ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
34
G’O’ZANING G.HIRSUTUM L TURIGA MANSUB F4
DURAGAYLARIDA SUV TANQISLIGI SHAROITIDA CHIGIT
TARKIBINI ANIQLASH.
Matyakubova Gulnoza Arapbayevna
1
Madartov Baxrom Kuvandikovich
2
Mavlonova Nasiba Umarovna
2
1
Samarqandat davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik
va biotexnologiyalar universiteti, tayanch doktorant.
2
Toshkent davlat agrar universiteti, dotsent.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15572064
Jahonda global iqlim o‘zgarishi jumladan qurg’oqchilikning qishloq
xo‘jaligiga salbiy ta’siri kuchayib borayotgani tufayli g‘o‘zaning genetik,
fiziologik-biokimyoviy va qimmatli-xo‘jalik ko‘rsatkichlarini tadqiq etish
bo‘yicha ilmiy izlanishlar olib borilmoqda [1;2.]. Bugungi kunda
yetishtirilayotgan g’o’za navlari tola sifati hosildorligi yuqori bo’lishi bilan bir
qatorda chigit tarkibidagi oqsil, yog’ miqdori yuqori bo’lishi ham muhum
hisoblanadi. Paxta xom ashyosidan biri hisoblangan chigit f
oydalanish
maqsadlariga koʻra ikkiga, urugʻlik va sanoatda qayta ishlanadigan texnik
chigitlarga boʻlinadi.
Chigit tarkibini o‘rganish sanoat uchun muhim hisoblanadi.
Chunki chigitdan yog‘ va chorva mollari uchun to‘yimli yem-xashak va boshqa
xo‘jalik maqsadlarida foydalaniladigan mahsulotlar olish mumkin [3.]. Chigit
magʻzi tarkibida 24 dan 29 % ga qadar moy bor. Oʻzbekiston yogʻmoy sanoati
korxonalarida har yili 1,5— 2 million t texnik chigit qayta ishlanib paxta yogʻi,
shulxa (chigit poʻchogʻi), kunjara olinadi. Chigit chiqindilarini qayta ishlab,
ulardan sellyuloza, spirt, lok va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishda
foydalaniladi [5.].
Biz tadqiqotlarimizda g’o’zaning
G.hirsutum
L turiga mansub F
4
duragaylarida suv tanqisligi sharoitida chigit
tarkibidagi oqsil, yog‘ va namlik
miqdorini SupNir-2750 urug‘ tarkibini aniqlovchi analizatordan foydalanib
aniqladik. SupNir-2750-analizatori InGaAs yorug‘lik detektoridan foydalanadi,
bu esa tahlilning yuqori aniqligini ta'minlaydi va qurilmaning kengaytirilgan
spektrli diapazoni 1% dan kam xatolik bilan urug‘larni o‘lchashga
moslashtirilgan. Chigit tarkibini SupNir-2750-analizatorida aniqlashdan oldin,
nav va duragay urug‘larini ГОСТ 21820.2-76 [4; 107-108-b.] bo‘yicha H
2
SO
4
–
sulfat kislotada kuydirib tuksizlantirib oldik. Tuksizlantirilgan chigitlarni xona
haroratida to‘rt kun davomida quritib oldik. Tahlil uchun 100 gramm og‘irlikdan
kam bo‘lmagan chigit namunalarini torozida tortib oldik va sinov tahlilini
o‘tkazdik. Chigitlar tarkibidagi oqsil miqdorini aniqlash natijasida ma’lum
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
35
bo‘ldiki, ota-ona va duragay kombinatsiyalar chigitlari tarkibidagi oqsil miqdori
15,03% dan 19,47% gacha bo‘lgan oraliqni tashkil etdi. Bunga ko‘ra, tajribada
andoza sifatida ishtirok etgan C-6524 navida oqsil miqdori 15,03% ni tshkil
etgan bo‘lsa, eng yuqori ko‘rsatkich-19,47 % F
4
Sulton x Catamarca 811
urug‘larida kuzatildi. Chigitlar tarkibidagi moy miqdori bo‘yicha esa 13,98-
19,14% oraliqdagi qiymatlar kuzatildi. Bunga ko‘ra, tarkibidagi yog‘ miqdorining
pastligi bo‘yicha F
4
Nam-77 x Hapicala-19 (13,98%) ajratilgan bo‘lsa, 19,14%
yuqori ko‘rsatkich bilan F
4
C-6580 x Acala-40 duragay kombinatsiyasi tanlab
olindi (jadval).
Jadval
G’o’zaning
G.hirsutum
L turiga mansub F
4
duragaylarida suv tanqisligi
sharoitidagi chigit tarkibi
T/r
Nav va duragaylar nomi
Oqsil, %
Yog‘, %
1
S-6524 (andoza nav)
15,03
14,70
2
Sulton
16,18
15,35
3
C-6580
17,05
16,43
4
Namangan-77
18,27
16,80
5
Saenr-Pena-85
17,33
14,95
6
Acala-40
15,45
18,0
7
Hapicala-19
16,08
15,70
8
Catamarca 811
16,03
14,70
9
Sulton x Saenr Pena-85
15,24
13,63
10
Sulton x Acala-40
17,31
16,15
11
Sulton x Hapicala-19
18,02
16,34
12
Sulton x Catamarca 811
19,47
14,90
13
C-6580 x Saenr Pena-85
19,34
18,25
14
C-6580 x Acala-40
17,03
19,14
15
C-6580x Hapicala-19
18,03
16,70
16
C-6580 x Catamarca 811
15,41
14,63
17
Nam-77 x Saenr Pena-85
17,07
15,13
18
Nam-77 x Acala-40
17,22
14,90
19
Nam-77 x Hapicala-19
16,42
13,98
20
Nam-77 x Catamarca 811
18,34
17,01
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
36
Jadval ma’lumotlariga ko’ra, duragay va ota-ona chigilarit tarkibida yo’g’
miqdorining pasayishi oqsil miqdorining oshishiga sabab bo’lgan. Agrotexnik
tadbirlar to’g’ri olib borilganda chigit tarkibidagi moy miqdori 24-26 % gacha
bo’lishi manbalardan ma’lum [5.]. Tajribada sug’orish 1:0:0 sxemada olib
borilganda chigitlarning moy miqdori pasayishi kuzatilgan.
Demak, olib borilgan tajriba natijalari asosida xulosa qiladigan bo’lsak, suv
tanqisligining o’simliklarda hosildorlik va qimmatli xo’jalik belgilariga salbiy
ta’siri bilan bir qatorda chigit tarkibiga ham ta’siri yuqori ekanligi kuzatildi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.
Xamdullayev Sh.A., Nabiyev S.M., Shavqiyev J.Sh. Turli suv rejimi
sharoitlarida g‘o‘za genotiplari barglaridagi umumiy suv miqdori belgisining
irsiylanishi va o‘zgaruvchanligi. Academic Research in Educational Sciences
Volume 3 | Issue 11 | 2022.
2.
Холлиев А.Э. Қурғоқчилик ва ғўзанинг ҳимоявий мослашиш
хусусиятлари // Ўзб. биол. жур., 2009.-№3, –Б. 14-17.
3.
Mamedova F.F., G’o’zaning rangli tolali namunalaridan foydalangan holda
tola sifati yuqori bo’lgan seleksion ashyo yaratish. Diss.avtoreferati. Toshkent.
2024. B.-20.
4.
ГОСТ 21820.2-76
5.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Chigit
