Mathematical and automated software system to identify indicators of oil and gas fields

Abstract

Subject of research: multi-phase filtration of fluids in porous media.
Purpose of work: The development of computational algorithms and their basis the creation of mathematical software an automated system of calculating oil and gas fields.
Methods of research: methods of computational mathematics, mathematical modeling, development and testing of software systems.
The results achieved and their novelty: investigated mathematical models and developed computational algorithms for solving the problems of filtration of multi-phase fluids in porous media; developed software an automated system for solving the problems of filtration of multi -phase fluids in porous media; conducted computational experiments to calculate main indicators of oil and gas fields.
Practical value: proposed mathematical and special software that allows us to development and quickly carry out serial calculations to predict the main indicators of oil and gas fields.
Degree of embed and economic affectivity: The developed software is protected by certificate of evidence of the Agency for Intellectual Property of the Republic of Uzbekistan, № DGU 02001. The software tool implemented in the "Mubarak neftgaz" and showed its cost-effectiveness.
Field of application: The developed method of calculation and software tools allow us to investigate the development of the oil and gas fields, theoretical positions and research findings can be used to delivery special courses for undergraduate and master students on specialty "Mathematical and software of computers, computer systems and networks."

Source type: Abstracts
Years of coverage from 1992
inLibrary
Google Scholar
Branch of knowledge
CC BY f
1-24
28

Downloads

Download data is not yet available.
To share
Nazirova Э. (1970). Mathematical and automated software system to identify indicators of oil and gas fields. Catalog of Abstracts, 1(1), 1–24. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/42700
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Abstract

Subject of research: multi-phase filtration of fluids in porous media.
Purpose of work: The development of computational algorithms and their basis the creation of mathematical software an automated system of calculating oil and gas fields.
Methods of research: methods of computational mathematics, mathematical modeling, development and testing of software systems.
The results achieved and their novelty: investigated mathematical models and developed computational algorithms for solving the problems of filtration of multi-phase fluids in porous media; developed software an automated system for solving the problems of filtration of multi -phase fluids in porous media; conducted computational experiments to calculate main indicators of oil and gas fields.
Practical value: proposed mathematical and special software that allows us to development and quickly carry out serial calculations to predict the main indicators of oil and gas fields.
Degree of embed and economic affectivity: The developed software is protected by certificate of evidence of the Agency for Intellectual Property of the Republic of Uzbekistan, № DGU 02001. The software tool implemented in the "Mubarak neftgaz" and showed its cost-effectiveness.
Field of application: The developed method of calculation and software tools allow us to investigate the development of the oil and gas fields, theoretical positions and research findings can be used to delivery special courses for undergraduate and master students on specialty "Mathematical and software of computers, computer systems and networks."


background image

ЎЗБЕКИСТОН

АЛОҚА

ВА

АХБОРОТЛАШТИРИШ

АГЕНТЛИГИ

ТОШКЕНТ

АХБОРОТ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

УНИВЕРСИТЕТИ



Қўлёзма

ҳуқуқида

УДК

681.3








НАЗИРОВА

ЭЛМИРА

ШОДМОНОВНА

НЕФТ

-

ГАЗ

КОНЛАРИ

КЎРСАТКИЧЛАРИНИ

АНИҚЛОВЧИ

АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН

ТИЗИМНИНГ

МАТЕМАТИК

ВА

ДАСТУРИЙ

ТАЪМИНОТИ


05.13.11 –

Ҳисоблаш

машиналари

,

мажмуалари

ва

компьютер

тармоқларининг

математик

ва

дастурий

таъминоти




Техника

фанлари

номзоди

илмий

даражасини

олиш

учун

тақдим

этилган

диссертация

А

В

Т

О

Р

Е

Ф

Е

Р

А

Т

И







Тошкент

– 2012


background image

2

Иш

Тошкент

ахборот

технолгиялари

университетида

бажарилган

Илмий

раҳбар

-

физика

-

математика

фанлари

доктори

,

академик

Абуталиев

Фарадей

Басирович

Расмий

оппонентлар

:

техника

фанлари

доктори

Равшанов

Нормухаммад

техника

фанлар

номзоди

,

доцент

Ходиев

Шухрат

Илхомович


Етакчи

ташкилот

-


Тошкент

давлат

техника

университети


Ҳимоя

Тошкент

ахборот

технологиялари

университети

ҳузуридаги

Д

.001.25.01

рақамли

ихтисослашган

кенгашнинг

«___» ________ 2012

й

.

соат

____

да

ўтадиган

мажлисида

бўлади

.

Манзил

: 100202,

Ташкент

ш

.,

А

.

Темур

кўчаси

,

108.


Диссертация

билан

Тошкент

ахборот

технологиялари

университетининг

кутубхонасида

танишиш

мумкин

.


Автореферат

«___» ________ 2012

йилда

тарқатилди

.













Ихтисослашган

кенгаш

илмий

котиби

Зайнидинов

Х

.

Н

.


background image

3

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

УМУМИЙ

ТАСНИФИ

Мавзунинг

долзарблиги

.

Ўзбекистон

Республикаси

иқтисодининг

жадал

ривожланишида

нефт

-

газ

саноати

муҳим

аҳамиятга

эга

.

Шунга

кўра

аниқ

бир

нефт

-

газ

объектининг

ишлашини

математик

моделлаштиришда

илмий

асосланган

усуллардан

фойдаланиб

ҳисоблаш

тажрибаларини

ўтказиш

учун

нефт

ва

газ

қатламларида

уларнинг

ностандарт

ҳаракатланиш

жараёнини

тадқиқ

қилиш

ва

улардан

самарали

фойдаланишнинг

муаммога

йўналтирилган

автоматлаштирилган

тизимларини

яратиш

муҳим

омил

бўлиб

хизмат

қилади

.

Ғовак

мухитларда

ҳар

хил

физик

холатга

эга

бўлган

кўп

фазали

суюқликлар

ностандарт

фильтрланиш

жараёнини

лойиҳалаш

,

башорат

қилиш

ва

нефт

-

газ

конлари

ишлашини

таҳлил

қилиш

муаммоси

катта

қизиқиш

уйғотади

,

нимагаки

,

математик

моделлаштириш

усуллари

муваффақиятли

қўлланилади

,

чунки

унинг

интеллектуал

ядроси

бўлган

учлик

,

яъни

«

модель

-

алгоритм

-

дастур

»

кўринишида

эканлигидадир

.

Бу

учлик

объект

билан

бирлаштирилса

,

натижада

қуйидаги

занжирни

объект

-

модель

-

алгоритм

-

дастур

-

ҳисоблаш

тажрибаси

ҳосил

қилиш

мумкин

.

Диссертация

ишининг

тадқиқот

объекти

нефт

газ

конлари

ишлашини

башорат

ва

таҳлил

қилишнинг

автоматлаштирилган

тизими

учун

математик

ва

дастурий

таъминотини

яратишдир

.

Кўп

фазали

суюқликларнинг

ғовак

муҳитда

оқиб

ўтишининг

математик

модели

хусусий

хосилага

эга

бўлган

бошланғич

ва

чегаравий

шартларни

қаноатлантирувчи

ночизиқли

дифференциал

тенгламалар

тизимига

келади

,

уларнинг

аналитик

ечимини

топиш

ҳар

доим

ҳам

мумкин

бўлавермайди

.

Бундай

ҳолларда

муаммога

йўналтирилган

автоматлаштирилган

тизимни

яратиш

учун

назарий

асос

бўлган

мос

сонли

усуллар

ва

алгоритмларга

асосланган

дастурий

таъминотни

ишлаб

чиқиш

керак

бўлади

.

Ҳозирги

вақтда

ишлаб

чиқариш

саноатининг

тармоқлари

учун

дастурий

таъминотни

яратиш

долзарб

ҳисобланади

.

Компьютер

технологияларини

ривожлантириш

учун

асосий

маблағ

алгоритм

ва

дастурларни

яратишга

сарфланади

.

Ҳозирги

вақтда

чуқур

илмий

салоҳиятсиз

ғовак

муҳитларда

ностандарт

жараёнларни

тадқиқот

қилиш

,

қўйилган

масалаларни

ечиш

ва

уларнинг

математик

моделларини

қуриш

,

ҳамда

унга

мос

дастурий

маҳсулотларни

яратиб

бўлмайди

.

Компьютерда

масалаларни

ечиш

,

уларнинг

физик

ва

математик

моделларини

тадқиқ

қилиш

,

масалаларни

ечиш

усулларини

қайта

ишлаш

,

унга

мос

алгоритм

ва

дастурларни

яратиш

,

ҳамда

олинган

натижаларни

текшириш

ва

таҳлил

қилиш

катта

ҳажм

талаб

этади

.

Тизимли

дастурни

яратиш

жуда

ҳам

мураккаб

жараён

бўлиб

,

кўп

меҳнат

талаб

этади

ва

у

қуйидаги

жараёнлардан

ташкил

топади

:

ечиладиган

масалалар

синфларининг

тавсифи

;

ечиладиган

масалалар

синфининг

алгоритмларини

модулли

таҳлили

;

кирувчи

дастурий

тилларни

қайта

ишлаш

(

мураккаб

тармоқлар

учун

муаммога

йўналтирилган

тизим

);

функционал

ва

модулли

тизимларни

яратиш

тизимлари

;

созловчи

ва

тестловчи

модуллар

ва

унга

тўла

мос

келувчи

муаммога

йўналтирилган

тизимлар

;

тизимларни

текшириш

ва

уларнинг

ишончлилигини

таъминлаш

.

Ҳар

бир

юқорида

кўрсатилган

жараёнларни

амалга

ошириш

учун

мос

усуллар

ва

дастурий

технологиялар

қўлланилади

.


background image

4

Шунга

кўра

,

математик

моделлар

,

самарали

алгоритмлар

ва

уларнинг

базаларида

муаммога

йўналтирилган

дастурий

комплексларни

ишлаб

чиқиш

,

турли

соҳалар

учун

масалалар

тўпламини

ечишга

мўлжалланган

тизимлар

яратиш

-

замонавий

ахборот

технологиялар

,

ҳамда

фундаментал

ва

амалий

илмий

тадқиқотлар

учун

марказий

йўналиш

ҳисобланиб

,

илмий

ишнинг

долзарблигини

белгилайди

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

Сўнги

вақтларда

фанлардаги

кенг

кўламли

ўзгаришлар

ғовак

муҳитларда

суюқликлар

фильтрланиш

масалаларини

ечишда

автоматлаштиришга

эришилди

.

А

.

А

.

Дородницин

,

А

.

Н

.

Тихонов

,

А

.

А

.

Самарский

,

Н

.

Н

.

Яненко

,

Г

.

И

.

Марчук

,

Ф

.

Б

.

Абуталиев

ва

бошқа

бир

қатор

олимлар

томонидан

фильтрация

чегаравий

масалаларини

ечиш

учун

етарлича

асосланган

сонли

усуллар

ва

улар

сонли

моделларини

яратишга

муваффақ

бўлинди

.

Модулли

принципга

асосланган

айрим

чегаравий

масалаларни

ечишни

автоматлаштириш

муаммолари

В

.

К

.

Кабулов

,

А

.

Н

.

Коновалов

,

В

.

Л

.

Рвачев

,

А

.

Н

.

Шевченко

,

А

.

А

.

Самарский

,

Н

.

Н

.

Яненко

ва

бошқа

олимлар

ишларида

келтириб

ўтилган

.

Юқорида

номлари

зикр

этилган

муаллифлар

ишларида

икки

ва

уч

фазали

суюқлик

ва

газларнинг

ғовак

муҳитларда

стационар

бўлмаган

фильтрланиш

жараёни

учун

икки

ўлчамли

масалаларни

ечиш

тўлиқ

қаралмаган

.

Диссертация

ишининг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режалари

билан

боғлиқлиги

.

Диссертация

иши

Тошкент

ахборот

технологиялари

университетининг

«

Олий

математика

»

кафедрасида

01.07.2007-31.12.2011

йилларда

Ўзбекистон

республикаси

Вазирлар

маҳкамаси

қошидаги

илмий

ишларни

мувофиқлаштириш

давлат

комитети

томонидан

берилган

№БВ

-

Ф

1-

018 «

Мураккаб

тизимларни

математик

моделини

амалга

ошириш

ва

қайта

ишлаш

,

ҳамда

ноаниқ

маълумотларда

уларни

бошқариш

»

мавзусида

бажарилган

.

Тадқиқот

мақсади

.

Ҳисоблаш

алгоритмларини

қайта

ишлаш

ва

унинг

асосида

нефт

-

газ

конлари

асосий

кўрсаткичларини

ҳисобловчи

автоматлаштирилган

тизимнинг

математик

ва

дастурий

таъминотини

яратиш

.

Тадқиқот

вазифалари

.

Қўйилган

мақсадни

амалга

ошириш

учун

қуйидаги

вазмфаларни

бажариш

талаб

этилади

:

ғовак

муҳитларда

кўп

фазали

суюқликларнинг

ностационар

фильтрланиш

жараёнини

тадқиқ

қилиш

,

чегаравий

масалаларини

қуриш

ва

қулай

ишлатиладиган

алгоритмларни

ишлаб

чиқиш

;

модулли

таҳлил

базаси

асосида

ғовак

мухитларда

кўп

фазали

суюқликларнинг

ностационар

фильтрланиш

жараёнлари

масаласини

ечиш

алгоритмининг

дастурлаш

жараёнини

формаллаштириш

;

нефт

газ

қатламларининг

информацион

моделини

қуриш

методикасини

ишлаб

чиқиш

ва

кўп

фазали

суюқликлар

фильтрланиш

қатламини

характерловчи

маълумотлар

базасини

қуриш

;

автоматлаштирилган

тизимининг

функционал

ва

бошқарув

модулларини

ишлаб

чиқиш

,

фойдаланувчи

интерфейси

ва

автоматлаштирилган

тизимларнинг

дастурий

таъминотини

тестловчи

усулларини

яратиш

;


background image

5

ғовак

мухитларда

икки

(

нефт

-

газ

)

ва

уч

(

газ

-

нефт

-

сув

)

фазали

суюқликлар

ностандарт

фильтрланиши

жараёнинг

математик

модели

,

алгоритм

ва

дастурий

таъминотнинг

адекватлигини

тадқиқ

қилиш

бўйича

ҳисоблаш

тажрибаларини

ўтказиш

.

Тадқиқот

объекти

ва

предмети

.

Тадқиқот

объекти

ғовак

муҳитларда

кўп

фазали

суюқликларнинг

фильтрланиши

.

Тадқиқот

предмети

ғовак

мухитларда

кўп

фазали

газлар

ва

суюқликлар

фильтрланишининг

ностандарт

жараёнларини

тадқиқ

қилиш

учун

муаммога

йўналтирилган

дастурий

тизимни

яратиш

.

Тадқиқот

методлари

.

Диссертация

ишида

ҳисоблаш

математикаси

,

математик

моделлаштириш

ва

дастурий

тизимни

тестлаш

усулларидан

фойдаланилган

.

Тадқиқот

фарази

.

Ишлаб

чиқилган

алгоритм

ва

дастурий

тизим

ғовак

муҳитда

суюқликларнинг

ностационар

фильтрланиш

жараёнининг

мураккаб

масаларини

ечиш

самадорлигини

оширади

ва

уни

автоматлаштириш

имконини

беради

.

Бундан

ташқари

нефт

газ

конлари

асосий

кўрсаткичларини

ҳисоблашнинг

автоматлаштирилган

тизимларини

лойиҳалаш

учун

асос

бўлиб

хизмат

қилади

.

Ҳимояга

олиб

чиқиладиган

асосий

холатлар

:

Ғовак

мухитларда

кўп

фазали

суюқликлар

ностационар

фильтрланиш

жараёнини

сонли

моделлаштириш

ва

ҳисоблаш

алгоритмларини

яратиш

,

ҳамда

уларни

ШЭҲМда

амалга

ошириш

.

Ғовак

мухитларда

кўп

фазали

суюқликлар

фильтрланиш

масаласини

ечиш

учун

формаллашган

дастурлаш

жараёнининг

методикасини

ва

қатлам

характеристикаси

,

ҳамда

фильтрация

соҳаси

конфигурацияси

ҳақида

маълумотлар

базасини

яратиш

.

Нефт

газ

конлари

ишлашининг

асосий

кўрсаткичларини

ҳисоблашнинг

автоматлаштирилган

тизими

учун

алгоритм

ва

датурий

таъминотини

,

муаммога

йўналтирилган

тизим

ва

улар

модулларини

тестлаш

методикасини

,

ҳамда

ундан

фойдаланиш

қўлланмасини

яратиш

.

Ишлаб

чиқилган

муаммога

йўналган

тизимнинг

алгоритмлар

ва

дастурий

таъминотнинг

корректлиги

ва

самаралилигини

,

ҳамда

ҳаққонийлигини

боҳолаш

учун

ҳисоблаш

тажрибаларини

ташкил

қилиш

методикасини

яратиш

.

Илмий

янгилиги

.

Ҳисоблаш

алгоритмлари

,

лойихалаш

усуллари

ҳамда

ғовак

мухитларда

кўп

фазали

суюқликлар

ностационар

фильтрланиш

жараёнларини

тадқиқ

қилиш

учун

муаммога

йўналтирилган

тизимни

яратиш

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Тадқиқотнинг

илмий

аҳамияти

-

ҳ

овак

муҳитларда

кўп

фазали

суюқликлар

фильтрланиши

масаласини

ечишнинг

ҳисоблаш

алгоритмини

ишлаб

чиқиш

,

ҳамда

замонавий

дастурлаш

технологияси

базалари

асосида

муаммога

йўналтирилган

дастурий

тизимини

яратиш

.

Тадқиқотнинг

амалий

аҳамияти

нефт

-

газ

конлари

ишлашининг

асосий

кўрсаткичларни

башорат

қилишнинг

тезкор

қатор


background image

6

ҳисоблаш

тажрибаларини

ўтказиш

учун

махсус

математик

ва

дастурий

таъминотни

тавсия

этиш

.

Натижаларнинг

жорий

қилиниши

.

Қулай

дастурий

тизим

ва

ҳисоблашлар

учун

яратилган

қўлланма

мавжуд

нефт

-

газ

конларини

қазишни

тадқиқ

қилишда

қўлланилади

.

Назарий

қисм

ва

олинган

натижалардан

математик

моделлаштириш

ва

ахборот

тизимлари

йўналишидаги

магистр

ва

бакалавриатура

талабаларини

ўқитишда

фойдаланиш

мумкин

. “

Ғовак

муҳитларда

кўп

фазали

суюқликлар

ностационар

фильтрланиш

жараёнини

математик

моделлаштириш

учун

дастурий

воситалар

мажмуаси

” “

Муборак

нефт

-

газ

ташкилотида

расмийлаштирилган

ва

тегишли

хужжат

олинган

.

Ишнинг

синовдан

ўтиши

(

апробацияси

).

Диссертация

ишининг

асосий

натижалари

қуйидаги

халқаро

ҳамда

республика

миқёсидаги

илмий

анжуманларда

маъруза

ва

муҳокама

қилинган

:

Республика

илмий

-

техник

конференцияси

Информационно

-

коммуникационные

технологии

в

области

обучения

,

науке

и

промышленности

и

их

интегрирование

” (

Ташкент

, 2005);

Республика

илмий

-

техник

конференцияси

Информационно

-

коммуникационные

технологии

в

обучении

и

науке

” (

Ташкент

, 2006);

Халқаро

илмий

конференцияси

Проблемы

развития

информационно

-

коммуникационных

технологий

и

подготовка

кадров

” (

Ташкент

, 2009);

Халқаро

илмий

-

техник

конференцияси

Современные

техника

и

технологии

горно

-

металлургической

отрасли

и

пути

их

развития

” (

Навои

, 2010);

ТАТУ

«

Олий

математика

»

кафедрасида

семинар

(

Ташкент

, 2006-2012);

Республика

илмий

-

амалий

конференцияси

Халқ

хўжалиги

тармоқларида

жараёнларни

математик

моделлаштириш

ва

бошқариш

муаммолари

” (

Карши

, 2011);

Республика

илмий

-

техник

конференцияси

Современное

состояние

и

перспективы

развития

информационных

технологий

” (

Ташкент

, 2011);

Республика

илмий

-

услубий

конференцияси

Современные

информационные

технологии

в

телекоммуникации

и

связи

” (

Ташкент

, 2011).

Натижаларни

эълон

қилинганлиги

.

Диссертация

иши

бўйича

9

та

илмий

ишлар

,

жумладан

3

та

илмий

журналларда

мақолалар

,

ҳамда

6

та

халқаро

ва

республика

илмий

-

амалий

конференция

материалларида

чоп

этилган

,

шунингдек

Ўзбекистон

Республикаси

интеллектуал

мулк

агентлиги

томонидан

яратилган

дастурнинг

расмий

рўйхатдан

ўтказилганлиги

тўғрисидаги

гувохнома

олинган

.

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Диссертеция

иши

кириш

,

тўртта

боб

,

ҳамда

уларга

хулосалар

,

умумий

хулоса

ва

137

номдаги

фойдаланган

адабиётлар

рўйхатидан

ташкил

топган

.

Диссертация

ишининг

асосий

қисми

132

бетдан

иборат

бўлиб

,

унда

21

та

расм

ва

18

та

жадвал

келтирилган

.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Диссертациянинг

кириш

қисмида

қўйилган

мавзунинг

долзарблиги

,

илмий

ишнинг

мақсади

,

илмий

янгиликлар

,

тадқиқотнинг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

келтирилган

.

Диссертациянинг

асосий

мазмуни

қисқача

ёритилган

.


background image

7

Биринчи

боб

диссертация

мавзусига

оид

тадқиқот

усулларини

,

ғовак

мухитларда

суюқликлар

фильтрланиш

назариясининг

математик

моделини

таҳлил

қилиш

ва

мавжуд

ишларни

кўриб

чиқишга

бағишланган

.

1.1

бўлимида

конлардан

нефт

-

газларни

қазиб

олиш

тизимини

башорат

қилиш

ва

уларни

бошқариш

жараёнларини

математик

моделини

қуриш

муаммолари

ўрганилган

.

Ғовак

мухитларда

ностандарт

кўп

фазали

фильтрланишни

ҳисоблаш

тадқиқоти

ҳақида

қисқача

маълуот

берилган

.

Диссертация

ишида

икки

ва

уч

фазали

суюқликларнинг

ностационар

фильтрланиш

жараёнини

математик

моделлаштириш

учун

биринчи

ва

иккинчи

бобларда

фильтрация

назариясининг

қуйидаги

асосий

тенгламаларидан

фойдаланилади

.

Боғлиқлик

тенгламаси

:

-

нефт

фазаси

учун

o

o

o

o

o

q

mS

B

t

B

div









1

1

,

(1)

-

сув

фазаси

учун

w

w

w

w

w

q

mS

B

t

B

div









1

1

,

(2)

-

газ

фазаси

учун

o

s

g

g

g

o

o

s

g

g

o

o

s

q

R

q

S

B

S

B

R

m

t

B

B

R

div



1

1

. (3)

Ҳар

бир

фаза

учун

ҳаракатланиш

тенгламаси

:

).

(

gradz

P

grad

KK

r

(4)

Ҳар

бир

фаза

учун

ҳолат

тенгламаси

:

)

(

P

f

.

(5)

Бу

ерда

B

o

, B

w

, B

g

-

хажм

коэффициентлари

;

g

w

o

,

,

-

фильтрланиш

тезлиги

;

S

o

, S

w

, S

g

нефт

,

сув

ва

газнинг

тўйинганлиги

;

q

o

, q

w

, q

g

-

q

o

, q

w

, q

g

–,

қатламнинг

бирлик

ҳажмидан

вақт

бирлигида

танланган

мос

ҳажмлар

;

R

s

газнинг

нефтга

аралашувчанлиги

;

K

абсолют

ўтказувчанлик

;

K

rl

нисбий

ўтказувчанлик

;

-

l

фазага

тегишли

суюқлик

қовушқоқлиги

;

P

l

,

l

,

l

-

фазага

тегишли

босим

,

зичлик

ва

солиштирма

оғирлик

.

Юқоридаги

фильтрланиш

тенгламалардан

ташқари

,

қуйидаги

муносабатлардан

ҳам

фойдаланилади

:

S

o

+S

w

+S

g

=1, S

o

+S

w

=1, S

o

+S

g

=1,

(6)

P

o

-P

w

=P

cow

=f(S

w

, S

g

), P

g

-P

o

=P

cog

=f(S

w

, S

g

).

(7)

P

cow

ва

P

cog

нефт

-

сув

ва

нефт

-

газ

тизимлардаги

капилляр

босим

.

Фараз

қилинадики

,

сув

ва

нефт

аралашмайди

,

массаларини

алмаштирмайди

ва

фазаларини

ўзгартирмайди

.

Газ

нефт

билан

аралашади

,

сув

эса

аралашмайди

.

Флюдлар

қатламда

доимий

температура

остида

бўлади

ва

холати

термодинамик

мувозанатда

бўлади

.


background image

8

1.2

ва

1.3

бўлимларда

кўп

фазали

суюқликларнинг

(

нефт

-

сув

,

нефт

-

газ

и

нефт

-

газ

-

сув

тизимлари

учун

)

математик

моделилари

асосида

уларнинг

чегаравий

масалалари

қурилган

Икки

ўлчамли

нефт

-

газ

-

сув

тизими

учун

(1)-(7)

тенгламалардан

фойдаланиб

қуйидаги

тенгламалар

тизимига

эга

бўламиз

.





















1

;

,

;

,

;

1

;

1

;

2

1

w

g

o

g

w

o

g

cog

g

w

w

o

cow

g

o

s

g

g

g

w

o

s

g

g

g

g

g

g

o

o

o

s

o

o

o

s

o

g

w

o

o

o

o

o

o

o

w

w

w

w

w

w

w

w

w

S

S

S

S

S

f

P

P

P

S

S

f

P

P

P

q

q

R

S

m

S

S

mR

t

y

z

y

P

y

x

z

x

P

x

y

z

y

P

R

y

x

z

x

P

R

x

q

S

S

m

t

y

z

y

P

y

x

z

x

P

x

q

S

m

t

y

z

y

P

y

x

z

x

P

x

(8)

бошланғич

ва

чегаравий

шартлар



,

)

,

(

)

0

,

,

(

),

,

(

)

0

,

,

(

),

,

(

)

0

,

,

(

),

,

(

)

0

,

,

(

),

,

(

)

0

,

,

(

),

,

(

)

0

,

,

(

y

x

S

y

x

S

y

x

S

y

x

S

y

x

S

y

x

S

y

x

P

y

x

P

y

x

P

y

x

P

y

x

P

y

x

P

H

w

w

H

g

g

H

o

o

H

w

w

H

g

g

H

o

o

(9)

.

0

;

0

;

0

n

P

n

P

n

P

w

g

o

(10)

Иккинчи

бобда

нефт

,

газ

ва

нефтгаз

конларини

қазиб

олишнинг

асосий

кўрсаткичларини

ҳисоблаш

схемалари

,

дискрет

моделларини

қуриш

усуллари

,

ҳамда

уни

сонли

ечимиш

алгоритми

келтирилган

. 2.1

ва

2.2

бўлимларида

ғовак

мухитларда

икки

ва

уч

фазали

суюқликлар

фильтрланиши

масаласини

ечиш

учун

ўзгарувчан

йўналишлар

усули

,

ҳамда

айирмалар

схемаси

келтирилган

.

Ғовак

мухитларда

икки

ва

уч

фазали

суюқликлар

фильтрланиш

масаласини

ечишнинг

хисоблаш

алгоритмлари

келтирилган

.

(8)

тенгламалар

тизимида

жами

нефт

қудуғининг

дебити

берилган

,

шунинг

учун

тенгламани

газ

фазасига

нисбатан

босимини

топиш

учун

(8)

тенгламини

умумлашган

холатга

келтириш

керак

.

Бунинг

учун

,

қуйидаги

муносабатлардан

фойдаланган

холда

1

;

,

;

,

2

1

w

g

o

g

w

o

g

cog

g

w

w

o

cow

S

S

S

S

S

f

P

P

P

S

S

f

P

P

P

қаралаётган

(8)

тенгламалар

тизимидан

мураккаб

бўлмаган

алмаштиришлардан

сўнг

қуйидаги

тенгламага

келамиз

:


background image

9

w

o

g

o

s

H

o

o

w

o

w

g

w

s

w

g

s

g

g

o

H

H

g

g

g

g

H

g

g

g

g

o

H

g

o

H

o

cog

g

o

s

H

o

cog

g

o

s

H

o

cog

g

o

H

o

cog

g

o

H

w

cow

cog

g

w

H

w

cow

cog

g

w

o

w

w

o

q

q

q

q

R

P

K

L

S

S

S

R

S

S

R

S

P

RTZ

P

y

z

P

L

y

P

P

K

y

x

z

P

L

x

P

P

K

x

RTZ

P

y

z

P

L

y

P

y

P

K

R

y

x

z

P

L

x

P

x

P

K

R

x

y

z

P

L

y

P

y

P

K

y

x

z

P

L

x

P

x

P

K

x

y

z

P

L

y

P

y

P

y

P

K

y

x

z

P

L

x

P

x

P

x

P

K

x









































2

1

1

Бу

тенгламани

мос

чегаравий

шартларда

ечиш

учун

кўндаланг

-

кесим

йўналиш

схемасини

қўллаймиз

.

Бунда

хосил

бўлган

алгебраик

тенгламалар

тизими

ҳар

бир

йўналиш

бўйича

итерация

қадамида

прогонка

усули

билан

ечилади

.

Итерация

жараёни

қуйидаги

шарт

бажарилгунга

қадар

давом

этади

.

,

max

1

)

1

(

)

(

0

0

k

g

k

g

M

j

M

i

ij

ij

y

x

P

P

Бу

ерда

1

-

итерация

жараёнининг

аниқлиги

;

k

-

итерация

номери

.

Нефт

ва

газ

тўйинганлигини

,

ҳамда

нефт

ва

сув

фазаларини

босимини

аниқлаш

учун

қуйидаги

тенгликка

мурожат

қиламиз

:

,

cog

g

o

P

P

P

).

(

cow

cog

g

w

P

P

P

P

(8)

тизимнинг

биринчи

ва

иккинчи

тенгламаларида

вақт

ва

фазовий

ўзгарувчилар

бўйича

аппрокцимация

ишларини

бажариб

,

сув

ва

нефт

тўйинганлигини

аниқлаш

учун

қуйидаги

ифодаларга

эга

бўламиз

.


background image

10

.

~

2

1

1

5

.

0

1

1

5

.

0

2

1

1

5

.

0

1

1

5

.

0

1

w

H

w

o

ij

ij

H

w

wij

wij

wij

ij

ij

H

w

wij

wij

wij

w

o

j

i

ij

H

w

j

wi

wij

j

wi

ij

j

i

H

w

wij

j

wi

j

wi

w

o

j

wi

j

wi

q

P

K

L

Z

Z

P

L

P

P

K

Z

Z

P

L

P

P

K

h

h

Z

Z

P

L

P

P

K

Z

Z

P

L

P

P

K

h

h

S

S

,

2

/

2

/

~

2

1

1

5

.

0

1

1

5

.

0

2

1

1

2

/

1

1

1

2

/

1

1

o

H

o

o

ij

ij

H

o

oij

oij

oij

ij

ij

H

o

oij

oij

oij

j

i

ij

H

o

j

i

oij

oi

ij

j

i

H

o

oij

j

oi

oi

oij

oij

q

P

K

L

M

Z

Z

P

L

P

P

K

Z

Z

P

L

P

P

K

h

h

Z

Z

P

L

P

P

K

Z

Z

P

L

P

P

K

h

h

S

S









Бу

ерда

S

~

-

қатлам

тўйинганлигининг

яқинлашувчи

қиймати

бўлиб

,

у

итерацион

жараёнда

аниқланади

;

S

-

k

чи

вақтда

қатламидаги

тўйинганлик

қиймати

.

Итерация

жараёни

қуйидаги

шарт

бажарилгунга

қадар

давом

этади

.

2

)

1

(

)

(

0

0

)

1

(

)

(

0

0

max

,

max

max





m

w

m

w

jM

M

i

m

o

m

o

jM

M

i

ij

ij

y

x

ij

ij

y

x

S

S

S

S

,

Бу

ерда

2

-

итерация

жараёнининг

аниқлиги

;

m

-

итерация

номери

Газ

тўйинганлигини

қуйидаги

формула

орқали

аниқлаймиз

.

)

,

0

;

,

0

(

1

y

x

o

w

g

M

j

M

i

S

S

S

ij

ij

ij

.

Бу

параметрлар

ҳар

бир

вақт

оралиғида

худди

шундай

кетма

-

кетликда

аниқланади

.

Учинчи

бобда

дастурий

тизимнинг

тузилиши

,

ҳамда

кўп

фазали

суюқликлар

ностационар

фильтрланиш

жараёнларини

тадқиқ

қилишда

хисоблаш

тажрибаларини

ўтказиш

келтирилган

.

Ишлаб

чиқилган

Нефт

-

газ

конларида

қазиб

олишни

башорат

қилиш

автоматлаштирилган

тизими

нефт

ва

нефт

-

газ

конларини

қазиб

олиш

жараёнини

моделлаштириш

масалаларини

ечишни

таъминлайди

(

нефт

-

газ

,

нефт

-

сув

,

нефт

-

газ

-

сув

тизимлари

учун

).

3.1

ва

3.2

бўлимларида

ШЭҲМ

муҳитида

автоматлаштирилган

тизимларни

яратиш

хусусиятлари

,

асосий

қонун

қоидалари

,

ғовак

муҳитларда

кўп

фазали

суюқликларнинг

фильтрланиш

жараёнлари

,

ҳамда

нефт

-

газ

конларини

тадқиқ


background image

11

қилишда

амалий

дастурларни

автоматлаштириш

тизимининг

маълумотлар

таъминоти

нуқтаи

назарида

маълумотлар

моделини

яратиш

ва

бу

маълумотлар

базаси

асосида

қурилган

маълумотлар

моделининг

тавсифи

берилган

.

Нефт

-

газ

қатламларида

содир

бўладиган

фильтрланиш

жараёнлари

учун

сонли

моделларни

қўллашдан

олдин

,

уларнинг

ўзида

тўлиқ

маълумотлар

базасига

эга

бўлган

маълумотлар

моделини

қуриш

керак

.

Ҳисоблаш

жараёнларини

бошқариш

ва

бошланғич

маълумотларни

таъминлаш

учун

,

ҳамда

ШЭҲМ

хотирасини

тежаш

мақсадида

маълумотлар

массиви

яратилади

)

,

1

;

,

1

(

}

{inf

M

j

N

i

I

ij

.

Умумий

холатда

хар

бир

тўр

тугунига

2

1

h

h

мос

ягона

элемент

қўйилади

"

...

"

inf

2

1

l

ij

r

r

r

.

Бу

ерда

l

-

маълумотлар

сони

,

)

,

1

(

l

k

r

k

-

маълумотлар

массивини

k

-

чи

элементи

.

Ахборотларнинг

маълумотлар

базаси

нефт

газ

конларининг

фильтрация

предмет

соҳаси

ҳақидаги

қуйидаги

маълумотларни

ўз

ичида

мужассамлаштирган

:

фильтрация

соҳаси

конфигурациясини

;

қудуқлар

ва

улар

дебитлари

,

босим

қийматлари

,

қатлам

ўтказувчанлигини

,

ғоваклигини

,

ҳамда

қудуқлар

назоратининг

бошланғич

ва

тугатиш

вақтини

;

фильтрация

соҳасида

қатлам

ғоваклиги

ва

қатлам

ўтказувчанлигининг

бошланғич

қийматини

;

қатламдаги

нефт

,

газ

ва

сув

босимининг

бошланғич

қийматларини

;

қатламдаги

нефт

,

газ

ва

сув

тўйинганлигининг

бошланғич

қийматларини

.

Юқоридаги

маълумотлар

асосида

фильтрланиш

мухитининг

маълумотлар

массиви

тузилди

.

Маълумотлар

массиви

элементлари

}

{inf

ij

I

саккиз

разрядли

ўзгармаслар

кўринишида

бўлади

"

"

inf

8

7

6

5

4

3

2

1

r

r

r

r

r

r

r

r

ij

.

1

r

разряд

ўзида

фильтрация

соҳаси

ва

унинг

чегараси

ҳақидаги

маълумотларни

сақлайди

:





киймати

босим

чегаравий

ракамининг

гурух

чегара

тур

y

x

агар

чегара

тур

y

x

агар

G

y

x

агар

G

y

x

агар

r

j

i

j

i

j

i

j

i

),

1

(

)

,

(

9

4

3

);

2

(

)

,

(

,

2

;

)

,

(

,

1

;

)

,

(

,

0

1

2

1

2

r

разряд

ўзида

қудуқлар

ва

уларнинг

дебитлари

ҳақидаги

маълумотларни

сақлайди

,


background image

12





.

)

,

(

9

2

1

)

,

(

,

0

2

киймати

дебитидаги

кудуклар

ракамининг

гурух

и

S

y

x

агар

S

y

x

агар

r

k

j

i

k

j

i

Бу

ерда

k

S

-

k

-

чи

қудуқ

контури

.

Маълумотлар

массивининг

бошқа

разрядлари

қуйидаги

маъноларга

эга

:

3

r

-

қатлам

ўтказувчанлиги

ҳақидаги

маълумот

,

у

0

дан

9

гача

бўлган

қийматларни

қабул

қилади

;

4

r

-

қатлам

ғоваклиги

ҳақидаги

маълумот

,

у

0

дан

9

гача

бўлган

қийматларни

қабул

қилади

;

)

8

,

7

,

6

,

5

(

i

r

i

-

қатламлардаги

нефт

ва

газлар

босими

ва

тўйинганлигининг

группаланган

бошланғич

қийматлари

ҳақидаги

маълумотни

беради

.

3.3

бўлимнинг

1

ва

2

бобларида

берилган

ҳисоблаш

алгоритм

ва

сонли

моделлар

ёрдамида

амалга

ошириладиган

дастурий

комплекс

тавсифланган

.

Қисм

тизимларга

кирадиган

барча

модулларни

3

та

груҳга

ажратамиз

:

фойдаланувчи

таъминот

сервиси

,

маълумотлар

таъминоти

,

технологик

ҳисоблашлар

.

Фойдаланувчи

таъминот

сервиси

қисм

тизими

.

Фойдаланувчи

таъминот

сервисининг

дастурий

модули

фойдаланувчи

учун

масалани

аниқ

танлаш

,

бошланғич

маълумотларни

тузишни

бошқариш

,

натижаларни

талаб

қилинган

шаклда

олиш

имкониятини

беради

(1-

расм

).

Маълумотлар

таъминоти

қисм

тизими

. “

Нефт

-

газ

конларини

қазиб

олишни

лойихалаш

функционал

тизими

учун

бошланғич

маълумотларнинг

катта

хажми

талаб

этилади

.

Унга

қатлам

параметрлари

,

флюдларнинг

физик

характеристикаси

,

ҳамда

вақтга

боғлиқ

қудуқлар

дебити

ва

унинг

жойлашиши

киради

.

Маълумотлар

таъминоти

қисм

тизими

маълумотлар

таъминоти

тизимининг

компоненти

сифатида

маълумотларни

сақлашни

ва

чиқаришни

,

қайта

ишлашни

,

киритишни

автоматлаштиради

.

Бу

компонент

маълумотлар

базаси

ва

унга

мос

дастурий

модуллар

комплекси

ва

сонли

файллар

комплексига

бўлинади

(2-

расм

).

Бунда

тизимни

бошланғич

маълумотлар

билан

таъминлаш

ва

ҳисоблаш

жараёнларини

бошқариш

учун

маълумотлар

массиви

қуриб

олинади

)

,

1

;

,

1

(

}

{inf

M

j

N

i

I

ij

.

Технологик

ҳисоблашлар

қисм

тизими

нефт

газ

конларининг

асосий

кўрсаткичларини

ҳисоблашни

амалга

оширади

.

Қисм

тизимга

масалаларни

ечишда

ҳисоблаш

жараёнининг

самарадорлигини

таъминловчи

турли

сонли

алгоритмлар

киради

(3-

расм

).

Компьютер

ва

фойдаланувчи

орасида

ўзаро

алоқани

ташкил

этувчи

фойдаланувчи

интерфейси

ишлаб

чиқилган

.

Бу

алоқалар

асосида

диалоглар

қурилади

.

Бундай

холатда

аниқ

масалаларни

ечиш

учун

белгиланган

вақт

оралиғида

инсон

ва

компьютер

орасидаги

маълумотлар

алмашинуви

тушинилади

.


background image

13

Сервис

таъминоти

қисм

тизими

Масалани

танлаш

бош

модули

Масалани

ечишда

боқарувчи

модул

Кирувчи

маълумотларни

формаллаштиришнинг

бош

модули

Дастур

модулларининг

комплекси

Кирувчи

маълумотларни

автоматик

формаллашган

модули

Натижаларни

кўриш

бош

модули

Бош

ҳисобловчи

модул

Натижаларни

жадвал

кўринишда

беришнинг

формаллашган

модули

Натижаларни

график

кўринишда

беришнинг

формаллашган

модули

Сонли

файллар

комплекси

Маълумотлар

базасидан

тахрирлаш

ва

кўриш

учун

экранга

киритиш

модули

Тўр

ўлчамининг

ўзгариш

модули

Фильтрация

муҳитида

конфигурациян

инг

ўзгариш

модули

Маълумотлар

базасини

тахрирлаш

ва

кўриш

модули

1-

расм

.

Сервис

таъминоти

қисм

тизимининг

комплекс

модуллари

ва

уларнинг

бошқа

модуллар

билан

алоқаси

Автоматлаштирилган

тизим

бош

дастури

WOPRM.EXE

ишга

туширгандан

сўнг

Windows

ишчи

столида

тизимнинг

ойнаси

пайдо

бўлади

.

Тизим

ойнасининг

юқори

қаторида

фойдаланувчининг

бош

менюси

ва

ойна

марказида

тизим

сарлавхаси

жойлашган

.


background image

14

Маълумотлар

базаси

Маълумотлар

базаси

Кирувчи

маълумотларнинг

формаллашган

бош

модули

Натижаларни

кўришнинг

комплекс

модули

Бош

ҳисобловчи

модул

Модуль

автоматического

формирования

исходных

данных

Маълумотлар

модулининг

комплекси

Сонли

файллар

комплекси

Кирувчи

маълумотларнинг

автоматик

формаллашган

модули

Маълумотлар

базасидан

кўриш

ва

тахрирлашнинг

комплекс

модули

Кирувчи

модулларнинг

формаллаштириш

модули

Қатлам

параметрларини

тахрирлаш

модули

Фильтрланиш

муҳитини

формаллаштириш

модули

Қудуқлардан

қазиб

олишнинг

тахрирлаш

модули

Қатламнинг

бош

майдонларини

тахрирлаш

модули

Киривчи

маълумотлар

файли

Маълумотлар

массивининг

белгили

файли

Охирги

натижалар

файли

Оралиқ

натижалар

файли

Ахборот

таъминотининг

қисм

тизими

2-

расм

.

Ахборот

таъминоти

қисм

тизимининг

комплекс

модуллари

ва

уларнинг

бошқа

модуллар

билан

алоқаси

Тизимнинг

бош

менюси

қуйидаги

бўлимлардан

иборат

:

Масалани

танлаш

.

Бошланғич

маълумотларни

тайёрлаш

.

Дастурни

ишга

тушириш

.

Ечилган

масалаларнинг

натижаларини

кўриш

.

Тизимдан

чиқиш

.

Выбор

задачи

менюси

қуйидаги

бўлимлардан

иборат

:

нефть

-

сув

тизими

.

нефь

-

газ

тизими

.

нефть

-

газ

-

сув

тизими

.

Чиқиш

.


background image

15

Технологик

ҳисоблашлар

қисм

тизими

3-

расм

.

Технологик

ҳисоблашлар

қисм

тизимининг

комплекс

модуллари

ва

уларнинг

бошқа

модуллар

билан

алоқаси

4-

расмда

Выбор

задачи

менюси

танлангандан

кейинги

тизимнинг

умумий

фойдаланувчи

интерфейси

келтирилган

.

4-

расм

.

Умумий

фойдаланувчи

интерфейси

5-

расм

. “

Бошланғич

маълумотларни

тайёрлаш

бўлими

Менюдан

Подготовка

исходных

данных

бўлими

танланганда

танланган

масала

учун

мос

бошланғич

маълумотлар

чиқади

ёки

тахрирланади

.

Менюдан

Запуск

программ

бўлими

танланганда

ғовак

мухитларда

икки

фазали

суюқликларнинг

фильтрланиши

малалари

ечилади

.

Бунда

ойнада

қайта

ишлаш

вақти

қадамларда

пайдо

бўлади

.

Тўртинчи

боб

учта

бўлимдан

иборат

бўлиб

,

у

икки

ўлчамли

кўп

фазали

ностацонар

фильтрация

масаласини

сонли

тадқиқ

қилишга

бағишланган

. 4.1


background image

16

бўлимда

нефт

газ

конларининг

асосий

кўрсаткичларини

ҳисоблаш

учун

математик

боғлиқлик

келтирилган

. 4.2

бўлимда

икки

фазали

нефт

газ

тизимлари

учун

ҳисоблаш

тажрибаларининг

натижалари

тахлил

қилинган

.

Кўп

фазали

суюликлар

ностационар

фильтрланишининг

чегаравий

масалаларини

ечиш

тенглама

коэффициентига

,

яъни

фазанинг

нисбий

ўтказувчанлигига

боғлиқ

бўлади

.

Улар

кўпинча

тажриба

натижалари

асосида

қурилади

.

Нефт

газ

қатламининг

тўйинганлигини

ва

босимини

ҳисоблаш

учун

ишлаб

чиқилган

алгоритмлар

яроқли

эканлигини

текшириш

мақсадида

фазанинг

нисбий

ўтказувчанлик

коэфициенти

финкциясининг

турли

кўринишлари

ҳисоблаш

тажрибасига

боғлиқлиги

қараб

чиқилган

.

Биринчи

холда

у

қуйидагича

эга

бўлиб

,

у

маълум

манбааларда

келтирилган





;

1

1

.

0

,

1

3

1

9

.

0

1

.

0

;

1

.

0

0

,

0

)

(

5

.

3

g

g

g

g

g

g

S

если

S

S

S

если

S

K





.

1

8

.

0

,

0

;

8

.

0

0

,

8

.

0

8

.

0

)

(

5

.

3

g

g

g

g

o

S

если

S

если

S

S

K

Иккинчи

холда

у

қуйидаги

кўринишда

бўлиб

,

Ўзбек

нефт

газ

ташкилотида

тажрибалар

йўли

билан

аниқланган

g

K

= - 3.27135

3

g

S

+ 7.73761

2

g

S

– 6.25468 S

g

+ 1.73322.

o

K

= 0.839379

3

g

S

+ 1.12471

2

g

S

- 1.0396 S

g

+ 0.182166,

Натижалар

таҳлили

шуни

кўрсатдики

,

хар

хил

бошланғич

ва

чегаравий

шартларда

нефт

газ

қатламининг

тўйинганлиги

ва

босимини

аниқлашда

ҳисоблаш

тажрибаларини

ўтказиш

учун

ишлаб

чиқилган

алгоритмлар

яроқли

эканлигини

кўрсатади

.

Қуйидаги

тестлаш

мисолини

кўриб

чиқамиз

.

Доимий

)

/

10000000

(

3

сут

м

q

j

дебитга

эга

бўлган

ягона

марказий

қудуқнинг

ишлашини

фильтрация

соҳасини

айлана

кўринишида

бўлган

ҳол

учун

қараймиз

.

Жадвалда

тўр

кўринишида

ёзилган

фильтрация

соҳасининг

маълумотлар

миссиви

келтирилган

.

Жадвалдаги

маълумотлар

массивининг

 

ij

I

inf

элементлари

икки

разрядли

ўзгармаслар

кўринишида

тасвирланган

,

яни

"

"

inf

2

1

r

r

ij

.

Бу

ерда

1

r

разряд

қуйидагича

аниқланади

:


background image

17

.

)

,

(

)

,

(

,

5

;

)

,

(

)

,

(

,

4

;

)

,

(

,

3

;

)

,

(

,

2

;

)

,

(

,

1

;

)

,

(

,

0

3

2

1

1

k

j

i

j

i

k

j

i

j

i

j

i

j

i

j

i

j

i

S

y

x

G

y

x

агар

S

y

x

G

y

x

агар

Г

y

x

агар

Г

y

x

агар

Г

y

x

агар

G

y

x

агар

r

Бунда

тўрнинг

тугунлар

коди

қуйидаларни

англатади

: 0 –

тўрнинг

фиктив

тугуни

; 1,2,3 –

чегаравий

тугунлар

; 4 –

тўрнинг

ички

тугуни

; 5 –

қудуқлар

.

Фильтрация

соҳасининг

маълумотлар

массиви

0 0 0 0 0 0 0 22 21 21 21 21 21 22

0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 22 22 42 41 41 41 41 41 42 22 22

0 0 0 0 0

0 0 0 0 22 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 22 0 0 0 0
0 0 0 23 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 23 0 0 0
0 0 23 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 23 0 0
0 23 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 23

0

0 23 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 23

0

23 43 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 43 23
23 43 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 43 23
23 43 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 43 23
23 43 43 43 42 42 42 42 41 41 51 41 41 42 42 42 42 43 43 43 23
23 43 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 43 23
23 43 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 43 23
23 43 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 43 23

0 23 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 23

0

0 23 43 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 43 23

0

0 0 23 43 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 43 23 0 0
0 0 0 23 42 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 42 23 0 0 0
0 0 0 0 22 42 42 42 41 41 41 41 41 42 42 42 22 0 0 0 0
0 0 0 0 0 22 22 42 41 41 41 41 41 42 22 22

0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 22 21 21 21 21 21 22

0 0 0 0 0 0 0

2

r

разряд

қатламдаги

майдонлар

хақидаги

маълумотларни

беради

.

)

,

(

,

3

;

)

,

(

,

2

;

)

,

(

,

1

3

2

1

2

G

y

x

агар

G

y

x

агар

G

y

x

агар

r

j

i

j

i

j

i

Учта

майдонлар

бўйича

ўтказувчанлик

ва

ғоваклик

коэффициенти

қийматлари

қуйидагича

олинган

:

).

4

.

0

;

1

.

0

(

:

);

005

.

0

,

002

.

0

(

:

);

5

.

0

,

2

.

0

(

:

3

2

1

k

m

G

k

m

G

k

m

G


background image

18

Қатламнинг

кенглиги

ва

узунлиги

20

y

x

L

L

км

;

баландлиги

10

h

м

;

1

.

0

;

9

.

0

H

w

H

g

S

S

.

Қатламнинг

бошқа

параметлари

ўз

холича

қолади

.

Келтирилган

тестловчи

масала

асосида

ҳисоблаш

тажрибалари

ўтказилди

,

уларнинг

натижалари

график

кўринишда

6-7-

расмларда

келтирилган

.

Бу

расмларда

вақтнинг

ҳар

хил

қийматларида

5

.

0

x

(

y

ўзгарувчининг

ўзгариши

)

ва

5

.

0

y

(

x

ўзгарувчининг

ўзгариши

)

кесимларда

қатламдаги

босимнинг

тарқалиши

тасвирланган

.

6-

расмнинг

1-

графигида

х

ўқининг

бир

жинсли

бўлмаган

бўлагининг

фильтрланиш

доирасида

горизонталь

йўналишдаги

босимининг

ўзгариши

кўрсатилган

. 2-

графикда

узлуксиз

эгри

чизиқ

тасвирланган

бўлиб

,

унда

фильтрланиш

доираси

бир

жинсли

бўлганда

вертикал

йўналишдаги

босимнинг

ўзгариши

кўрсатилган

.

Бу

графиклар

фильтрланиш

доирасини

бир

жинсли

бўлмаган

холатларини

ҳисобга

олган

ҳолда

,

кутилган

сифатли

тасвирларни

беради

.












7-

расмда

5

.

0

y

бўлганда

конлардаги

ҳар

хил

вақтларда

графикларнинг

горизонтал

йўналишдаги

ўзгаришлари

тасвирланган

.

Бундан

кўринадики

,

фильтрланиш

муҳитида

ўтказувчанлик

ёмон

бўлганда

,

оқиб

ўтиш

деярли

содир

бўлмайди

.

4.3

бўлимда

уч

фазали

суюқликлар

фильтрланишининг

ҳисоблаш

тажрибалари

келтирилган

.

Қуйида

тестловчи

мисоллар

келтирилган

. q

доимий

дебит

билан

қазиб

олинадиган

ягона

марказий

қудуқларнинг

газли

қатламини

тўртбурчак

шаклда

келтирамиз

.

Қатлам

параметрлари

бошланғич

қийматлари

қуйидагилар

:

абсцисса

ўқи

бўйича

тўр

тугунлари

сони

n=21;

ордината

ўқи

бўйича

тўр

тугунлари

сони

m=21;

қудуқлар

сони

(

та

). N

q

=1;

вақт

бўйича

қадам

(

сут

)

=4;

ҳисоблашнинг

тугаллаш

вақти

(

сут

)

Т

туг

=1080;

қатлам

масофаси

(

м

)

L

x

=10000;

қатлам

кенглиги

L

y

=10000;

қатлам

баландлиги

(

м

) H=20;

қатлам

ғоваклиги

m=0.1;

доимий

ўтказувчанлик

(

Дарси

) K=0.2;

босимнинг

характерли

қиймати

(

атм

.) P

H

=300;

нефтнинг

қовушқоқлиги

(

спз

)

o

=3;

газнинг

қовушқоқлиги

(

спз

.)

g

=0.01;

суюқликнинг

юқоридан

сиқувчанлик

коэффициенти

K

z

=1;

нефтнинг

зичлиги

(

кг

/

м

3

)

o

=0.87;

газнинг

зичлиги

(

кг

/

м

3

)

g

=0.8;

нефтнинг

солиштирма

оғирлиги

(

кг

)

o

=0.8;

газнинг

солиштирма

оғирлиги

(

кг

)

g

=0.7;

қудуқларнинг

жамланган

дебити

q=500000

м

3

/

сут

;

Профили

распре де ле ния

давле ния

газа

за

720

суток

разработки

0,8

0,82

0,84

0,86

0,88

0,9

0,92

0,94

0,96

0,98

1

0

0,01

0,02

0,03

0,04

0,05

0,06

0,07

0,08

0,09

0,1

Да

в

л

ен

и

я

6-

расм

: 1 –

5

.

0

y

даги

кесим

; 2 –

5

.

0

x

даги

кесим

Профили

распределения

давления

газа

при

различных

врем енах

разработки

в

сечении

y=0,5

0,8

0,82

0,84

0,86

0,88

0,9

0,92

0,94

0,96

0,98

1

0

0,01

0,02

0,03

0,04

0,05

0,06

0,07

0,08

0,09

0,1

Д

авле

н

ия

7-

расм

: 1 –360

сутка

орқали

, 2 – 720

сутка

орқаои

(

5

.

0

y

)

даги

кесим


background image

19

босим

бўйича

итерация

аниқлиги

p

=0.0001;

тўйинганлик

бўйича

итерация

аниқлиги

s

=0.0001.

Юқоридаги

берилган

маълумотлар

асосида

ҳисоблаш

тажрибалари

ўтказилди

,

натижалар

8-9-

расмларда

график

кўринишида

тасвирланган

.

8-

расм

.

Қатламдаги

босимнинг

вақт

бўйича

9-

расм

.

Қудуқлардаги

босимнинг

вақт

бўйича

тушиши

тушиши

8-

расмда

вақтнинг

ҳар

хил

қадамларда

у

=0.5

кесим

х

ўзгарувчининг

йўналиши

бўйича

қатламдаги

босимнинг

тарқалиши

келтирилган

, 9-

расмда

эса

қудуқдаги

босимнинг

вақт

бўйича

тушиши

келтирилагн

.

ХУЛОСА

1.

Ғовак

муҳитларда

кўп

фазали

суюқликларнинг

фильтрланиш

жараёнинг

математик

модели

тадқиқ

қилинди

ва

қурилган

икки

ўлчамли

чегаравий

масалани

ечиш

учун

ҳисоблаш

алгоритми

ишлаб

чиқилган

.

2.

Ғовак

муҳитларда

кўп

фазали

газ

ва

суюқликларнинг

фильтрация

масаласини

ечишнинг

дастурлаштириш

жараёнларини

формаллаштириш

имконини

берадиган

алгоритмларни

модулли

таҳлил

қилиш

амалга

оширилган

.

3.

Ғовак

муҳитларда

газ

ва

суюқликларнинг

кўп

фазали

фильтрланиш

ҳаракатининг

ностационар

жараёнини

тадқиқ

қилиш

бўйича

ҳисоблаш

эксприментларини

амалга

ошириш

учун

автоматлаштирилган

тизимнинг

функционал

модуллари

тузилган

.

Нефт

-

газ

конларини

қазиб

олишда

асосий

кўрсаткичларни

аниқловчи

автоматлаштирилган

тизимнинг

ахборт

таъминоти

учун

модул

кўринишида

тасвирланган

дастурий

таъминоти

ва

унинг

ахборотлар

моделини

қуриш

методикаси

ишлаб

чиқилди

.

4.

Нефт

газ

конлари

ишлашининг

асосий

кўсаткичларини

ҳисоблашни

автоматлаштириш

тизими

учун

информацион

моделни

қуриш

методикаси

ва

унинг

дастурий

ишланмаси

модуллар

кўринишида

ишлаб

чиқилган

.

5.

Нефт

газ

конлари

ишлаши

асосий

кўрсаткичларини

башорат

қилишнинг

автоматлаштирилган

тизими

учун

комплекс

дастурий

таъминот

ишлаб

чиқилган

бўлиб

,

унда

келтирилган

ҳисоблаш

алгоритмлари

асосида

фойдаланувчи

учун

қулай

интерфейс

яратилган

.

Қудуқлардаги

босимнинг

вақт

бўйича

тушиши

0,93

0,935

0,94

0,945

0,95

0,955

0,96

0,965

0,97

0,975

0,98

0

200

400

600

800

1000

1200

Суткалар

босим

Қатламдаги

босимнинг

вақт

бўйича

тушиши

0,85

0,87

0,89

0,91

0,93

0,95

0,97

0,99

0

5

10

15

20

25

Х

ўзгарувчи

бўйича

кесим

1-360

сутка

, 2-720

сутка

, 3-1080

сутка

босим


background image

20

6.

Нефт

газ

конлари

ишлашининг

асосий

кўрсаткичларини

ҳисоблашнинг

муаммога

йўналтирилган

тизимининг

комплекс

дастурий

таъминоти

ва

унинг

модулларини

текширувчи

методика

ишлаб

чиқилган

,

ҳамда

уни

қўллаш

бўйича

фойдаланувчига

қўлланма

яратилган

.

7.

Нефт

газ

конлари

ишлашининг

асосий

кўрсаткичларини

ҳисоблашнинг

муаммога

йўналтирилган

тизими

базасида

бир

қатор

ҳисоблаш

тажрибалари

ўтказилган

.

ЭЪЛОН

ҚИЛИНГАН

ИШЛАР

РЎЙХАТИ

1.

Назирова

Э

.

Ш

.

Объектная

реализация

классов

прямых

методов

линейной

алгебры

//

Ахборот

-

коммуникация

технологиялари

соҳасида

фан

,

таълим

ва

ишлаб

чиқариш

ҳамда

уларни

интеграллаш

:

Республика

илмий

-

техник

конференцияси

. 31

май

-1

июнь

2005. –

Тошкент

, 2005. C. 297-301.

2.

Абуталиев

Ф

.

Б

.,

Назирова

Э

.

Ш

.

Объектно

-

ориентированное

программирование

квадратных

формул

//

Фан

ва

таълимда

ахборот

-

коммуникация

технологиялари

;

Республика

илмий

-

техник

конференция

.

Маърузалар

тўплами

. 6-7

апрель

2006. -

Тошкент

, 2006.- C. 180-183.

3.

Nazirova E.Sh.

Р

roblems of choosing polynomial approximation in solving

boundary-value problem of mathematical physics” //

Проблемы

развития

информационно

-

коммуникационных

технологий

и

подготовка

кадров

:

Тез

.

докл

.

Межд

.

науч

.

конф

. 21-22

сентября

2009.-

Ташкент

,2009.-

С

. 52-54.

4.

Абуталиев

Ф

.

Б

.,

Назирова

Э

.

Ш

.

Автоматизация

вычислительных

расчетов

задач

фильтрации

многофазных

жидкостей

в

пористой

среде

.//

Узб

.

Журнал

«

Проблемы

информатики

и

энергетики

».-

Ташкент

, 2009.-

С

. 66-73.

5.

Абуталиев

Ф

.

Б

.,

Назирова

Э

.

Ш

.

Численное

моделирование

задачи

фильтрации

многофазных

жидкостей

в

пористой

среде

//“

Современные

техника

и

технологии

горно

-

металлургической

отрасли

и

пути

их

развития

”:

Материалы

Международной

научно

-

технической

конференции

. 12-14

мая

2010.

Навои

, 2010.-

С

. 456-457.

6.

Абуталиев

Ф

.

Б

.,

Назирова

Э

.

Ш

.

Вычислительный

алгоритм

решения

задач

фильтрации

трехфазной

жидкости

в

пористых

средах

.//

Узб

.

Журнал

Проблемы

информатики

и

энергетики

: -

Ташкент

, 2010.-

С

. 35-42.

7.

Назирова

Э

.

Ш

.

Математические

модели

задачи

фильтрации

двухфазной

жидкости

в

пористой

среде

//

Халқ

хўжалиги

тармоқларида

жараёнларни

математик

моделлаштириш

ва

бошқариш

муаммолари

:

Республика

илмий

амалий

конференцияси

.22-23

апрель

. -

Қарши

, 2011.- C. 167-170.

8.

Назирова

Э

.

Ш

.

Вычислительные

алгоритмы

расчета

фильтрации

многофазной

жидкости

в

пористых

средах

//

Современное

состояние

и

перспективы

развития

информационных

технологий

:

Материалы

Республиканской

научно

-

технической

конференции

5-6

сентября

2011.

Ташкент

,2011.

С

. 185-189

.


background image

21

9.

Назирова

Э

.

Ш

.

Дифференциально

-

разностный

метод

решения

одной

нестационарной

двумерной

задачи

фильтрации

многофазных

жидкосей

в

пористых

средах

//

ТАТУ

хабарлари

. -

Ташкент

, 2011.-

3.-

С

. 52-55.

10.

Назирова

Э

.

Ш

.

Автоматизированная

система

решения

задач

фильтрации

многофазных

жидкостей

в

пористой

среде

//

ТАТУ

хабарлари

. -

Ташкент

,

2011.-

4.-

С

. 61-63.

11.

Абуталиев

Ф

.

Б

.,

Назирова

Э

.

Ш

.,

Неъматов

А

.

Нефт

-

газ

конларининг

асосий

кўрсаткичларини

ҳисобловчи

автоматлаштирилган

тизим

//

Ўзбекистон

Республикасининг

интеллектуал

мулк

агентлиги

.

Гувоҳнома

DGU 02001. 26.07.2010

й

.


background image

22

техника

фанлари

номзоди

илмий

даражасига

талабгор

Назирова

Элмира

Шодмоновна

нинг

05.13.11 – “

Ҳисоблаш

машиналари

,

мажмуалари

ва

компьютер

тармоқларининг

математик

ва

дастурий

таъминоти

ихтисослиги

бўйича

Нефт

-

газ

конларида

кўрсаткичларни

аниқловчи

автоматлаштирилган

тизимнинг

математик

ва

дастурий

таъминоти

мавзусидаги

диссертациясининг

РЕЗЮМЕСИ

Таянч

сўзлар

:

Математик

моделлаштириш

,

ҳисоблаш

алгоритми

ва

тажрибаси

,

дастурий

таъминот

,

дастурий

интерфейс

,

тестловчи

дастурлар

.

Тадқиқот

объектлари

:

Ғовак

муҳитларда

кўп

фазали

суюқликларнинг

филтрланиши

.

Ишнинг

мақсади

:

Ҳисоблаш

алгоритмларини

қайта

ишлаш

ва

унинг

асосида

нефт

-

газ

конлари

асосий

кўрсаткичларини

ҳисобловчи

автоматлаштирилган

тизимнинг

математик

ва

дастурий

таъминотини

яратиш

.

Тадқиқот

методлари

:

Диссертация

ишида

ҳисоблаш

математикаси

,

математик

моделлаштириш

ва

дастурий

тизимни

тестлаш

усулларидан

фойдаланилган

.

Олинган

натижалар

ва

уларнинг

янгилиги

:

ғовак

муҳитларда

кўп

фазали

суюқликлар

фильтрланиши

икки

ўлчамли

чегаравий

масаласини

ечишнинг

ҳисоблаш

алгоритмлари

ишлаб

чиқилди

ва

математик

моделлари

тадқиқ

қилинди

;

ғовак

муҳитларда

кўп

фазали

суюқликлар

фильтрланиши

масаласини

ечишда

автоматлаштирилган

тизимнинг

дастурий

таъминоти

ишлаб

чиқилди

;

нефт

газ

конларининг

асосий

кўрсаткичларини

аниқлашда

ҳисоблаш

тажрибалари

ўтказилди

.

Амалий

аҳамияти

:

Нефт

газ

конлари

ишлашининг

асосий

кўрсаткичларни

башорат

қилишнинг

тезкор

қатор

ҳисоблаш

тажрибаларини

ўтказиш

учун

махсус

математик

ва

дастурий

таъминот

ишлаб

чиқилган

.

Татбиқ

этиш

даражаси

ва

иқтисодий

самарадорлиги

:

Ишлаб

чиқилган

дастурий

таъминот

Ўзбекистон

Республикаси

интеллектуал

мулк

агентлиги

томонидан

яратилган

дастурнинг

расмий

рўйхатдан

ўтказилганлиги

тўғрисидаги

DGU 02001

рақамли

гувоҳнома

билан

ҳимояланган

.

Дастурий

таъминот

Муборак

нефт

-

газ

ташкилотида

расмийлаштириб

,

иқтисодий

самарадорликка

эришилди

.

Қўлланиш

соҳаси

:

Қулай

дастурий

тизим

ва

ҳисоблашлар

учун

яратилган

қўлланма

мавжуд

нефт

-

газ

конларини

қазишни

тадқиқ

қилишда

қўлланилади

.

Назарий

қисм

ва

олинган

натижалардан

математик

моделлаштириш

ва

ахборот

тизимлари

йўналишидаги

магистр

ва

бакалавриатура

талабаларини

ўқитишда

фойдаланиш

мумкин

.


background image

23

РЕЗЮМЕ

диссертации

Назировой

Элмиры

Шадмановны

на

тему

«

Математическое

и

программное

обеспечение

автоматизированной

системы

определения

показателей

нефтегазовых

месторождений

»

на

соискание

ученой

степени

кандидата

технических

наук

по

специальности

05.13.11 –

Математическое

и

программное

обеспечения

вычислительных

машин

,

комплексов

и

компьютерных

сетей

Ключевые

слова

:

математическое

моделирование

,

вычислительный

алгоритм

и

эксперимент

,

программное

обеспечение

,

программный

интерфейс

,

тестирующие

программы

.

Объекты

исследования

:

фильтрация

многофазных

жидкостей

в

пористых

средах

.

Цель

работы

:

Разработка

вычислительных

алгоритмов

и

на

их

базе

создание

математического

и

программного

обеспечения

автоматизированной

системы

расчета

основных

показателей

нефтегазовых

месторождений

.

Методы

исследования

:

методы

вычислительной

математики

,

математического

моделирования

,

а

также

методы

технология

программирования

,

разработки

и

тестирования

программных

систем

.

Полученные

результаты

и

их

новизна

:

Исследованы

математические

модели

и

разработаны

вычислительные

алгоритмы

решения

двухмерных

краевых

задач

фильтрации

многофазных

жидкостей

в

пористой

среде

;

разработаны

программные

обеспечения

автоматизированной

системы

решение

задач

фильтрации

многофазных

жидкостей

в

пористой

среде

;

проведены

вычислительные

эксперименты

по

расчету

основных

показателей

нефтегазовых

месторождений

Практическая

значимость

:

предлагаемое

специальное

математическое

и

программное

обеспечение

позволяет

оперативно

провести

серийные

расчеты

по

прогнозированию

основных

показателей

разработки

нефтегазовых

месторождений

.

Степень

внедрения

и

экономическая

эффективность

:

Разработанное

программное

средство

защищено

свидетельством

Агентства

по

интеллектуальной

собственности

Республики

Узбекистан

,

DGU 02001.

Программное

средство

внедрено

в

УДП

«

Мубарек

нефтгаз

»

и

достигнута

его

экономическая

эффективность

.

Область

применения

:

Разработанная

методика

расчета

и

программные

средства

позволяют

исследовать

разработку

соответствующих

нефтегазовых

месторождений

,

теоретические

положения

и

выводы

исследования

могут

использоваться

при

чтении

специальных

курсов

для

бакалавриатуры

и

магистриатуры

по

специальности

Математическое

и

программное

обеспечение

вычислительных

машин

,

комплексов

и

компьютерных

сетей

”.


background image

24

RESUME

thesis

Nasirova Elmira Shadmanovna

on "

Mathematical and automated software

system to identify indicators of oil and gas fields

" for the degree of candidate of

technical sciences, specialty 05.13.11 - Mathematical and software of computers,
complexes and computer networks.

Keywords

: mathematical modeling, computational algorithm and the

experiment, software, interface, method, testing programs.

Subject of research

: multi-phase filtration of fluids in porous media.

Purpose of work

: The development of computational algorithms and their

basis the creation of mathematical software an automated system of calculating oil
and gas fields.

Methods of research

: methods of computational mathematics, mathematical

modeling, development and testing of software systems.

The results achieved and their novelty

: investigated mathematical models

and developed computational algorithms for solving the problems of filtration of
multi-phase fluids in porous media; developed software an automated system for
solving the problems of filtration of multi -phase fluids in porous media; conducted
computational experiments to calculate main indicators of oil and gas fields.

Practical value

: proposed mathematical and special software that allows us to

development and quickly carry out serial calculations to predict the main indicators
of oil and gas fields.

Degree of embed and economic affectivity

: The developed software is

protected by certificate of evidence of the Agency for Intellectual Property of the
Republic of Uzbekistan,

DGU 02001. The software tool implemented in the

"Mubarak neftgaz" and showed its cost-effectiveness.

Field of application

: The developed method of calculation and software tools

allow us to investigate the development of the oil and gas fields, theoretical positions
and research findings can be used to delivery special courses for undergraduate and
master students on specialty "Mathematical and software of computers, computer
systems and networks."

References

Назирова Э.Ш. Объектная реализация классов прямых методов линейной алгебры //Ахборот-коммуникация технологиялари сохасида фан, таълим ва ишлаб чиқариш хамда уларни интеграллаш: Республика илмий-техник конференцияси. 31 май-1 июнь 2005. -Тошкент, 2005. С. 297-301.

Абуталиев Ф.Б., Назирова Э.Ш. Объектно-ориентированное программирование квадратных формул //Фан ва таълимда ахборот-коммуникация технологиялари; Республика илмий-техник конференция. Маърузалар тўплами. 6-7 апрель 2006. -Тошкент, 2006,- С. 180-183.

Nazirova E.Sh. Problems of choosing polynomial approximation in solving boundary-value problem of mathematical physics” // Проблемы развития информационно-коммуникационных технологий и подготовка кадров:Тез.докл. Межд. науч. конф. 21-22 сентября 2009,- Ташкент,2009,-С. 52-54.

Абуталиев Ф.Б., Назирова Э.Ш. Автоматизация вычислительных расчетов задач фильтрации многофазных жидкостей в пористой среде.// Узб. Журнал «Проблемы информатики и энергетики»,- Ташкент, 2009,-С. 66-73.

Абуталиев Ф.Б., Назирова Э.Ш. Численное моделирование задачи

фильтрации многофазных жидкостей в пористой среде //“Современные техника и технологии горно-металлургической отрасли и пути их развития”: Материалы Международной научно-технической

конференции. 12-14 мая 2010. Навои, 2010,- С. 456-457.

Абуталиев Ф.Б., Назирова Э.Ш. Вычислительный алгоритм решения задач фильтрации трехфазной жидкости в пористых средах.//Узб. Журнал Проблемы информатики и энергетики: - Ташкент, 2010,- С. 35-42.

Назирова Э.Ш. Математические модели задачи фильтрации двухфазной жидкости в пористой среде // Халк хўжалиги тармоқларида жараёнларни математик моделлаштириш ва бошқариш муаммолари: Республика илмий-амалий конференцияси.22-23 апрель. - Қарши, 2011,- С. 167-170.

Назирова Э.Ш. Вычислительные алгоритмы расчета фильтрации многофазной жидкости в пористых средах // Современное состояние и перспективы развития информационных технологий: Материалы Республиканской научно-технической конференции 5-6 сентября 2011. Ташкент,2011. С. 185-189.

Назирова Э.Ш. Дифференциально-разностный метод решения одной нестационарной двумерной задачи фильтрации многофазных жидкосей в пористых средах // ТАТУ хабарлари. - Ташкент, 201 Т- № 3,- С. 52-55.

Назирова Э.Ш. Автоматизированная система решения задач фильтрации многофазных жидкостей в пористой среде // ТАТУ хабарлари. - Ташкент, 2011,-№4,-С. 61-63.

Н.Абуталиев Ф.Б., Назирова Э.Ш., Неъматов А. Нефт-газ конларининг асосий кўрсаткичларини ҳисобловчи автоматлаштирилган тизим // Узбекистан Республикасининг интеллектуал мулк агентлиги. Гувоҳнома № DGU 02001.26.07.2010 й.