ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
106
TIZZA OSTEOARTRITINI DAVOLASHDA XALQ TABOBATINING
ZAMONAVIY YONDASHUVLARI VA ISTIQBOLLARI
A.J.Safarov
Sh.B.Pulatova
M.A.Mamadaliyeva
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15629288
Tadqiqot maqsadi.
Ushbu tadqiqot osteoartrit (OA) kasalligining
patogenezini, epidemiologiyasini va zamonaviy davolash usullarini har
tomonlama tahlil qilishni maqsad qiladi. Tadqiqotning asosiy yo'nalishi OA bilan
bog'liq bo'g'im xaftaga degeneratsiyasining molekulyar va hujayraviy
mexanizmlarini o'rganish, shuningdek, kasallikning klinik ko'rinishlari va
ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini baholashdan iboratdir. Bundan tashqari, tadqiqot
suyak iligi mesenximal ko’k hujayralari (BM-MSCs), yog' to'qimasidan olingan
mesenximal ko’k hujayralar (AD-MSCs) va kindik ichakchasidan olingan
mesenximal ko’k hujayralar (UC-MSCs) kabi regenerativ terapiya vositalarining
OA davosidagi terapevtik salohiyatini chuqur o'rganishga qaratilgan. Ushbu
hujayralarning o'ziga xos xususiyatlari, jumladan, o'z-o'zini yangilash, xaftaga
hujayralariga differensiatsiyalanish va immunomodulyator ta'sir ko'rsatish
qobiliyatlari OA davosida innovatsion yondashuv sifatida ko'rib chiqiladi.
Tadqiqot shuningdek, ushbu terapiyalarning uzoq muddatli samaradorligi,
xavfsizligi va iqtisodiy samaradorligini baholash orqali sog'liqni saqlash
tizimlariga yangi strategiyalar taklif qilishni ko'zlaydi. Yakuniy maqsad OA bilan
og'rigan bemorlarning hayot sifatini yaxshilash va global miqyosda kasallikning
sog'liqni saqlash yukini kamaytirishga hissa qo'shishdir.
Materiallar va usullar.
Tadqiqot uchun ma'lumotlar xalqaro ilmiy
ma'lumotlar bazalari, jumladan, PubMed, Embase, Science Direct, Web of Science
va Cochrane Library orqali yig'ilgan. Qidiruv strategiyasi osteoartrit,
mesenximal ko’k hujayralar, regenerativ terapiya, yallig'lanish, xaftaga tiklanishi
va bo'g'im patologiyasi kabi kalit so'zlar asosida tuzildi. 2000-yildan 2025-
yilgacha bo'lgan davrda chop etilgan ilmiy maqolalar, tizimli sharhlar, meta-
tahlillar va klinik sinovlar asosiy manba sifatida ishlatildi. Qidiruv ingliz, rus va
boshqa asosiy ilmiy tillarda olib borildi, ammo tahlil uchun faqat yuqori sifatli,
ekspertlar tomonidan ko'rib chiqilgan nashrlar tanlandi. Ma'lumotlar sifatini
baholash uchun Jadad shkalasi (klinik sinovlar uchun) va PRISMA
yo'riqnomalari qo'llanildi. Tadqiqotda in vitro, in vivo (hayvon modellarida) va
klinik sinovlar natijalari tahlil qilindi, bunda MSCs terapiyasining biologik va
klinik natijalariga alohida e'tibor qaratildi. Ma'lumotlar sintezi statistik tahlil
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
107
(agar mavjud bo'lsa, meta-tahlil) va sifatli tahlil usullari yordamida amalga
oshirildi. MSCs manbalari (BM-MSCs, AD-MSCs, UC-MSCs) bo'yicha taqqoslashlar
ularning proliferatsiya qobiliyati, differensiatsiyalanish potentsiali va
yallig'lanishga qarshi ta'siri asosida o'tkazildi. Tadqiqot jarayonida axloqiy
me'yorlar, jumladan, bemorlarning maxfiyligi va ma'lumotlarning ishonchliligi
qat'iy rioya qilindi.
Natijalar.
Osteoartrit (OA) – bo'g'im xaftaga, subxondral suyak, ligamentlar,
sinovial membrana va periartikulyar mushaklarda strukturaviy va funktsional
o'zgarishlar bilan xarakterlanadigan murakkab, dinamik kasallik. Tadqiqot shuni
ko'rsatdiki, OA bo'g'im to'qimalarining tiklanishi va yo'q qilinishi o'rtasidagi
muvozanatning buzilishi natijasida yuzaga keladi, bunda yallig'lanish
mediatorlari (IL-1β, TNF-α) va hujayradan tashqari matritsa (ECM)
degradatsiyasi asosiy rol o'ynaydi. Patogenezning asosiy omillari sifatida atrof-
muhit (jismoniy harakatsizlik, ovqatlanishning o'zgarishi), metabolik (semirish,
metabolik sindrom) va genetik (COL2A1 gen mutatsiyalari) omillar aniqlandi.
Semirish tizza OA uchun dominant xavf omili sifatida tasdiqlandi, chunki
ortiqcha vazn bo'g'imlarga mexanik stress yuklaydi va adipokinlar orqali
yallig'lanishni kuchaytiradi. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti ma'lumotlariga
ko'ra, global miqyosda 343 milliondan ortiq odam OA bilan kasallangan, bunda
tizza OA kasallik yukining 85% ni tashkil qiladi.
Mesenximal ko’k hujayralar (MSCs) tadqiqotning markaziy ob'ekti sifatida
ko'rib chiqildi. BM-MSCs, AD-MSCs va UC-MSCs o'z-o'zini yangilash,
xondrositlarga differensiatsiyalanish va immunomodulyator ta'sir ko'rsatish
qobiliyatlariga ega ekanligi tasdiqlandi. Preklinik tadqiqotlar (masalan, OA
induktsiyalangan kalamush modellarida) MSCs intraartikulyar in'ektsiyasi
xaftaga tiklanishini rag'batlantirishi, sinovial yallig'lanishni kamaytirishi va
og'riqni sezilarli darajada pasaytirishini ko'rsatdi. Klinik sinovlar (II-III bosqich)
shuni ko'rsatdiki, AD-MSCs va UC-MSCs tizza OA bemorlarida WOMAC (Western
Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index) ko'rsatkichlarini
yaxshilaydi, ammo BM-MSCs uzoq muddatli xaftaga regeneratsiyasida yuqori
samaradorlikka ega. MSCs ning yallig'lanishga qarshi ta'siri IL-10 va TGF-β
sekretsiyasi orqali amalga oshiriladi, bu sinovial muhitda T-hujayralar faolligini
bostiradi. MSCs manbalari o'rtasidagi farqlar tahlil qilinganda, AD-MSCs osonroq
olish imkoniyati va yuqori proliferatsiya tezligiga ega bo'lsa, UC-MSCs
immunogenligining pastligi bilan ajralib turadi. Biroq, MSCs terapiyasining
optimal dozasi, in'ektsiya chastotasi va uzoq muddatli xavfsizligi bo'yicha
ma'lumotlar hali cheklangan.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
108
Xulosalar.
Osteoartrit ko'p omilli kasallik bo'lib, uning davolash
strategiyalari
farmakologik
(paratsetamol,
NSAIDlar,
intraartikulyar
kortikosteroidlar), farmakologik bo'lmagan (vazn nazorati, fizioterapiya) va
jarrohlik (bo'g'im almashtirish) usullarni o'z ichiga oladi. Biroq, an'anaviy
davolash usullari ko'pincha simptomatiksiz va xaftaga degeneratsiyasini to'xtata
olmaydi, bu regenerativ terapiyalarga bo'lgan ehtiyojni oshiradi. Mesenximal
ko’k hujayralar (MSCs) OA davosida istiqbolli yondashuv sifatida xaftaga
tiklanishini rag'batlantirish, yallig'lanishni kamaytirish va bo'g'im funksiyasini
yaxshilash orqali muhim ahamiyat kasb etmoqda. BM-MSCs, AD-MSCs va UC-
MSCs o'rtasidagi taqqoslashlar ularning har biri o'ziga xos afzalliklarga ega
ekanligini ko'rsatdi, lekin klinik foydalanishda standartlashtirish zarur. Tadqiqot
shuni ko'rsatadiki, MSCs terapiyasi OA bemorlarida hayot sifatini oshirish va
jarrohlik aralashuvlar ehtiyojini kamaytirish potentsialiga ega. Shu bilan birga,
terapiyaning uzoq muddatli samaradorligi, xavfsizligi va iqtisodiy
samaradorligini aniqlash uchun keng ko'lamli, randomizatsiyalangan klinik
sinovlar talab qilinadi. Kelajakda genetik tahlil va biomateriallardan foydalangan
holda MSCs terapiyasini optimallashtirish OA davolashda yangi imkoniyatlar
ochadi. Ushbu tadqiqot natijalari sog'liqni saqlash tizimlariga OA bilan og'rigan
bemorlar uchun samaraliroq va shaxsiylashtirilgan davolash strategiyalarini
ishlab chiqishda yo'l ko'rsatadi.
Oydalanilgan adabiyotlar:
1.
Hunter, D.J., & Bierma-Zeinstra, S. (2019). Osteoarthritis. Lancet,
393(10182), 1745–1759. CrossRef
2.
Cross, M., Smith, E., Hoy, D., Nolte, S., Ackerman, I., Fransen, M., Bridgett, L.,
Williams, S., Guillemin, F., Hill, C.L., et al. (2014). The global burden of hip and
knee osteoarthritis: Estimates from the global burden of disease 2010 study.
Annals of the Rheumatic Diseases, 73(7), 1323–1330. CrossRef PubMed
3.
World Health Organization. (n.d.). Musculoskeletal Conditions. Retrieved
February
8,
2021,
from
https://www.who.int/news-room/fact-
sheets/detail/musculoskeletal-conditions (Ma'lumotga kirish sanasi: 2021-yil 8-
fevral)
4.
Eslatma: Ushbu manba uchun nashr qilingan sana ko'rsatilmagan.
5.
Cieza, A., Causey, K., Kamenov, K., Hanson, S.W., Chatterji, S., & Vos, T.
(2021). Global estimates of the need for rehabilitation based on the Global
Burden of Disease study 2019: A systematic analysis for the Global Burden of
Disease Study 2019. Lancet, 396(10267), 2006–2017. CrossRef
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
109
6.
Chen, A., Gupte, C., Akhtar, K., Smith, P., & Cobb, J. (2012). The global
economic cost of osteoarthritis: How the UK compares. Arthritis, 2012, 698709.
CrossRef PubMed
7.
Basile, M., Rumi, F., Palmeri, M., Mattozzi, I., Manzoli, L., Mammuccari, M.,
Gigliotti, S., Bernabei, R., & Cicchetti, A. (2020). Economic burden of prescriptive
inadequacy in the management of osteoarthritis in Italy. Global and Regional
Health Technology Assessment, 7(1), 2130. CrossRef
8.
Kolasinski, S.L., Neogi, T., Hochberg, M.C., Oatis, C., Guyatt, G., Block, J.,
Callahan, L., Copenhaver, C., Dodge, C., Felson, D., et al. (2020). 2019 American
College of Rheumatology/Arthritis Foundation Guideline for the management of
osteoarthritis of the hand, hip, and knee. Arthritis Care & Research, 72(2), 149–
162. CrossRef
9.
Bannuru, R.R., Osani, M.C., Vaysbrot, E.E., Arden, N.K., Bennell, K., Bierma-
Zeinstra, S.M.A., Kraus, V.B., Lohmander, L.S., Abbott, J.H., Bhandari, M., et al.
(2019). OARSI guidelines for the non-surgical management of knee, hip, and
polyarticular osteoarthritis. Osteoarthritis and Cartilage, 27(11), 1578–1589.
CrossRef
10.
Villafañe, J.H. (2018). Exercise and osteoarthritis: An update. Journal of
Exercise Rehabilitation, 14(4), 538–539. CrossRef
11.
Gay, C., Chabaud, A., Guilley, E., & Coudeyre, E. (2016). Educating patients
about the benefits of physical activity and exercise for their hip and knee
osteoarthritis. Systematic literature review. Annals of Physical and
Rehabilitation Medicine, 59(3), 174–183. CrossRef
12.
Sinatti, P., Sánchez Romero, E.A., Martínez-Pozas, O., & Villafañe, J.H.
(2022). Effects of Patient Education on Pain and Function and Its Impact on
Conservative Treatment in Elderly Patients with Pain Related to Hip and Knee
Osteoarthritis: A Systematic Review. International Journal of Environmental
Research and Public Health, 19(10), 6194. CrossRef
13.
Zhu, C., Wu, W., & Qu, X. (2021). Mesenchymal stem cells in osteoarthritis
therapy: a review. Journal of Laser Medical Sciences, 12(1), e4. [DOI: yo'q]
14.
Lambova, S.N., & Muller-Ladner, U. (2018). Osteoarthritis - current insights
in pathogenesis, diagnosis and treatment. Current Rheumatology Reviews,
14(2), 91-97.
15.
GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators.
(2016). Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with
disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the
Global Burden of Disease Study 2015. Lancet, 388(10053), 1545-1602.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
110
16.
Prieto-Alhambra, D., Judge, A., Javaid, M.K., Cooper, C., Diez-Perez, A., &
Arden, N.K. (2014). Incidence and risk factors for clinically diagnosed knee, hip
and hand osteoarthritis: influences of age, gender and osteoarthritis affecting
other joints. Annals of the Rheumatic Diseases, 73(9), 1659-1664.
17.
Turkiewicz, A., Petersson, I.F., Bjork, J., Hawker, G., Dahlberg, L.E.,
Lohmander, L.S., & Englund, M. (2014). Current and future impact of
osteoarthritis on health care: a population-based study with projections to year
2032. Osteoarthritis and Cartilage, 22(11), 1826-1832.
