ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
146
ФУҚАРОЛИК ТАЪЛИМ ЁШЛАРНИНГ ФУҚАРОЛИК
ПОЗИЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ
ПОЙДЕВОРИ
Ниетулла Оринбетов
Нукус давлат педагогика институти, “Миллий ғоя, маънавият асослари ва
ҳуқуқ таълими” кафедраси доценти в.в.б.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14059604
Аннотация:
Мақолада
ёшларнинг
фуқаролик
позициясини
ривожлантиришда фуқаролик таълимнинг роли ва ўнинг аҳамияти ҳақида
сўз
этилади.
Шунингдек
ёшларнинг
фуқаролик
позициясини
ривожлантиришда фуқаролик таълимнинг таъсир этиш йўлларига
алоҳида эътибор берилган.
Аннотация:
В статье рассматриваются о роли и значении
гражданского образования в развитии гражданской позиции молодежи.
Также особое внимание было уделено влиянию гражданского воспитания
на развитие гражданской позиции молодежи.
Abstract:
The article talks about the role and importance of civic education
in the development of the civic position of young people. Also, special attention
was paid to the influence of civic education on the development of the civic
position of young people.
Таянч сўзлар:
фуқаролик позиция, фуқаролик таълим, демократик
қадриятлар, толерантлик, ҳуқуқ, қонун, медиа, ахборот.
Ключевые слова:
гражданская позиция, гражданское образование,
демократические ценности, толерантность, право, закон, медиа,
информация.
Key words:
civic position, civic education, democratic values, tolerance,
right, law,
media, information.
Ҳар қандай мамлакатнинг кучи унинг фуқароларининг маънавий
етуклиги, интеллектуал салоҳиятга эгалиги билан белгиланади.
Демократик жамият қуришни мақсад қилган ҳар қандай давлатнинг
бугуни ва келажаги ривожида фаол фуқаролар ҳал қилувчи рол
ҳисобланади. Мазкур жараёндаги фуқаролар позициясининг ҳуқуқий,
аҳлоқий ва сиёсий таълим элементларининг умумий ҳолати ўқувчи ва
мактаб мисолида шахс ва давлат муносабатларини ўзида акс эттиради [2].
Ёшларнинг фуқаролик позициясини ривожлантиришда фуқаролик
таълими муҳим аҳамиятга эга. Фуқаролик таълими ёшларга жамиятдаги
ўз ўрнини англаш, ҳуқуқ ва бурчларини билиш, демократик қадриятларни
ҳурмат қилиш, толерантлик ва ҳамжиҳатликни тарғиб қилиш, мустақил
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
147
фикрлаш ва танқидий таҳлил қилиш каби муҳим қобилиятларни
шакллантиришга ёрдам беради.
Рус педагог олим А.С. Макаренко [3] фуқаролик таълимининг
мазмунини инсоннинг жамиятдаги ўз ўрнини англаши, ўз ҳуқуқлари ва
бурчларини билиши, масъулиятли ва фаол фуқаро бўлишига
йўналтирилган деб ҳисобласа, педагог олим В.А. Сухомлинский [4]
фуқаролик таълимининг мазмунини инсоннинг ахлоқий ва маънавий
ривожланиши, ўз ҳаракатларининг оқибатларини англаши, масъулиятни
ўз зиммасига олиши ва жамият ривожига ҳисса қўшишига йўналтирилган
деб ҳисоблаган.
Фуқаролик
таълими
ёшларнинг
фуқаролик
позициясини
ривожлантиришда қуйидаги йўллар билан таъсир этиши мумкин: ҳуқуқ ва
бурчларни англаш, демократик қадриятларни ҳурмат қилиш, толерантлик
ва ҳамжиҳатликни тарғиб қилиш, мустақил фикрлаш ва танқидий таҳлил
қилиш, ижтимоий масъулиятни ошириш.
Фуқаролик таълим орқали ёшларга ўз ҳуқуқлари ва бурчларини
билиш, уларни ҳурмат қилиш ва амалда қўллашга ўргатиш жуда муҳим.
Ҳуқуқ ва бурчларни англаш - бу фуқаролик позициясининг асосий
таркибий қисмидир. Ҳуқуқ ва бурчларни тушуниш, уларни ҳурмат қилиш
ва амалда қўллаш жамиятдаги барқарорлик, ҳамжиҳатлик ва тартибни
таъминлашга хизмат қилади. Ҳуқуқлар - бу инсоннинг ўзига хос, табиий ва
туғма ҳуқуқларидир, улар ҳеч ким томонидан чеклана олмайди. Масалан,
инсоннинг ҳаётга, эркинликка, шахсий дахлсизликка, фикр ва сўз
эркинлигига, таълим олишга ҳуқуқи бор. Бурчлар бўлса - бу инсоннинг
жамият олдидаги мажбуриятларидир, уларни бажариш орқали инсон
жамиятдаги тартибни сақлаш, бошқаларнинг ҳуқуқларини ҳурмат қилиш
ва жамият ривожига ҳисса қўшишга мажбурдир. Масалан, инсоннинг
қонунларга итоат этиш, солиқ тўлаш, тартибни сақлаш, бошқаларга ёрдам
бериш каби бурчлари бор.
Ёшларнинг демократик қадриятларни, хусусан, инсон ҳуқуқлари,
эркинлик, тенглик, адолат ва қонун устуворлигини англаш ва ҳурмат
қилишида фуқаролик таълимнинг роли катта.
Демократик қадриятларни
ҳурмат қилиш - бу фуқаролик позициясининг муҳим асосидир.
Демократик қадриятлар инсон ҳуқуқлари, эркинлик, тенглик, адолат,
қонун устуворлиги, плюрализм ва толерантлик каби тушунчаларни ўз
ичига олади.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
148
Шунингдек, фуқаролик таълим орқали ёшлар турли хил маданият,
дин ва миллат вакилларига нисбатан толерантлик ва ҳурматни
шакллантиради, ҳамжиҳатлик ва бирдамлик руҳида яшашни ўрганади.
Толерантлик ва ҳамжиҳатликни тарғиб қилиш - бу фуқаролик
позициясининг муҳим таркибий қисмидир. Толерантлик - бу
бошқаларнинг фикрлари, динлари, маданиятлари, миллатлари, жинслари
ва бошқа фарқларини ҳурмат қилиш ва қабул қилиш қобилиятидир.
Бугунги ахборот асрида, медиа майдонида кенг кўламли ахборотлар
тизимида ёшларга маълумотларни танқидий таҳлил қилиш, мустақил
фикрлаш, турли нуқтаи назарларни ҳисобга олиш ва ўз позициясини
асослаш қобилиятини ривожлантиришда фуқаролик таълими ёрдам
беради. Асосий қонунимизда ҳам ҳар бир шахсга ахборот олиш ҳуқуқ ва
эркинлиги берилган [5].
Фуқаролик таълими ёшларга жамиятдаги
муаммоларни ҳал қилишга, ўз юрти ва халқи учун масъулият ҳиссини
шакллантиришга ўргатади.
Ижтимоий масъулиятни ошириш - бу
фуқаролик позициясининг муҳим таркибий қисмидир. Ижтимоий
масъулият - бу инсоннинг жамиятдаги ўз ўрнини англаши, ўз
ҳаракатларининг жамиятга таъсирини ҳисобга олиши ва жамият
ривожига ҳисса қўшишга тайёрлигидир.
Фуқаролик
таълими
ёшларнинг
фуқаролик
позициясини
ривожлантиришда муҳим аҳамиятга эга бўлган жараёндир. У ёшларга
жамиятдаги ўз ўрнини англаш, ҳуқуқ ва бурчларини билиш, демократик
қадриятларни ҳурмат қилиш, толерантлик ва ҳамжиҳатликни тарғиб
қилиш, мустақил фикрлаш ва танқидий таҳлил қилиш каби муҳим
қобилиятларни шакллантиришга ёрдам беради.
Адабиётлар:
1. 2021 — 2025 йилларда фуқаролик жамиятини ривожлантириш
концепцияси” тўғрисидаги Президент фармони. Қонун ҳужжатлари
маълумотлари миллий базаси, 04.03.2021 й., 06/21/6181/0182-сон;
Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 18.03.2022 й., 06/22/89/0227-
сон
2. Жумабаев А.Д. Фуқаролик таълимини амалга оширишнинг жаҳон
тажрибаси ва асосий йўналишлари, Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023
Quality education – the foundation of Uzbekistan's development.
3. Макаренко А.С. Педагогические сочинения: в 8 т. Т. 1. - М.: Педагогика,
1988. С. 169.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
149
4. Сухомлинский С.А. Рождение гражданина. - М.: Молодая гвардия, 1971. -
336 с.
5. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси T.,-2024
