Ривожи миллат истар эрсанг...

inLibrary
Google Scholar
Журнал:
Выпуск:
CC BY f
3-15
25
5
Поделиться
Рахмонова, Д. (2021). Ривожи миллат истар эрсанг. in Library, 21(1), 3–15. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/8139
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Миллий университетнинг салобатли аудиториялари... 2005 йилнинг кузаги... Устозимиз филология фанлари доктори Нурбой Жабборовнинг "Миллий уйгониш даври адабиёти” курси доирасидаги маърузаларидан бирида Тавалло деган ижодкор х,ак;ида фикр юритилди. Уша онда хаёлимга чак;мок;дек “Тахаллуси ажойиб экан..." деган фикр келди. Дарслик, сунгрок; Бегали КДсимов кдламига мансуб монография, тупламлар оркдли Тавалло ва унинг ижодига дойр маълумотлар билан танишдим. "Ойна” журнали буйича магистрлик диссертацияси ёзиш асносида Тавалло кдламига мансуб шеър ва мацолаларни аслиятда увидим. Бу пайтда англаганим шу булди: Тавалло учун Батан, миллат, миллият тушунчаларига садокдт хдётнинг устуни, тириклик шарти х,ам экан.

Похожие статьи


background image

ЭЙ ВАТАН,

ЭЗГУ

ВАТАН

“РИВОЖИ МИЛЛАТ

ИСТАР

ЭРСАНГ..."

Миллий

университетнинг салобатли аудитория-

лари...

2005 йилнинг

кузаги... Устозимиз филология

фанлари

доктори

Нурбой Жабборовнинг "Миллий уй-

гониш

даври

адабиёти” курси

доирасидаги маъруза-

ларидан бирида Тавалло

деган ижодкор х,ак;ида фикр

юритилди.

Уша онда хаёлимга чак;мок;дек “Тахаллуси

ажойиб экан..." деган фикр келди. Дарслик, сунгрок;
Бегали

КДсимов кдламига мансуб

монография, туп-

ламлар оркдли

Тавалло ва унинг ижодига

дойр

маълу-

мотлар

билан

танишдим. "Ойна” журнали

буйича ма-

гистрлик

диссертацияси ёзиш асносида

Тавалло кдла-

мига мансуб шеър ва мацолаларни аслиятда увидим.
Бу пайтда англаганим шу

булди:

Тавалло учун Батан,

миллат, миллият тушунчаларига садокдт хдётнинг
устуни,

тириклик

шарти х,ам экан.

Илм

йулини

танлашга ахд этиб, маслахдт учун

борганимда

хдм устозим

Нурбой Жабборов билан

хдмфикрлигимдан

кувондим: "Таваллонинг адабий

меросини

ургансангиз, жуда савобли иш булар эди...”

Бу маслахдт

"Хдр замон ёд этса миллат...”

дея орзулан-

ган Тавалло олдидаги

кдрзларимизни бир

кддар ен-

гиллатар"

деган таскинни

бахш этди менга. Шундан

сунг йиллар

йилларга

уланди, "Равнак; ул-ислом”ни,

"Сабзазор"ни

х,ижжаладим, XX

аср боши матбуоти-

ни

номма-ном,

сах,ифама-сах,ифа ургана бошладим.

Устозларимиз

профессорлар

Бегали Кдсимов,

Улугбек

Долимов, Нурбой Жабборов тадк;ик;отларига таяниб,
Тавалло меросини табдил этишга эришдик, тадк;ик;от

---------3

>---------------


background image

ТАВАЛЛО

натижалари

яхшиларнинг кумаги

остида икки номда

китоб

долида

чоп этилди.

Тавалло

ижодини урганганим, дар бир сатрини

тадлил

дилганим ва

англаганим сари

уни

уйга солган,

дийнаган, кулига далам, бошини

кундага

тутдазган

дардларни

дис

этаман. У шу миллат учун, унинг эртаси

учун куйди,

ёнди, узини дурбон этди. Буни унутмодда

даддимиз йуд...

* *

*

Жадид даври

адабиёти

узбек адабиёти тарихининг

энг

мудим

ва узига

хос босдичларидан дисобланади.

Мана шу давр намояндалари орасида Тавалло (Тула-
ган

Хужамёров)нинг

урни алодида.

У дадида

Ойбекнинг

"Болалик

хотираларим” дис-

сасида дуйидагиларни удиймиз: “Айвонда мук ту-
шиб Таваллонинг

шеърларини удишга киришаман...

Купгина

шеърларида

даёт лавдалари,

манзаралари

яхши

тасвир

этилган. Менга

жуда даттид таъсир

этади... Удидим,

диддат

билан берилиб удидим..."1

1 Ойбек.

Болалик хотираларим: Дисса. /

(Нашрга тайёрловчи:

Н.

Каримов).

- Т.:

Гафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъат наш-

риёти,

1995.

- Б. 229.

2

Дамид

Олимжон. Мукаммал асарлар

туплами. Ун томлик.

Таддидот

ва мадолалар. Узбек совет адабиёти масалалари. 6-том.

-Т:

"Фан”

,

1982.

- Б. 147.

Х,амид

Олимжон

эса "Жадид адабиётининг синфий

модияти масаласига" номли таддидот ишида: "Жадид
адабиётининг

энг

кучли тармоги поэзия

эди... Поэзия

бобида

энг

куп

асар берган шоирлар Тавалло, Сиддий

Хондайлидий,

Ажзий

кабилар булдилар. Лекин

булар-

нинг

ичида

Таваллонинг узига хос урни бор эди... Уни

бошдалардан

ажрата

турган айрим,

алодида уринга

дуя

турган нарса, Таваллонинг услубдаги оригиналли-

ги эди...

Таваллонинг тили содда, жонли, халд тилига

жуда

ядин

эди

2,

дея таъкидлайди.

-<

4

>■


background image

----------------------------------

ЭЙ БАТАН,

ЭЗГУ

БАТАН

---------------------------------

а

Тавалло

ижоди

билан танишган укувчи борки,

бу

эътирофларнинг х,аклигига, мазкур таърифларда зарра
Кадар

муболага

йуклигига

инонади.

*

*

*

Тавалло том маънода эрк учун интилган, мил-

латдошларини

бу

ёруг йулга чакирган, алалокибат

зуравонлик

курбони булганларнинг

бири эди. "Узбек

халщи

узаро

нифок; ва курк;ок;лик оркдсидан хор-зор,

кизилларга

туткун

булди. Сабр косаси бир кун

тулади

ва халк совет

хукуматига к;арши кузгалишга мажбур

булади. Агар мен инкилобни шундай кунларга олиб
келишини бил сам

эди, бутун вужудим билан унга кар-

ши курашар эдим”1, деган эди у афсус билан.

1

Узбекистан Республикаси Миллий Хавфсизлик хизмати

архиви,

32592-рак;амли

“иш”,

12-бет.

Мустабид тузум даврида унинг хдёти, ижодини

урганиш

мавхумлик

пардасига

уралганча к;олиб кет-

ган эди. Х,ак;ик;атнинг асл киёфасини очишга тузум
йул

бермасди. Гарчи айримлар уни “кизил"лар рух,ида

ижод килган” дея таърифласа-да, сунгрок - ёзганла-
рининг

тагзаминига яширинган

маъно уз кувватини

курсата бошлагач

- барибир миллатнинг

энг саралари

каби аёвсизлик курбонига

айланди.

Чунки Совет давлати к;арор топган

илк куниданок

к;онга,

жабр-зулмга ташналигини намоён

этганди. Кул

остидагиларнинг

х,амжих,ат булмаслиги, бирлашиб

кетмаслиги учун х,ар кандай

каби^ликдан таи торт-

мади. Онги, маънавияти етук кишиларни йукотишга,
оиласи билан

кириб

юборишга

интиларди. Дунёдаги

х,еч бир давлат бу тузум каби уз фукароларидан ашад-
дий

душман излаб,

уларни

кириш, камаш ва сургун

азоб-укубатларига

дучор

килишни давлат сиёсати

даражасига

кутармаган

эди.

Россия махфий архивла-

---------5 >---------------


background image

ТАВАЛЛО

рида сацланаётган, халцдан сир тутилган сирларни
ошкор

цилган

машхур тарихчи олим Дмитрий

Вол-

когоновнинг

1992 йилнинг

23 апрелида

"Шафцатсиз-

ларча

цатъият билан...” сарлавхдли

мацоласи эълон

цилинди.

Унда Ленин (етмиш йилдан ортик; вацт да-

вомида энг инсонпарвар, тинчликсевар сифатида

улугланган

"дох,ий”]нинг цатагонликка йул

очиб бер-

ган хужжатлари келтирилади. Мазкур хужжатлар ора-
сида Пенза

коммунистларига

ёзилган мактуб х,ам бор

эди: "Уртоцлар! Беш булисдаги кулакларнинг исёнини
шафкдтсизларча бостирмоц

даркор. Бутун револю-

циянинг манфаати шуни талаб этади, зеро эндилик-

да

х,амма ерда кулакларга

царши

"сунгги кураш"

бор-

моеда - ибрат курсатмоц лозим... Хдммага аён булган
кулаклар, бойлар, золимларнинг юзтачасини осмоц

(халойик;

курсин

учун албатта осиш) керак... Шундай

цилмоц

керакки, юз чацирим теварак-атрофдаги ха­

лойик;

курсин,

цалтирасин... Сизнинг Ленин”.

Революция манфаати талаб этганлиги учунми Та-

валло

х,ам цатагон курбонига айлантирилди. Унга

"аксилинцилобчи

,

"Турон”, "Шуройи ислом”, "Иттихр-

ди тарацций”,

"Миллий иттих,од", "Миллий истицлол”

ташкилотларининг

аъзоси, "миллионернинг угли",

"шеърларида миллатчиликгояларини илгари сурган”
каби

"айб

”ларни куйишди.

Бу "айб”лар цанчалик асосли? Тавалло ким

эди

ас-

лида? Бу

каби саволларга жавоб топиш орцали бу фи­

гура

хдцида тулицроц

маълумотга эга булиш мумкин.

У

хдвда фикр юритилган саноцли

асарларда унинг

хджвиётчи эканлигига кенгрок; ургу

берилади.

Шу

билан

бирга у хдссос шоир ва мох,ир публицист х,ам

эди.

"Оху

хдсрат” шеърида

юртга, миллатга

мухдббат

туйгулари сузлар шодасида терилиб,

цогозга тушди,

(

6 >---------


background image

----------------------------------

ЭЙ ВАТАН,

ЭЗГУ

ВАТ4Н

----------------------------------

миллат

дардида яратилган

х,ар сатри тавоф этишга

арзигулик

циймат

к;озонди.

Эй Худо, бер бизингдек бедаволарга даво,

Хилд

и

миллат кукрагини таъна

тирноци яро.

Шу икки сатрдаёк; шоир купгина

воситалардан

унумли фойдалана олган.

Эътибор

беринг: биринчи

сатрда

"бизингдек” сузи

ишлатилмовда. Бундай ис-

тифода шакли шунчаки жанр талабимиди ёки тотор-
чадан

узлашма ёхуд...

Бизнингча, шоир

айни шу учин-

чи мацсадни купрок; назарда

тутади. Яъни Яратганга

илтижо к;илар экан,

унинг рах,матига сазовор булиш-

га умид

боглайди.

Бу

умиднинг

асосини "Унинг узи-

ники"

эканлигини таъкидловчи "-инг" кушимчасини

куллаш

ортали беради. Яъни миллат х,еч бир зулмат

кучасини четлаб утмади, иллатлар ботк;огига тобора
ботиб

борди, бирок; Яратганга

исён этмади, ундан бе­

тона

булмади.

"Сендан юз угирмадик” деган ифода х,ам

сингдирила олган мазкур сатрда. Таънанинг уткир ва

жирканч

тирноцлари

тугридан-тугри

миллатнинг

юрагини,

куксини нишонга олган. Тирнайвериб-тир-

найвериб яра хрсил к;илгач, унга бир зум эса-да тинч-
лик

бермайди. Энди бу миллатнинг на даловати, на

тириклиги

бор.

Ахир кукси бировнинг аёвсиз кулла-

рига

туткдзилганлар

кдндай

омон крлиши мумкин?

Бунинг

биргина йули

бор: Оллох,нинг узи тугри йулга

Х.ИДОЯТ

этиши.

"Бахтсиз

миллат” мухаммасида

эса

куйидаги сатр-

ларни

ук;иймиз:

Хилиб жой царга-цузгун

бургуту лочинуёсига,

Куринг,

йулотмаюр

уз мулкини, бас уз эгосига.

Солур

зулмат, ёронлар, партави олам зиёсика,

Хилингизлар дуоким, етмасунлар муддаосига,

Худоё,

сак

/ia г ил бечораи миллатни ту^матдан...

---------7

>*---------------


background image

ТАВАЛЛО

Шоир

уз замонидаги ижтимоий-сиёсий

вазият-

ни

образлилик оркдли

шундай ифодаладики, мажоз

х,ак;ик;атга либос

булиб, мазмуннинг сирлилиги ва сал-

мокдорлигига х,исса кушди. 1918 йилда яратилган маз-
кур

асар

оркдли

кимлар назарда тутилмовда? Туркис-

тон

бошидаги,

х,ак;ик;ий бургуту

лочиндек мард ва жа-

сур эрлар

улкасидаги "к;арга-кузгун

”лар кимлар? Улар

кдндай

"жасорат"

билан бур гут уясига

кириб боришди?

Бу саволларга

шоир

туркистонликларнинг тар-

к;ок;лиги,

бирлаша олмаслиги сабаб булмовда х,ам-

масига

дея жавоб

беришдан узини тияди. Натижада

укувчи

сузлар

ортидаги сирни

узи

"англайди". Бургут-

ни

мудрок;

босган таедирдагина,

хушёрликни кулдан

бой

бергандагина,

улаксахур кузгунлар унинг устида

айлана

бошлайди. У уз хатосини англаб етганда, ал-

лакдчон бир гала кушлар куршовида к;олган булади.
Атрофдаги к;ондошлари унга

кумак

кулини чузишма-

са,

х,еч

бир хдракатдан

наф йук;, тавдири

номуносиб

улим билан якун топади. Бу рамзийлик Туркистон-

нинг

айни пайтдаги хдкдоний тасвири эди.

Тавалло

жадид ижодкорлари

орасида илк бор

мум-

тоз адабиётдаги анъанавий маъшукд образини Ватан
образи

билан алмаштирди.

Ватан ва Миллат тушунча-

ларини уз асарлари замирига

сингдирганлиги

билан

алох,идалик

касб этди.

Таваллонинг миллат, миллият х,ак;ида ёниб

бит-

ганларини шунчаки

ук;иб булмайди. Кулидаги нала­

ми

гох,ида жамиятдаги иллатларга к;арши кутарилган

к;амчига

айланади. Баъзан

хитоб, гох,ида

нидо, баъзи-

да

садо беради фак;ат

узигагина

хос ижоди. Узига мос-

лик даражаси

билан замондошлари орасида ажралиб

турди.

Халцини жахрлатдан к;очишга, илм олишга

чорлаган,

куксига ватанпарварлик нишонини так;к;ан

ижодкор

эди

у. Узининг камтарона назм гулшанига

---------8

>---------------


background image

----------------------------------

ЭЙ

ВАТАН,

ЭЗГУ ВАТАН

----------------------------------

а

таклиф

этиб, к;алам кучи ила холисона хизмат этган,

"Ох,, миллат, топ таракдий деб тукуб кузларга хун"

дея

фитон чекиб, юрак-батри миллатининг фаровон-

лиги

йулида

к;он булган, кдрдошлари кунглига довул

мисоли

уткир сузлари ила кира олган, шеърларида

юрт

дардида ёниб, "Эй кдриндош, ухламангиз, биз

кутармиз сиздин иш” дея

хитоб к;илган ижодкор эди

Тавалло. У х,еч

бир юрт

одамларидан ак;л-заковати

билан кам булмаган халщини бидъат ва хурофотдан
илму маърифатни

ажрата билишга ундаган.

Яна

бир

омил борки, бу

анъана купрок; Шарк;халк;ла-

ри

адабиётига

ва

унинг намояндаларига

хосдир. Яъни

ижодкорнинг

шаклланиши ва

камолга етганлигининг

бир

тасдиги

сифатида устоздан ок; фотихд олиши.

Устознинг

мартабаси ва даражаси шогирднинг адабий

мух,итга

бевосита аралашувига

туртки булган. Тавал­

ло бу

маънода х,ам кенг имкониятларга эга

эди. Унинг

ижодкор

сифатида шаклланишида Тошкент

адабий

мух,итининг

йирик намояндаси Юсуф Сарёмийнинг

хизматлари бециёс булди. Тахаллусни х,ам унга Юсуф

Сарёмий

берган.

Шоирнинг

узи бу хдвда шундай дейди:

Эд

им бу социби девона шогирд

Этардим хизматини аз

дилу

жон.

"Тавалло" деб

тахаллус лутф бирлон

Жаноби

истади манга гуйилган1.

1

Сарёмий, Мавлавий

Юсуф.

Девон

/

Нашргатайёрловчи:

Мирзо

Тулаган

Тавалло.

- Тошкент. О.А. Порцев типографияси, х,ижрий

1332

(1914).-Б.

158.

Устоз-шогирдининг

доимо Х,ак; йулда Хдкда хизмат

этишини ният к;илиб, дуст булишга интилиш, ёлво-
риш,

ялиниб сураш, илтижо маъноларини берувчи

"Тавалло"

тахаллусини

берди.


background image

ТАВАЛДО

Бундан

куринадики, у

доимо Худога илтижода. Ил-

тижодан

мацсад

не? Балки Яратганнинг висоли ёки

дини

ислом равнак;и

ёхуд Туркистоннинг бошидан

вам булутлари аришидир?!

"Равнак; ул-ислом"нинг

дебочасидан жавоб топган-

дек

буламиз:

Эй Худовандо, насиб айла жамолинг

^ашр1да,

1

\ашр

- киёмат, мах,шар.

2 Тавалло. Равнак; ул-ислом. УзР ФА ШИ

фондида №Д2736

инвентар раками

остида

сакланаётган

манба. -

Т.: Руломия, 1916. - Б. 2.

Бандой

бечорадурман

цилмагил бахти i^apo2.

Балки биз шархдамок;чи булган маъно

айни шу

сатрларда мужассамдир. Зеро,

х,ак;ик;ий ошик;нинг бах­

ти,

комилликнинг

асрори

Унинг жамолига етишиш

билан

белгиланади. Ижодкорнинг мух,ити,

яшаган

давридаги

ак;идаларга назар ташласак, х,ак;ик;ий "бах­

ти к;аро”лик

илмсизлик, миллий узликни, хурликни

йукртиш, таракдийдан ортда

крлиш эканлигига

гу-

вох, буламиз.

Х,ар

икки маънода х,ам ижодкор тахаллус

этиб

берилган сузнинг маънавий юкини кутара олди,

бизнингча.

Юк;орида

Таваллони хджвчи эканлигига х,ам

ургу

берган эдик. Унинг

индивидуаллигини

таъминлай-

диган

восита

юмор ва сатира, шунинг учун х,ам бул-

са

керак, "Магзава"

ёхуд "Мухбир Ж”ни "Муштум”-

нинг

обруйини мустах,камлашда Жулкунбойдан кам

куришмасди. У жамиятдаги

камчиликларни

цалам

кучи

билан бартараф этишга хдракат

цилар, энг

асо-

сий

мак;сад

эса

хдмиша биринчи даражада

турар эди:

миллат

уйгокдиги. Замоннинг, илмсизлик ок;ибатида

аянчли ахдолга тушган миллатнинг киёфасини уста-
лик

билан ярата олган

шоир тарак;к;ийга

катта умид

боглайди.

Эзгу кунлар келишига ишонади. Бунинг

--------- *4

10

>----------


background image

----------------------------------

ЭЙ ВАТАН,

ЭЗГУ

ВАТАН

•----------------------------------

учун халал

бераётган х,ар бир тусик;ни аёвсиз фош эта-

ди.

Унинг

учун

камчиликларнинг катта ёхуд майдаси

йук;. Кдйбири

булмасин, бартараф к;илиш керак. Х,ажв-

дан

кузланган асосий мацсад шу эди.

Давр

ва келажакнинг туташ нукдаси топилган

ку-

йидаги

шеърга эътибор царатинг:

Ер

юзини

"шоир" босиб кетажакдир,

\ар

кишига бир

бош “шоир" тегажакдир.

Ул

шоирлар

бир мирига турт юз гром,

Бир

нафасда

шеър

ёзиб беражакдир...1

1

"Муштум

”,

1930 йил, 2-сон.

Шоирлик

тавдирдир.

Бу таедирни фацат яшаш

мумкин.

Уни

тирикчиликнинг кулига айлантириш

мумкин эмас. Бу ишга кул урганларнинг келажаги
булмайди,

уларнинг узлари-да тизган

сатрлари янг-

лиг замон чигиригидан четга

сурилиб к;олаверишади.

Шоирлик

тавдир к;илинмаганларда на шеър илхрми

ва

на

истеъдод булади. "Енгил кулги” уйготадиган бу

шеър

ортали

муаллиф нима демокуи? Уз замонида

одатга

айланаёзган

хрлат

х,ак;ида

баён

этяптими ёки

келажакка

башорат к;иляптими? Бизнингча, х,ар икки

жавоб х,ам

тугри. Чунки уша даврдаёк; мавжуд иллат-

шеърсозлик,

назмпарастлик бугунги кунга

х,ам хос.

Энг

оддий

фикрларни-да шеър

к;илиб айтишга иштиёк;

хдмма

замонларда х,ам

мавжуд эди. Бундайларга ижод-

нинг

илох,ий тортик; эканлигини тушунтириш

бефой-

да,

улар х,ар нарсани моддийликда куришади. Шеърга

"солинган" сузлар мажмуи билан истеъдод

тилидан

тукилган сатрларнинг

фаркуга сузни х,ис

к;иладиган

х,ар

бир инсон ета олади.

Шеърга

"сигмаган” фикрлар аста-секинлик билан

макрлаларда ифодалана бошланди. "Ойна”, "Ал-Ислох,",

11


background image

ТАВАЛЛО

"Муштум"

журналларида, "Туркистон вилоятининг га­

зета”

"Самарканд” "Садои Туркистон”,

"Садои Фарго-

на”

каби

газеталардаги

мацолалари бил ан мох,ир пуб­

лицист

сифатида х,ам

узини

танитди.

Шу уринда унинг

публицистикасига эътибор цара-

тишга эх,тиёж

сезилади. Унинг барча жанрдаги асарла-

рига

хос умумий

мавзу бор:

миллат ва унинг

тарацциёти-

ни

куриш орзуси. Аслида, ушбу тушунчалар жадидчилик

оцимининг

асосий йуналишидир.

Хусусан, мацолалари-

нинг

барчасида миллатнинг кундалик ах,воли, дунёвий

илмларни эгаллашда

хурофот ботцогига ботиб цолган

узбекнинг лоцайдлиги ва сусткашлиги аччик, сатира

остида кескин танцид цилинади. Юртдошларни имкон
цадар дунё таракдиётига эътибор

царатишга ундайди.

Дунёнинг

бир томонида илм-фан, техника гуриллаб

усиб бормокда.

Туркистонда-чи?!

Х,амон

"эски хдммом, эски тос”. Дакди Юнусдан цол-

ган асбоб-ускуналар ишлатилмокда. Энг

ачинарлиси,

таълим тизимининг цотиб цолганлиги,

бир неча

аср-

лар

давомида узгармай

келаётган

эски усул мактабла-

ри.

Уларни

битириб

чицаётган фарзандлар нимага цо-

дирликларини узлари х,ам билолмай гаранг!

Хусусан,

"Ойна"нинг

1913 йил 6-сонидаги "Туркис-

тонлик

цардошларима

очицхат” мацоласида куйидаги

сатрларни

уциймиз: "Огох,

улингизки, х,ар бир миллат

журнал

ва газет

чицармоц

улса, ушал миллат болала-

ри

жону

дил бирла суюнуб,

кувониб царши олурлар;

моддий

ва

маънавий ёрдамда булинурлар, оё

бизлар

эмасму,

янги адабиётга ташна ва гурсна хрлда умр ут-

каргувчилар?

Не учун бизда бошца миллатлар каби

мажалла

ва

жарида йуц? Албатта, бул бизларнинг иш-

сизлик

ва илмсизлигимиздандур. Агарда бизлар

х,ам

уз

она тилимизда булгон бир дона мажалла ва газети-

мизни

бошкд миллат болалари каби тиришуб укусак

---------12

>--------------


background image

ЭЙ

ВАТАН,

ЭЗГУ

ВАТАН

эди, бизларга х,ам унлаб, йигирмалаб газет, журнал
вужудга

келур эди.

Бойларимиз х,ам мажалла ва газета

насихдти ва танцидини тинглаб, азиз

болалари учун

дайгуруб

бидъат ишлара к;иладургон бехуда сарфла-

рин куюб, миллат тарак;к;ийсига чолишурлар эди. Ула-
моларимиз-да

мажалла ва газета сабабила ах,вол ва

ижоби

замондан

хабардор булиб,

миллатга, замонга

хизмат

цилур эдилар..."

Очик;

хат

орцади муаллиф уз армонинигина

эмас,

миллат

хдётида

одсалаётган жихдтларнинг сабабини

курсатади. Бошкдлар билан тенглашиш учун аввало,
ак;л-заковат, дунё хабарларидан

всщифлик зарурлиги-

ни

х,ис

к;илади. Шунинг учун х,ам "мажалла ва жарида”

чицариш,

мутолаа к;илишни купайтириш масаласига

эътиборлирок; булишга

даъват этмовда.

"Туркистон

вилоятининг газети” (1916 йил

27

ноябрь,

60-сон)да эълон цилинган

"Илм натижала-

ри" сарлавхдли макрласида

х,ам жиддий мавзуга узига

хос

ёндашувни кузатамиз: "...Ёшларнинг бахтлик яша-

моцлари

бизларнинг

ижтихрдимизга боглидур.

Агар­

да

ёшлар

тарбиятсиз

уссалар, бир

кун булар сиз билан

бизни

дуоибад к;илурлар,

нафрат этарлар... Агарда

бизлар

ухлаб

ётсак, миллатимизнинг боги хдётига

пе-

чаклар

уткузуб,

умид гулларин курутармиз. Бизларга

дунёда

на керак:

ужимок;, дунё маишатидан бах,ралан-

мак,

Ёврупа мактабларинда

тарбия курмак. Етар

биз­

ларга

улок;

чопмок;, бачча уйнамок;, туй туйламок;..."

Дарх,ак;ик;ат,

хдли х,аёт

йулини мукаммал билмаган

ёшлар,

табиийки,

катталар

ортидан эргашади. Бор-

ди-ю,

"катта"ларнинг йули тубанлик

томон солинган

булса,

келажакдан

кдндай мева кутиш мумкин. Ёхуд

йулбошловчиларнинг

узи

уйкуда булса, эргашувчилар

аросатда

к;олишмайдими?

Уларнинг

йукртилган умри

учун

ким жавоб беради? Яшнаётган

умид гулларини

---------13

>--------------


background image

ТАВАЛЛО

печагу

чирмовукдар

ураб олса,

навнихрллар нобуд бу-

лиши тайин-ку! Бундай

кун бошга

тушмаслик учун х,а-

ракатга киришайлик,

дейди

муаллиф уз макрласида.

Фикрнинг

айни шу йусиндаги баёни мавзу долзарб-

лигини янада

оширгандек. Кдлбива

тош каби ботиб,

оврик;

бераётган

умуммиллий масалаларга шунчаки

к;араб

булмасди.

Тавалло

сузнинв сох,ир кучи билан

миллатни хушёр тортишга, мудрамасликка мудом
чорлаб турди.

20-йилларга келиб

унинг услубидан

яна бир узива

хослик

-

назмда х,ам, публицистикада х,ам х,ажв имко-

ниятларидан

унумли фойдаланиш кузва ташлана бор­

ди.

Бу маълум

маънода "Муштум”дави фаолият

билан

чамбарчас

бовлик; эди.

У уз миллатини

дунёнинг тарак;к;ий этган халк;-

лари цаторида куришни

хохдарди. Бунинг учун ке-

ракли

"нимарсалар"га эга булишга чорлади миллат-

дошларини.

Миллат

бошидаги

куланкалар илмга рав-

батсизлик,

эзву мак;садлар

йулида бирлашолмаслик

туфайли эканливини шоир

жуда

яхши анвлаван эди.

Узва

миллатлар

тарак;к;ий

калитини илмда деб билван

човда "Бизлар

худойи ош учун булдук эшикларда вадо”

дейди у

афсус

билан.

Унинв

учун энв буюк саодат миллат келажави

би­

лан вобаста эди. Бу фикрнинв тасдивини х,ар бир сат-

ридан,

х;ар

жумласидан топиш мумкин. Аксарият жа-

дид

ижодкорлари каби "яланвоч

хитоблар” шеърла-

рида устунлик к;ила бошлаванини

шу билан изохдаш

мумкиндир.

"Хуррият х,ак;инда табрикнома” шеърида

Ёз миллий тинмай асло, куй ташла ошикрна” деван

хулосава

келади.

Чунки

миллатни маърифат нури то-

мон

етаклашдек

вазифа

турванда, анъанавий мавзу-

ларда

к;алам тебратиш миллатпарварва

ярашмас эди.

Адабиёт

янви суз

кутарди. Айни кутилван

сузлар ба-

---------

14

>--------------


background image

ЭЙ ВАТАН,

ЭЗГУ

ВАТАН

диий жихдтдан юксаклик мак;омида турмаса-да, ижти-

моий хдётда уз бурчини бажариши шарт эди.

Тавалло

таъкидлаганидек, "Халкуа таъсир этмаса, к;илгон са-
долардин

на суд?!”

Тавалло деярли х,ар бир масалага алох,ида

эътибор

кдратганини

адабий

мероси мундарижаси х,ам тас-

дикдаб

турибди.

Унинг

синяков нигохддан

х,еч нарса

четда к;олмади. Турмушдаги х,ар хил икир-чикирлар,
ижтимоий тарак;к;иётнинг йулида кундаланг булган
тусикдар,

сиёсий-ик;тисодий ишларда эгри йул тут-

ганлар

билан курашиш, уларга

зарба беришга бел

боЕлаган

Тавалло уз

ниятига бизнинг замонда эриша

олди. Узига

хос услуби билан кишиларнинг айбини

буйнига олдириб, беихтиёр кулги кузгата оларди. Х,еч
кдчон

шахсий адоват билан кулига к;алам

олмади. Бу

унинг

ижодкор

сифатидаги энг катта

ютуги эди. Ана

шундай

ютукда эришолган ижодкорнинг асарлари

бугунги

кунда хдм уз жозибасини йук;отмаган. Зеро,

х,ак;ик;атдан сув ичган сатрлар бокдйдир.

Дилдора РАХМОНОВА,

Ташкент

давлат юридикуниверситета

Ихтисослаштирилган филиалиуцитувчиси

*

15

>

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов