ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
219
INFLYATSIYANI KELTIRIB CHIQARUVCHI SABABLAR VA ULARNI
BARTARAF ETISH CHORA-TADBIRLARINI O‘RGANISH
Xolboev Firdavs Vohid o‘g‘li
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti talabasi
Xakimzoda Maftuna Yusuf qizi
Ilmiy rahbar: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Sug’urta ishi kafedrasi o‘qituvchisi, PhD
https://doi.org/10.5281/zenodo.15581079
Annotatsiya.
Ushbu tezisda inflyatsiyani keltirib chiqaruvchi asosiy
iqtisodiy omillar tahlil qilinib, ularni bartaraf etishga qaratilgan samarali chora-
tadbirlar yoritilgan. Shuningdek, inflyatsiyaning daromadlar tengsizligiga ta’siri,
pul-kredit siyosatining roli, xalqaro tajribalar va prognozlash modellari asosida
inflyatsiyani nazorat qilish yondashuvlari ko‘rib chiqilgan. Tezisning asosiy
maqsadi inflyatsiyaning oldini olishda kompleks yondashuvlarning ahamiyatini
asoslashdan iborat.
Kalit so‘zlar:
Inflyatsiya, talab va taklif, mehnat haqi, pul-kredit siyosati,
daromadlar tengsizligi, narxlar barqarorligi, iqtisodiy siyosat.
Global miqyosda import va eksport o‘rtasidagi nomutanosiblik bozor
iqtisodiyoti tamoyillari asosida inflyatsiyani keltirib chiqaruvchi asosiy
omillardan biri sifatida e’tirof etiladi. Ayni paytda, kundalik ehtiyojlar uchun
zarur bo‘lgan tovar va xizmatlar narxining yildan-yilga ortib borayotgani jahon
hamjamiyatida ham, alohida davlatlar miqyosida ham jiddiy iqtisodiy va ijtimoiy
muammolarni yuzaga keltirmoqda. Bu jarayon jamiyatda inflyatsiyaning
mohiyati, yuzaga kelish sabablari hamda uning ijobiy va salbiy oqibatlari
yuzasidan turli savollarni keltirib chiqarmoqda. Inflyatsiya - narxlar umumiy
darajasining uzluksiz oshib borishi bo‘lib, uning natijasida milliy valyutaning
qadrsizlanishi va aholining real daromadlarining kamayishi kuzatiladi. Shu bilan
birga, inflyatsiya ayrim holatlarda ishlab chiqarishning rag‘batlantirilishi orqali
iqtisodiyotga ma’lum darajada ijobiy ta’sir ko‘rsatishi ham mumkin. Ushbu ishda
inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari, turlari, iqtisodiyotga ta’siri hamda uni
jilovlash mexanizmlari tahlil qilinadi. Mazkur masalaning nazariy va amaliy
jihatlarini o‘rganish bugungi kundagi dolzarb iqtisodiy vazifalardan biri
hisoblanadi.
Inflyatsiyani optimallashtirish - pul-kredit siyosatining strategiyasi bo‘lib,
inflyatsiyaning e’lon qilingan raqamli maqsadi, prognozli maqsadlilik deb
ataladigan inflyatsiya prognoziga katta rol beradigan pul-kredit siyosatini
amalga oshirish, yuqori shaffoflik darajalalrini qamrab oladi. Jumladan 1990 -
yilda Yangi Zelandiyada joriy etilgan bo‘lib, inflyatsiyani ham, real iqtisodiyotni
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
220
ham barqarorlashtirish nuqtai nazaridan juda muvaffaqiyatli hisoblangan
hamda 2010 - yildan boshlab 25 ga yaqin sanoatlashgan va rivojlanayotgan
bozor iqtisodiyoti tomonidan qabul qilingan [1].
va
bo‘yicha
mamlakatlararo
dalillar ularning ijobiy bog‘liqligini ko‘rsatdi. Stefania Albanesi ushbu
korrelyatsiya hukumat siyosatini belgilash asosida yotgan taqsimlash
mojarosining natijasi ekanligi haqidagi farazni o‘rgandi. Siyosiy iqtisod modeli
taqdim etilgan, unda muvozanat inflyatsiyasi past daromadli uy xo‘jaliklarining
inflyatsiyaga nisbatan zaifligi tufayli daromadlardagi tengsizlik darajasiga ijobiy
bog‘liqligini ta`kidladi [2].
Inflyatsiyadan o'sishga qadar nomli maqolada 1997-yildagi panel
ma’lumotlaridan foydalangan holda o‘tish davridagi o‘sishni qayta ko‘rib chiqdi.
Bu mahsulot eksport bozorining o‘sishiga kuchli ta’sir ko‘rsatganligini ko‘rsatdi;
inflyatsiya faqat chegaraviy inflyatsiya darajasidan yuqori bo‘lgan ishlab
chiqarishning zaiflashishi bilan bog‘liq; tuzilmaviy islohot dastlab ishlab
chiqarishning zaiflashishi bilan bog‘liq bo‘lgan, lekin keyinchalik yuqori o‘sishni
rag‘batlantirdi; va tez deinflyatsiya faqat bog‘langan valyuta kurslari mavjud
bo‘lganda ishlab chiqarish yo‘qotishlari bilan bog‘liq bo’ldi. [3]
Sanoat dunyosi bo‘ylab kuzatilgan inflyatsiya maqsadlari yiliga ikki foizni
tashkil etadi.. Muallifning fikricha, bu nazariyalar inflyatsiyaning optimal
darajasi minus real foiz stavkasidan noldan unchalik katta bo‘lmagan
raqamlargacha o‘zgarib turadi. Bundan tashqari, Stephanie Schmitt-Grohé va
Martín Uribelar nominal foiz stavkalari bo‘yicha nol chegarasi inflyatsiya
maqsadlarini nolga yaqin yoki undan pastroq belgilashga to‘sqinlik qilmaydi deb
hisoblaganlar. Xulosa sifatida, markaziy banklar o‘zlarining inflyatsiya
maqsadlarini o‘lchangan inflyatsiyadagi sifatga bog‘liqlik darajasiga qarab
oshirishlari kerak, agar hedonik narxlar sifatsiz narxlarga qaraganda ancha
yopishqoqroq bo‘lsa. [4]
Foiz stavkasi modellari bir o‘zgaruvchan vaqt seriyasi modeliga qaraganda
bir oz yaxshiroq oylik prognozlarni va inflyatsiyaning sakkiz va o‘n to‘rt oylik
prognozlarini sezilarli darajada yaxshiladi. Livingston tadqiqotlari sakkiz va o‘n
to‘rt oylik inflyatsiya darajasini, ayniqsa 1978-81 yillardagi yuqori inflyatsiya
davrida past baholadi. Bundan farqli o‘laroq, bir oylik foiz stavkalari asosida
ekstrapolyatsiya qilingan sakkiz va o‘n to‘rt oylik inflyatsiya prognozlari bir oz
tarafkashlikni ko‘rsatadi va sakkiz va o‘n to‘rt oylik inflyatsiya sur'atlarini so‘rov
prognozlariga qaraganda yaxshiroq kuzatib bordi. [5]
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
221
Inflyatsiya iqtisodiyotdagi narxlar darajasining izchil oshib borishidir va u
ko‘pincha talab va taklif o‘rtasidagi nomutanosiblik natijasida yuzaga keladi.
Mening fikrimcha, inflyatsiyaning eng xavfli shakllaridan biri ish haqi o‘sishi
bilan yuzaga keladigan inflyatsiyadir, chunki bu jarayon bir vaqtning o‘zida ham
iste’mol talabining ortishiga, ham ishlab chiqarish xarajatlarining ko‘payishiga
olib keladi. Natijada narxlar oshadi, real daromadlarning xarid qobiliyati
pasayadi. Bu iqtisodiy beqarorlikni kuchaytiradi.Ushbu salbiy holatlarning oldini
olish uchun mehnat haqining oshishi mehnat unumdorligi bilan
muvofiqlashtirilishi lozim. Bundan tashqari, iqtisodiy siyosat inflyatsiyani faqat
monetar choralar bilan emas, balki ishlab chiqarish samaradorligini oshirish,
bozor raqobatini kuchaytirish va narx shakllanishida shaffoflikni ta'minlash
orqali ham tartibga solishi zarur. Inflyatsiyaga qarshi kurashda qisqa muddatli
samara emas, balki uzoq muddatli barqarorlik va ijtimoiy adolat tamoyillariga
tayanilgan yondashuv muhim deb hisoblayman.
Xulosa qilib aytganda, inflyatsiya ko‘p omilli jarayon bo‘lib, uni keltirib
chiqaruvchi asosiy sabablar – talab va taklif nomutanosibligi, mehnat
haqlarining ishlab chiqarish samaradorligidan tezroq oshishi, pul massasining
haddan tashqari ko‘payishi va siyosiy-iqtisodiy beqarorlikdir. Bu omillar
inflyatsiyaning chuqurlashuviga, narxlar barqarorligining buzilishiga va
aholining real daromadlarining pasayishiga olib keladi. Inflyatsiyaga qarshi
samarali kurashish uchun mehnat unumdorligini oshirish, shaffof iqtisodiy
muhit yaratish, bozor raqobatini kuchaytirish, hamda monetar va fiskal siyosat
o‘rtasida muvozanatni ta’minlash muhim hisoblanadi. Dunyo tajribasi shuni
ko‘rsatadiki, uzoq muddatli barqarorlikni ta’minlash uchun inflyatsiyani faqat
pul-kredit choralar bilan emas, balki tizimli iqtisodiy islohotlar bilan birgalikda
boshqarish zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B978044453454
5000104
2.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S030439320600
2121
3.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/1468-0351.00050
4.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B978044453454
5000013
5.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0304393284900
369
