ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
22
FRAZELOGIZMLARNING GRADATSION SEMANTIKASI
Niyozova Mashhura Usmonovna
Tadqiqotchi:
Email: niyozova.86@mail.ru
https://doi.org/10.5281/zenodo.13994944
Annotatsiya.
Frazeologizmlarning semantic, kommunikativ-pragmatik,
lingvomadaniy jihatlari ko`plab tilshunoslar tomonidan atroflicha o`rganib
chiqilgan. Biroq, ularning semantikasida vujudga keluvchi gradatsiya jarayoni
haqida yetarli izlanishlar mavjud emas. Shuning uchun ham maqola muallifi
ushbu mavzuga qo`l urdi va tadqiqot natijalarini taqdim etdi.
Kalit so`zlar:
gradatsion semantika, kontekst, sinonimiya, tarjima.
Abstract.
The semantic, communicative-pragmatic, and linguocultural
aspects of phraseologisms have been extensively studied by many linguists.
However, there is a lack of sufficient research on the process of gradation that
occurs within their semantics. For this reason, the author of this article has
addressed this topic and presented the results of the research.
Key words:
gradual semantics, context, synonymy, translation.
Tilshunoslikning muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lgan frazeologizm
tadqiqotlari, tilning noyob va murakkab birligi sifatida frazeologik birliklarning
semantik xususiyatlarini o‘rganishga qaratilgan. Frazeologizmlar odatda tarkibiy
qismlarining lug‘aviy ma’nosidan farqli ma’noga ega bo‘lib, o‘ziga xos semantik
yaxlitlikni namoyon qiladi. Ammo bu ma’no bir xil darajada ifodalanmasdan,
ba’zida kontekst va ishlatilishiga qarab o‘zgarib boradi. Bu o‘zgarish "gradatsion
semantika" tushunchasi orqali tushuntiriladi.
Ushbu ishning maqsadi frazeologizmlarning gradatsion semantikasini, ya’ni
ularning ma’no soyalari va o‘zgarishini chuqur o‘rganishdir.
Ushbu tadqiqotda frazeologik birliklarning semantik o‘zgarishlarini
(gradatsiyalarini) o‘rganish va bu birliklarning har xil kontekstda qanday
ma’nolarni ifodalashini aniqlash maqsad qilib olinadi. Shuningdek, bu
frazeologik birliklarning tarjimada qanday o‘zgarishini ham ko‘rib chiqish
rejalashtirilgan.
TAHLIL VA NATIJALAR
Frazeologik birliklar tildagi turli xil stabil birikmalardir, ularning umumiy
ma’nosi tarkibiy qismlarining alohida lug‘aviy ma’nosidan keskin farq qiladi. Bu
birliklar, o‘z navbatida, lingvistik ko‘rsatkich sifatida bir butun sifatida qabul
qilinadi va keng kontekstual ma’noga ega [1].
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
23
Gradatsion semantika bu til birliklarining semantik ma’nosi kontekstga
qarab asta-sekin o‘zgarib borishini anglatadi. Frazeologik birliklar ham bu
jarayonga duch keladi, ular turli kontekstlarda turlicha ma’no soyalari bilan
ishlatilishi mumkin [2].
Frazeologizmlarning kontekstual o‘zgarishi.
Frazeologik birliklarning
ma’nosi foydalanish joyiga va so‘zlovchining nutq maqsadiga qarab o‘zgaradi.
Masalan, “muzni eritmoq” iborasi turli kontekstlarda salbiy yoki ijobiy ma’no
kasb etishi mumkin [2].
Frazeologik birliklarning sinonimik o‘zgarishlari.
Frazeologizmlar
sinonim birliklar orqali gradatsion o‘zgarishlarga duch keladi. Bir necha
frazeologizmlar bir xil umumiy ma’noni anglatadi, lekin ular turli darajadagi
emosional yuklama va stilistik nuanslar bilan ajralib turadi [4].
Frazeologizmlarning tarjima masalasi ham murakkab jarayonlardan
hisoblanadi. Frazeologik birliklarni bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilishda
gradatsion semantik o‘zgarishlar katta ahamiyatga ega. Tarjimada
frazeologizmlarning to‘liq ekvivalentini topish qiyin bo‘lishi mumkin va natijada
semantik yo‘qotishlar sodir bo‘ladi [3].
Frazeologizmlarning ma’nolarini boshqa tilga tarjima qilganda kontekst va
ma’no soyalari muhim o‘rin tutadi. Frazeologizmning aniq semantik gradatsiyasi
tarjima davomida qo‘llanilishi lozim [3].
XULOSA
Frazeologik birliklarning gradatsion semantikasi tilning murakkab va ko‘p
qirrali jihatlarini namoyon qiladi. Ularning kontekstual va stilistik jihatdan
o‘zgarishi ham, tarjima jarayonidagi qiyinchiliklar ham ushbu til birliklarining
qadrini oshiradi. Ushbu tadqiqot frazeologizmlarning semantik o‘zgarishlarini
tushunishga qo‘shilgan muhim hissadir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati:
1. G‘ofurov S. T. Frazeologizmlarning semantik tahlili. – Toshkent: O‘zbekiston
Milliy Universiteti nashriyoti, 2004.
2. Komilov Sh. A. Frazeologiya va uning nazariy asoslari. – Toshkent: Fan va
Texnologiya nashriyoti, 2010.
3. Baker M. In Other Words: A Coursebook on Translation. – London: Routledge,
1992.
4. Koonin A. V. Phraseological Units in the English Language. – Moskva: Vysshaya
Shkola, 1986.
