Система мониторинга и оценки деятельности учреждений средне-специального профессионального образования

ЎЗБЕКИСТОН

РЕСПУБЛИКАСИ

ФАНЛАР

АКАДЕМИЯСИ

МАТЕМАТИКА

ВА

ИНФОРМАЦИОН

ТЕХНОЛОГИЯЛАР

ИНСТИТУТИ

Қўлёзма

ҳуқуқида

УДК

681.3.06(075.8)

РАХМАНОВ

ҚУРБОН

СОДИҚОВИЧ

ЎРТА

МАХСУС

,

КАСБ

-

ҲУНАР

ТАЪЛИМИ

МУАССАСАЛАРИ

МОНИТОРИНГИ

ВА

УЛАРНИ

ФАОЛИЯТИНИ

БАҲОЛАБ

БОРУВЧИ

ТИЗИМ

05.13.01-

Тизимли

таҳлил

,

бошқарув

ва

ахборотни

қайта

ишлаш

техника

фанлари

номзоди

илмий

даражасини

олиш

учун

тақдим

этилган

диссертация

А

В

Т

О

Р

Е

Ф

Е

Р

А

Т

И

Тошкент

– 2011

2

Иш

Тошкент

ахборот

технологиялари

университетида

бажарилган

.

Илмий

раҳбар

физика

-

математика

фанлари

доктори

,

профессор

,

Назиров

Шодманқул

Абдирозиқович

Расмий

оппонентлар

:

техника

фанлари

доктори

,

профессор

,

Набиев

Озод

Маликович

техника

фанлари

номзоди

,

Рўзиқулов

Акбар

Расулович

Етакчи

ташкилот

Ўзбекистон

миллий

университети

Ҳимоя

Ўзбекистон

Республикаси

Фанлар

академияси

Математика

ва

информацион

технологиялар

институти

ҳузуридаги

Д

015.17.02

рақамли

ихтисослашган

кенгашнинг

«___»_______________2011

й

.

соат

____

да

ўтадиган

мажлисида

бўлади

.

Манзил

: 100125,

Тошкент

ш

.,

Дўрмон

йўли

кўчаси

, 29-

уй

.

Диссертация

билан

ЎзР

ФА

Математика

ва

информацион

технологиялар

институтининг

кутубхонасида

танишиш

мумкин

.

Автореферат

«___» ______________ 2011

йилда

тарқатилди

.

Ихтисослашган

кенгаш

илмий

котиби

М

.

А

.

Исмоилов

3

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

УМУМИЙ

ТАВСИФИ

Мавзунинг

долзарблиги

.

Республикамизда

ахборотлаштирилган

жамият

қуриш

борасида

кенг

қамровли

ислоҳотлар

амалга

оширилмоқда

.

Ҳукумат

томонидан

ахборотлаштириш

жараёнларини

фаоллаштириш

,

замонавий

ахборот

коммуникация

технологияларини

тез

суръатда

ривожлантириш

борасида

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

ва

Вазирлар

Маҳкамаси

томонидан

бир

қатор

фармонлар

,

қонунлар

ва

қарорлар

қабул

қилинди

.

Жумладан

,

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти

И

.

А

.

Каримовнинг

2002

йил

30

майдаги

№ПФ

-3080-

сонли

“

Компьютерлаштиришни

янада

ривожлантириш

ва

ахборот

коммуникация

технологияларини

жорий

этиш

тўғрисидаги

”

Фармони

,

Вазирлар

Маҳкамасининг

“

Компьютерлаштиришни

янада

ривожлантириш

ва

ахборот

коммуникация

технологияларини

жорий

этиш

чора

тадбирлари

”

тўғрисидаги

2002

йил

30

июндаги

№

200-

сонли

Қарори

,

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

“2010

йилга

қадар

ҳукумат

ва

ҳукумат

органлари

бошқаруви

жараёнига

ахборот

коммуникация

технологияларини

тадбиқ

этиш

дастури

”

тўғрисидаги

Қарори

,

Ўзбекистон

Республикасининг

“

Ахборот

эркинлиги

принциплари

ва

кафолатлари

тўғрисида

”

ги

2002

йил

12

декабрдаги

№

439-II

сонли

ва

“

Ахборотлаштириш

тўғрисида

”

ги

2003

йил

11

декабрдаги

№

56-II

сонли

Қонун

.

Юқорида

келтирилган

директив

ҳужжатларда

автоматлаштирилган

ахборот

ва

бошқарув

тизимларини

яратиш

,

ахборот

-

коммуникация

технологияларини

ва

ахборотлаштирилган

жамиятни

кенг

қамровли

ривожлантириш

бўйича

муҳим

қадам

ҳисобланади

.

Айниқса

,

таълим

жараёнини

автоматлаштириш

Ўзбекистон

Республикаси

таълим

тизимини

ислоҳ

қилиш

кадрлар

тайёрлаш

миллий

дастурининг

энг

муҳим

йўналишларидан

биридир

.

Таълим

муассасаси

(

ТМ

)

техник

паспортини

яратиш

,

ўқувчилар

маълумотлар

базасини

юритиш

,

ўқув

жараёнини

бошқариш

ва

лойиҳалаштириш

,

аниқланган

критерийлар

бўйича

ўқитувчилар

рейтингини

аниқлаш

–

мана

шундай

бир

неча

масалалар

билан

таълим

ходимлари

ҳар

куни

дуч

келадилар

.

Маълумки

,

қанақадир

ишни

амалга

ошириш

учун

у

бўйича

маълумот

йиғиш

ва

уларни

қайта

ишлаш

ҳамда

уни

таҳлили

натижасида

онгли

равишда

якунда

оқилона

ечим

чиқариш

лозим

.

Бунинг

учун

катта

ҳажмдаги

маълумотларни

қайта

ишлаш

талаб

этилади

,

бу

ишларни

дастурий

воситаларсиз

бажариб

бўлмайди

.

Шунинг

учун

,

ўрта

махсус

,

касб

-

ҳунар

таълим

муассасалари

мониторинги

ва

фаолиятини

баҳолаб

борувчи

тизимни

яратиш

долзарб

муаммо

ҳисобланади

.

Уни

яратиш

ўқув

жараёни

сифатини

ошириш

,

мониторинги

ва

фаолиятини

баҳолашни

юритиш

,

ўз

вақтида

фаолияти

бўйича

ҳисоботлар

олиш

ва

олинган

маълумотлар

асосида

оператив

равишда

керакли

чораларни

кўриш

имконини

беради

.

Мазкур

диссертацияда

барча

ТМларини

ягона

автоматлаштирилган

ахборот

тизимга

бирлаштирувчи

,

уларни

мониторинги

ва

фаолиятини

баҳолаб

борувчи

тизимни

яратиш

ва

уни

амалиётга

тадбиқ

этиш

вазифаси

қўйилган

.

Қўйилган

масалани

амалга

ошириш

,

яъни

ТМ

мониторинги

ва

уларни

фаолиятини

4

баҳолаб

борувчи

автоматлаштирилган

ахборот

тизимини

яратиш

Кадрларни

тайёрлаш

миллий

дастурида

келтирилган

юқори

малакали

кадрларни

тайёрлашнинг

мақсад

ва

вазифаларига

эришишда

ўз

ҳиссасини

қўшади

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

Ҳозирги

вақтда

Республикамизда

ўқув

жараёнини

бошқаришга

кўмаклашиш

бўйича

автоматлаштирилган

ахборот

тизимлар

яратилган

.

Уларга

қуйидагиларни

мисол

қилиб

келтириш

мумкин

:

1.

Ўрта

махсус

,

касб

-

ҳунар

таълими

маркази

(

Марказ

)

га

тегишли

бўлган

ТМлари

ҳақидаги

қисқача

маълумотлар

,

яъни

,

уларни

номи

,

манзили

,

телефони

ва

директори

тўғрисидаги

маълумотлар

www.markaz.uz

сайтига

ҳудудий

бошқарма

(

ҲБ

)

билан

биргаликда

келтирилган

.

2.

Республикамиз

бўйича

барча

мактаблар

ҳақидаги

маълумотлар

www.webmaktab.uz

сайтига

киритилган

.

Бу

базада

мактабларни

паспорти

ҳақидаги

қисқача

маълумотларни

олиш

мумкин

.

3.

Олий

ва

ўрта

-

махсус

таълим

вазирлиги

томонидан

Олий

таълим

муассасалари

(

ОТМ

)

талабалари

давомати

ва

фанлар

бўйича

ўзлаштириш

баҳосини

аниқловчи

Unicos

автоматлаштирилган

тизими

яратилган

.

Уларда

ОТМ

ўқув

жараёнининг

бошқарув

тизими

қисман

автоматлаштирилган

.

Шунингдек

,

Ўзбекистон

миллий

университети

ходимлари

томонидан

ҳам

бир

қатор

автоматлаштирилган

ахборот

тизимлари

ишлаб

чиқилган

.

Масалан

,

С

.

Гайназаров

томонидан

“

Талаба

”

тизими

ишлаб

чиқилган

.

Бу

тизим

Windows

илова

кўринишида

яратилган

.

Бу

тизим

фақатгина

ОТМдаги

талабалар

билан

боғлиқ

бўлган

жараёнлар

устида

мониторингни

юритади

.

Р

.

Алоев

томонидан

ҳам

ОТМ

ўқув

жараёнини

бошқарув

бўйича

информацион

тизими

ишлаб

чиқилган

.

Бу

тизимда

бир

нечта

автоматлаштирилган

ишчи

ўринлари

ишлаб

чиқилган

.

Ҳозирги

вақтгача

яратилган

автоматлаштирилган

дастурий

тизим

(

ДТ

)

ларнинг

кўпчилигида

фақатгина

маълумотларни

кўриш

учун

фойдаланилган

.

Уларда

киритилган

маълумотлар

устида

ахборотларни

қайта

ишлаш

жараёнлари

бажарилмаган

.

Автоматлаштирилган

ахборот

тизимларнинг

яратишдан

асосий

мақсад

-

тизимга

киритилган

маълумотларни

қайта

ишлашдан

олинган

ҳисоботлар

ва

натижалардан

келиб

чиққан

ҳолда

шу

тизим

фаолият

олиб

бораётган

соҳага

доир

маълум

бир

қарорлар

қабул

қилишга

кўмаклашиш

муҳим

саналади

.

Юқорида

келтириб

ўтилган

ДТларда

бундай

жараёнлар

«

деярли

»

ҳисобга

олинмаган

.

Булардан

ташқари

худди

шунга

ўхшаш

ўқув

жараёнини

бошқарувчи

автоматлаштирилган

ахборот

тизимлар

чет

элда

ҳам

яратилган

.

Бундай

тизимларни

олиш

катта

иқтисодий

харажат

талаб

қилади

.

Шунингдек

,

бундай

тизимлар

чет

элдаги

ўқув

жараёни

спецификасини

ҳисобга

олган

ҳолда

яратилган

.

Бу

эса

бизнинг

Республикамиз

таълим

спецификасига

тўғри

келмайди

.

Ушбу

диссертация

иши

таълим

муассасалари

мониторингини

юритиш

ва

уларни

фаолиятини

баҳолаб

борувчи

автоматлаштирилган

тизимни

яратишга

бағишланган

бўлиб

,

у

барча

манфаатдор

томонларни

қаноатлантирувчи

таълим

5

муассасалари

фаолияти

ва

умуман

таълим

тизими

бўйича

объектив

ва

аниқ

маълумотлар

олиш

имконини

бериши

лозим

.

Диссертация

ишининг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режалари

билан

боғлиқлиги

.

Диссертация

иши

Тошкент

ахборот

технологиялари

университети

ҳамда

Германия

техникавий

ҳамкорлик

ташкилоти

(GTZ)

ўртасида

2007-

йил

7-

июнда

тузилган

№

83007822

рақамли

“

Мониторинг

ва

баҳолаш

тизими

”

шартномаси

асосида

бажарилган

(2007-2008).

Тадқиқот

мақсади

–

Ўрта

махсус

,

касб

-

ҳунар

таълими

муассасаларидаги

жараёнларни

информацион

моделини

қуриш

,

таълим

жараёнини

баҳолаш

учун

маълумотларни

қайта

ишловчи

ҳамда

қарорлар

қабул

қилишга

кўмаклашувчи

мониторинг

ва

баҳолаш

тизимини

ишлаб

чиқишдан

иборат

.

Тадқиқот

вазифалари

.

Қўйилган

мақсадни

амалга

ошириш

учун

қуйидаги

вазифаларни

бажариш

талаб

этилади

:

•

Тадқиқ

қилинаётган

объектнинг

барча

жараёнларини

тизимли

таҳлил

қилиш

;

•

Маълумотлар

базасини

яратиш

,

уларни

информацион

тўлдирилишини

аниқлаш

;

•

Реляцион

модел

асосида

реляцион

алгебра

(

РА

)

амалларидан

фойдаланган

ҳолда

алгоритмларни

яратиш

;

•

Таълим

муассасалари

мониторингини

автоматик

юритувчи

тизимни

дастурий

комплексини

яратиш

ва

таълим

жараёнида

қарор

қабул

қилишга

кўмаклашувчи

ва

назорат

қилувчи

амалий

дастурни

яратиш

;

•

ўрнатилган

мезонлар

бўйича

таълим

сифатини

кузатиб

бориш

,

назорат

қилиш

,

баҳолаш

ва

ўрта

махсус

,

касб

-

ҳунар

таълими

муассасалари

таълим

жараёнини

бошқаруви

бўйича

қарорлар

қабул

қилишга

кўмаклашиш

.

Тадқиқот

объекти

ва

предмети

.

Тадқиқот

объекти

−

мониторинг

ва

баҳолаш

тизимини

маълумотлар

базаси

,

моделлари

,

алгоритмлари

ва

дастурий

воситалари

.

Тадқиқот

предмети

−

ўрта

махсус

,

касб

-

ҳунар

таълими

муассасалари

автоматлаштирилган

мониторинг

ва

баҳолаш

тизими

.

Тадқиқот

методлари

.

Тизимли

таҳлил

,

маълумотлар

базаси

,

информацион

моделлаштириш

,

иерархик

кўппоғонали

бошқарув

тизими

,

маълумотларни

қайта

ишлаш

шунингдек

замонавий

дастурий

воситалар

ва

тиллар

ёрдамида

бошқариш

ҳамда

қарор

қабул

қилишга

кўмаклашиш

усуллари

.

Тадқиқот

фарази

.

Ишлаб

чиқилган

алгоритмик

дастурий

восита

асосида

олинган

натижалар

ўрта

махсус

касб

-

ҳунар

таълими

муассасалари

ташкилий

бошқарув

фаолияти

бўйича

оператив

равишда

ҳисоботлар

олишга

ва

пировард

натижада

қарор

қабул

қилишга

кўмаклашади

.

Ҳимояга

олиб

чиқилаётган

асосий

ҳолатлар

:

•

тизимли

таҳлил

натижалари

асосида

ишлаб

чиқилган

информацион

модел

;

•

мониторинг

ва

баҳолаш

тизими

маълумотлар

базасининг

реляцион

модели

;

6

•

мониторинг

ва

баҳолаш

тизими

маълумотлар

базасини

қайта

ишлаш

ва

қарор

қабул

қилишга

кўмаклашувчи

алгоритмлар

;

•

моделлар

ва

алгоритмлар

асосида

ишлаб

чиқилган

автоматлаштирилган

ахборот

тизими

.

Илмий

янгилиги

.

Қаралаётган

объектнинг

жараёнларини

информацион

моделлари

,

маълумотларни

қайта

ишлаш

ва

қарор

қабул

қилиш

алгоритмлари

асосида

ишлаб

чиқилган

ТМ

мониторинги

ва

фаолиятини

баҳолаб

борувчи

автоматлаштирилган

ахборот

тизими

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Тадқиқотнинг

илмий

аҳамияти

:

ТМ

мониторинги

ва

уларни

фаолиятини

баҳолаб

борувчи

Янги

информацион

моделлар

ва

алгоритмлар

ишлаб

чиқишдан

иборат

.

Тадқиқотнинг

амалий

аҳамияти

:

Марказ

бошқарувидаги

жараёнлар

бўйича

ахборот

алмашинуви

автоматлаштирилган

,

мазкур

жараёнлар

бўйича

оператив

ҳисоботлар

олиш

,

мураккаб

маълумотлар

оқимини

бошқариш

ҳамда

улар

асосида

керакли

қарорлар

қабул

қилишга

кўмаклашиш

жараёнини

осонлаштиришга

имкон

беради

.

Натижаларнинг

жорий

қилиниши

.

Яратилган

тизим

учун

Ўзбекистон

Республикаси

Давлат

патент

идораси

томонидан

яратилган

дастурнинг

расмий

рўйхатдан

ўтказилганлиги

тўғрисидаги

гувоҳнома

(

№

DGU 01501, 25.03.2008

й

.)

олинган

.

GTZ

томонидан

2008

йилда

тизимни

тестлаш

ва

тренинги

бўйича

ўқув

курслари

ташкиллаштирилган

.

Ўқув

курсларида

ҲБ

ходимлари

ва

GTZ

таркибига

кирувчи

ТМларнинг

администраторлари

қатнашган

.

Ишлаб

чиқилган

тизим

Интернет

тармоғида

www.sspomonitoring.uz

манзили

остида

ўз

фаолиятини

олиб

бормоқда

.

Илмий

-

тадқиқот

иши

натижаларининг

тадбиқи

бўйича

Марказ

ва

GTZ

дан

далолатномалар

олинган

.

Ҳозирги

вақтда

бу

тизимдан

1536

та

ТМ

фойдаланиб

келмоқда

.

Шунингдек

,

уларнинг

барчасига

тизимнинг

локал

версияси

берилган

.

Тизимнинг

веб

ва

локал

версиялари

йилдан

-

йилга

такомиллаштирилиб

борилмоқда

.

Ишнинг

синовдан

ўтиши

(

апробацияси

).

Диссертация

ишининг

асосий

ва

амалий

натижалари

қуйидаги

халқаро

ҳамда

республика

миқёсидаги

илмий

анжуманларида

маъруза

ва

муҳокама

қилинган

: “IT Promotion in Asia 2008”

Халқаро

конференциясида

(

Тошкент

, 2008), «

Современные

проблемы

математики

,

механики

и

информационных

технологий

»

республика

илмий

-

техник

конференциясида

(

Тошкент

, 2008), «

Современное

состояние

и

пути

развития

информационных

технологий

»

республика

илмий

-

техник

конференциясида

(

Тошкент

, 2008), «

Проблемы

подготовки

специалистов

высшего

профессионального

образования

в

XXI

веке

:

прошлое

,

настоящее

и

будущее

»

халқоро

конференциясида

(

Чимкент

, 2009), “

Вычислительные

технологии

и

математическое

моделирование

”

республика

илмий

конференцияда

(

Тошкент

, 2009), “

Амалий

математика

ва

информацион

технологияларнинг

долзарб

муаммолари

–

Ал

Хоразмий

-2009”

Халқаро

конференциясида

(

Тошкент

, 2009), “

Меҳнат

бозори

талабларига

йўналтирилган

АКТ

соҳасида

касб

-

ҳунар

таълими

”

Ўзбек

-

Германия

қўшма

лойиҳаси

амалга

7

оширилишининг

якунига

бағишланган

илмий

-

амалий

конференциясида

(

Тошкент

, 2010), BESTSOFT 2010

ярмаркасида

(

Тошкент

, 2010),

тўртинчи

Халқаро

“Application of Information and Communication Technologies”

конференциясида

(

Тошкент

, 2010),

Ўзбекистон

Республикаси

Фанлар

Академияси

Математика

ва

информацион

технологиялари

институти

“

Алгоритмлаш

”

лабораторияси

илмий

семинарларида

(2008-2011

й

),

Ўзбекистон

миллий

университети

“

Информатика

ва

тадбиқий

дастурлаш

”

кафедраси

илмий

семинарида

(24.06.2010

й

.)

ва

Тошкент

ахборот

технологиялари

университети

“

Информатика

ва

компьютер

графикаси

”

кафедраси

илмий

семинари

(15.06.2010

й

).

Натижаларнинг

эълон

қилинганлиги

.

Диссертация

иши

бўйича

15

та

илмий

мақола

,

тезис

ва

доклад

чоп

этилган

бўлиб

,

улардан

4

таси

илмий

журналлар

мақолалари

, 10

таси

халқаро

ва

республика

илмий

-

амалий

конференциялари

материаллари

тезис

ва

докладлари

ва

Ўзбекистон

Республикаси

Давлат

патент

идораси

томонидан

яратилган

дастурнинг

расмий

рўйхатдан

ўтказилганлиги

тўғрисидаги

битта

гувоҳнома

олинган

.

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Диссертация

иши

кириш

,

учта

боб

,

хулоса

, 80

номдаги

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати

ва

иловалардан

ташкил

топган

.

Иш

109

бетдан

иборат

бўлиб

,

унда

10

та

расм

, 10

та

жадвал

ва

иловалар

келтирилган

.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Диссертациянинг

кириш

қисмида

мавзунинг

долзарблиги

асосланиб

,

ишнинг

мақсади

,

асосий

масалалар

,

илмий

янгиликлар

ва

тадқиқотнинг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

келтирилган

.

Диссертациянинг

асосий

мазмуни

қисқача

ёритилган

.

Биринчи

боб

қаралаётган

объект

ва

ундаги

ахборотлар

оқимининг

тизимли

таҳлили

,

масалани

қуйилиши

,

дастурий

таъминотни

яратиш

босқичлари

ва

объектнинг

информацион

моделлари

,

уларнинг

амалга

ошириш

ва

яратиладиган

тизимнинг

ишончлигига

бағишланган

.

Тадқиқот

ишининг

объекти

бўлган

Марказ

,

ҲБлар

ва

ТМ

узлуксиз

таълим

тизимининг

юқори

малакали

мутахассислар

тайёрлаб

берувчи

бўғини

ҳисобланади

.

Ўрганилаётган

объект

иерархик

кўппоғонали

бошқарув

тизими

бўлиб

уни

учта

поғонага

ажратиш

мумкин

(1-

расм

):

•

Марказ

–

Ўрта

махсус

,

касб

-

ҳунар

таълими

миллий

сиёсатини

бошқарув

жараёнига

тадбиқ

этиш

ва

ишлаб

чиқишга

жавобгар

бўлиб

,

ўзидан

қуйи

органларнинг

фаолиятига

раҳбарлик

қилади

.

•

ҲБ

–

Марказнинг

ҳудудий

дастурларини

амалга

ошириш

ва

яратишга

жавобгар

бўлиб

,

Марказ

ва

ТМ

ўртасида

боғланишни

таъминлаб

беради

.

•

ТМ

–

Марказнинг

фармон

ва

буйруқлари

асосида

ўқув

жараёнини

амалга

оширади

ва

ташкиллаштиради

.

Ҳозирги

вақтда

Марказ

тузилишида

14

та

ҲБ

мавжуд

,

яъни

Қорақалпоғистон

республикаси

,

Тошкент

шаҳри

,

Тошкент

,

Андижон

,

Бухоро

,

8

Жиззах

,

Самарқанд

,

Сирдарё

,

Сурхондарё

,

Навоий

,

Қашқадарё

,

Наманган

,

Фарғона

ва

Хоразм

вилоятлари

ҳамда

уларга

тегишли

бўлган

1536

та

ТМ

мавжуд

.

ТМ

сони

йилдан

йилга

ошиб

бормоқда

.

1-

расм

.

Ўрта

махсус

,

касб

-

ҳунар

таълимининг

иерархик

тузилиши

.

Объектнинг

иерархик

тузилишининг

қуйи

даражаси

бўлган

ТМда

ТМнинг

асосий

маълумотлари

,

ТМ

моддий

техника

базаси

,

ходимлари

,

ўқувчилари

,

ўқув

жараёни

ва

ахборот

ресурс

маркази

бўйича

жараёнлар

бажарилади

.

Ўрта

поғонада

,

яъни

ҲБда

ўзига

қарашли

бўлган

ТМларининг

ўқув

жараёни

,

профессор

-

ўқитувчилар

билан

таъминланганлик

даражаси

,

ахборот

ресурс

маркази

ва

улардаги

мавжуд

адабиётлар

билан

таъминланганлик

даражаси

,

ўқитиш

даражаси

,

ўқувчилар

контингенти

,

бинолари

ва

хоналари

,

мавжуд

лабораториялар

ва

уларнинг

жиҳозланганлик

даражаси

,

моддий

техника

базаси

,

ўқувчиларни

давомати

ва

битирувчиларни

ишга

жойлашиши

бўйича

маълумотлар

кузатиб

борилади

,

ҳисоботлар

оладилар

ва

уларни

бажарилиши

бўйича

уларни

фаолиятини

назорат

қилади

.

Ўз

навбатида

Марказ

бутун

Республика

бўйича

маълумотларни

олиши

лозим

.

Объектлар

орасидаги

маълумотлар

оқими

ТМдан

Марказга

қараб

ҳаракатланади

.

Тизим

ТМ

мониторингини

юритиш

ва

уларни

фаолиятини

баҳолаб

бориш

бўйича

қабул

қилинган

меъёрий

ҳужжатлар

асосида

республикамиздаги

шу

тизимга

уланган

барча

ўрта

махсус

,

касб

-

ҳунар

таълими

муассасалари

мониторингини

юритиши

ҳамда

уларнинг

фаолиятини

баҳолаб

бориши

лозим

.

Шунинг

учун

ҳам

ушбу

бобда

объектлар

орасидаги

маълумотлар

оқими

,

тизимли

таҳлили

,

ҳисоботларни

шакллантириш

ва

қуйилган

масалани

бажариш

учун

дастурий

таъминотни

яратиш

босқичлари

ва

унда

амалга

ошириладиган

ишлар

,

фойдаланувчилар

роллари

(

Марказ

администратори

,

ҲБ

ходими

ва

ТМ

администратори

)

ва

уларнинг

вазифалари

,

маълумотлар

базасининг

реляцион

моделлари

ва

улардаги

муносабатлар

ўртасида

алоқани

амалга

оширувчи

РА

амаллари

келтирилган

.

9

Иккинчи

бобда

тизимни

яратиш

давомида

бўладиган

асосий

олтита

функционал

жараёнлар

(

ТМ

асосий

маълумотлари

,

ТМ

ходимлари

,

ўқувчилари

,

ўқув

жараёни

,

моддий

техника

базаси

,

ахборот

ресурс

маркази

) IDEF(Integrated

Computer Aided Manufacturing Definition)

методологиясидан

фойдаланган

ҳолда

тасвирланган

. IDEF

методологияси

ўрганилаётган

объектни

графикли

тарзда

ифодалашга

асосланган

моделлаштириш

тури

ҳисобланади

. 2-

расмда

IDEF0

методологияси

асосида

тизимининг

асосий

модели

келтирилган

.

Тизимли

таҳлил

натижасида

тизим

учун

учта

фойдаланувчи

роллари

яратилган

:

Марказ

администратори

,

ҲБ

ходими

ва

ТМ

администратори

.

2-

расмдаги

моделда

ТМ

администратори

томонидан

киритилган

“

Маълумотномалар

,

меъёрий

ҳужжатлар

ва

стандартлар

”

ёрдамида

назорат

қилинади

ва

тизим

томонидан

маълумотлар

қайта

ишланади

ҳамда

таълим

ташкилий

бошқарувида

зарур

бўлган

ҳисоботлар

учта

фойдаланувчи

даражасида

олинади

.

Олинган

ҳисоботлар

асосида

қарор

қабул

қилишга

кўмаклашувчи

натижалар

олинади

.

2-

расм

.

Тизим

моделининг

умумий

кўриниши

.

3-

расмда

эса

ТМда

бўладиган

асосий

олтита

жараёнлар

орасидаги

модел

келтирилган

.

Бу

асосий

моделлар

ҳам

ўз

навбатида

қисм

моделларга

бўлинади

.

10

3-

расм

.

А

0

моделининг

бўлиниши

.

4-

расм

.

Ходимнинг

рейтингини

ҳисоблашнинг

когнитив

модели

.

Объектнинг

барча

жараёнларини

таҳлил

қилиб

чиққан

ҳолда

дастурий

таъминотнинг

харитаси

яратилади

.

11

Тизимда

“

Педагоглар

ва

ишлаб

чиқариш

таълими

усталари

фаолияти

рейтингини

аниқлаш

мезонлари

ва

уларни

рағбатлантириш

тартиби

тўғрисида

Муваққат

Низом

”

га

кўра

ходимларни

рейтингини

аниқлашда

фойдаланилган

мезонлар

асосида

унинг

когнитив

модели

ишлаб

чиқилган

(4-

расм

).

Низомга

кўра

ходимларни

рейтингни

когнитив

моделга

11

та

фактор

орқали

ҳисобланади

.

У

i

(i=1..11) -

Низомда

келтирилган

баҳолаш

мезонлари

11

та

факторга

ажратилган

.

Факторлар

эса

ўз

навбатида

қисм

факторларга

бўлинади

(

Х

i

, i=1..180). 11

та

фактор

орқали

ҳосил

қилинган

статистик

маълумотлардан

қарор

қабул

қилишга

кўмаклашувчи

натижалар

олиш

учун

Байес

,

Бернулли

-

Лаплас

,

Максимакс

,

Вальд

,

Савиж

ва

Гурвиц

қарор

қабул

қилиш

критерийлари

таҳлил

қилинган

.

Дастурий

таъминотдаги

маълумотларни

сақлаш

учун

175

та

жадвал

,

атрибутлари

(1-

жадвал

)

ва

уларнинг

реляцион

модели

ишлаб

чиқилган

(5-

расм

).

1-

жадвал

а

0001cl_school_main

жадвалининг

атрибутлари

Жадваллар

устида

РА

амалларидан

фойдаланган

ҳолда

маълумотларни

қайта

ишлаш

алгоритмлари

ишлаб

чиқилган

.

Алгоритмларни

яратишда

РАнинг

танлаш

ёки

чеклаш

,

проекциялаш

,

дек

a

рт

кўпайтма

,

бирлаштириш

,

тўпламлар

айирмаси

,

боғлаш

ва

кесишма

амалларидан

фойдаланилган

.

Қуйида

таълим

муассасаси

паспорти

ҳақидаги

маълумотларни

чиқарувчи

ҳисоботнинг

математик

алгоритми

ва

1

2

3

4

5

6

7

1

7

1

1

2

2

3

3

4

4

5

6

7

7

1

1

2

1

3

1

4

1

2

2

4

2

5

1

6

1

7

1

,..., )

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

{(

|

}

x

x

x

x

x

x

x

x

x

R

R

R

R

R

R

R

r

r r R r

R

r

R

r

R

r

R

r

R

r

r

r

r

r

r

r

r

r

θ

θ

θ

θ

θ

θ

∧

∧

∧

∧

∧

∧

∧

∧

∧

=

∈

∈

∈

∈

∈

∈

ўқувчилар

сонини

жинси

,

ўқитиш

тили

ва

курси

бўйича

аниқловчи

алгоритм

келтирилган

.

№

Field

Type Name

Is Default Constr F.k

pk

1

ТМ

коди

Int

School_id_main

N

а

0001c_school_mai

n.School_id_main

Pk

2

ТМ

телефони

номери

VC(20)

school_telefon Y

3

ТМ

нинг

веб

–

саҳифаси

VC(20) school_homepage

Y

4

ТМга

асос

солинган

йил

Int

school_founded

N

5

ТМ

қурилган

йили

Int

school_builded

N

6

ТМ

реконструкция

қилинган

йили

Int school_modernized

Y

7

ТМ

қуввати

Int(4)

school_capacity

N

8

Ўқув

смен

a

лари

сони

Int(1)

school_shift_work

N

9

Газ

таъминоти

мавжудми

С

(1) school_gas_supply

N

Y

{Y,N}

10

Иситиш

таъминоти

тури

?

С

(1) school_heating_sys

tem

N M

{M,A}

11

Интернет

тармоғига

уланганми

C(1) school_internet N

Y

{Y,N}

12

ТМ

индекси

Int

(7)

city_zip_code

N

13

Электрон

почтаси

VC(20)

School_email Y

14

Факси

VC(20)

School_faks

Y

12

1

5

8

9

10

10

1

9

5

9

2

1

1

5

5

8

8

9

9

10

10

5

1

9

4

10

5

8

1

9

2

1

1

9

3

10

8

9

1

9

2

9

5

10

4

( [ ],

( [ ]),

( [ ])

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ] "

"

[ ] "

"

[

{(

|

|

Count

x Count

x

Count

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Uqtil

x

Kurs

x

R

R

R

R

R

r

r

r

r R r

R

r

R

r

R

r

R

r

r

r

r

r

r

r

r

r

r

r

r

θ

θ

θ

θ

θ

θ

θ

∧

∧

∧

∧

∧

∧

∧

∧ ∧

∧

∧ ∧

∧

∧

=

∈

∈

∈

∈

∈

] "

"

}

Jinsi

θ

5-

расм

.

ТМ

паспортининг

реляцион

модели

.

Бунда

,

]

[

x

r

–R

муносабатнинг

элементи

,

]

[

]

[

1

2

1

1

x

r

x

r

θ

-

1

R

ва

2

R

муносабатлар

орасидаги

чеклаш

,

]

[

]

[

1

3

1

2

x

r

x

r

Λ

-

муносабат

элементлари

орасидаги

боғланиш

3

2

R

R

.

Ушбу

алгоритмлар

асосида

тизимнинг

функционал

вазифасини

амалга

оширувчи

процедура

ва

функциялар

ишлаб

чиқилади

.

Учинчи

боб

ДТнинг

тузилиши

,

унинг

модулларини

таснифи

,

дастурий

таъминотга

қуйилган

техник

ва

дастурий

талаблар

ҳамда

ундан

фойдаланиш

бўйича

қўлланмани

ёзишга

бағишланган

.

ДТнинг

модуллари

бир

-

бири

билан

чамбарчас

боғлиқ

бўлиб

ягона

тизимни

ҳосил

қилади

(6-

расм

).

ДТнинг

фойдаланувчи

интерфейси

барча

учун

қулай

бўлган

кўринишда

яратилган

.

Киритилган

маълумотлар

асосий

модуллар

ёрдамида

қайта

ишланиб

учта

фойдаланувчи

томонидан

олинадиган

ҳисоботларни

шакллантиради

.

Олинган

ҳисоботлардан

ТМ

мониторингини

юритиш

ва

уларни

фаолиятини

баҳолаб

боришга

кўмаклашувчи

натижаларни

олишда

қарор

қабул

қилиш

критерийларидан

фойдаланилган

.

Бу

критерийларни

амалга

оширувчи

алоҳида

модуллар

ишлаб

чиқилган

.

Бу

модуллардан

ходимларни

рейтинги

ва

талабаларни

давоматини

ҳисоблашда

фойдаланилган

.

13

6-

расм

.

Тизим

асосий

модуллари

орасидаги

боғланишлар

.

Бунда

хусусий

холда

10

та

ходимнинг

рейтинг

балларидан

фойдаланилган

(2-

жадвал

).

Ушбу

олинган

рейтинг

балларига

қарор

қабул

қилиш

критерийлари

модулларини

қўлланган

ҳолда

қуйидаги

натижалар

олинган

(3-

жадвал

).

14

2-

жадвал

Ходимларни

тўплаган

рейтинг

баллари

Мезонлар

Ходим

коди

У

1

У

2

У

3

У

4

У

5

У

6

У

7

У

8

У

9

У

10

У

11

1

180 250 220 300

80 75 80 130 250 90 -20

2

120 200 150 240

64 85 50 100 200 70 -80

3

100 220 178 180

90 90 80 120 230 110 -30

4

150 280 190 220

70 80 60 110 180 100 -50

5

130 270 188 320

80 95 70 160 240 150 -20

6

200 300 250 360

120 90 90 130 220 180 -20

7

230 340 280 320

110 100

80 120 260 160 -10

8

250 300 260 330

120 110 100

90 280 170 0

9

280 240 220 300

140 100 120 110 300 180 0

10

280 290 300 270

160 120 150 160 240 200 0

3-

жадвал

Рейтинг

натижаларига

қарор

қабул

қилиш

критерийларни

қўлланиши

Байес

10

/

1

=

j

p

Бернулли

-

Лаплас

n=10

Вальд

(

максимин

)

Максимакс

Гурвиц

3

.

0

=

λ

Савиж

(

минимакс

)

Ходим

коди

0

~

k

f

Ўрни

(

ранг

)

0

~

k

f

Ўрни

(

ранг

)

0

~

k

f

Ўрни

(

ранг

)

0

~

k

f

Ўрни

(

ранг

)

0

~

k

f

Ўрни

(

ранг

)

0

~

k

f

Ўрни

(

ранг

)

1

147.27

7

147.27

7

-35

8

300

6

199.5

6

110

5

2

109

10

109

10

-80

10

240

9

144

10

165

2

3

124.36

9

124.36

9

-30

7

230

10

152

9

185

1

4

126.82

8

126.82

8

-50

9

280

8

181

8

140

4

5

153

6

153

6

-20

4

320

4

218

4

155

3

6

176.27

5

176.27

5

-25

6

360

1

244.5

1

85

8

7

181.82

3

181.82

3

-10

3

340

2

235

2

65

9

8

183.64

2

183.64

2

-5

1

330

3

229.5

3

55

10

9

181.09

4

181.09

4

-8

2

310

5

214.6

5

100

6

10

194.09

1

194.09

1

-25

5

290

7

195.5

7

90

7

Ушбу

олинган

натижаларнинг

ранглардан

келиб

чиққан

ҳолда

энг

яхши

кўрсаткичга

эга

бўлган

ходимни

аниқлаш

мумкин

.

Байес

,

Бернулли

-

Лаплас

,

Вальд

,

Максимакс

,

Савидж

ва

Гурвиц

критерийлари

асосида

энг

кичик

бўлган

ходимни

ранги

Борд

процедурасига

кўра

аниқланади

(4-

жадвал

).

Демак

4-

жадвалдан

кўриниб

турибдики

,

энг

яхши

натижага

коди

8

ва

7

бўлган

ходимлар

эришган

.

Бу

натижалар

қарор

қабул

қилишда

кўмаклашиш

имконини

беради

.

Давомат

аниқлашда

ҳам

ушбу

модуллардан

фойдаланилган

.

Юқорида

таъкидланганидек

,

тизимда

уч

хил

турдаги

фойдаланувчи

яратилган

бўлиб

,

уларнинг

ҳуқуқлари

концепцияси

ишлаб

чиқилган

.

Ҳар

бир

фойдаланувчи

киритилган

маълумотлар

асосида

ҳисоботларни

олиш

имконига

эга

.

ТМ

администратори

–

жорий

ТМ

бўйича

,

ҲБ

–

ўз

ҳудудига

тегишли

бўлган

15

ТМ

бўйича

умумлашган

ҳисоботларни

ва

Марказ

бутун

Республика

бўйича

умумлашган

ҳисоботларни

олиш

имконига

эга

.

4-

жадвал

Рейтинг

натижаси

Ходим

коди

Ўрни

(

Ранг

)

8

21

7

22

6

26

9

26

5

27

10

28

1

39

3

45

4

45

2

51

Диссертациянинг

иловалар

Ўзбекистон

Республикаси

Давлат

патент

идораси

томонидан

яратилган

дастурнинг

расмий

рўйхатдан

ўтказилганлиги

тўғрисидаги

гувоҳнома

,

дастурни

тадбиқи

бўйича

далолатномалар

,

МБ

жадваллари

,

уларнинг

атрибутлари

ва

жадвалларнинг

реляцион

моделлари

келтирилган

.

ХУЛОСА

1.

Ўрта

махсус

,

касб

-

ҳунар

таълими

муассасалари

бошқарувидаги

жараёнлар

,

яъни

унинг

институцион

Марказ

, 14

та

ҲБ

ва

ТМларга

бўлиниши

тизимли

таҳлил

қилинди

,

бу

асосда

улар

орасидаги

маълумотлар

оқимидан

стандарт

ва

стандарт

бўлмаган

ҳисоботлар

олиш

жараёнлари

формаллаштирилди

.

2.

Тизимли

таҳлил

натижалари

асосида

дастурий

таъминотни

яратиш

босқичлари

,

асосий

жараёнларни

(

ТМнинг

асосий

маълумотлари

,

моддий

техника

базаси

,

ходимлари

,

ўқувчилари

,

ўқув

жараёни

ва

ахборот

ресурс

маркази

)

ва

уларнинг

қисм

жараёнларини

информацион

модели

IDEF0

методологиясидан

фойдаланган

ҳолда

ишлаб

чиқилди

.

Фойдаланувчилар

ҳуқуқлари

концепцияси

ишлаб

чиқилиб

,

Марказ

администратори

,

ҲБ

ходими

ва

ТМ

администратори

вазифалари

аниқланди

.

3.

Таълим

муассасаси

ходимлари

рейтингини

аниқлашда

фойдаланувчи

“

Педагоглар

ва

ишлаб

чиқариш

таълими

усталари

фаолияти

самарадорлигини

(

рейтингини

)

аниқлаш

мезонлари

ва

уларни

рағбатлантириш

тартиби

тўғрисида

Муваққат

Низом

”

асосида

рейтингни

ҳисоблашда

фойдаланувчи

когнитив

модел

қурилди

.

4.

Информацион

модел

асосида

жараёнларни

амалга

оширувчи

МБнинг

175

та

жадвали

ва

уларнинг

атрибутлари

яратилди

.

Жадваллар

орасидаги

боғланишларни

амалга

оширувчи

тизим

фойдаланувчилари

,

ТМ

қарашли

вазирликлар

ва

улар

тайёрлайдиган

мутахассисликлар

,

ТМ

бино

ва

иншоотлари

,

ТМ

фан

хоналари

,

ўқув

лабораториялари

ва

устахоналари

ҳамда

16

уларнинг

жиҳозланиши

,

ТМ

ахборот

ресурс

маркази

,

ТМнинг

ижтимоий

ҳимояга

муҳтож

ўқувчилар

ва

уларнинг

қўллаб

-

қувватланиши

,

ТМда

ўқув

жараёнини

ташкил

этилиши

,

ТМ

ишлаб

чиқариш

амалиётлари

,

ТМ

ўқувчиларнинг

фан

олимпиадалари

,

маънавий

-

маърифий

тадбирлар

ва

кўрик

-

танловлардаги

иштироки

,

ТМ

ўқувчиларининг

фанлардан

ўзлаштириши

ва

давомати

,

ТМ

битирувчилари

ва

уларнинг

меҳнат

бозоридаги

ўрни

ва

ТМ

ходимларининг

илмий

тадқиқот

ишларининг

реляцион

моделлари

ишлаб

чиқилди

.

5.

Реляцион

моделлар

устида

РА

амалларидан

фойдаланган

ҳолда

алгоритмлар

ишлаб

чиқилди

.

Улар

асосида

автоматлаштирилган

ахборот

тизимининг

функционал

модуллари

ва

Марказ

,

ҲБ

ва

ТМнинг

мониторингини

юритувчи

ва

уларни

фаолиятини

баҳолаб

борувчи

дастурий

таъминот

ишлаб

чиқилди

.

Яратилган

дастурий

таъминот

Марказ

,

ҲБ

ва

ТМ

бўйича

керакли

ҳисоботларни

оператив

равишда

олиш

имкониятини

яратади

.

6.

Қарор

қабул

қилиш

критерийларини

(

Байес

,

Бернулли

-

Лаплас

,

Максимакс

,

Вальд

,

Савиж

ва

Гурвиц

критерийлари

ва

Борд

процедураси

)

қўллаган

ҳолда

олинган

ҳисоботлар

Марказ

,

ҲБ

ва

ТМ

ташкилий

бошқаруви

фаолиятини

баҳолашга

имкон

беради

ва

пировард

натижада

қарор

қабул

қилишга

кўмаклашади

.

ЭЪЛОН

ҚИЛИНГАН

ИШЛАР

РЎЙХАТИ

1.

Назиров

Ш

.

А

.,

Сайфиев

Ж

.,

Рахманов

Қ

.

С

.

Ўзбекистон

республикаси

ўрта

махсус

ва

касб

–

ҳунар

таълим

муассасаларида

электрон

мониторинг

ва

баҳолаш

тизими

дастурий

таъминотини

яратиш

масалалари

//

Узб

.

журнал

«

Проблемы

информатики

и

энергетики

».-

Ташкент

, 2007.,-

№

5-6. -

С

. 60-65.

2.

Рахманов

Қ

.

С

.

Ўрта

махсус

ва

касб

-

ҳунар

таълими

муассасаларининг

мониторинг

ва

баҳолаш

информацион

тизимини

IDEF0

методологияси

асосида

моделлаштириш

//

ТАТУ

хабарлари

. –

Тошкент

, 2008., -

№

2. - 101-106

б

.

3.

Назиров

Ш

.

А

.,

Рахманов

Қ

.

С

.

Сайфиев

Ж

.

Ф

.

Ўзбекистон

Республикаси

ўрта

махсус

ва

касб

-

ҳунар

таълими

муассасалари

электрон

мониторинги

ва

баҳолаш

тизими

//

Ўзбекистон

Республикаси

Давлат

патент

идораси

.

Гувоҳнома

№

DGU 01511. 25.03.2008

й

.

4.

Nazirov Sh.A., Raxmanov Q.S., Alaev R. O’rta Maxsus kasb-hunar ta’limi

muassasalari elektron monitoring va baholash tizimining dasturiy ta’minoti //

Современные

проблемы

математики

,

механики

и

информационных

технологий

:

Материалы

республиканской

научной

конференции

посвященной

90-

летнему

юбилею

Национального

Университета

Узбекистана

. 8

мая

2008. -

Ташкент

,

2008. -

С

. 353-355.

5.

Nazirov Sh. A., Rakhmanov K.S. Reports System of Monitoring and an

Estimation of Educational Institutions of Average-Special Vocational // International
Conference on IT Promotion in Asia 2008. September 22-26, 2008. - Tashkent
University of IT, Tashkent, Uzbekistan. 2008.- p. 91-95.

6.

Назиров

Ш

.

А

.,

Рахманов

К

.

С

.

Основные

задачи

электронной

системы

мониторинга

и

оценки

для

средне

-

специальных

и

профессиональных

учебных

17

заведений

//

Совместный

выпуск

Узбекского

журнала

«

Проблемы

информатики

и

энергетики

»,

сборника

научных

трудов

«

Вопросы

вычислительной

и

прикладной

математики

»

современное

состояние

и

пути

развития

информационных

технологий

республиканской

научно

-

технической

конференции

: 23-25

сентября

2008.

Ташкент

, 2008. -

С

. 220-223.

7.

Назиров

Ш

.

А

.,

Рахманов

К

.

С

.

Автоматизированная

система

для

мониторинга

и

оценки

для

образовательных

учреждений

//

Проблемы

подготовки

специалистов

высшего

профессионального

образования

в

XXI

веке

:

прошлое

,

настоящее

и

будущее

:

Материалы

Международной

научно

-

практической

конференции

: 23-25

апреля

2009. -

Шымкент

, 2009. -

С

. 294-297.

8.

Рахманов

К

.

С

.

Модуль

определения

посещаемости

системы

мониторинга

и

оценки

//

Вычислительные

технологии

и

математическое

моделирование

:

материалы

республиканской

научной

конференции

: 27-30

апреля

2009.-

Ташкент

, 2009. –

С

. 86.

9.

Nazirov Sh.A., Ra

х

manov Q.S. O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalari

monitoringi va ularni faoliyatini baholab boruvchi tizimni qo’llanishi //

Амалий

математика

ва

информацион

технологияларнинг

долзарб

муаммолари

–

Ал

Хоразмий

2009

Халқаро

конференцияси

: 18-21

сентябр

2009. –

Тошкент

, 2009. -

185-186

б

.

10.

Назиров

Ш

.

А

.,

Рахманов

Қ

.

С

.,

Сайфиев

Ж

..,

Асқаров

Б

.,

Умаров

А

.

Ўзбекистон

республикаси

Фанлар

академияси

электрон

мониторинг

(

электрон

мониторинг

)

тизимининг

инфологик

моделини

ишлаб

чиқиш

//

Шу

ерда

. - 281-

285

б

.

11.

Рахманов

К

.

С

.

Алгоритмы

обработки

данных

системы

мониторинга

и

оценки

средне

-

специальных

образовательных

учреждений

// The 4th

International Conference on Application of information and communication
technologies 12-14 october 2010.- Tashkent, Uzbekistan. 2010.– P. 165-167.

12.

Назиров

Ш

.

А

.,

Сайфиев

Ж

.

Ф

.,

Рахманов

К

.

С

.

Описание

автоматизирующих

объектов

системы

мониторинга

и

оценки

Академии

наук

//

Материалы

международной

научной

конференции

Инновация

2010: 21-23

октября

2010. -

Ташкент

, 2010. - C. 288-289.

13.

Назиров

Ш

.

А

.,

Сайфиев

Ж

.

Ф

.,

Рахманов

К

.

С

.

Цели

и

задачи

системы

мониторинга

и

оценки

в

системе

Академии

наук

//

Шу

ерда

- C. 286-287.

14.

Рахманов

Қ

.

С

.

Таълим

муассасалари

рейтингини

баҳолашда

статистик

мезонлар

//

ТАТУ

хабарлари

. -

Тошкент

, 2010. -

№

4. - 69-76

б

.

15.

Назиров

Ш

.

А

.,

Рахманов

Қ

.

С

.

Қарор

қабул

қилишга

кўмаклашувчи

алгоритмлар

ва

уларни

ҳисоблаш

усуллари

//

Халқ

хўжалиги

тармоқларида

жараёнларни

математик

моделлаштириш

ва

бошқариш

муаммолари

:

Республика

илмий

-

амалий

анжумани

. 22-23

апрел

2011

й

. -

Қарши

, 2011. - 297-

300

б

.