ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
24
LIGNINLARNING YUTILISHI VA TARKIBI XOSSALARINI O’RGANISH
Jumanova Ziyoda Kulimjanovna
Berdaq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti
Kimyo texnologiya fakulteti
Fizikaviy kolloid kafedrasi o’qituvchisi Docent.ph
Jumag’ulov Behruz Boysun o’gli
Berdaq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti
Kimyo texnologiya fakulteti Kimyo yo’nalishi 3 – kurs talabasi
E-mail:behruzjumagulov5@gmail.com Tel : +998906633353
https://doi.org/10.5281/zenodo.14799256
Annotatsiya:
Lignin - ko'pchilik o'simliklarning tayanch to'qimalarida
asosiy strukturaviy materiallarni tashkil etuvchi murakkab organik polimerlar
sinfidir. Ligninlar hujayra devorlarining shakllanishida , ayniqsa yog'och va
po'stlog'ida ayniqsa muhimdir , chunki ular qattiqlikni beradi va osonlikcha
chirimaydi. Kimyoviy jihatdan ligninlar fenolik funksionallarni o'zaro bog'lash
orqali hosil bo'lgan polimerlardir. Ko'p sonli lignin preparatlari va namunaviy
birikmalarning spektrlarini o'rganish ligninning aromatik tabiatini isbotlash va
300-400 nm mintaqada so'rilish bilan karbonil guruhlari yoki tuzilishidagi
mavjudligi o'rtasidagi bog'liqlikni aniqlashga imkon berdi Mikroto'lqinli
nurlanish bilan rag'batlantirilgan karbonat angidrid reformatsiyasi (CR) paytida
ligninning
strukturaviy
o'zgarishlarini
o'rganish
uchun
tebranish
spektroskopiyasi ishlatilgan.
Kalit so’zlar:
Lignin , polimer, yutilish, sifat ,miqdoriy analizlari, bevosita
,bilvosita usul va gidrolizi.
Annotation :
Lignin is a class of complex organic polymers that constitute
the main structural material in the basal tissues of most plants. Lignins are
especially important in the formation of cell walls, especially in wood and bark,
because they provide rigidity and do not rot easily. Chemically, lignins are
polymers formed by crosslinking phenolic functionalities. The study of the
spectra of a large number of lignin preparations and model compounds allowed
to prove the aromatic nature of lignin and to determine the relationship
between the absorption in the 300-400 nm region and the presence of carbonyl
groups in the structure. Carbonate stimulated by microwave radiation used
vibrational spectroscopy to study the structural changes of lignin during
anhydride reforming (CR).
Key words:
Lignin, polymer, absorption, qualitative, quantitative analysis,
direct, indirect method and hydrolysis.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
25
Аннотация:
Лигнин — класс сложных органических полимеров,
которые составляют основной структурный материал базальных тканей
большинства растений. Лигнины особенно важны для формирования
клеточных стенок, особенно в древесине и коре, поскольку они
обеспечивают жесткость и не поддаются гниению. С химической точки
зрения лигнины представляют собой полимеры, образованные путем
сшивания фенольных функциональных групп. Изучение спектров
большого количества препаратов лигнина и модельных соединений
позволило доказать ароматическую природу лигнина и определить связь
между поглощением в области 300-400 нм и наличием в структуре
карбонильных групп. С помощью микроволнового излучения применили
колебательную спектроскопию для изучения структурных изменений
лигнина при риформинге ангидрида (КР).
Ключевые слова:
Лигнин, полимер, абсорбция, качественный,
количественный анализ, прямой, непрямой метод и гидролиз.
Asosiy qism.
Lignin
(lot lignum — daraxt, yogʻoch) — tabiiy murakkab polimer modda.
Molekulyar massasi 1000 dan 150000 gacha, zichligi 1250–1450 kg/m3. Tomirli
oʻsimliklarning hujayralarida boʻladi. Lignin hujayra qobiqlarida toʻplanib
hujayrani yogʻochlantiradi va uni mustahkam qiladi. Keng bargli daraxtlar
tarkibida 20— 30%, igna bargli daraxtlar tarkibida 50% gacha Lignin bor. Lignin
molekulasi aromatik spirtlarning polimerlanishida hosil boʻlgan moddalardan
iborat. Lignin sariqjigarrang amorf modda, suv va organik erituvchilarda
erimaydi. Lignin quyidagicha hosil boʻladi: shikim kislota - fenilalanin - dolchin
kislota - ferul kislota - koniferil spirt - Lignin. Lignin sellyuloza va gidroliz
sanoatida chiqindi mahsulot hisoblanadi. Yoqilgʻi, donador faol koʻmir, gʻovak
gʻisht, oʻgʻit, toʻldiruvchilar, mas, plastmassa ishlab chiqarishda xom ashyo
sifatida ishlatiladi.
Tarjiba qism
Ligninlarni miqdoriy aniqlash vazifasi yog'ochni qayta ishlash texnologiyasi
uchun ham, uning tarkibiy qismlarini va lignin moddalarining yutilish
xususiyatlarini o'rganish katta amaliy ahamiyatga ega. Bugungi kunga qadar
ko'plab tahlil usullari ishlab chiqilgan, ammo ularning hech qaysi biri ligninning
yutilish xossalarini va ligninning tarkibidagi moddalar turlarining xilma-xilligi,
nafaqat o'simlik xomashyosining o’sish jarayondagi bog’liq bo’lgan ya’ni tog'
tarkibidagi o’simlik bilan adirlardagi o’simlik farqlari, balki bir xil jins
tarkibidagi farqlar tufayli universal emas hamda yoshi va o'sish maydoniga
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
26
bog'liq. Ligninselluloza moddalariga ta'sir qilish jarayoniga ko'ra bevosita va
bilvosita usullarga bo'linadi. Bevosita usullarda lignin erimaydigan modda
sifatida ajratib olinadi va tortiladi. Bunday holda, lignin bo'lmagan
komponentlarning to'liq erishi va tortish uchun mo'ljallangan preparatning
tozaligini ta'minlash kerak. Cho'kma lignin miqdori haqiqiy lignin miqdori lignin
tarkibiga tenglashtiriladi. Gravimetrik usullarda lignin mineral kislotalar
yordamida ajratiladi: sulfat, xlorid - Willstetter usuli, 45 ° C da xlorid va ZnCl2
[2], gidroflorik [3], gazsimon vodorod xlorid - Krull usuli (ho'l lignoselülozik
materialni qayta ishlash), 1% HCl - Koenig-Rumn usuli (ko'tarilgan harorat va
bosimda). . Bilvosita usullar orasida quyidagilarni ta'kidlash mumkin.
Floroglyuksinol usuli [4] ligninning floroglyuksinolning suvli-spirtli eritmasi
bilan
o'zaro
ta'siriga
asoslangan.
Floroglyuksinol
lignin
bilan
kondensatsiyalanganda 548 nm da maksimal yutilish bilan rangli birikma hosil
bo'ladi. Spektral asboblarning rivojlanishi va spektral o'lchash texnikasining
takomillashtirilishi ligninni o'rganish va miqdorini aniqlash uchun
spektroskopiyaning keng joriy etilishiga yordam berdi. Turli xil spektroskopiya
turlaridan eng qulayi elektron va molekulyardir.
Ligninning analitik kimyosi uchun IQ spektroskopiyasidan foydalanganda
turli yondashuvlar qo'llaniladi. Ligninlarning aromatik tabiati aromatik
yadroning tuzilish tebranishlari bilan bog'liq bo'lgan 1600 va 1510 sm
-1
diapazonlarini miqdoriy tahlil qilish uchun yutilish spektridan tanlovni oldindan
belgilab qo'yadi . Ushbu jarayonning ikkinchisi yanada barqaror pozitsiyaga va
intensivlikka ega bo’ladi.[5]
Tahlillar shuni ko'rsatdiki, turli xil gidroliz o'simliklaridagi ligninlar bir-
biridan xossalari bo'yicha sezilarli darajada farq qiladi, ikkinchisi hatto
eritmadan eritmagagacha sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Gidrolitik lignin
tarkibiga sezilarli darajada o'zgartirilgan ligninning o'zi, polisaxaridlarning bir
qismi, lignohumik kompleks moddalari guruhi, gidrolizdan keyin yuvilmagan
shakar, qatronlar, yog'lar, mumlar, mineral va organik kislotalar, kul elementlari
va boshqa moddalar kiradi. Misol tariqasida keltirilgan komponentlarning
nisbati keng diapazonda o'zgarib turadi va xomashyo turiga va gidroliz
jarayonining rejimiga bog'liq. Tadqiqot ma'lumotlariga ko'ra [6], asosiy hissa
(40-88%) ligninning o'ziga tegishli, qolgan qismi qiyin gidrolizlanadigan
polisaxaridlarga (13-45%), smolali moddalar va lignohumik kompleks
moddalariga (19%), kul elementlari (0,5-10%) bo’ladi.
Ko'pchilik ligninlar ma'lum darajada rangli bo'ladi. Tabiiy va texnik
ligninlarning ichki rangi makromolekulalarning elektron tuzilishi xususiyatlari
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
27
va xromoforlarning mavjudligi bilan belgilanadi [7]. Texnik ligninlarda xromofor
guruhlari ligninselluloza materiallarni qayta ishlash jarayonida sodir bo'ladigan
kimyoviy jarayonlarda hosil bo'ladi [8].Har qanday lignin yutilishi va absorbsiya
457 nm da ligninning so'rilishi uchun ignabargli tuzilmalarning hissasi 10 ... 20%
deb baholanadi. Yog'och tanasining rangi asosan ligninlarning aromatik
yadrolari bilan konyugatsiyalangan α-karbonil guruhlari tomonidan aniqlanadi
[9].
Xulosa.
Ob'ektiv va amalda muqarrar sabablarga ko'ra, qattiq va suyuq
muhitda lignin birikmalarini aniqlashning ideal usuli mavjud emas. Agar
fenilpropan birliklari yoki ularning funktsional hosilalari tuzilishini aniqlagan
holda ligninlarni past molekulyar og'irlikdagi birikmalarga depolimerizatsiya
qilish usuli mavjud bo'lsa, lignin moddalarini aniqlash natijalariga strukturaviy
omillarning ta'sirini kamaytirish mumkin edi. Lignin moddalarining so'nish
koeffitsientlarining o'zgaruvchanligi va tahlil qilinayotgan eritmalarda lignindan
tashqari boshqa birikmalarning mavjudligi lignin moddalarini aniqlashni ancha
murakkablashtiradi. Lignin juda barqaror tabiiy polimerlardan hisoblanadi.
yog’och tarkibida 25% gacha lignin uchraydi , bu polimer murakkab tuzilishi
bilan ajralib turadi. Juda ko’p sonli metoksi- va gidroksil guruhlari tutgan C,H
va O elementlaridan tarkib topgan .
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lignin - Vikipediya (wikipedia.org)
2.Popov I.D. Ligninni miqdoriy aniqlash uchun Varhu metodologiyasi // Izv. In-
ta Biol. Balg. AN. - 1957. - jild. 7. - R. 149-154.
3.Klark IT Hidroflorik kislota bilan ligninni aniqlash // TAPPI. - 1962. - jild. 45,
N4. - B. 310-314.
4. Trojanowski J., Leonowicz A. Ilosciowe oznaczanie ligniny Bjorkmana w
roztoworze przy pomocy reaccji z floroglucyna // Ann. Univ. M. Kyuri-
Sklodovska. -1962 yil. - jild. 17. - B. 121-126.
5. Bellami K. Murakkab molekulalarning infraqizil spektrlari. - M.: Xorijiy
nashriyot. lit., 1963. - 444 b.
6. Asqarov M.A., Negmatov S.S., Abduqodirova N.M., Egamberdiev B. Paxta, gʻalla
va boshqa ekinlarni yetishtirishda kimyoviy moddalarning ahamiyati //
Kompozit materiallar. -Toshkent, 2017 yil. - № 1. - B.25-26.
7. Chudakov M.I. Yog'och komponentlarining xromoforlari (sharh) // Yog'och
kimyosi. 1978. - No 2. - B. 3-16.
8. Heitnev G., Bolker HI, Jones HG. Yog'ochni gidroksidi ishlov berish natijasida
xromoforlar qanday hosil bo'ladi // Pulp va Pap. mumkin. - 1975. - jild. 76, N 8. -
B. 80-84.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
28
9. Fleury RA, Rapson WH Alfa-karbonil birikmalarining er osti yog'ochining
rangiga qo'shgan hissasi // Kanada pulp va qog'oz jurnali. - 1969. - N 12. -P. 84-
94
