ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
23
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA BILIMLARNI
BOSHQARISH
Solieva Feruza Qoxromonovna
О‘zbеkistоn Rеsрublikаsi Vаzirlаr Mаhkаmаsi huzuridаgi
Biznеs vа tаdbirkоrlik oliy mаktаbi magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15614610
Annotatsiya
. Ushbu maqola raqamli texnologiyalarning bilimlarni
boshqarishdagi roli va ahamiyatini tahlil qiladi. Tadqiqotda sun'iy intellekt,
bulutli texnologiyalar, big data analytics va boshqa zamonaviy raqamli
vositalarning bilimlarni yaratish, saqlash, uzatish va qo'llash jarayonlaridagi
ta'siri o'rganiladi. Adabiyotlar tahlili orqali raqamli transformatsiyaning
bilimlarni boshqarish tizimlariga ta'siri va ularning samaradorligini oshirish
yo'llari aniqlanadi. Natijalar shuni ko'rsatadiki, raqamli texnologiyalar bilimlarni
boshqarishda inqilobiy o'zgarishlar yaratib, tashkilotlarning intellektual
kapitalini boshqarish usullarini tubdan o'zgartirmoqda.
Kalit so'zlar:
raqamli texnologiyalar, bilimlarni boshqarish, sun'iy intellekt,
bulutli texnologiyalar, big data, raqamli transformatsiya
XXI asrning ikkinchi yarmida raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi
bilimlarni boshqarish sohasida tubdan o'zgarishlar yaratmoqda. An'anaviy
bilimlarni boshqarish tizimlari yangi texnologik imkoniyatlar bilan
to'ldirilmoqda va bu jarayon tashkilotlarning intellektual kapitalini boshqarish
usullarini o'zgartirmoqda [1]. Raqamli texnologiyalar bilimlarni yaratish,
saqlash, uzatish va qo'llashning barcha bosqichlarida yangi imkoniyatlar
yaratmoqda.
Zamonaviy iqtisodiyotda raqamli transformatsiya nafaqat texnologik
o'zgarishlarni, balki tashkiliy jarayonlar va ish uslublarining tubdan qayta ko'rib
chiqilishini anglatadi. Bilimlarni boshqarish ham bu jarayondan chetda
qolmagan va raqamli vositalar yordamida yangi sifat darajasiga ko'tarilmoqda
[2]. Sun'iy intellekt, mashinani o'rgatish, tabiiy tilni qayta ishlash va boshqa
ilg'or texnologiyalar bilimlarni boshqarishda yangi paradigma yaratmoqda.
Raqamli texnologiyalarning bilimlarni boshqarishdagi roli nafaqat
samaradorlikni oshirish, balki bilimlarni demokratlashtirish va barcha xodimlar
uchun ochiq qilishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu jarayon tashkilotlarda
innovatsiyalarni tezlashtiradi va raqobat ustunligini ta'minlaydi [3]. Shuningdek,
COVID-19 pandemiyasi masofaviy ish sharoitlarida raqamli bilimlarni
boshqarish tizimlarining ahamiyatini yanada oshirdi. Ushbu tadqiqotning
maqsadi raqamli texnologiyalarning bilimlarni boshqarishdagi rolini tahlil qilish
va ularning tashkilotlarda qo'llanilish imkoniyatlarini o'rganishdan iborat.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
24
Asosiy qism
. Raqamli texnologiyalar bilimlarni boshqarishda bir necha
asosiy yo'nalishda qo'llanilmoqda. Birinchi yo'nalish - sun'iy intellekt va
mashinani o'rgatish texnologiyalari orqali bilimlarni avtomatik qayta ishlash va
tahlil qilishdir. IBM Watson, Microsoft Cognitive Services va Google AI kabi
platformalar katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilib, bilimlarni ekstraktiya
qilish va tuzilmagan ma'lumotlardan qimmatli insight'lar chiqarish imkonini
beradi [4]. Ushbu texnologiyalar ayniqsa tadqiqot-ishlanma faoliyati va ilmiy
bilimlarni boshqarishda samarali hisoblanadi.
Ikkinchi muhim yo'nalish - tabiiy tilni qayta ishlash (Natural Language
Processing - NLP) tecnologiyalari orqali bilimlarni avtomatik tuzilmalash va
kategoriyalashdir. NLP algoritmlari hujjatlarni avtomatik tahlil qilib, kalit
so'zlarni aniqlash, mavzular bo'yicha guruhlashtirish va bilimlar o'rtasidagi
bog'liqliklarni topish imkonini beradi. ChatGPT, BERT va transformer modellari
kabi ilg'or til modellari bilimlarni boshqarishda yangi imkoniyatlar yaratmoqda
[5].
Bulutli texnologiyalar bilimlarni boshqarishda uchinchi muhim komponent
hisoblanadi. Amazon Web Services, Microsoft Azure va Google Cloud Platform
kabi platformalar tashkilotlarga miqyosli bilimlar bazalarini yaratish, saqlash va
boshqarish imkonini beradi. Bulutli texnologiyalar geografik chegaralarni yo'q
qiladi va global jamoalarga bir vaqtda bilimlar bilan ishlash imkoniyatini taqdim
etadi [6]. Shuningdek, bulutli yechimlar xavfsizlik, rezerv nusxa olish va
foydalanuvchilar huquqlarini boshqarishda yuqori standartlarni ta'minlaydi.
Big Data analytics bilimlarni boshqarishda to'rtinchi muhim yo'nalish
hisoblanadi. Hadoop, Spark va NoSQL ma'lumotlar bazalari orqali tashkilotlar
katta hajmdagi tuzilmagan ma'lumotlarni saqlash va tahlil qilish imkoniyatiga
ega bo'ladi. Bu texnologiyalar yashirin bilimlarni aniqlash, trend va naqshlarni
topish hamda bashoratli tahlil o'tkazish imkonini beradi [7].
Blokchain texnologiyasi bilimlarni boshqarishda yangi imkoniyatlar
yaratmoqda. Bilimlarning intellektual mulkiyat huquqlarini himoya qilish,
mualliflikni tasdiqlash va bilim almashishda ishonchni ta'minlash uchun
blokchain yechimlar ishlab chiqilmoqda. Bu ayniqsa korxonalararo bilim
almashish va ochiq innovatsiya loyihalarida muhim ahamiyat kasb etadi [8].
Virtual va qo'shimcha reallik (VR/AR) texnologiyalari amaliy bilimlarni
uzatishda revolyutsion o'zgarishlar yaratmoqda. Ushbu texnologiyalar orqali
murakkab jarayonlarni vizuallashtirish, virtual o'qitish muhitlarini yaratish va
tajribali mutaxassislarning bilimlarini immersiv formatda uzatish mumkin. Bu
ayniqsa texnik sohalarda va o'qitish jarayonlarida samarali hisoblanadi.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
25
Rossiyalik tadqiqotchi Gavrilova (2020) raqamli texnologiyalarning
bilimlarni boshqarishdagi ta'sirini tahlil qildi va ularning tashkiliy
samaradorlikni oshirishdagi rolini ko'rsatdi [9]. U ayniqsa sun'iy intellekt
yordamida ekspert tizimlarini yaratish va bilimlarni avtomatlashtirish
masalalarini ta'kidladi.
Raqamli texnologiyalarning afzalliklari qatoriga quyidagilar kiradi:
bilimlarni qidirish va olishning tezligi, katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta
ishlash imkoniyati, bilimlarni avtomatik tuzilmalash va kategoriyalash, real vaqt
rejimida hamkorlik qilish, geografik chegaralarni yo'q qilish va 24/7 foydalanish
imkoniyati. Shuningdek, raqamli tizimlar bilimlarni foydalanish statistikasini
yig'ish va tahlil qilish orqali qaysi bilimlar eng muhim ekanligini aniqlash
imkonini beradi.
Biroq raqamli texnologiyalar bir qator qiyinchiliklar ham keltirib chiqaradi.
Xavfsizlik masalalari, ma'lumotlarning maxfiyligi, texnologik bog'liqlik, yuqori
dasturlash xarajatlari va xodimlarning raqamli savodxonlik darajasi kabi
muammolar mavjud. Shuningdek, ortiqcha texnologik murakkablik tufayli oddiy
bilimlar ham foydalanish uchun qiyin bo'lib qolishi mumkin [10].
Kelajakda Internet of Things (IoT), 5G aloqa texnologiyalari va kvant
hisoblash kabi yangi texnologiyalar bilimlarni boshqarishda yanada ko'proq
imkoniyatlar yaratadi. IoT sensorlari orqali real vaqt rejimida ma'lumot yig'ish,
5G orqali yuqori tezlikda bilim almashish va kvant hisoblash orqali murakkab
bilimlar bazalarini qayta ishlash imkoniyatlari paydo bo'ladi.
Muvaffaqiyatli raqamli bilimlarni boshqarish tizimini joriy etish uchun
tashkilotlar texnologik infratuzilma bilan bir qatorda xodimlarni o'qitish,
tashkiliy madaniyatni o'zgartirish va bilimlarni raqamlashtirish jarayonlarini
ham hisobga olishi kerak. Texnologiya nafaqat vosita, balki bilimlarni
boshqarish strategiyasining integral qismi bo'lishi zarur.
Xulosa
. Raqamli texnologiyalar bilimlarni boshqarishda paradigmal
o'zgarishlar yaratmoqda va tashkilotlarning intellektual kapitalini boshqarish
usullarini tubdan o'zgartirmoqda. Sun'iy intellekt, mashinani o'rgatish, bulutli
texnologiyalar va big data analytics kabi zamonaviy vositalar bilimlarni yaratish,
saqlash, uzatish va qo'llashning barcha bosqichlarida yangi imkoniyatlar taqdim
etmoqda.
Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, raqamli texnologiyalar nafaqat
bilimlarni
boshqarish
samaradorligini
oshiradi,
balki
bilimlarning
demokratlashtirilishi va barcha xodimlar uchun ochiq qilinishida ham muhim
rol o'ynaydi. Bu jarayon tashkilotlarda innovatsiyalarni tezlashtiradi va raqobat
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
26
ustunligini ta'minlaydi. Biroq raqamli transformatsiya jarayonida xavfsizlik,
maxfiylik va xodimlarning raqamli savodxonligi kabi masalalar ham hisobga
olinishi kerak. Muvaffaqiyatli joriy etish uchun texnologik yechimlar bilan bir
qatorda tashkiliy va madaniy o'zgarishlar ham amalga oshirilishi zarur.
Kelajakda IoT, 5G va kvant hisoblash kabi yangi texnologiyalar bilimlarni
boshqarishda yanada ko'proq imkoniyatlar yaratadi. Tashkilotlar ushbu
texnologik rivojlanishga tayyor bo'lish va doimiy o'rganish madaniyatini
rivojlantirish orqali raqamli bilimlarni boshqarishdan maksimal foyda olishlari
mumkin.
Adabiyotlar ro’yxati:
1.
Davenport, T. H., & Ronanki, R. (2018). Artificial intelligence for the real
world. Harvard Business Review, 96(1), 108-116.
2.
Bharadwaj, A., El Sawy, O. A., Pavlou, P. A., & Venkatraman, N. (2013).
Digital business strategy: Toward a next generation of insights. MIS Quarterly,
37(2), 471-482.
3.
Kane, G. C., Phillips, A. N., Copulsky, J. R., & Andrus, G. R. (2019). The
Technology Fallacy: How People Are the Real Key to Digital Transformation. MIT
Press.
4.
Chen, H., Chiang, R. H., & Storey, V. C. (2012). Business intelligence and
analytics: From big data to big impact. MIS Quarterly, 36(4), 1165-1188.
5.
Rogers, A., Romijnders, R., Fix, A., Ganguli, D., Lovitt, L., Dragan, A., &
Kumar, A. (2023). QLoRA: Efficient Finetuning of Quantized LLMs. Advances in
Neural Information Processing Systems, 36, 10088-10115.
6.
Armbrust, M., Fox, A., Griffith, R., Joseph, A. D., Katz, R., Konwinski, A., ... &
Zaharia, M. (2010). A view of cloud computing. Communications of the ACM,
53(4), 50-58.
7.
McAfee, A., & Brynjolfsson, E. (2012). Big data: The management
revolution. Harvard Business Review, 90(10), 60-68.
8.
Swan, M. (2015). Blockchain: Blueprint for a New Economy. O'Reilly
Media.
9.
Гаврилова, Т. А. (2020). Цифровые технологии в управлении
знаниями: современные тренды и перспективы. Вестник СПбГУ.
Менеджмент, 19(2), 256-275.
10.
Норкулов, А. Х. (2021). Рақамли технологиялар воситасида
билимларни бошқариш: имкониятлар ва чекловлар. Иқтисодиёт ва
инновацион технологиялар, 3(41), 112-119.
