ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
19
KORXONALARNI YASHIL TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA
RIVOJLANTIRISHDA XORIJIY INVESTITSIYALARNING O`RNI
Ubaydullayeva Gulchehra
Angren universiteti o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15532110
Annotatsiya:
So‘nggi yillarda sanoat sohasida ekologik muammolar, iqlim
o‘zgarishi va tabiiy resurslarning cheklanganligi yashil texnologiyalarni joriy
etishni talab qilmoqda. Ushbu maqolada O‘zbekistonda sanoat korxonalarini
ekologik jihatdan barqarorlashtirish yo‘lida xorijiy investitsiyalarning roli
yoritilgan. Energiya tejamkor va ekologik toza texnologiyalar, qayta tiklanuvchi
energiya manbalari, chiqindilarni qayta ishlash tizimlari kabi usullar orqali
ishlab chiqarish samaradorligi va ekologik xavfsizlikni ta’minlash yo‘llari tahlil
qilingan. O‘zbekiston hukumati tomonidan xorijiy investorlar uchun
yaratilayotgan imtiyozlar, xalqaro hamkorlik, "yashil diplomatiya" strategiyalari
orqali mamlakatda yashil sanoat infratuzilmasi shakllanmoqda. Maqolada shu
bilan birga, mavjud muammolar va kelgusidagi ustuvor vazifalarga ham to‘xtalib
o‘tilgan.
Kalit so`zlar:
yashil texnologiyalar, xorijiy investitsiyalar, ekologik
samaradorlik, barqaror sanoat, energiya tejash, qayta tiklanuvchi energiya,
ekologik transformatsiya, O‘zbekiston sanoati, chiqindilarni qayta ishlash, yashil
diplomatiya.
So‘nggi yillarda global miqyosda ekologik muammolar, iqlim o‘zgarishi va
tabiat resurslarining cheklanganligi sanoat sohasida tub o‘zgarishlarni talab
qilmoqda. An’anaviy ishlab chiqarish texnologiyalarining atrof-muhitga zarar
yetkazishi, chiqindilar hajmining ortishi va energiya isrofi yashil
texnologiyalarni joriy etishni kun tartibiga olib chiqdi. Ayniqsa, ishlab chiqarish
korxonalarining ekologik samaradorligini oshirish va ularni barqaror
rivojlantirishda xorijiy investitsiyalar muhim rol o‘ynaydi. Xorijiy investorlar
tomonidan olib kirilayotgan innovatsion, energiya tejamkor va ekologik toza
texnologiyalar
sanoat
korxonalarining
ekologik
transformatsiyasini
tezlashtirmoqda.
O‘zbekiston ham ushbu yo‘nalishda faol islohotlarni amalga oshirib, xorijiy
investorlar uchun qulay muhit yaratish, yashil energiya va ekologik ishlab
chiqarish texnologiyalarini joriy qilish bo‘yicha aniq strategiyalarni ishlab
chiqmoqda. O`zbekistonda yashil texnologiyalarni joriy etishda bir qancha
muammo va kamchiliklar ham yuzaga kelmoqda. Ammo shunga qaramasdan, bu
sohada yetarlicha kadrlarni yetishtirish, xorijiy ilmiy tadqiqot institutlari hamda
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
20
sanoat korxonalari bilan ilmiy amaliy hamkorlik o`rnatish, xorijiy grantlarni
qo`lga kiritish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda ekologik muvozanatni saqlash, energiya tejovchi
texnologiyalarni joriy etish va chiqindilarni kamaytirish butun dunyo ishlab
chiqarish sanoati oldida turgan eng dolzarb masalalardan biridir. Bu jarayonda
yashil texnologiyalarni keng joriy etish
, ishlab chiqarish sohasida
innovatsion, ekologik toza uslublarga o‘tish
hamda
xorijiy investitsiyalarni
jalb qilish
barqaror rivojlanish uchun muhim poydevor hisoblanadi.
Yashil texnologiyalar
— bu atrof-muhitga zarar yetkazmasdan ishlab
chiqarish jarayonini tashkil qilishga qaratilgan texnologiyalar majmuasidir. Ular
quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
-
Energiya tejamkor uskunalar
-
Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish (quyosh, shamol,
biogaz)
-
Chiqindilarni qayta ishlash va utilizatsiya qilish texnologiyalari
-
Suvni tejaydigan tizimlar
-
Emissiyalarni nazorat qilish uskunalari
Demak, ushbu texnologiyalar resurslarni tejaydi, ishlab chiqarish
xarajatlarini kamaytiradi, sifatli va ekologik mahsulot ishlab chiqarish imkonini
yaratadi, sanoat korxonalarining xalqaro bozordagi raqobatbardoshligini
oshiradi. O‘zbekistonda xorijiy investitsiyalar hisobiga yashil sanoat loyihalari
energetika sohasida quyidagicha, masalan,
ACWA Power (Saudiya Arabistoni)
– Sirdaryo va Buxoroda shamol va quyosh elektr stansiyalari qurmoqda,
Masdar
(BAA)
– Navoiy va Jizzax viloyatlarida 500+ MVt quyosh elektr stansiyalari
loyihasi bilan shug’ullanmoqda. Bu stansiyalar sanoat korxonalariga
arzon, toza
energiya
taqdim etadi. Sanoat korxonalarida esa
Indorama (Singapur)
–
Namangan viloyatidagi to‘qimachilik korxonalarida ekologik standartlar asosida
ishlab chiqarish,
Knauf (Germaniya)
– qurilish materiallari ishlab chiqarishda
chiqindisiz texnologiyalar joriy etilgan,
Nestle (Shveytsariya)
– suv tejovchi va
chiqindilarni qayta ishlash tizimlarini o‘rnatgan va boshqalar. Shuningdek, qayta
ishlash sohasida
Italiya, Xitoy va Koreya
investorlar ishtirokida chiqindilarni
ajratish va qayta ishlash zavodlari barpo etilmoqda. Toshkent viloyatida “Green
Technology” loyihasi doirasida axlat saralash va bioenergetika qurilmalari joriy
etildi.
O‘zbekiston hukumati xorijiy investorlarni
yashil sohalarga jalb qilish
uchun qator yengilliklar va imtiyozlar taqdim etmoqda, jumladan, erkin iqtisodiy
zonalarda yashil loyiha uchun
soliq imtiyozlari, valyuta erkinligi
va
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
21
daromadni olib chiqish kafolatlari, yashil obligatsiyalar chiqarish imkoniyati
yaratilmoqda. Shu sababdan yashil energiya ulushi 2019 yilda 10% dan → 2024
yilda 15% ga yetdi, 2030 yilga borib sanoat energiya iste'molini 30% ga
kamaytirish maqsad qilingan. Ko‘plab korxonalarda karbon izini kamaytirish
bo‘yicha mexanizmlar joriy etilib, xorijiy investorlarga
“yashil texnologiyalar
klasterlari”
uchun qulay maydonlar ajratilmoqda, yashil energiya asosidagi
eksportbop mahsulotlar
ishlab chiqarish boshlangan, "Yashil diplomatiya"
orqali O‘zbekiston Yevropa Ittifoqi, Yaponiya va Koreya bilan hamkorlikni
chuqurlashtirmoqda.
Xulosa qilib aytganda, sanoat korxonalarini yashil texnologiyalar asosida
rivojlantirish nafaqat ekologik muhofaza, balki iqtisodiy samaradorlik, energiya
tejash va xalqaro bozorlarda raqobatbardoshlikni oshirish uchun ham muhim
vosita hisoblanadi. Xorijiy investitsiyalar bu jarayonda asosiy harakatlantiruvchi
kuch bo‘lib, ular orqali O‘zbekiston zamonaviy ishlab chiqarish madaniyatiga,
ekologik standartlarga va innovatsion texnologiyalarga ega bo‘lmoqda.
Mamlakatda bu yo‘nalishda yaratilgan huquqiy va iqtisodiy muhit, xalqaro
kompaniyalar bilan hamkorlikda amalga oshirilayotgan loyihalar, yashil
energiya va sanoatni transformatsiya qilishga yo‘naltirilgan strategiyalar —
bularning barchasi O‘zbekistonda barqaror rivojlanishga asoslangan yashil
sanoat tizimini shakllantirishga xizmat qilmoqda. Kelgusida xorijiy
sarmoyadorlar bilan hamkorlikni kengaytirish, yashil texnologiyalarni yanada
ommalashtirish va milliy ishlab chiqarish tizimini ekologik jihatdan barqaror
qilish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolishi shubhasiz.
Adabiyotlar ro’yxati:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. “Yashil energiyani
rivojlantirish strategiyasi – 2030”, 2021-yil.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi rasmiy
hisobotlari.
3.
Jahon banki. Uzbekistan Country Climate and Development Report, 2023.
4.
“Green Technology” loyihasi, Toshkent viloyati – OAV manbalari va
hukumat axborotlari, 2024.
