Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жаҳонда магистрал йўл тармоқларининг кснгайиши, йўловчилар ва юклар ташиш ҳажмларининг ортиши ҳисобига катта шахарлар инфратузилмасини ривожлантиришда турли хилдаги транспорт иншоотлари, жумладан кўприклар алоҳида аҳамиятга эта. Буюк Британия Транспорт Департамента маълумотларига кўра, бутун кўприк иншоотларининг 10% ини коррозиядан шикастланганлиги туфайли таъмирлаш талаб этилмокда.1. Темирбетон кўприк конструкцияси бузилишининг асосий сабаби - хлоридлар таъсири туфайли коррозияга учрашидир. Шу сабабли темирбетон конструкцияларнинг хлоридлардан коррозион шикастланишларини олдини олиш соҳасига хорижий мамлакатларда алохида эътибор каратилмокда.
Дунё мамлакатларида транспорт иншоотларининг мустаҳкамлиги, узоқка чидамлилиги, хизмат муддатини узайтириш бўйича ҳисоблаш усулларини такомиллаштириш ва транспорт иншоотларининг мустаҳкамлиги ва сифат кўрсаткичларини оширишда бетон ва арматура коррозияси таъсирини ҳисобга олиш каби йўналишларда мақсадли илмий изланишларни амалга ошириш алоҳида аҳамият касб этмокда. Бу борада, жумладан кўприклар оралиқ қурилмалари рссурсини ҳисоблашда бетон ва арматура коррозияси таъсирини хисобга олиш усулларини такомиллаштириш хамда эксплуатация килинастган бетон ва арматураси коррозияланган конструкцияларнинг узоққа чидамлилигини ошириш, бетон ва арматураси коррозияланган оралиқ қурилмаларнинг юк кўтариш қобилиятини баҳолаш ва мустаҳкамлигини замонавий компьютер технологияларидан фойдаланиб хисоблаш усулларини ишлаб чиқиш каби йўналишларда илмий изланишларни амалга ошириш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.
Республикамиз мустакилликка эришгач транспорт коммуникациялари тизимларида ср усти иншоотларини лойиҳалаш, қуриш ва эксплуатация килиш жараёнларини сифат жиҳидан такомиллаштиришга алоҳида эътибор каратилди. Ҳозирги кунда республикамиз автомобиль йўлларида 7000 дан ортик кўприклар эксплуатация қилинмокда. Ушбу кўприкларнинг ишончлилигини ошириш ва мустаҳкамликка ҳисоблаш бўйича бир катор вазифалар бажарилган. Шулар билан бир каторда бугунги кунда транспорт коммуникация тизимларида сунъий иншоотлар рссурсларини ошириш учун ҳисоблаш усулларини такомиллаштириш талаб этилмокда. 2017-2021 йилларда Узбекистан Рсспубликасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясида, жумладан «... йўл-транспорт, муҳандислик-коммуникация ва ижтимоий инфратузилмаларни ривожлантириш ҳамда модернизация килиш бўйича мақсадли дастурларни амалга ошириш, ...»2 вазифаси белгилаб бсрилган. Бу борада автойўл кўприклари рссурсини ҳисоблаш, уларнинг эксплуатацион ишончлилигини ошириш, янги барпо этиластган ҳамда эксплуатациядаги кўприкларнинг ишончлилигини таъминлаш бўйича илмий тадқиқот ишларини амалда кенг миқёсида олиб бориш муҳим аҳамият касб этмокда.
Узбекистан Республикаси Президента ни нг 2015 йил 6 мартдаги ПҚ-2313-сон «Муҳандислик-коммуникация ва йўл-транспорт инфратузилма-сини ривожлантириш ва модернизация қилиш дастури тўғрисида»ги Қарори, 2017 йил 7 фсвралдаги ПФ-4947-сон «Узбекистан Рсспубликасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида»ги, 2017 йил 1 июндаги ПФ-5066-сон «Фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш ва уларни бартараф этиш тизими самарадорлигини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармонлари ва Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил 24 августдаги 242-сон «Узбекистан Республикаси Фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат килиш давлат тизимини янада такомиллаштириш тўғрисида»ги қарори ҳамда мазкур фаолиятга тсгишли бошка мсъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадкиқоти маълум даражада хизмат қилади.
Тадқиқотнинг мақсади автойўл кўприклари оралиқ курилмалари ресурсный аниқлаш усулларини бетон ва арматура коррозияси таъсирини ҳисобга олиб такомиллаштиришдан иборат.
Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуиидагилардан иборат:
бстоннинг туздан коррозияланишини микдорий баҳолаш усули ишлаб чиқилган; оралиқ қурилмаларнинг юк кўтариш қобилиятини, бетон ва арматуранинг туздан коррозияланишини эътиборга олган ҳолда аниқлаш усуллари ишлаб чиқилган;
вақт ўтиши билан бетон ва арматурадаги коррозия жараёнларини ифодалаш боғлиқликлари ишлаб чиқилган;
эксплуатациядаги автойўл кўприклари темирбетон оралиқ қурилмаларнинг қолдиқ рссурсини ҳисоблаш усули ишлаб чиқилган.
Хулоса
«Туз коррозиясига учраган автомобиль йўллари кўприкларининг тсмир бстонли оралик курилмаси колдик рссурси» мавзусидаги фалсафа доктори (PhD) дисссртацияси бўйича олиб борилган тадкиқотлар натижалари асосида қуйидаги хулосалар такдим этилди:
1. Автойўл кўприкларидаги эксплуатация килинаётган оралик қурилмаларни тскшириш бўйича мавжуд натижаларни таҳлил қилиш асосида шу аниқландики, ҳозирги вактда кўприкларда муз қатламига карши асосий таркибида хлор бўлган тузлардан фойдаланишдир. Рсспубликада ишлатиладиган тузлар таркибидаги натрий хлорид микдори бошка МДҲ давлатларида ишлатилаётган тузларга Караганда кўп.
2. Автойўл кўприкларидаги темирбетон оралик курилмалар техник ҳолатининг ёмонлашишига, асосий сабаб - хлоридлар микдори юқори бўлган тузлардан фойдаланиш ва эксплуатация жараёнининг паст даражада ташкил этилишидир. Бунинг натижасида оралик курилмаларнинг рссурси камаяди.
3. Туздан коррозияланишнинг бетон ва арматура холатига таъсир даражасини аниқлашнинг амалий усули ишлаб чиқилди. Бетон мустахкамлигининг ва арматура кссими юзасининг вакт ўтиши билан камайиш катталигини аниклашнинг математик формулалари ҳосил қилинди.
4. Бетон ва арматуранинг туздан коррозияланиши оралик курилмалар юк кўтариш қобилиятининг дсярли икки баробар камайишига сабаб бўлиши аниқланди.
Оралик курилмалар юк кўтариш қобилиятининг камайишини техник диагностика маълумотлари бўйича баҳолашнинг амалий усули таклиф этилди.
Олинган натижалар оралик курилманинг техник диагностикавактидан бошлаб ишлаш режимини тайинлаш имконияини бсради.
5. Туздан коррозияланиш даражасини шикастланишлар мсъёри билан аниқлашнинг ҳисоблаш усули таклиф қилинди.
6. Туздан коррозияланган темирбетон оралиқ курилмаларни қолдиқ рссурсини аниқлашнинг амалий усули ишлаб чикилди. Ҳисоблар учун асосий параметр - техник диагностика жараснида аниқланадиган шикастланишлар ҳисобланади. Бетон ва арматуранинг туздан коррозияланиши эксплуатация қилинаётган оралик курилмаларнинг қолдиқ рссурсини деярли уч баробаргача камайтириши мумкинлиги кўрсатиб бсрилди.
Оралик курилмаларнинг қолдиқ рссурси тўғрисидаги маълумот эксплуатация жараёнида таъмирлаш вақтини аниклаш имконини яратди.
7. Бетон ва арматуранинг коррозияланишига қарши самарали чора -тадбирлар ишлаб чикилди. Оралик курилмалардаги бетон ва арматурани коррозиядан ҳимоялаш бўйича кўрсатмалар бсрилган амалий тавсиялар ишлаб чикилди.
8. Кўприкларга техник хизмат кўрсатишнинг мавжуд структураси замонавий эксплуатация талабларига жавоб бсрмаслиги кўрсатиб бсрилди. Эксплуатация қилинаётган оралик курилмалар ҳолатининг кузатилаётган ёмонлашиши эксплуатация хизмати ишларининг етарлича ташкил этилмаганлиги натижасидир.
9. Кўприк хўжалиги эксплуатацияси хизматининг структурасини қайта қуриш таклиф этилди. Бу структура жорий килинганда штатдаги ходимлар кўпаймайди ва таъмирлаш ишларини бажариш учун механизация билан яхши жихозланган яхлитлаштирилган ишлаб чиқариш бўлимлари пайдо бўлади, конструкцияларнинг холати ҳакидаги ахборотни хисобга олиш йўлга қўйилади.
Koʻrishlar
Yuklashlar
hh-index
Iqtibos
inLibrary — ochiq fan (Open Science) paradigmasi asosida qurilgan ilmiy elektron kutubxona boʻlib, uning asosiy vazifalari ilm-fan va ilmiy faoliyatni ommalashtirish, ilmiy nashrlar sifatini jamoatchilik nazorati, fanlararo tadqiqotlarni rivojlantirish, zamonaviy ilmiy tadqiqot instituti hisoblanadi. qayta koʻrib chiqish, oʻzbek ilm-fanining iqtiboslarini oshirish va bilim infratuzilmasini shakllantirish.
Aloqalar:
O‘zbekiston Respublikasi, Toshkent sh., Parkent ko‘chasi 51-uy, 2-qavat