление о государственной независимости Республики
Узбекистан». В нем были написаны следующие слова: «Территория Республики
Узбекистан вместе с территорией Республики Каракалпакстан, входящей в ее состав,
неделима и неприкосновенна».

15

В этот период руководство и народ Узбекистана встали на путь построения

гражданского общества в стране. 15 февраля 1991 года Верховный Совет принял Закон «Об
общественных объединениях в Республике Узбекистан». Это был первый шаг к
гражданскому обществу.

Во втором параграфе третьей главы анализируются

«

Проблемы формирования

гражданского общества в период независимости

».

23 февраля 1995 года Первый Президент

И.А.Каримов сделал следующее заявление: «Наша основная долгосрочная и
стратегическая задача остается прежней - углубление процесса построения
демократического государства, гражданского общества и рыночных реформ, идти
последовательно и решительно по пути укрепления демократических ценностей в сознании
людей».

16

В 1990-е годы ХХ века реформы в формировании гражданского общества в

Узбекистане не дали положительных результатов по ряду причин. Во-первых, в результате
провозглашения первым президентом принципа «государство - главный реформатор»,
одного из пяти принципов построения демократического общества, были предприняты
усилия по укреплению исполнительной власти. Во-вторых, в стране еще не
сформировались элементы правового государства. В нарушение принципа разделения
властей на три, исполнительная власть осуществляет контроль над деятельностью
законодательной и судебной властей. Это, с одной стороны, препятствовало бы развитию
правового государства, а с другой стороны, препятствовало бы развитию институтов
гражданского общества.

14

Крючков Г.К. Политический авангард общества: его место и роль в перестройке. //Станицы истории советского

общества: Факты, проблемы, люди. –М.: Политиздат,1989. –С. 408-409.

15

Конституционное право Республики Узбекистан: (Сб. нормат. актов). Т.I./Сост. и вступ. ст. А.Х.Саидов. –Т.: шарк,

1995. –С. 95.

16

Каримов.И. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ

этишдир. –Т.: Ўзбекистон, 2005. –Б. 34.


background image

41

В 1995-2015 годах, в условиях трудностей перехода к рыночным отношениям в

стране, особенно с возникновением отношений собственности, самодостаточности,
появлением новых методов управления экономикой, возникла необходимость в
совершенно новом типе органов государственной власти. чувствовал себя. Пять основных
принципов были разработаны первым Президентом И. Каримовым как ядро программы
государственного строительства и экономической реформы Узбекистана. Эти принципы не
смогли найти своего выражения в жизни, поскольку в стране не были внедрены законы
рыночной экономики, не демократизирована система государственного управления,
навязаны авторитарные методы управления.

В этот период был провозглашен лозунг «От сильного государства к сильному

гражданскому обществу», и в соответствии с ним на этапе реформ, начавшихся в конце 90-
х годов прошлого века, большая часть полномочий государственных органов были
переданы политическим партиям, органам самоуправления граждан, представительным
органам граждан, а также общественным организациям, при этом были определены
направления углубления реформ по расширению участия граждан в общественно-
политических процессах. В ближайшее время был озвучен ряд задач, таких как
установление общественного контроля граждан за деятельностью правительства и
государственных органов, обеспечение свободы граждан, создание условий для
повышения их активности, а также придание правительству и государственным органам
чувства долга постоянной ответственности перед народом.

В третьем параграфе третьей главы проведен анализ

«

Проблем развития институтов

гражданского общества

».

В первый период независимости сформировалась

многопартийная система. Важным в этом плане стал Закон «О политических партиях»,
принятый 25 декабря 1996 года. Закон Республики Узбекистан «О финансировании
политических партий» от 30 апреля 2004 года создал широкие возможности для развития
партий в нашей стране на уровне требований демократических ценностей.

Однако даже к середине 2000-х годов не сформировалась способность партий

самостоятельно осуществлять свои полномочия как политико-демократического
института. Такое положение объяснялось тем, что политические партии только что вошли
в менталитет нашего народа; что последствия прежней однопартийной системы все еще
проявляются; менталитет равнодушия, праздности и молчания, унаследованный от старой
системы, до сих пор сохраняется в деятельности некоторых партийных руководителей и
сотрудников.

Также в течение 1995-2015 годов некоторые партии не только не имели формальных

членов или первичных организаций, но в большинстве районов и городов деятельность их
местных партийных организаций вообще не замечалась. Одна из основных причин этого
заключается в том, что местные лидеры существующих партий не избирались партийными
массами, а часто назначались высшими партийными органами по согласованию с
исполнительной властью. Также затруднено создание подведомственных организаций из-
за отсутствия членов партии на местах или крайней формальности членства в партии,
некоторые партийные руководители, еще не ощущавшие контроля со стороны партийной
общественности, приспосабливались к настроению эгоизма.

В период независимости действовали Закон Республики Узбекистан «Об

общественных объединениях» (с дополнениями и изменениями в феврале 1991 г., апреле
1997 г.), «О профессиональных союзах, гарантиях их прав и деятельности» (июль 1992 г.),


background image

42

Закон «О политических партиях» (декабрь 1996 г.), «О свободе совести и религиозных
организациях» в новой редакции (май 1998 г.), «Об органах самоуправления граждан» в
новой редакции (апрель 1999 г.), был принят закон «О негосударственных некоммерческих
организациях» (апрель 1999 г.).

Также в целях обеспечения статуса ННО как института гражданского общества Олий

Мажлис принял Закон Республики Узбекистан «О социальных фондах» от 29 августа 2003
года. Законом Республики Узбекистан «О гарантиях деятельности негосударственных
некоммерческих организаций» от 3 января 2007 года установлена поддержка ННО и
гарантия их свободной и самостоятельной деятельности действующим законодательством
и государственными органами.

В целом в стране в 1992-2015 гг. были сформированы некоторые правовые основы

ННО. Однако в реальной жизни (де-факто) они не могли подняться до уровня
международных стандартов и действовали как организации, выполняющие функции
органов государственной власти.

17

Правовая база органов самоуправления на основе международных стандартов и

зарубежного опыта формировалась в 1993-2015 гг. Статья 127 главы 21 новой редакции
Конституции Республики Узбекистан описывает правовой статус этих органов следующим
образом: «Органами самоуправления являются сходы граждан в поселках, кишлаках и
аулах, а также в махаллях городов, поселков, кишлаков и аулов, избирающие
председателя.» Принимались во внимание также исторические и традиционные правовые
статусы. За этот период было создано 10462 органа самоуправления, 8142 из которых —
собрания общин. По сведениям Министерства юстиции РУз, ниже представлено
количество ННО, осуществлявших деятельность в стране в 2012-2021 годах.

18

Из них 1955 ННО начали осуществлять деятельность в сфере развития

предпринимательства и фермерства, 1268 – развития спорта, 839 – организации
политических партий, 830 – демократические институты, 616 – воспитание молодежи, 613
– защита прав и законных интересов инвалидов, 584 – профсоюзы, 440 – защита прав и
законных интересов ветеранов труда, 429 – культурно-историческое и просветительское
развитие, 389 – борьба против чрезвычайных ситуаций,314 – повышение активности
женщин, 211 – здравоохранение, 200 – образование и научно-исследовательские центры,
174 – развитие народного ремесленничества, 143 – национально-культурные центры, 103 –
экология и защита окружающей среды, 66 – общества дружбы, 31 – журналистика и
развитие СМИ, а также 29 – представительства и филиалы зарубежных ННО.

В новой редакции Закона Республики Узбекистан «Об органах самоуправления

граждан», принятого 14 апреля 1999 года (в отличие от предыдущего Закона «Об органах
самоуправления граждан», принятого 2 сентября 1993 года), в целях реализации решений
схода граждан в повседневной жизни была создана структура Кенгаша схода граждан как
исполнительного органа. Согласно предыдущему Закону, деятельностью махалли
руководило собрание. Вновь созданный институт Кенгаша схода граждан в настоящее
время приступил к выполнению полномочий исполнительного органа.

17

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг (Янги таҳрири). – Тошкент: «Yuridik adabiyotlar puplish», 2023. –

Б.90.

18

Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг жорий архиви.// адлия вазирлигининг ННТ фаолиятига доир

маълумотлари (2022 йилнинг 1 январь ҳолати).-Б4.


background image

43

Однако в течение первой четверти века независимости органы самоуправления

граждан не смогли обеспечить свои права и свободы как самостоятельные организации. В
большинстве случаев они были вынуждены действовать на базе районных и городских
хокимиятов. При этом им не были предоставлены такие права, как гарантирование
финансирования деятельности схода граждан, предоставление им налоговых льгот для
создания возможностей для оказания ими различных социально-бытовых услуг гражданам.

Первый параграф четвертой главы, которая называется «

Поворотный процесс в

развитии гражданского общества в Узбекистане»

, анализирует вопросы

«

Вхождения в

этап развития политических партий в Узбекистане в качестве институтов гражданского
общества

».

Политические партии являются не только представителями политической воли

граждан, но и важной составляющей общества в силу того, что они являются институтами,
формирующими органы государственной власти на основе принципов прозрачности и
справедливости. Поэтому в Указе Президента Республики Узбекистан от 7 февраля 2017
года «О Стратегии действий по дальнейшему развитию Республики Узбекистан» был
определен ряд задач по развитию политических партий как института гражданского
общества в стране. В частности: в качестве примера можно привести «развитие
политической системы, усиление роли политических партий в жизни государства и
общества, создание среды здоровой конкуренции между ними».

19

Нынешнее положение политических партий ярко выражается в следующем мнении

Президента Ш.М.Мирзиёева: «Сегодняшнее время требует кардинального изменения
метода работы политических партий, системного способа общения с населением и
электоратом. Теперь «спящие» политические партии должны проснуться. Они должны
отложить в сторону свои высокие слова и завоевать доверие нашего народа, избирателей и
занять место в их сердцах конкретными практическими делами».

20

Одной из причин медленной трансформации политических партий является то, что в

основе формирования партий и их организационного развития лежит практика избрания
первых секретарей советов партийных организаций по представлению глав органов
местно, а не на основе общего волеизъявления политических участников - граждан.

21

8 января 2019 года в стране на базе Экологического движения Узбекистана создана

пятая партия – Партия экологии Узбекистана.

Известно, что по итогам выборов в Олий Мажлис 22 декабря 2019 года 150 мест

депутатов Законодательной палаты распределились следующим образом: Либерально-
демократической партии Узбекистана - 53 места, Демократической партии «Миллий
тикланиш» - 36 мест, Народно-демократическая партия Узбекистана - 22 места, СДП
"Адолат" Узбекистана - 24 места, Экологическая партия Узбекистана - 15 мест. Похоже,
что ни одна партия не смогла добиться статуса правящей партии (для этого партия или
объединенный блок партий должны занять 75+1 мандат). Однако в политических партиях

19

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 фералдаги ПФ-4947-сонли “Ўзбекистон

Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги Фармони. [Электрон
манба]: http://press-service.uz/uz/news/5482/.

20

Президент Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлис палаталари, сиёсий партиялар ҳамда Ўзбекистон

Экологик ҳаракати вакиллари билан видеоселектор йиғилишидаги маърузаси. [Электрон манба]:
//http://www.press-service. uz/uz/lists/view/781. 13.07.2017 й.

21

Киргизбаев М. Политические партии должны стать важным институтом нашего общества//Народное слово, 2019, 10

августа.


background image

44

видимых изменений замечено не было.

22

В большинстве случаев основную часть их

деятельности составляли не партии, а ННО.

В результате утраты потенциала партий, партийные фракции в нижней палате

парламента, партийные группы в местных представительных органах не могли
пользоваться предоставленными им правами и свободами. Всем известно, что в махаллях
действуют женщины, «Нурони» и другие первичные организации ННО. Однако
политические партии не смогли сформировать свою базу - первичные организации в
махаллях. Однако избирательные округа состоят из махаллей. Игнорирование зарубежного
опыта осуществления партийной деятельности, в результате проведения для видимости
данные опыты в органах партийного управления возросла бюрократия, последствием этого
все политические партии оказались в состоянии «спячки.»

Во втором параграфе четвертой главы анализируются вопросы

«

Реформы органов

самоуправления как важного института гражданского общества

».

В «Стратегии действий

по дальнейшему развитию Республики Узбекистан» была поставлена задача «разработать
Программу дальнейшего повышения и развития эффективности деятельности органов
самоуправления граждан на 2018-2020 годы», в данной программе было предусмотрено
регулирование механизмов осуществления полномочий органов самоуправления граждан,
улучшение материально-технической базы органов самоуправления граждан.

В качестве правовой основы для обеспечения выдвижения органов самоуправления в

стране на уровень институтов гражданского общества стал Указ Президента Республики
Узбекистан № УП-4944 от 3 февраля 2017 года «О мерах по дальнейшему
совершенствованию института махалли». В указе поставлена цель «повышения
эффективности деятельности органов самоуправления граждан, превращения института
махалли в самую близкую к населению, народную структуру, реализации прав на
объединение в ассоциацию, представляющую общие интересы сходов граждан,
укрепление их материально- технической базы», объявленная стратегической идеей.

23

В целях реализации настоящего Указа Президента Республики Узбекистан от 23

ноября 2017 года принято Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан №
940 «О дальнейшем повышении эффективности роли и деятельности органов
самоуправления граждан при решении актуальных вопросов социально-экономического
развития регионов». Согласно этому решению налажено постоянное взаимодействие с
органами самоуправления граждан Республики Каракалпакстан, областей, города
Ташкента и районных, городских хокимиятов.

24

С целью совершенствования и осуществления исполнения Указа Президента

Республики Узбекистан № УП-209 от 21 декабря 2023 года «О мерах по кардинальному
повышению роли института махалли в обществе и обеспечению его функционирования в
качестве первичного звена решения проблем населения» было принято 90 законов и
нормативных документов, касающихся института махалли, более 50 из них были

22

Парламент сайловининг якуний тур натижалари эълон қилинди // https://kun.uz/news/2020/01/06/parlament-

saylovining-yakuniy-tur-natijalari-elon-qilindi?ysclid=lrvjgluzu6536339448.

23

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 февралдаги “Маҳалла институтини янада такомиллаштириш

чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-4944-сонли Фармони. // Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. –
2017.–6-сон.–69-модда.

24

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг долзарб

масалаларини ҳал этишда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари роли ва фаолияти самарадорлигини янада
ошириш тўғрисида”ги 940-сонли қарори (2017 йил 23 ноябрь) [Электрон манба]: https://nrm.uz/contentf?doc=524135.
Мурожаат санаси: 2017 йил 25 ноябрь.


background image

45

усовершенствованы. За последние шесть лет заново построено 624 махаллинской конторы,
реконструировано и отремонтировано - 2265, в 102 районах и городских центрах созданы
комплексы «Центр махалли», организованы группы «Консультации для пожилых» при
каждом сходе граждан, открыты библиотеки в более, чем 4000 зданиях махалли.
Управленческий персонал махаллей: председатель махалли, помощник хокима, лидер
молодежи, женщина-активистка, инспектор профилактики, социальный работник и
налоговый сотрудник – составили «семерку махалли», которая осуществляет деятельность
на общественных началах.

25

В самой махалле решаются более 70 вопросов, в частности,

вопросы материальной помощи и кредитов. Система полностью цифр визирована. Также
расширились полномочия председателя махалли.

26

В 2017-2023 годах около 90 000 малообеспеченных семей были сняты с уровня

нуждаемости в сотрудничестве активистов махалли с ответственными организациями и
инспекторами профилактики. Хотя в махаллях работают более 18 000 сотрудников,
неэффективная организация их работы и система, направленная на предотвращение
ситуаций, негативно влияющих на социально-духовную среду в семьях, начала кое-где
проявлять свои негативные последствия.

Следует отметить, что в будущем, несомненно,

согласованная деятельность как законодательной, так и исполнительной власти,
направленная на то, чтобы наша страна вошла в число развитых стран, а наш народ жил
достойно, даст эффективные результаты. В последние пять лет реформы построения
гражданского общества и правового государства в обновляемом Новом Узбекистане
активизировались, и этот процесс находит должное признание у западных экспертов.

В третьем параграфе четвертой главы анализируются вопросы

«

Развития

негосударственных некоммерческих организаций как институтов гражданского общества
в стране

».

В Узбекистане неправительственные организации (НПО) начали развиваться по

типу, свойственному гражданскому обществу, преимущественно с 8 сентября 2017 года. В
2016 году избрание Ш.М.Мирзиёева Президентом страны, исходя из принципа «Не народ
должен служить государственным органам, а государственные органы должны служить
нашему народу», этап развития реформ выявил новое содержание и сущность в
деятельности неправительственных некоммерческих организаций. Программа развития
НПО была закреплена в Указе Президента №ПФ-4947. На основании этого Указа принятие
8 сентября 2017 года «Концепции административных реформ в Узбекистане» стало
правовой основой развития системы исполнительной власти в соответствии с
требованиями правового государства и гражданского общества.

На сегодняшний день во всех сферах республики продолжаются осуществления

реформ. В Указе № УП-6181 от 4 марта 2021 года «Об утверждении Концепции развития
гражданского общества в 2021-2025 годах» определены, что «вводится Индекс открытости
деятельности негосударственных некоммерческих организаций и по итогам каждого года
на основе осуществленной негосударственными некоммерческими организациями работы,
уровня социального партнерства, результативности выделенных субсидий, грантов и

25

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 21.12.2023 й. ПФ-209-сонли "Маҳалла институтининг жамиятдаги ролини

тубдан ошириш ва унинг аҳоли муаммоларини ҳал этишда биринчи бўғин сифатида ишлашини таъминлашга қаратилган
чора-тадбирлар тўғрисида"ги Фармони. (www.lex.uz), 2023 йил 25 декабрь.

26

"Обод ва хавфсиз маҳалла" тамойили амалга оширилади. [Электрон манба]: http://www.uzavtoyul. uz/cy/post/obod-va-

xavfsiz-mahalla-tamoyili-amalga-oshiriladi.html.


background image

46

социальных заказов и других важных показателей деятельности составляется их
рейтинг»

27

.

Президент Ш.М.Мирзиёев, затрагивая проблему создания системы ННО, которая

может соответствовать требованиям гражданского общества в стране, подчеркивает
следующее: «Следует отдельно подчеркнуть, что место и роль неправительственных
некоммерческих организаций в осуществляемых наших реформах по защите прав и свобод
человека, строительстве свободного гражданского общества велики. Но, несмотря на столь
важные усилия, участие этих организаций в вопросах системного изучения проблем
населения, их четкого решения, особенно поддержки женщин, находящихся в трудных
социальных условиях, профилактики правонарушений и преступности среди молодежи и
женщин, их занятости достаточно незаметна. Они заняты проведением встреч только
номинально»

28

.

Следует подчеркнуть, что глубокое понимание содержания и сущности нормативно-

правовых актов и осуществляемых реформ в сфере развития институтов гражданского
общества является последовательной реализацией в жизнь благородной идеи о том, что
«Интересы человека превыше всего». Сегодня число ННО расширилось, и они ведут
активную деятельность в различных сферах общественной жизни.

29

Это нетрудно узнать

из следующих фактов и цифр. Если в начале 90-х годов прошлого века в нашей республике
действовало всего около 100 ННО, в 2016 году – 8190 ННО прошли регистрацию в
Министерстве юстиции

30

, то к 2022 году число ННО достигло 12,5 тыс. При этом

насчитывается более 130 тыс. первичных организаций.

31

Согласно «Стратегии действий по пяти приоритетным направлениям развития

Республики Узбекистан на 2017-2021 годы», расширение масштабов реализации проектов
социального партнерства негосударственными некоммерческими организациями в
регионах, организация общественных фондов для поддержки институтов гражданского
общества и ННО при местных представительных органов в регионах стали приобретать
актуальность планы практических изменений, связанные с развитием гражданского
общества.

Из зарубежного опыта построения гражданского общества и требований

международных стандартов в этой области известно, что в условиях гражданского
общества органы государственной власти предстают как институты, действующие, исходя
из интересов и потребностей населения. В целях реализации этих ценностей гражданского
общества 12 декабря 2017 года был принят Указ Президента Республики Узбекистан «О
мерах по коренному реформированию национальной системы оказания государственных
услуг населению». Этот указ предусматривает населению «проведение комплекса
организационно-правовых мероприятий посредством кардинального повышения их
качества, оперативности, прозрачности и доступности государственных услуг,
безусловную реализацию в сфере оказания государственных услуг благородной идеи «Не

27

Ўзбекистон республикаси президентининг 2021-2025 йилларда фуқаролик жамиятини ривожлантириш

концепциясини тасдиқлаш тўғрисидаги ПФ-6181-сон Фармони.// https://lex.uz/docs/5319756.

28

Мирзиёев. Ш. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 22

декабрь 2017 й. [Электрон манба]:

http://www.press-service.uz/uz/lists/view/1371

.

29

Мирзиёев Ш. М. “Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг

кундалик қоидаси бўлиши керак” - «Халқ сўзи» газетасининг 2017 йил 16 январдаги 11 (6507) сони.

30

file:///C:/Users/hp/Downloads/Yil-sarhisobi-2020.pdf

.

31

Ш.Якубов. Давлат ва фуқаролик жамияти институтлари ҳамкорлигининг ҳуқуқий механизмлари Монография. –Т.:

«LESSON PRESS» нашриёти, 2018. – 205 б -Б. 25.


background image

47

народ должен служить государственным органам, а государственные органы должны
служить народу», создал механизм, безоговорочно претворяющий в жизнь основные идеи.
В целях повышения эффективности системы государственной службы и адаптации этого
сектора к требованиям гражданского общества был создан отдельный государственный
орган – Агентство государственных услуг при Министерстве юстиции Республики
Узбекистан и его территориальные подразделения.

32

Следует отметить наличие ряда системных проблем и недостатков, препятствующих

активному

участию

негосударственных

некоммерческих

организаций

в

широкомасштабных реформах институтов гражданского общества Узбекистана,
повышении политической культуры и правосознания граждан, а также в удовлетворении
их духовных и других нематериальных потребностей. В целях устранения этих проблем в
соответствии с Указом Президента Республики Узбекистан от 4 мая 2018 года «О мерах по
коренному повышению роли институтов гражданского общества в процессе
демократического обновления страны» был создан Консультативный совет по развитию
гражданского общества при Президенте Республики Узбекистан.

33

В ходе реализации данного Указа в 2018-2023 годах перед Жокаргы Кенес Республики

Каракалпакстан, Кенгашами народных депутатов областей и г. Ташкента были поставлены
задачи по организации общественных фондов для поддержки ННО и других институтов
гражданского общества. Эти средства стали служить для открытого распределения средств,
выделенных из местного государственного бюджета на поддержку «третьего сектора» на
принципах справедливости.

С 2018 года в стране проводится масштабная работа по созданию и поддержке

общественных и религиозных организаций и других институтов гражданского общества. В
частности, принято 15 новых нормативно-правовых актов, а также внесены изменения и
дополнения в ряд нормативно-правовых актов, регулирующих их деятельность. В
частности, с 13 апреля 2018 года Министерство юстиции Республики Узбекистан
официально признано органом, реализующим государственную политику в сфере развития
деятельности негосударственных некоммерческих организаций.

34

К 2023 году около 12 500 ННО различного профиля, более 2200 религиозных

организаций и 2140 СМИ начали осуществлять свою деятельность. До сегодняшнего
периода было принято более 300 нормативно- правовых документов, касающихся
деятельности ННО. В частности, на основе правовых норм, принятых в 2018-2023 годах, в
сфере были осуществлены следующие изменения:

был запущен в тестовом режиме сайт E-ngo.uz, который позволяет ННО

предоставлять все услуги и коммуникации, связанные с органами юстиции в электронном
виде;

в регионах созданы «Дома негосударственных некоммерческих организаций»;

32

Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Аҳолига давлат хизматлари кўрсатишнинг миллий тизимини тубдан

ислоҳ

қилиш

чора-тадбирлари

тўғрисида”ги

Фармони.

12

декабрь

2017

й.

[Электрон

манба]:

https://kun.uz/news/2017/12/13

.

33

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 4 майда қабул қилган “Мамлакатни демократик янгилаш

жараёнида фуқаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони//
Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 05.05.2018 й., 06/18/5430/1164-сон, 13.12.2018 й., 06/18/5597/2300-
сон, 11.12.2019 й., 06/19/5892/4134-сон.

34

Саидов А.Ҳ. Фуқаролик жамияти институтлари юксалиш босқичида. [Электрон манба]:

http://uza.uz/oz/ society/fu-

arolik-zhamiyati-institutlari-yuksalish-bos-ichida-08-05-2018

.


background image

48

ставки государственной пошлины за государственную регистрацию ННО в целом

снижены в 2 раза;

упрощена форма отчетности, представляемая ННО в регистрирующий орган;
устранены все препятствия к использованию средств и имущества, полученных ННО

от иностранных лиц (после согласования с регистрирующим органом в установленном
порядке);

упрощен порядок государственной регистрации религиозных общественных

организаций, в 5 раз снижена государственная пошлина за регистрацию;

ННО было разрешено получать зарубежные грантовые средства на специальные

счета, открытые в любых банковских учреждениях этих организаций;

разработан проект Кодекса об ННО, который объединяет все правовые и

подзаконные документы в сфере ННО.

В годы независимости в Узбекистане в результате основной реформаторской

деятельности государства были сформированы правовые основы негосударственных
некоммерческих организаций в соответствии с демократическими принципами. За
короткий срок в стране были созданы основы гражданского общества - конституционно-
правовые условия. В результате важных реформ, в результате сотрудничества государства
с «третьим сектором» были созданы широкие возможности для негосударственных
некоммерческих организаций действовать самостоятельно, управлять делами государства
и общества.

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

В результате исследования, проведенного по теме

«Развитие социальных и

политических основ гражданского общества»,

были сделаны следующие выводы:

Во-первых,

cохраняется необходимость обогащения национальных традиций

передовым зарубежным опытом управления обществом и государством в стране. На это
есть следующие причины:

необходимо продолжать имплементировать правовые нормы международных и

развитых стран в отношении гражданского общества в правовую основу развития
гражданского общества центральных государственных органов;

в целях адаптации управления государственной исполнительной властью к развитию

гражданского общества эту систему управления необходимо перевести на управление,
основанное на социальном управлении.

Во-вторых,

экономическая поддержка гражданского общества Узбекистана,

переживающего реформы основы нового Узбекистана, и главных инициаторов построения
такого общества - процесса формирования собственников как самостоятельного
социального слоя, не дошла до ума. конец. Вот основы решения этой проблемы:

владельцы в настоящее время составляют меньшинство по размеру своей

собственности и масштабам страны (собственники составляют 35-30% населения в
развитых странах), существует необходимость увеличения этого показателя как минимум
до 20-25 процентов в Узбекистане;

оборот капитала собственников страны в 50-60 раз меньше оборота капитала средних

собственников западных стран. Этот показатель должень быть необходимо удвоить.


background image

49

В-третьих,

ННО, пытающиеся представлять интересы различных социальных слоев

общества, пока не смогли подняться до уровня института гражданского общества с
социальной и финансовой точек зрения. Существуют следующие основы решения проблем
в этой области:

Необходимо разработать и реализовать государственную программу по повышению

правовой и политической культуры населения в целях повышения его опыта
удовлетворения своих интересов через ННО.

Для того чтобы ННО могли осуществлять общественный контроль над органами

исполнительной власти, необходимо дальнейшее совершенствование нормативно-
правовой базы.

Чтобы избавиться от патерналистской политической культуры, сохранившейся в

некоторых слоях населения, в целях формирования демократической политической
культуры необходимо усилить деятельность политических партий между первичными
организациями и населением.

В-четвертых,

cуществует необходимость разработки механизмов усиления

общественного контроля институтов гражданского общества за деятельностью органов
государственной власти, особенно органов местного самоуправления. Для такого решения
есть следующие причины:

Необходимо повысить потенциал ННО, наделить их некоторыми полномочиями

органов местного самоуправления, разработать его правовую основу;

Необходимо увеличить количество негосударственных СМИ, разработать

специальное положение о проведении журналистских расследований, утвердить его в
парламенте и реализовать на практике.

Пятое,

для совершенствования системы управления ННО в стране необходима

подготовка кадров на основе современного и зарубежного опыта. Существуют следующие
причины решения данной проблемы:

Открыть в системе высшего и среднего специального образования страны курсы

бакалавриата и магистратуры, готовящие специалистов для сферы специальных
институтов гражданского общества (ННО).

Необходимо создать систему подготовки кадров системы управления ННО в

зарубежных странах, разработать ее регламент и внедрить на практике.

Необходимо совершенствовать нормативно-правовую базу деятельности ННО,

публиковать специальные материалы (рекомендации, пособия, бюллетени и т.п.), дающие
научно-практические, методические и методические, информационно-правовые знания,
которые помогут им развивать их деятельность.

Шестое,

все три сектора общества – государственный, частный и негосударственный

некоммерческий сектор – должны перенимать опыт решения социально-экономических
проблем путем разработки и реализации целевых программ и контрактов, использования
соответствующих грантов. Существуют следующие причины решения данной проблемы:

О приобретении неправительственными организациями иностранных грантов,

проводимых ими исследованиях по финансированию своей деятельности, в частности,
фандрайзингу (создание правовых основ для получения необходимых средств для
финансирования, выделение государственных субсидий).

Результатом конкурсов среди ННО является создание финансовой основы для

реализации разработанных ими проектов социального развития, а также постоянное


background image

50

доведение процессов реализации проектов до общественности через средства массовой
информации.

Седьмое,

опыт выдвижения на съездах и конференциях только одного кандидата в

руководители центральных и местных органов политических партий. Эта ситуация вредит
функционированию политических партий в соответствии с демократическими
принципами. Существуют следующие основания для решения данного вопроса:

Опыт выдвижения 4-5 кандидатов в депутаты, избранных в Законодательную палату

Олий Мажлиса Республики Узбекистан и местные представительные органы, следует
использовать в процессе избрания председателей центральных, областных, городских и
районных советов политических стороны.

Необходимо установить опыт, что каждый кандидат, выдвинутый на должность

председателей центральных, областных, городских и районных советов политических
партий, представит свою программу на конференции и съезде и будет избран в результате
получения поддержки. большинства участников конференции.

Восьмое,

существуют проблемы в сфере налаживания эффективных и

конструктивных механизмов коммуникации между государственными органами и
институтами гражданского общества. Существуют следующие причины их решения:

В целях совершенствования правовой базы эффективного влияния институтов

гражданского общества на распорядительные органы государственной власти
целесообразно принять нормативный документ, предусмотренный статьей 72 Конституции
Республики Узбекистан.

В целях улучшения сферы взаимоотношений и сотрудничества между ННО и

административными органами государственной власти создать Общественную палату
Узбекистана, обеспечить, чтобы половина ее состава состояла из представителей ННО.

Девятое,

необходимо создать национальную систему оценки деятельности

негосударственных некоммерческих организаций. На это есть следующие причины:

Разработка «показателей ННО», способных отражать степень представления ННО

интересов социальных слоев и населения, критерии эффективности их управления и
участия в развитии гражданского общества.

Установить опыт получения государственной финансовой помощи ННО на основе

показателей их результатов, показанных «ННО индикаторы».

Десятое,

в целях дальнейшего развития институтов гражданского общества в

Узбекистане решаются вопросы налаживания взаимного сотрудничества между НКО и
органами местного самоуправления в форме социального партнерства, то есть на основе
«государственно-частного партнерства». Основами решения этих проблем являются:

в системе местного самоуправления на основе принципа «государственно-частного

партнерства» передача части административных полномочий администрации ННО;

внедрение видов услуг населению на основе аутсорсинга и краудсорсинга в системе

местного самоуправления, привлечение к этому ННО.

По результатам проведенных исследований были выработаны следующие

предложения и рекомендации:

-

создание эффективных и конструктивных механизмов коммуникации между

государством и гражданским обществом, а также дальнейшее совершенствование
принимаемых законов, координирующих их взаимоотношения и отношения,


background image

51

принятие нормативного документа, предусмотренного статьей 72 Конституции
Республики Узбекистан, пригодного для цель;

-

исходя из того, что основополагающим принципом гражданского общества

является обеспечение прав и свобод человека, необходимо наделить недавно
созданной Общественной палатой полномочия контролировать процесс защиты прав
и свобод человека НПО;

-

необходимо дальнейшее совершенствование нормативно-правовой базы по

координации установления общественного контроля за деятельностью органов
государственной власти, особенно НКО;

-

при оценке деятельности негосударственных некоммерческих организаций

необходимо разработать критерии и индикаторы того, насколько хорошо они
представляют интересы социальных слоев, а также разработать и внедрить критерии
и индикаторы, определяющие уровень вмешательства государства. власти в своей
деятельности;

-

при избрании на съездах и конференциях руководителей центральных и

местных органов политических партий выдвижение нескольких кандидатов на одну
партийную должность, что является альтернативой, как и при выборах депутатов,
разработке правовой основы их избрания на основе дебатов между им относительно
защиты своих программ необходимо (до сих пор губернаторы рекомендуют
кандидатов на такие должности);

-

совершенствовать

размещаемые на нормативно-правовую базу деятельности

НКО, опубликовать специальные материалы (рекомендации, пособия, бюллетени и
т.п.);

-

несмотря на создание достаточной правовой базы, налаживание взаимного

сотрудничества между политическими партиями, НКО и другими институтами
гражданского общества и органами местного самоуправления в форме социального
партнерства на основе «государственно-частного партнерства», правовая основа для
реализации этого партнерства необходимо совершенствовать основы;

-

учитывая решение проблемы занятости в стране, прежде всего, необходимо

разработать реалистичные меры по обеспечению занятости молодежи и женщин, и в
связи с этим организовать НПО, занимающиеся миграцией и экспортом безработной
рабочей силы. ресурсы, их финансовое, организационное и юридическое
обеспечение;

-

все три сектора общества: государственный, частный и неправительственный

некоммерческий сектор, во взаимодействии с решением социально-экономических
задач путем разработки и реализации целевых программ, договоров, а также на
основе использования соответствующие проектные платформы, важно изучить
зарубежный опыт, его широкое применение, обратите внимание;

-

нужен распространение информации среди населения через средства массовой

информации о приобретении неправительственными организациями иностранных
грантов, их исследованиях по финансированию их деятельности, в частности, такой
их деятельности, как сбор средств, конкурсы и совместные проекты.


background image

52

SCIENTIFIC COUNCIL ON AWARD OF SCIENTIFIC DEGREES

DSc 03/29.12.2022/Tar.21.02 AT TASHKENT STATE

UNIVERSITY OF ORIENTAN STUDIES

ANDIJAN STATE UNIVERSITY

MASHARIPOV IKRAMJON BATIROVICH

DEVELOPMENT OF SOCIO-POLITICAL BASIS OF CIVIL SOCIETY

23.00.02 – Political institutions, processes and technologies

ABSTRACT

of dissertation of the doctor of science (DSc) in political sciences

Tashkent-2024


background image

53

The theme of dissertation of the doctor of science (DSc) was registered at the Higher Attestation Commission

under the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan under number

В2018.4. DSc/Siyos24

The dissertation was completed at Аndijon State University.

The abstract of the dissertation is posted in three languages (Uzbek, Russian, English (abstract)) on the website of the

Scientific Council (www.tsuos.uz) and the «ZiyoNET» information and educational portal (www.ziyonet.uz).

Scientific advisor:











Leading organization:

Kirgizbaev Mukimjon

doctor of political sciences, professor


Djuraev Saifiddin Akhmatovich

doctor of political sciences, professor


Djurakulov Furkat Noryigitovich

doctor of political sciences, professor


Mirzaakhmedov Kamoliddin Mansur ugli

doctor of political sciences, associate professor

Academy of Public Administration under

the President of the Republic of Uzbekistan

The defense of the dissertation will be held on «___»_________ in 2024 at ____P.M. in the meeting of the

scientific

council

DSc.03/29.12.2022.Ss.21.02

at

the

Tashkent

State

University

of Oriental Studies (Address: 100060, Tashkent city, Amir Temur Street, 20. Phone: (99871) 233-34-24;
fax: (998971) 233-52-24; e-mail: sharq_ilmiy@mail.ru

The doctoral dissertation is available at the Information Resource Center of Tashkent State University of

Oriental Studies (registered under No___). (Address: 100060, Tashkent city, Amir Temur street, 20. Phone: (99871)
233-34-24; fax: (998971) 233-52-24

The abstract of the dissertation is distributed on «___» __________2024

(Protocol at the register №____ of «___» _________ 2024.)

D.B. Sayfullayev

Chairman of the Scientific Council awarding of scientific
degrees, Doctor of Historical Sciences, Professor

D.I. Madaminova

Scientific Secretary of the Scientific Council awarding
scientific degrees, Doctor of Political Sciences, dotsent

E. S. Sultanova

Acting Chairman of the Scientific Seminar at the
Scientific Council for awarding academic degrees,
Doctor of Political Sciences, Professor


background image

54

INTRODUCTION (abstract of DSc thesis)

The aim of the research

consists of developing scientific proposals and recommendations

for the development of social and political foundations of civil society.

The object of the research

as the place and role of NGOs and other institutions of civil

society in the democratic development of the country in modern socio-political processes in the
Republic of Uzbekistan.

The scientific novelty of the researchis as follows:

At the modern stage of the development of civil society, it is revealed that the quality and

effectiveness of the communication system with the people through the "feedback" citizen-state,
neighborhood-state, NGO-state, society-state mechanism is a quality indicator of a stable society;

It has been scientifically proven that the establishment of civil society institutions as the

growth point of the activity based on leading mechanisms such as self-management, public control,
loyalty to national values, and ensuring harmony of interests in the social, economic, and political
spheres serves to raise the level of human dignity in society;

it is proposed to increase the authority of civil society institutions by transferring at least 50

percent of the composition of public councils of state bodies to the authority of non-governmental
non-commercial organizations;

preparation of drafts of legal and normative documents related to civil society institutions,

their examination proved to be based on a bipolar system in mutual social integration of state and
public organizations;

In the development of civil society, concrete and practical substance mechanisms of

guaranteeing the rights of the owner layer (middle class), an important factor determining the basis
of social progress, are proposed.

Implementation of the research results.

Based on scientific results, theoretical and practical

conclusions, recommendations and developments on the development of social and political
foundations of civil society:

In the modern stage of the development of civil society, the quality and effectiveness of the

system of communication with the people through “feedback” - citizen-state, neighborhood-state,
NGO-state, society-state mechanism has been revealed to be a quality indicator of a stable society.
the recommendations were used in the development of the “Roadmap” in the work plan of the
Central Council of the party regarding the election campaign of the Democratic Party of Uzbekistan
“National Regeneration” (

Reference No. 05-17/02

). As a result, in order to increase the role of

political parties in society, it served to strengthen the activity aimed at transitioning to a mixed type
of election system and ensuring the effectiveness of the primary party organizations and forming a
system of working with the electorate;

the proposal to increase the authority of civil society institutions by transferring at least 50%

of the composition of the public councils of state bodies to the powers of non-governmental non-
profit organizations was used in the activities of the Federation of Trade Unions of Uzbekistan.

(Reference No. BM-06/291 of the Federation of Trade Unions of Uzbekistan dated February 26,
2024).

As a result, the implementation of the developed scientific results into practice, the

improvement of the role of civil society institutions, served to develop the basis for the formation
of mutual socio-political balance between state management bodies and non-governmental
organizations;


background image

55

The establishment of civil society institutions in the social, economic, and political spheres as

a point of growth based on leading mechanisms such as self-management, public control, loyalty
to national values, and ensuring the harmony of interests serves to raise the level of human dignity
in society. Scientifically based proposals and recommendations were implemented in the
propaganda activities of the Republican Center for Spirituality and Enlightenment in 2022-2023.

(Reference No. /01/11-222 of February 27, 2024 of the Spirituality and Enlightenment Center of
the Republic).

As a result, as defined in the II direction of the program of measures for 2023 of the

Republican Center for Spirituality and Enlightenment, "The content and essence of the Address of
the President of the Republic of Uzbekistan to the Oliy Majlis and the people of Uzbekistan and
the promotion of reforms implemented in our country Clause 9 of "New Uzbekistan - priorities for
promotion of the content and essence of reforms aimed at realizing the principle of a people-
friendly state" served to use suggestions, recommendations and conclusions in the organization of
promotional activities;

An important factor that determines the basis of social development in the development of

civil society is a proposal for concrete and practical substance mechanisms to guarantee the rights
of the social layer of owners (middle class) National TV and Radio Company of Uzbekistan
"Uzbekistan Teleradiokanali" State Institution "Cultural-ma' "Rifian and artistic broadcasts" were
put into practice by the editors.

(Reference No. 04-36-288 dated February 26, 2024 of the National

Broadcasting Company of Uzbekistan).

Result programs "Education and Development", "Nation

and Spirituality", "Youth of Uzbekistan" prepared by the editorial office of the National Television
and Radio Company of Uzbekistan "Teleradiokanali" DM "Cultural-Educational and Artistic
Broadcasts" served to prepare scenarios (2023-2024).

The structure and scope of the thesis.

The research consists of an introduction, four

chapters,

a

conclusion,

list

of

references

and

the

total

volume

is

213 pages.













background image

56

E

ʻ

LON QILINGAN ISHLAR RO

ʻ

YXATI

СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ

LIST OF PUBLISHED WORKS

I bo

ʻ

lim (I часть; part I)

1.

Машарипов И.Б. Фуқаролик жамиятининг ижтимоий-сиёсий асосларини

ривожлантириш масалалари (хорижий ва миллий тажрибалар қиёсий таҳлили).//
Монография. –Т

ошкент

: Янги аср авлоди. 2020. –Б. 296.

2.

Masharipov I.B. Transforming Civil Society in Transition Period and Its Certain

Issues. // Eastern European Scientific Journal, August 6-2018. –P. 97-103. (23.00.00)

(

Impact Factor

-

4,46)

http://www.aurisarchiv.de/mediapool/99/

990918/data/DOI_10.12851_EESJ201806_

MM.pdf.

3.

Masharipov I.B. Evolution of the concept and theory of civil society. // The Way

of Science International scientific journal № 5 (63), 2019, Vol. II, Volgograd. –P. 66-67.
http://scienceway.ru/f/the_way_of_science_no_5_63_may_vol_ii.pdf.

4.

Masharipov I.B. Activation of political parties is a factor of building civil society.

// Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) №9
(49), 2019. -Warszawa, Polska. –P. 43-45. (23.00.00

) (

Impact Factor

-

4,46) https://eesa-

journal.com/wp-content/uploads/EESA_september_part_5.pdf.

5.

Masharipov I.B. Transformation problems of political parties in Uzbekistan. //

Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) №6 (46),
2019. -Warszawa, Polska. –P. 16-18. (23.00.00)

(

Impact Factor-4,46) https://eesa-

journal.com/wp-content/uploads/EESA_June6. pdf.

6.

Masharipov I.B. The role of the middle social class in civil society development:

international experience and national development. // Wschodnioeuropejskie Czasopismo
Naukowe (East European Scientific Journal) №11 (51), 2019. Warszawa, Polska. –P. 16-
18.

(23.00.00)

(

Impact

Factor-4,46)

https://eesa-journal.com/wp-

content/uploads/EESA_1151_nov_2019_part_7.pdf.

7.

Машарипов

И.Б.

Туб

бурилиш

даврида

фуқаролик

жамияти

трансформацияси ва унинг айрим муаммолари. // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар.
Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси. №3-4/2018. –Б. 25-32. (23.00.00 №3-4)
(ISSN 0202—151А).

8.

Машарипов И.Б. Фуқаролик жамиятининг ривожланиш даражасини баҳолаш

индекслари. // ЎзМУ Хабарлари, 2018 йил 1/6-сон, Фалсафа фанлари туркуми. –Б.
185-188. (23.00.00 №1/6)

(

ISSN 2181-7324

).

9.

Машарипов

И.Б.

Давлат

хизматларини

кўрсатиш

тизимини

такомиллаштириш – фуқаролик жамиятини ривожлантиришнинг муҳим шарти.//
Демократлаштириш ва инсон ҳуқуқлари. №1 (85) 2020. –Б. 32-36. (23.00.00 №1) (ISSN
2181-6409).

10.

Masharipov I.B. Modernization of the electoral system is a factor in the

development of civil society. // The Way of Science International scientific journal № 6
(76),

2020,

Volgograd.

–P.

73-75.

(Impact

Factor-6,54)

http://scienceway.ru/f/the_way_of_science_no_6_76_june.pdf.


background image

57

11.

Masharipov I.B. Problems of Reforming the Electoral System in Uzbekistan.//

International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. Of
IJARSET,

Volume

7,

Issue

8,

August

2020.

(Impact

Factor-6,84).

http://www.ijarset.com/upload/2020/august/06-kuzinka-19.pdf.

12.

Машарипов И.Б. Фуқаролик жамияти ривожланишида тадрижийлик ва

фуқаровий фаоллиги: муаммо ва ечимлар. // ЎзМУ Хабарлари, 2022 йил 1/8/1-сон,
Фалсафа фанлари туркуми. –Б. 148-152. (23.00.00 №1/8/1)

(

ISSN 2181-7324).

13.

Машарипов И.Б. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари –

барқарор жамият кафолати сифатида. // «Zamonaviy dunyoda ijtimoiy fanlar: nazariy va
amaliy izlanishlar» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiyа. 2022. 1 pp. 11-17 (24).
https://doi.org/10.5281/zenodo.7145718.

14.

Машарипов И.Б. Шарқ мутафаккирлари қарашларида инсонпарвар

жамиятни яратиш ғояси. // “Маърифатли жамият қуриш жараёнида Шарқ
мутафаккирлари илмий-маънавий меросининг аҳамияти” номли Республика илмий-
амалий конференцияси материаллари. Республикаси Маънавият ва маърифат маркази
ижтимиой-маънавий тадқиқотлари институти. 2022 йил сентябрь.

15.

Машарипов И.Б. Ўзини-ўзи бошқариш органлари – фуқаролик асосий

мезони.//Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations,
Issue -3, №5 2022. https://inscience.uz/index.php/socinov/index. (23.00.00 №5) (ISSN
2181-1415).

16.

Машарипов И.Б. “Сиёсатшунослик” фанини ўқитишда фуқаролик

жамияти назарияси ривожланишининг айрим масалалари (хорижий давлатлар
тажрибаси). // “Сиёсий фанлар соҳасида тадқиқотлар” номли Республика илмий-
амалий конференцияси материаллари. Ўзбекистон журналистика ва оммавий
коммуникациялар университети, Ўзбекистон Республикаси Стратегик таҳлил ва
истиқболни белгилаш олий мактаби. 2022 йил декабрь.

17.

Masharipov I.B. Forms and Technologies of Mutual Relations Between the State

and Civil Society Institutions. //

International Journal of Development and Public Policy.

№3.

Mart,

2023.

P.52-57.

e-ISSN:

2792-3991.

(Impact

Factor-7,68)

https://openaccessjournals.eu/index.php/ijdpp/article/view/2003.

18.

Masharipov I.B. Important Aspects of Evaluating the Foundations of the

Development of Civil Society Institutions. // European journal of life safety and stability
(ejlss) №27, Mart, 2023. www.ejlss.indexedresearch.org.

19.

Masharipov I.B. Theoretical Foundations of the Development of Modern Civil

Society Institutions in a Democratic Legal State. // International journal on economics,
finance

and

sustainable

development.

Vol.5

No.6/Jun

2023.

P.134-146.

https://journals.researchparks.org/index.php/IJEFSD.

20.

Masharipov I.B. Governing bodies in the development of civil society: problems

and solutions. European Journal of Business Startups and Open Society | ISSN: 2795-9228.
Vol. 3 No. 6 (June- 2023): EJBSOS. P. 1-7. http://inovatus.es/index.php/ejbsos.

21.

Masharipov I.B. Development Factors of Non-Governmental Organizations as

Institutions of Civil Society. //European Journal of Learning on History and Social Sciences.
Volume 1, Issue 1/2023. P. 140-146. http://e-science.net/index.php/EJLHSS.


background image

58

22.

Masharipov I.B. Relevance of civil society in the modern world, attitude and

solutions. International Journal of Inclusive and Sustainable Education. Volume 2, Issue
07/2023. P. 49-53. https://inter-publishing.com/index.php/IJISE/article/ view/2253.

23.

Masharipov I.B. Фуқаролик жамияти тараққий этиши асослари

кўрсаткичларининг баъзи жиҳатлари: муаммо ва ечимлар.// Шарқ ижтимоий фанлар
журнали, https://doi.org/10.37547/supsci-ojss.Vol 03, Issue- 06, 2023. Р:136-142.

24.

Мasharipov I. Yangi Oʻzbekistonda zamonaviy fuqarolik jamiyati

institutlarining rivojlanish jarayonlari. // Жамият ва инновациялар – Общество и
инновации

Society

and

innovations.

Issue

-

5

№1.2024.

https://inscience.uz/index.php/socinov/index.-Б.134-140. (23.00.00 №1) (ISSN 2181-
1415).

25.

Masharipov I. NNTlarning barqaror rivojlanish jarayonlari: yechim va

muammolar. // O ‘zMU xabarlari, 2024 йил 1/2/ son Ijtimoiy gumanitar fanlar turkumi. –Б.
132-135. (23.00.00 №1/2) (ISSN 2181-7324).

26.

Masharipov I.B. Oʻzbekistonda siyosiy partiyalar rivojlanishining ba’zi

mezonlari. O‘zMU xabarlari, 2024 йил 1 (1.2.1) son Ijtimoiy gumanitar fanlar turkumi. –Б.
149-153. (23.00.00 №1) (ISSN 2181-7324).

27.

Masharipov I.B. The role of civic activism in the development of modern civil

society. International journal of Social Sciences & Interdisciplinary Research., under
Volume: 13 Issue: 02 in February-2024. https://www.gejournal.net/index.php/ IJSSIR.

II boʻlim(II часть; Part II)

28.

Masharipov I.B. Problems of development of civil society institutions// сборник

статей международной научно-практической конференция. –Казахстан, 2017. –С.123-
125. www.ijarset.com.

29.

Masharipov I.B. Self-governing bodies are the foundation of civil society // The

International conference: Europe, Science and We. State and law. -Praha, 2021. –P. 50–52.
DOI: http://doi.org/10.37057/CH_6.

30.

Masharipov I.B. The Theory of Civil Society: The First Elements and Their

Evolution // The International conference: Science problem and Solution. –USA. 2021. –P.
21-25.

https://doi.org/10.5281/zenodo.7145718.

31.

Masharipov I.B. On some issues of the development of the theory of civil society

on the basis of the experience of foreign countries // The International conference: Science
problem and Solution. –USA. 2021. –P. 26-31. https://doi.org/10.5281/zenodo.7145718.

32.

Masharipov I.B. Non-govermental non-profit organizations are the main

institution of civil society // Материалы международной научно-практической
конференции.–Вологда. 2021.–С. 100-101.

https://elibrary.ru/item.asp?id= 45683017.

33.

Masharipov I.B. Solutions and problems of improving the socio-political

processes of civil society in new Uzbekistan // Multidisciplinary Scientific Journal Scholar,
Volume 1 ISSUE №33 2023. https://t.me/openscholar.

34.

Masharipov I.B. Factors of development processes of socio-political bases of

NGOS in new Uzbekistan // International journal of Social Sciences & Interdisciplinary
Research,

Volume:

13

Issue:

01

in

January-2024.

https://www.gejournal.net/index.php/IJSSIR.


background image

59

35.

Masharipov I.B.

Замонавий фуқаролик жамияти ижтимоий-сиёсий тараққий

этишининг айрим муаммолари //

Journal of Social Research in Uzbekistan. topjournal

homepage:

Vol

04,

Issue

-

01,

2024.

P:

79-88.

https://topjournals.uz/index.php/jsru/article/view/291/258.

Библиографические ссылки

Машарипов И.Б. Фуқаролик жамиятининг ижтимоий-сиёсий асосларини ривожлантириш масалалари (хорижий ва миллий тажрибалар киёсий таҳлили).// Монография. -Тошкент: Янги аср авлоди. 2020. -Б. 296.

Masharipov I.B. Transforming Civil Society in Transition Period and Its Certain Issues. // Eastern European Scientific Journal, August 6-2018. -P. 97-103. (23.00.00) (Impact Factor-4,46)http://www.aurisarchiv.de/mcdiapool/99/990918/data/DOI_ 10.12851 EESJ201806_ MM.pdf.

Masharipov I.B. Evolution of the concept and theory of civil society. // The Way of Science International scientific journal № 5 (63), 2019, Vol. II, Volgograd. -P. 66-67. http://scicnccwav.ru/f/thc wav of science no 5 63 may vol ii.pdf.

Masharipov I.B. Activation of political parties is a factor of building civil society. // Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) №9 (49), 2019. -Warszawa, Polska. -P. 43-45. (23.00.00) (Impact Factor-4,46) https://eesa-joumal.com/wp-content/uploads/EESA_septcmbcr_part_5.pdf.

Masharipov I.B. Transformation problems of political parties in Uzbekistan. // Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) №6 (46), 2019. -Warszawa, Polska. -P. 16-18. (23.00.00) (Impact Factor-4,46) https://ccsa-ioumal.com/wp-contcnt/uploads/EESA Junc6. pdf.

Masharipov I.B. The role of the middle social class in civil society development:international experience and national development. // Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) №11 (51), 2019. Warszawa, Polska. -P. 16-18. (23.00.00) (Impact Factor-4,46) https://eesa-joumal.com/wp-content/uploads/EESAl 15 l_nov_2019_part_7.pdf.

Машарипов И.Б. Туб бурилиш даврида фуқаролик жамияти трансформациям ва унинг айрим муаммолари. // Узбекистонда ижтимоий фанлар. Узбекистан Рсспубликаси Фанлар акадсмияси. №3-4/2018. -Б. 25-32. (23.00.00 №3-4) (ISSN 0202—151 А).

Машарипов И.Б. Фукаролик жамиятининг ривожланиш даражасини баҳолаш индекслари. // УзМУ Хабарлари, 2018 йил 1/6-сон, Фалсафа фанлари туркуми. -Б. 185-188. (23.00.00 №1/6) (ISSN 2181-7324).

Машарипов И.Б. Давлат хизматларини кўрсатиш тизимини такомиллаштириш - фукаролик жамиятини ривожлантиришнинг муҳим шарти.// Дсмократлаштириш ва инсон ҳуқуқлари. №1 (85) 2020. -Б. 32-36. (23.00.00 №1) (ISSN 2181-6409).

Masharipov I.B. Modernization of the electoral system is a factor in the development of civil society. // The Way of Science International scientific journal № 6 (76), 2020, Volgograd. -P. 73-75. (Impact Factor 6,54)http://scicnccway.rU/f/thc_way_of_science_no_6_76_junc.pdf.

Masharipov LB. Problems of Reforming the Electoral System in Uzbekistan.// International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. Of IJARSET, Volume 7, Issue 8, August 2020. (Impact Factor-6,84). http://www.ijarset.com/upload/2020/august/06-kuzinka-19.pdf.

Машарипов И.Б. Фукаролик жамияти ривожланишида тадрижийлик ва фуқаровий фаоллиги: муаммо ва счимлар. // УзМУ Хабарлари, 2022 йил 1/8/1-сон, Фалсафа фанлари туркуми. -Б. 148-152. (23.00.00 №1/8/1) (ISSN 2181-7324).

Машарипов И.Б. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари -баркарор жамият кафолати сифатида. // «Zamonaviy dunyoda ijtimoiy fanlar: nazariy va amaliy izlanishlar» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konfercnsiya. 2022. 1 pp. 11-17 (24). https ://doi .org/10.5281 /zcnodo. 7145718.

Машарипов И.Б. Шарқ мутафаккирлари қарашларида инсонпарвар жамиятни яратиш ғояси. // “Маърифатли жамият қуриш жараснида Шарқ мутафаккирлари илмий-маънавий мсросининг аҳамияти” номли Республика илмий-амалий конфсрснцияси материаллари. Рсспубликаси Маънавият ва маърифат маркази ижтимиой-маънавий тадкикотлари института. 2022 йил сентябрь.

Машарипов И.Б. Узини-ўзи бошқариш органлари - фукаролик асосий мезони.//Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations, Issue -3, №5 2022. https://inscicnce.uz/indcx.php/socinov/indcx. (23.00.00 №5) (ISSN 2181-1415).

Машарипов И.Б. “Сиёсатшунослик” фанини ўқитишда фукаролик жамияти назарияси ривожланишининг айрим масалалари (хорижий давлатлар тажрибаси). // “Сиёсий фанлар соҳасида тадқиқотлар” номли Республика илмий-амалий конфсрснцияси материаллари. Узбекистан журналистика ва оммавий коммуникациялар университета, Узбекистан Рсспубликаси Стратегик тахдил ва истиқболни белгилаш олий мактаби. 2022 йил декабрь.

Masharipov LB. Forms and Technologies of Mutual Relations Between the State

and Civil Society Institutions. // International Journal of Development and Public Policy. №3. Mart, 2023. P.52-57. e-ISSN: 2792-3991. (Impact Factor-7,68)

https://opcnaccessjoumals.eu/indcx.php/ijdpp/article/view/2003.

Masharipov I.B. Important Aspects of Evaluating the Foundations of the Development of Civil Society Institutions. // European journal of life safety and stability (cjlss) №27, Mart, 2023. www.ejlss.indcxcdrcscarch.org.

Masharipov I.B. Theoretical Foundations of the Development of Modem Civil Society Institutions in a Democratic Legal State. // International journal on economics, finance and sustainable development. Vol.5 No.6/Jun 2023. P. 134-146. https ://j oumals.rescarchparks.org/indcx.php/IJEFSD.

Masharipov LB. Governing bodies in the development of civil society: problems and solutions. European Journal of Business Startups and Open Society | ISSN: 2795-9228. Vol. 3 No. 6 (June- 2023): EJBSOS. P. 1-7. http://inovatus.es/index.php/eibsos.

Masharipov LB. Development Factors of Non-Govcmmcntal Organizations as Institutions of Civil Society. //European Journal of Learning on History and Social Sciences. Volume 1, Issue 1/2023. P. 140-146. http://e-scicnce.net/indcx.php/EJLHSS.

Masharipov I.B. Relevance of civil society in the modem world, attitude and solutions. International Journal of Inclusive and Sustainable Education. Volume 2, Issue 07/2023. P. 49-53. https://intcr-publishing.com/index.php/IJISE/article/ vicw/2253.

Masharipov I.B. Фукаролик жамияти тараққий этиши асослари кўрсаткичларининг баъзи жиҳатлари: муаммо ва ечимлар.// Шарқ ижтимоий фанлар журнали, https://doi.org/10.37547/supsci-ojss.Vol 03, Issue- 06, 2023. Р: 136-142.

Masharipov I. Yangi O‘zbckistonda zamonaviy fuqarolik jamiyati

institutlarining rivojlanish jarayonlari. // Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations. Issue - 5 №1.2024.

https://inscicncc.uz/indcx.php/socinov/indcx.-E.134-140. (23.00.00 №1) (ISSN 2181-1415).

Masharipov I. NNTlaming barqaror rivojlanish jarayonlari: yechim va muammolar. // О ‘zMU xabarlari, 2024 йил 1/2/ son Ijtimoiy gumanitar fanlar turkumi. -Б. 132-135. (23.00.00 №1/2) (ISSN 2181-7324).

Masharipov I.B. O‘zbckistonda siyosiy partiyalar rivojlanishining ba’zi mczonlari. O‘zMU xabarlari, 2024 йил 1 (1.2.1) son Ijtimoiy gumanitar fanlar turkumi. -Б. 149-153. (23.00.00 №1) (ISSN 2181-7324).

Masharipov I.B. The role of civic activism in the development of modem civil society. International journal of Social Sciences & Interdisciplinary Research., under Volume: 13 Issue: 02 in February-2024, https://www.gcjoumal.net/indcx.php/ IJSSIR.

Masharipov LB. Problems of development of civil society institutions// сборник статей международной научно-практической конференция. -Казахстан, 2017. -С. 123-125. www.ijarset.com.

Masharipov I.B. Self-governing bodies arc the foundation of civil society // The International conference: Europe, Science and We. State and law. -Praha, 2021. -P. 50-52. DOI: http://doi.org/10.37057/CH_6.

Masharipov I.B. The Theory of Civil Society: The First Elements and Their Evolution // The International conference: Science problem and Solution. -USA. 2021. -P. 21-25. https ://doi.org/10.5281 /zenodo.7145718.

Masharipov I.B. On some issues of the development of the theory of civil society on the basis of the experience of foreign countries // The International conference: Science problem and Solution. -USA. 2021. -P. 26-31. https://doi.org/10.5281/zenodo.7145718.

Masharipov I.B. Non-govcrmcntal non-profit organizations arc the main institution of civil society // Материалы международной научно-практической конференции.-Вологда. 2021 ,-С. 100-101. https://clibrary.ru/itcm.asp?id= 45683017.

Masharipov I.B. Solutions and problems of improving the socio-political processes of civil society in new Uzbekistan // Multidisciplinary Scientific Journal Scholar, Volume 1 ISSUE №33 2023. https://t.mc/opcnscholar.

Masharipov I.B. Factors of development processes of socio-political bases of NGOS in new Uzbekistan // International journal of Social Sciences & Interdisciplinary Research, Volume: 13 Issue: 01 in January-2024.https://www.gcioumal.net/indcx.php/IJSSIR.

Masharipov I.B. Замонавий фукаролик жамияти ижтимоий-сиссий тараққий этишининг айрим муаммолари // Journal of Social Research in Uzbekistan, topjournal homepage: Vol 04, Issue -01,2024. P:79-88. https://topjoumals.uz/indcx.php/jsru/article/view/291/258.