1969 йил Буюк Британияда дунёда би
-
ринчи масофавий университет − “Буюк Бри
-
тания очиқ университети” ташкил этилган.
Таълимнинг ушбу услуби сўнгги йилларда
ўзининг анъанавий таълим тизимидан қатор
афзалликлари ҳисобига замонавий таълим
-
нинг ажралмас қисмига айланди.
Жумладан, масофавий таълим хара
-
жатларни камайтириши (бино, транспорт),
вақтни тежаши (йўл ва дарсга йиғилиш
вақти), талабага машғулот вақти, жойи ва
давомийлигини режалаштириш имконини
бериши, аудиториянинг чекланмаганли
-
ги, электрон кутубхона ва информацион
технологиялардан фойдаланиш ҳисобига
таълим сифатини ошириш имкони мав
-
жудлиги, талабаларнинг соғлиғи ҳолати ва
имкониятидан қатъи назар ягона таълим
муҳитини яратиши билан таълимни янги
илғор босқичга олиб чиқди.
Аста-секин дунёда масофавий таълимга
ихтисослашган университетлар: University
of South Africa (ЖАР), Fern Univаersität in
Hagen (Германия), Миллий технология
университети (АҚШ) очилиши ва интер
-
нет пайдо бўлиши масофавий таълимнинг
(E-learning) янгидан-янги шакллари пайдо
бўлишига сабаб бўлди.
Айни 2020 йилнинг бугунги пандемия
шароитида дунё бўйлаб қарийб 1,5 млрд.
мактаб ўқувчилари масофавий таълимдан
фойдаланаётганлиги ҳам инсоният тараққи
-
ётидаги турли фавқулодда ҳодисалар ва
зудлик билан ўзгариб бораётган тарихий
воқеликда масофавий таълимнинг аҳамия
-
тини яққол кўрсатади.
Жумладан, Ўзбекистон Республикаси
Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги
ПФ-5847-сон Фармони билан тасдиқланган
“Ўзбекистон Республикаси олий таълим ти
-
Сурайё
РАХМОНОВА,
Судьялар олий
мактаби
Жиноят ҳуқуқи
кафедраси
мудири, юридик
фанлар доктори
МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМ — СУДЬЯЛИККА
НОМЗОДЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ ТИЗИМИДА
ЯНГИ ИННОВАЦИОН ШАКЛ
Жаҳоннинг глобаллашуви ва халқаро ижтимоийиқтисодий, ма
даний алоқаларнинг шиддат билан интеграциялашуви барча йўна
лишларда янги, инновацион шаклларни татбиқ этиш заруратини
тақоза этади. Шу нуқтаи назардан, кадрлар тайёрлаш ва улар
нинг малакасини ошириш тизимида масофавий таълимнинг ўрни
ва аҳамияти ниҳоятда катта.
зимини 2030 йилгача ривожлантириш кон
-
цепцияси”да ҳам ушбу масалага алоҳида
эътибор қаратилиб, таълим жараёнларини
рақамли технологиялар асосида индивиду
-
аллаштириш, масофавий таълим хизмат
-
ларини ривожлантириш, вебинар, онлайн,
«blended learning», «flipped classroom» тех
-
нологияларини амалиётга кенг жорий этиш,
замонавий ахборот-коммуникация техноло
-
гиялари асосида масофавий таълим дастур
-
ларини ташкил этиш вазифаси белгиланган.
Барча соҳалар каби замонавий таълим
технологиялари дунё миқёсида судьялик
лавозимларини эгаллаш учун номзодларга
таълим бериш ва судьяларни малакасини
ошириш тизимига ҳам жорий қилинмоқда.
Сабаби, судьялардан жамиятда юксак ва
масъулиятли касб мақомини эгаллаш билан
биргаликда замонавий услуб ва ёндашувлар
асосида ўз касбий билим ва кўникмаларини
мунтазам ошириб бориши талаб этилади.
Судьяларга таълим бериш бўйича жаҳон
-
нинг етакчи муассасалари: Европа судья
-
лар таълим маркази (The European Judicial
Training Network), АҚШ Федерал суд мар
-
казида (Federal Judicial Center) масофавий
таълимни қўллаш самараси амалда исбот
-
ланган.
Таълимнинг мазкур инновацион шакли
-
дан Ўзбекистон Республикаси Судьялар
олий кенгаши ҳузуридаги Судьялар олий
мактабида судьялик лавозимларига ном
-
зодларни тайёрлаш ўқув жараёнида ҳам са
-
марали фойдаланилмоқда.
Жумладан, айни дамда коронавирус
пандемияси билан боғлиқ карантин даври
-
да Судьялар олий мактаби магистратураси
жиноят ишлари бўйича ихтисослиги тинг-
ловчилари учун ўқув машғулотлари тўлиқ
масофавий таълим тизимида ташкил этил
-
10
КУН МАВЗУСИ
моқда. Бу албатта ўзининг ижобий самара
-
сини бермоқда. Амалиётда судья моддий ва
процессуал қонун нормаларини мустақил
равишда тўғри қўллай олиш салоҳиятига эга
бўлиши зарурлигидан келиб чиқиб, масофа
-
вий таълим жараёнида тингловчиларнинг
зарур билим, кўникма ва малакасини оши
-
риш, жиноят ишларини суд муҳокамасида
кўриш бўйича илмий-таҳлилий ва креатив
салоҳиятини шакллантиришга ижобий са
-
мара бериши синовдан ўтказилди. Масалан,
“Жиноят процессуал ҳуқуқининг назарий
ва амалий жиҳатлари” фанидан тинглов
-
чилар “case-study” таълим технологиясини
қўллаш жараёнида жиноят ишларини суд
-
да кўриш суд амалиётида реал муаммоли
вазиятларни қонуний ва асосли ҳал қилиш,
ишнинг ҳолатига қараб фикрлаш кўникма
-
ларини такомиллаштириб, тарафларнинг
важларини процессуал қонун нормалари
асосида муҳокама қилишни ўргандилар. Бу
эса, келгусида бўлажак судьяларда процес
-
суал қонунчиликни қўллашда ҳуқуқий муам
-
моларни ҳал қилиш билан бирга амалиётда
-
ги низони танқидий таҳлил қилиш, мақбул
қонуний ечимни излаш ва оқилона қарор
қабул қилиш салоҳиятини шакллантиради.
“Жиноятларни квалификация қилиш
муаммолари” фани бўйича ўқув машғу
-
лотлари жиноят ишлари бўйича Тошкент
шаҳар суди судьяси, юридик фанлар ном
-
зоди, доцент Э.Турғунбоев томонидан
ўтказилиши ўқув жараёнининг ҳуқуқни
қўллаш амалиёти билан айни дамда реал
режимда боғлиқлигини таъминлади ва суд
амалиётида биринчи инстанция судлари
-
да жиноятларни квалификация қилишнинг
долзарб муаммоларини ёритишга хизмат
қилди. Натижада, тингловчилар жиноий
қилмишларни квалификация қилишнинг
қонундаги тартиби юзасидан изчил наза
-
рий билим олиш билан бирга, амалиётда
жиноятларни квалификация қилиш ва
ҳуқуқий нормаларни қўллаш босқичлари
-
нинг ўзига хос жиҳатларини ўрганиб, ман
-
тиқий ва танқидий фикрлаш кўникмалари
-
ни шакллантирдилар.
Айниқса, “сase-study” машғулотлари му
-
нозаларга бой бўлиб, ўз фикр ва хулосала
-
рини асослаш, ҳимоя қилиш ҳамда уларни
оғзаки ва ёзма шаклда баён қилиш кўник
-
маларини ривожлантиришга қаратилди.
Масофавий таълим жараёнида бу тарзда
ўқув жараёни ташкил этилишининг устун
жиҳатлари шундаки, тингловчилар ZOOM,
Telegram ва мулоқотнинг бошқа замонавий
интернет ресурслари таклиф этаётган ягона
платформаларда ўртага қўйилган масала
ва муаммоларни таҳлил этиш, бу жараён
-
да барчанинг ўз фикрини тенг баён қилиш
имконияти, ўз позициясини ёзма равишда,
электрон ҳужжатлар орқали ёки аудио ва
видеобаёнот шаклида асос лаш дарснинг
самарасини бир неча баробарга ортишига
хизмат қилмоқда. Муҳими, масофавий дарс
жараёнида кўриш, эшитиш, ёзиш, таҳлил
қилиш бир вақтнинг ўзида олиб борилиши
материалнинг ўзлаштирилишида амалий
натижа бермоқда. Шу билан бирга, барча
муҳокамалар давомида ёки ундан сўнг таҳ
-
лил қилинаётган кейс ёки муаммо юзасидан
ҳар бир тингловчи “feed back” тарзидаги
мустақил индивидуал эсселар тайёрлаб, ўз
позициясини ёзма равишда баён қилиш ва
ҳимоя қилиш кўникмаларини ривожлантир
-
моқда.
Дарс жараёни давомида тингловчиларга
қатор топшириқ ҳамда вазифаларнинг аниқ
бир вақт мобайнида берилиши ва унинг тез,
оқилона бажарилиши эса кунни тўғри таш
-
кил қилиш, вақтни самарали бошқариш,
яъни, “time management skills” кўникмала
-
рини янада ривожлантиришга хизмат қил
-
моқда.
“ODILLIK MEZONI” / № 4 / 2020
11
Шунингдек, дарс кунининг бошланиши
-
да давлатимизда янги қабул қилинган қонун
ҳужжатлари ёки жамоатчилик муҳокамаси
-
да бўлган қонун лойиҳалари тингловчилар
ўртасида ҳар томонлама таҳлил қилин
-
моқда. Бу жараёнда ҳам тингловчилар би
-
лан биргаликда амалдаги қонун ва таклиф
этилаётган янги тартиб-таомилнинг ўзаро
тафовути, янгиликнинг зарурати, мазмуни
ва низоли жиҳатлари танқидий муҳокама
қилинмоқда. Бу бўлажак судьяларнинг кел
-
гусидаги қонунни қўллаш амалиёти учун
муҳим ўрин тутади. Хусусан, бугунги кун
-
да тингловчилар regulation.gov.uz сайтида
эълон қилинаётган қатор қонун ҳужжат
-
лари лойиҳаларининг жамоатчилик муҳо
-
камасида фаол иштирок этмоқда. (https://
regulation.gov.uz/uz/document/16758).
Тингловчиларнинг масофавий стажи
-
ровкаси жараёни “Судьялар олий мактаби
магистратура курси тингловчиларининг
карантин даврида масофавий стажировка
ўташлари тўғрисида вақтинчалик Низом”
асосида ташкил этилмоқда.
Стажировканинг асосий мақсади − таъ
-
лимнинг фан ва амалиёт билан уйғунлигини
таъминлаш, назарий ва амалий билимлар
-
ни чуқурлаштиришдан иборат. Стажировка
касбга самарали мослашувни таъминлашга
қаратилганлигини ҳисобга олиб, тажрибали
судьялар, Судьялар олий мактабининг Суд
амалиёти муаммоларини ўрганиш маркази
мутахассислари жалб этилган. Айниқса, жи
-
ноят ишлари бўйича Тошкент вилоят суди
судьяси Р. Тошбоев, жиноят ишлари бўйича
Юнусобод туман суди судьяси Ф. Исмоило
-
ва, жиноят ишлари бўйича Марғилон шаҳар
суди раиси М. Ибрагимов, девонхона му
-
дири Т.Усмоновлар томонидан ўтказилган
машғулотларда ўқув дастури билан қамраб
олинмаган амалий муаммоларни ўрганиш,
жумладан судьялик касбига масъулият
ва виждонан ёндашиш ҳамда тингловчи
-
ларнинг маънавий-руҳий тайёргарлигига
алоҳида эътибор қаратилди.
Стажировка жараёнида тингловчилар
Олий суд Раёсатининг 2017 йил 29 июндаги
РС-16-17-сонли қарори билан тасдиқлан
-
ган “Жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар)
судларида иш юритиш тартиби тўғрисида
Йўриқнома” асосида судда иш юритиш,
суд ҳужжатларини тўғри тайёрлаш, тузиш,
расмийлаштириш ишлари ва хат-хабар
-
ларни тўғри қайд этиш, ҳисобга олиш, суд
қарорларини ўз вақтида ижрога қаратиш,
ишларни ва бошқа ҳужжатларни “E-ХSUD”
электрон маълумотлар базасида қайд этиш
тартибини ўргандилар.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, давла
-
тимиз ва халқимиз учун бугун кечаётган
синовли дамларда таълим жараёнини суст
-
лаштирмай, аксинча, масофавий таълимнинг
энг самарали имкониятларидан, инновацион
педагогик ва ахборот-коммуникация техно
-
логияларидан самарали фойдаланган ҳолда
ташкил этиш ниҳоятда аҳамиятлидир. Судья
-
лар олий мактабида йўлга қўйилган масофа
-
вий таълим ва стажировка жараёни, нафақат
магистратура тингловчилари, балки судья
-
ларнинг билим ва касбий кўникмаларни
шакллантиришга, судьялик лавозимларини
эгаллаш учун юқори малакали кадрлар тай
-
ёрлаш тизимини янада ривожлантириш кат
-
та тажриба ва янги шаклдаги ўқув-методик
базани тайёрлаш имконини берди.
АДОЛАТ ҚУДРАТИ...
Энг қудратли ҳукмдорлардан бири,
халифа Ал-Мансур машҳур қози Сувар
ибн Абдуллоҳга шундай хат ёзган эди:
“Савдогар ва ҳарбий қўмондон ўртаси
-
даги ер ҳақидаги баҳсни кўриб чиқинг
ва уни ҳарбий қўмондонга беринг”.
Бунга қози Сувар қуйидаги жавобни
беради: “Менинг назаримда, бу ер сав
-
догарга берилиши керак ва токи нима
учун шундай қилиш кераклиги ҳақи
-
да далилларни кўрмагунимча, уни ҳеч
кимга бермайман”. Ҳукмдор Мансур
эса шундай деб туриб олди: “Аллоҳ
номи билан қасам ичаман-ки, уни ҳар
-
бий қўмондонга берасан”. Аммо, Сувар
бунга қуйидаги жавобни беради: “Мен
эса Аллоҳ номи билан қасам ичаман-ки,
уни савдогардан олиб қўймайман, агар
фақат адолат юзасидан шундай бўл
-
са”. Мактуб Мансурга топширилгани
-
да, у шундай деди: “Бу ерларда адолат
шунчалик кўп-ки, ўз қозиларим мени
адолатга қайтаришади”.
12
