Creationof groups of productive cows and improvement of herd and resourse saving technologies in peasant farms

Abstract

In developing countries cattle breeding branch to look after pedigree cows, create productive types, to improve quality of pedigree cows and to improve productive produce technologies arc actual. German, Holland and Israel Holstein genotype cows’ average milk yield equaled to 8500-12000 kg. In the USA and Canada this indicator rised to 9000-9700 kg. Milk in bull giving types of cows’ yield rised to 14000-17000 kg and its fat quantity rised to 4,5-5,0%.
Measures in wide range have been taking in cattle breeding in our republic which look forward breeding milky and breed kinds of cattle and to breed breed kinds in dairy meat branch and to apply modem innovational technologies in production of cattle products in our country.
Nowadays, produce breeding production, the strengthening of breeding base of improved breeds and productive qualities of cattle become important. Considering these aspects, the improvement of breeding and technological processes, Holsteintypes of cattle breeding similar to Chinese, German and Slovenian selection and adaptation of flegfih Simmcntal breed kinds to the environmental conditions in the foothills arc the importantin science.
Expansion of livestock breeding base, breeding improvers dairy and meat -dairy breeds in pure form and their crossbreeding with regional cattle breeds is one of the main methods. To import of Holstein breeds and flegfih Simmcntal breeds in hot climates, to show genetic potential productivity of different genotypes of cattle and formation of breeding herds in the relations between genotype- environment are not studying yet, that’s why to improve complex system that encourage the necessary capacity in this area is most important in science.
As a result, the milk yield of cows of black - motley breed of German and American Holstein genotype, which exceeded the standard indicators of blackmotley breed have increased significantly.
In particular, on March 23, 2006 the Decision of the President of the Republic of Uzbekistan for №PP-308 «About measures for stimulation of increase in cattle in private, farmer and livestock farms» and April 21, 2008 «Personal subsidiary farms, cattle farms and stimulating the increase expand the production of livestock products, additional measures» resolution №PP-842 livestock development strategies and the work carried our this research.
The aim of the research working out of scientific and practical basis of improvement resource saving herd in peasant farms and creation productive group of cows, keeping their productive genetic potential by cross-breeding ways and manifestation in optimal technological conditions of keeping and feeding on.
Scientific novelty of dissertation work consists of the follow ing: economic-biologic signs of local, breed improved and black- motley cattle of different Holstein genotype cows in individual and peasant farms, were defined scientific basis of improvement herd and resource saving technology and created productive groupcows. In hot climatic conditions developing factors of selection and resource saving technologic components complexly implemented in.
In the creation of productive factory type cow’s groups, usage of improvable bulls which corresponded to Israel, German, America selections and methods of breeding local cows with the breed of Flekvcih Simmcntal were improved;
Methods of feeding on and keeping in manifestation of genetic productive potential of cows’ productivity were created.
CONCLUSIONS
1. In the Republic the position of livestock progress of individual and subsidiary farms arc incomparable, manufacturing livestock products makes up 94-96%. On the extensive keeping conditions improvement resource saving technology, stoutness of cows and daily milk yield made up 52 and 28%.(P>0,99-0,999). They characterized by tolerance to summer and winter weather conditions. Rising milk yield of local cows made up 1194 kg (94%) and breed improved ones-1282 kg (81%).
2.In cattle breeding farms with black-motley Israel Holstein cows usage of milky technology milk yield of thorough bloodiness increased tol731-2170 kg or 60-79% (P>0,99). Milky coefficient made up 840-950 (P>0,99). Technological quality of udder and rate of milk yield (l,58±0,03 and l,90±0,02 kg/min) increased.
3. By making milky technology daily milk yield enhanced to 55-67% (from 9,0-12,0 kg to 15-18,6 kg) (P>O,95-0,999). Positive degree of correlation selection signs were manifested. Dominant of positive correlation coefficient appropriates to thorough bloodiness generation (P>0,95-0,99). Usage of milky technology positively influenced to heat tolerance index of cows. Correlation HTI-milk yield equaled to r=0,2I and 0,55, thorough bloodiness was dominant (P>0,95-0,99). Metabolism, oxidc-restoration of animals by groups was high (P>0,99-0,999).
4. In pedigree farms of Holstein black-motley cows and optimal feeding on them (4147-4713) Holstein genotypes of factory type productive group of cows were formed. Selection of differential increased to 1659 kg (P>0,999). In American Holstein genotype generations’ connection of selection signs manifested high correlation (P>0,999).
5. Holstein positively influenced to exterior of cows. Functional features and morphological marks of udder improved. Rate of milky increased from 1,37 kg/min to 2,38 kg/min (P>0,99).
6. In summer optimal keeping of cows in lightly constructed with natural ventilation and half opened buildings and feeding on in open air was implemented, but cows daily milk yield decreased to 12,3-24,4%. The speed of metabolism decreased, but respiration- oxidation and protector function of animals exceeded.
7. In pedigree farms of Holstein black-motley cows and their traditional technological keeping system as tying in capital buildings and open fields and in optimal feeding German and American Holstein genotype cows’ factory type groups arc formed. Selection differential by milk yield increased.
8. Holstein of black-motley cows with American bull-improvers exterior features of cows and technological marks of udder much improved. Rate of milky speed from 1,41 to 2,40 kg/min (P>0,95-0,999). Clinical indices of adaptation to environment of cows were observed in physiological norm. In summer keeping cows in cool places and feeding on with green grass properties positively influenced to physiological state of cows.
9. Investigation works which were conducted on various types of farms on technologic conditions high economical productiveness was obtained. Profitable level of milk yield production of local and improved breed of cows on the method of resource saving technology get superior, in commodity farms of black-motley breed of Israel Holstein genotype cows, profitable level at applying milky was 31,6%, in pedigree farms keeping in lightly constructed type of buildings and caring with the same nutrition of Holstein cows was 41,2-41,8%, traditional technology of keeping equaled to 38,0%.

Source type: Abstracts
Years of coverage from 1992
inLibrary
Google Scholar
Branch of knowledge
CC BY f
1-63
34

Downloads

Download data is not yet available.
To share
Dosmukhamedova М. (2023). Creationof groups of productive cows and improvement of herd and resourse saving technologies in peasant farms. Catalog of Abstracts, 1(1), 1–63. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/48200
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Abstract

In developing countries cattle breeding branch to look after pedigree cows, create productive types, to improve quality of pedigree cows and to improve productive produce technologies arc actual. German, Holland and Israel Holstein genotype cows’ average milk yield equaled to 8500-12000 kg. In the USA and Canada this indicator rised to 9000-9700 kg. Milk in bull giving types of cows’ yield rised to 14000-17000 kg and its fat quantity rised to 4,5-5,0%.
Measures in wide range have been taking in cattle breeding in our republic which look forward breeding milky and breed kinds of cattle and to breed breed kinds in dairy meat branch and to apply modem innovational technologies in production of cattle products in our country.
Nowadays, produce breeding production, the strengthening of breeding base of improved breeds and productive qualities of cattle become important. Considering these aspects, the improvement of breeding and technological processes, Holsteintypes of cattle breeding similar to Chinese, German and Slovenian selection and adaptation of flegfih Simmcntal breed kinds to the environmental conditions in the foothills arc the importantin science.
Expansion of livestock breeding base, breeding improvers dairy and meat -dairy breeds in pure form and their crossbreeding with regional cattle breeds is one of the main methods. To import of Holstein breeds and flegfih Simmcntal breeds in hot climates, to show genetic potential productivity of different genotypes of cattle and formation of breeding herds in the relations between genotype- environment are not studying yet, that’s why to improve complex system that encourage the necessary capacity in this area is most important in science.
As a result, the milk yield of cows of black - motley breed of German and American Holstein genotype, which exceeded the standard indicators of blackmotley breed have increased significantly.
In particular, on March 23, 2006 the Decision of the President of the Republic of Uzbekistan for №PP-308 «About measures for stimulation of increase in cattle in private, farmer and livestock farms» and April 21, 2008 «Personal subsidiary farms, cattle farms and stimulating the increase expand the production of livestock products, additional measures» resolution №PP-842 livestock development strategies and the work carried our this research.
The aim of the research working out of scientific and practical basis of improvement resource saving herd in peasant farms and creation productive group of cows, keeping their productive genetic potential by cross-breeding ways and manifestation in optimal technological conditions of keeping and feeding on.
Scientific novelty of dissertation work consists of the follow ing: economic-biologic signs of local, breed improved and black- motley cattle of different Holstein genotype cows in individual and peasant farms, were defined scientific basis of improvement herd and resource saving technology and created productive groupcows. In hot climatic conditions developing factors of selection and resource saving technologic components complexly implemented in.
In the creation of productive factory type cow’s groups, usage of improvable bulls which corresponded to Israel, German, America selections and methods of breeding local cows with the breed of Flekvcih Simmcntal were improved;
Methods of feeding on and keeping in manifestation of genetic productive potential of cows’ productivity were created.
CONCLUSIONS
1. In the Republic the position of livestock progress of individual and subsidiary farms arc incomparable, manufacturing livestock products makes up 94-96%. On the extensive keeping conditions improvement resource saving technology, stoutness of cows and daily milk yield made up 52 and 28%.(P>0,99-0,999). They characterized by tolerance to summer and winter weather conditions. Rising milk yield of local cows made up 1194 kg (94%) and breed improved ones-1282 kg (81%).
2.In cattle breeding farms with black-motley Israel Holstein cows usage of milky technology milk yield of thorough bloodiness increased tol731-2170 kg or 60-79% (P>0,99). Milky coefficient made up 840-950 (P>0,99). Technological quality of udder and rate of milk yield (l,58±0,03 and l,90±0,02 kg/min) increased.
3. By making milky technology daily milk yield enhanced to 55-67% (from 9,0-12,0 kg to 15-18,6 kg) (P>O,95-0,999). Positive degree of correlation selection signs were manifested. Dominant of positive correlation coefficient appropriates to thorough bloodiness generation (P>0,95-0,99). Usage of milky technology positively influenced to heat tolerance index of cows. Correlation HTI-milk yield equaled to r=0,2I and 0,55, thorough bloodiness was dominant (P>0,95-0,99). Metabolism, oxidc-restoration of animals by groups was high (P>0,99-0,999).
4. In pedigree farms of Holstein black-motley cows and optimal feeding on them (4147-4713) Holstein genotypes of factory type productive group of cows were formed. Selection of differential increased to 1659 kg (P>0,999). In American Holstein genotype generations’ connection of selection signs manifested high correlation (P>0,999).
5. Holstein positively influenced to exterior of cows. Functional features and morphological marks of udder improved. Rate of milky increased from 1,37 kg/min to 2,38 kg/min (P>0,99).
6. In summer optimal keeping of cows in lightly constructed with natural ventilation and half opened buildings and feeding on in open air was implemented, but cows daily milk yield decreased to 12,3-24,4%. The speed of metabolism decreased, but respiration- oxidation and protector function of animals exceeded.
7. In pedigree farms of Holstein black-motley cows and their traditional technological keeping system as tying in capital buildings and open fields and in optimal feeding German and American Holstein genotype cows’ factory type groups arc formed. Selection differential by milk yield increased.
8. Holstein of black-motley cows with American bull-improvers exterior features of cows and technological marks of udder much improved. Rate of milky speed from 1,41 to 2,40 kg/min (P>0,95-0,999). Clinical indices of adaptation to environment of cows were observed in physiological norm. In summer keeping cows in cool places and feeding on with green grass properties positively influenced to physiological state of cows.
9. Investigation works which were conducted on various types of farms on technologic conditions high economical productiveness was obtained. Profitable level of milk yield production of local and improved breed of cows on the method of resource saving technology get superior, in commodity farms of black-motley breed of Israel Holstein genotype cows, profitable level at applying milky was 31,6%, in pedigree farms keeping in lightly constructed type of buildings and caring with the same nutrition of Holstein cows was 41,2-41,8%, traditional technology of keeping equaled to 38,0%.


background image

САМАРҚАНД ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИНСТИТУТИ ВА

ЧОРВАЧИЛИК, ПАРРАНДАЧИЛИК ВА БАЛИҚЧИЛИК ИЛМИЙ

ТАДҚИҚОТ ИНСТИТУТИ ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ 16.07.2013.Qx/V.25.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ АГРАР УНИВЕРСИТЕТИ

ДОСМУХАМЕДОВА МУХАЙЁ ХУСНИТДИНОВНА

ДЕҲҚОН ВА ФЕРМЕР ХЎЖАЛИКЛАРИДА СЕРМАҲСУЛ МОЛЛАР

ГУРУҲЛАРИНИ ЯРАТИШ, ПОДАЛАР ВА РЕСУРСТЕЖАМКОР

ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

06.02.03 – Хусусий зоотехния, чорвачилик маҳсулотларини

ишлаб чиқариш технологияси

(қишлоқ хўжалиги фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

ТОШКЕНТ – 2016


background image

1

УДК: 636.2+637.

Докторлик диссертацияси автореферати мундарижаси

Оглавление автореферата докторской диссертации

Content of the abstract of doctoral dissertation

Досмухамедова Мухайѐ Хуснитдиновна
Деҳқон ва фермер хўжаликларида сермаҳсул моллар
гуруҳларини яратиш, подалар ва ресурстежамкор
технологияларни такомиллаштириш…………………………………………..3

Досмухамедова Мухайѐ Хуснитдиновна
Создание групп продуктивного скота, совершенствование
стада и ресурсосберегающей технологии в дехканских и

фермерских хозяйствах ………………………..............……………………….23

Dosmukhamedova Mukhayyo Husnitdinovna
Creation productivety of cows’group in peasant farm
and improvement of herd and resource saving
technologies…………………………………………..………………………….43

Эълон қилинган ишлар рўйхати
Список опубликованных работ

List of published works…………………………………….…..…………………60


background image

2

САМАРҚАНД ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИНСТИТУТИ ВА

ЧОРВАЧИЛИК, ПАРРАНДАЧИЛИК ВА БАЛИҚЧИЛИК ИЛМИЙ

ТАДҚИҚОТ ИНСТИТУТИ ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ 16.07.2013.Qx/V.25.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ АГРАР УНИВЕРСИТЕТИ

ДОСМУХАМЕДОВА МУХАЙЁ ХУСНИТДИНОВНА

ДЕҲҚОН ВА ФЕРМЕР ХЎЖАЛИКЛАРИДА СЕРМАҲСУЛ МОЛЛАР

ГУРУҲЛАРИНИ ЯРАТИШ, ПОДАЛАР ВА РЕСУРСТЕЖАМКОР

ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

06.02.03 – Хусусий зоотехния, чорвачилик маҳсулотларини

ишлаб чиқариш технологияси

(қишлоқ хўжалиги фанлари)


background image

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

ТОШКЕНТ – 2016

3

Докторлик диссертацияси мавзуси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси

ҳузуридаги Олий аттестация комиссиясида 30.09.2014/В2014.3-4.Qx44 рақам билан рўйхатга
олинган.

Докторлик диссертацияси Тошкент давлат аграр университетида бажарилган. Диссертация

автореферати уч тилда (ўзбек, рус, инглиз) 16.07.2013.Qx/V.25.01 рақамли Илмий кенгаш
веб-саҳифаси www.samqxi.uz. ва «ZiyoNet» таълим ахборот тармоғида (www.ziyonеt.uz.)
жойлаштирилган.

Илмий
маслаҳатчи:

Расмий
оппонентлар:
Носиров Убайдулла Насруллаевич

қишлоқ хўжалиги фанлари доктори,
профессор

Кахаров Абдусаттор

қишлоқ хўжалиги фанлари доктори,
профессор

Бобоқулов Насилло Асадович

қишлоқ хўжалиги фанлари доктори,
профессор

Абдалниязов Бахтияр Алимович

қишлоқ хўжалиги фанлари доктори

Етакчи ташкилот:

Ипакчилик илмий-тадқиқот институти

Диссертация ҳимояси Самарқанд қишлоқ хўжалик институти ва Чорвачилик, паррандачилик

ва балиқчилик илмий-тадқиқот институти ҳузуридаги 16.07.2013.Qx/V.25.01 рақамли фан доктори
илмий даражасини берувчи Илмий кенгашнинг « » 2016 йил соат…. даги мажлисида бўлиб ўтади.
(Манзил: 140103, Самарқанд. Мирзо Улуғбек кўчаси, 77. Самарқанд қишлоқ хўжалик институти,
тел: (99866) 234-33-20; факс: (99866) 234-07-86; e-mail: saaiinfo2@edu.uz).

Докторлик диссертацияси билан Самарқанд қишлоқ хўжалик институтининг Ахборот ресурс

марказида танишиш мумкин (.... рақами билан рўйхатга олинган). Манзил: 140103, Самарқанд.
Мирзо Улуғбек кўчаси 77, Самарқанд қишлоқ хўжалик институти, тел: (99866) 234-33-20; факс:
(99866) 234-07-86.

Диссертация автореферати 2016 йил « » тарқатилди.


background image

(2016 йил «….»………. даги …. рақамли реестр баѐнномаси)

Р.Б.Давлатов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

Илмий кенгаш раиси, в.ф.д., доцент

А.С.Даминов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

Илмий кенгаш илмий котиби, в.ф.н., доцент

И.М.Мақсудов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

Илмий кенгаш кошидаги Илмий семинар
раиси, к.х.ф.д., профессор

4

КИРИШ (докторлик диссертациясига аннотация)

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти.

Чорвачилик

тармоғи жадал ривожланган хорижий мамлакатларда қорамолчиликда
наслдор молларни парваришлаш, сермаҳсул зотларини яратиш, подаларнинг
наслдорлик сифатини яхшилаш ва маҳсулот етиштириш технологияларини
такомиллаштириш долзарб бўлиб ҳисобланади. Германия, Голландия ва
Исроил голштин генотипли сигирларнинг сут соғими ўртача 8500-12000
килограммга тенглашган. АҚШ ва Канадада бу кўрсаткичлар 9000-9700
килограммга кўтарилган. Буқа берувчи гуруҳлардаги сигирларнинг сут
соғими 14000-17000 килограммга ва унинг таркибидаги ѐғ миқдори 4,5-5,0%
га ошган.

Республикамизда қорамолчиликни ривожлантиришда серсут, наслдор

молларни парваришлаш ва тоғ олди ҳудудларида сут-гўшт йўналишида
зотларни яратиш ҳамда чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқаришда
замонавий инновацион технологияларни жорий этишга қаратилган кенг
қамровли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.

Бугунги кунда қорамолчилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш кўламини

ошириш, унинг наслчилик базасини яхшиловчи зотларни, наслдорлик ва
маҳсулдорлигини намоѐн этиш ҳисобидан мустаҳкамлаш муҳим аҳамият касб
этмоқда. Ушбу хусусиятларни эътиборга олган ҳолда селекция ва технологик
жараѐнларни такомиллаштириш, голштин зотли молларни

германия ва

америка селекциясига хос ҳамда тоғ олди ҳудудларида флегфих симментал
зотларини ташқи муҳит шароитига мослашиши муҳим илмий
амалий аҳамиятга эга.

Қорамолчиликда наслчилик базасини кенгайтириш, яхшиловчи сут ва


background image

сут-гўшт йўналишидаги зотларни соф ҳолда урчитиш ва районлаштирилган
қорамол зотлари билан чатиштириш асосий усуллардан ҳисобланади. Иссиқ
иқлим шароитида голштин ва флегфих симментал зотларини импорт қилиш,
турли генотипли молларнинг маҳсулдорлик генетик потенциалини намоѐн
этиш ва наслчилик подаларини шакллантириш муаммолари, генотип
муҳитнинг ўзаро муносабатида етарлича ўрганилмаганлигини ҳисобга олиб,
бу борада зарур имкониятларни яратишга кўмаклашадиган комплекс тизимни
янада такомиллаштириш муҳим илмий-амалий аҳамият касб этади.
Тадқиқот натижалари бўйича қора-ола зотли германия ва америка голштин
генотипли сигирларнинг сут соғими кўтарилиб, қора-ола зотининг стандарт
кўрсаткичидан анча устунлик қилди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 23 мартдаги

ПҚ-308-сон «Шахсий ѐрдамчи, деҳқон ва фермер хўжаликларида чорва
молларини кўпайтиришни рағбатлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ва
2008 йил 21 апрелдаги ПҚ-842-сон «Шахсий ѐрдамчи, деҳқон ва фермер
хўжаликларида

чорва

молларини

кўпайтиришни

рағбатлантиришни

кучайтириш

ҳамда

чорвачилик

маҳсулотларини

ишлаб

чиқаришни

кенгайтириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги Қарорлари
ҳамда мазкур фаолиятга тегишли бошқа меъѐрий-ҳуқуқий ҳужжатларда

5

белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти
муайян даражада хизмат қилади.

Тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланиши

нинг устувор йўналишларига боғлиқлиги.

Мазкур диссертация

республика фан ва технологиялари ривожланишининг V. «Қишлоқ хўжалиги,
биотехнология, экология ва атроф муҳит муҳофазаси» устувор йўналиш
доирасида бажарилган.

Диссертация мавзуси бўйича хорижий илмий-тадқиқотлар шарҳи.

Сермаҳсул подаларни яратиш, зотлар, сут йўналишидаги молларни сақлаш
ҳамда озиқлантириш технологияларини такомиллаштиришга йўналтирилган
илмий изланишлар жаҳоннинг етакчи илмий марказлари ва олий таълим
муассасалари, жумладан, University of Florida (АҚШ), Berlin University
(Германия), University of Vageningen (Голландия) Vena Agricultutal University

(Австрия), «Аскания Нова» қишлоқ хўжалик институти (Украина), Вологод

давлат сут хўжалиги академияси (Россия), Қозоғистон чорвачилик илмий
тадқиқот институти (Қозоғистон) ҳамда Чорвачилик, паррандачилик ва
балиқчилик илмий-тадқиқот институтида (Ўзбекистон) олиб борилмоқда.
Подаларни такомиллаштириш, яхшиловчи зотларни танлашга оид жаҳонда
олиб борилган тадқиқотлар натижасида қатор, жумладан, қуйидаги илмий
натижалар олинган: маҳаллий моллар зотининг наслдорлик сифати
такомиллаштирилган (Berlin University); голштин зотининг америка ва канада
яхшиловчи буқаларидан фойдаланилган ва подадаги сигирларнинг сут
соғими оширилган (University of Vageningen); молларнинг наслдорлик ва
маҳсулдорлик сифатлари авлоддан-авлодга ўтган ва уларнинг наслдорлик


background image

сифатлари аниқланган (Вологод давлат сут хўжалиги академияси); наслчилик
заводларида голштинлаштирилган завод типидаги сигирларнинг сут соғими
кўпайтирилган (Қозоғистон чорвачилик илмий-тадқиқот институти);
молларни урчитишнинг селекция усулларини такомиллаштирилган (Вена
олий чорвачилик маркази); наслдорлик сифатлари бўйича устунлик қилган
яхшиловчи буқаларни танланган ва улардан самарали фойдаланиш усуллари
яратилган (University of Florida); зоти яхшиланган молларни наслдорлиги ва
маҳсулдорлиги сифати аниқланган («Аскания Нова» қишлоқ хўжалик
институти).

Подаларни такомиллаштириш, яхшиловчи зотларни танлаш бўйича

қатор, жумладан, қуйидаги устувор йўналишларда тадқиқотлар олиб
борилмоқда: чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш технологияларини
модернизациялаш, молларни наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатини
яхшилаш, селекция ва технологияларнинг замонавий усулларини қўллаш
ҳамда озуқа базасини мустаҳкамлаш; иссиқ иқлим шароитида қора-ола зотли
молларни голштин зоти билан чатиштириш; зотларни иқлимлашишдаги
селекциянинг генетик асосларида наслдорликни фарқланишлиги генотип
муҳитни ўзаро таъсирчанлигида ўтган.

Муаммони ўрганилганлик даражаси

. Маҳаллий молларни яхшилаш ва

районлаштирилган сут йўналишидаги зотларни такомиллаштириш, уларнинг
наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатларини оширишда қатор илмий-тадқиқот

6

ишлари амалга оширилган. Хорижий олимлардан J.C.Bonsma, J.E.Johnston,
A.O.Rhoad,

S.Brody,

D.E.Dowling,

J.Findlay,

K.Phillips,

K.G.Tilsh,

G.G.Carzneiro, K.Ф.Кушнер, Ф.Ф.Эйснер, П.Прохоренко, H.Ахмадалиев ва
бошқалар ҳам ушбу йўналишдаги илмий-тадқиқот ишларини олиб боришган.

Мавжуд муаммоларни ҳал қилишда аввало маҳаллий қорамолларни

чатиштириш, режалаштирилган зотли моллар сонини кўпайтириш ва
маҳсулдорлигини ошириш, яхшиловчи зотлардан фойдаланиш, уларни
урчитиш ареалини кенгайтириш ва сермаҳсул подаларни яратиш ишлари
амалга оширилган.

Бироқ ҳозирги даврда сут йўналишидаги моллар сони кўпайиб,

наслчилик подалари шакллантирилган бўлса-да, маҳаллий моллар ва
районлаштирилган зотларнинг наслдорлик ҳамда маҳсулдорлик сифатларини
яхшилаш, маҳсулдорлик типидаги молларни турли тоифадаги хўжаликларда
яратиш ишлари ўз ижобий якунини кутмоқда. Бунда зотларни маҳсулдорлик
генетик потенциали, айрим биологик хусусиятлар ва селекцион белгиларнинг
намоѐн

бўлиш

қонуниятлари,

молларни

сақлаш

ва

озиқлантириш

шароитларини оптималлаштиришда генотип-муҳитнинг ўзаро ижобий
боғланишлик ҳолатларида генетик ва фенотипик ўзгарувчанлик характерини
ҳамда муҳитга мослашишни енгиллаштириш каби муҳим масалаларнинг
назарий ва амалий асослари ҳали ўрганилмаган. Бу борада илмий-тадқиқот
ишларини амалга ошириш лозим.

Ўзбекистон

олимларидан

Ш.А.Акмальханов,

Э.Ю.Карчевский,


background image

М.И.Аширов,

Н.А.Мавлянов,

А.А.Атбашян,

У.Н.Носиров,

А.Кахaров,

Б.А.Абдалниязов ва бошқалар томонидан Ўзбекистоннинг иссиқ иқлим
шароитида селекция ишларини юритиш, танлаш ва саралашда мақбул типли
молларни ва уларнинг селекция белгилари параметрлари, муҳитга мослашиш
хусусиятларини ўрганишда яхшиловчи зотлар генотипига хос маҳсулдорлик
типидаги молларни урчитиш мумкинлиги таъкидланган.

Диссертация мавзусининг ўқув муассасасининг илмий-тадқиқот

ишлари билан боғлиқлиги

. Тошкент давлат аграр университетининг

А-11-250 рақамли «Деҳқончилик ва чорвачиликнинг экологик оптимал
боғланишлигида тупроқ унумдорлигини ошириш, шўрланиш ва чўлланиш
олдини олиш, қишлоқ хўжалик ва чорвачилик маҳсулотлари етиштиришни
жадаллаштиришда фермер хўжаликларининг самарали технологиялари ва
моделларини ишлаб чиқиш» (2006-2008 йй.); ҚХА-10-072 рақамли
«Наслчилик

фермер

хўжалигини

такомиллаштириш,

озуқа

базаси

ҳосилдорлигини 150 центнер озуқа бирлигига етказиш, завод подасини
яратиш услубларини ва технологияларини ишлаб чиқиш» (2009-2011 йй.);
ҚХА-09-101 рақамли «Шахсий ѐрдамчи ва деҳқончилик хўжаликларида
қорамолларнинг сермаҳсул гуруҳини, сут ва гўшт етиштиришнинг юқори
самарадор, экологик соф, ресурстежамкор технологияларини яратиш» (2012-
2014 йй.) лойиҳалари доирасида бажарилган.

Тадқиқотнинг мақсади

шахсий ѐрдамчи, деҳқон ва фермер

хўжаликларида подаларни шакллантиришнинг ресурстежамкор технология-

7

ларини такомиллаштириш ва сермаҳсул моллар гуруҳларини яратиш, сақлаш
ва озиқлантириш усулларини такомиллаштиришдан иборат.

Тадқиқотнинг

вазифалари

қуйидагилардан иборат:

шахсий ѐрдамчи ва деҳқон хўжаликларида маҳаллий ва зоти яхшиланган

молларнинг хўжалик-биологик белгиларини аниқлаш;

маҳаллий ва зоти яхшиланган молларни сақлаш ва озиқлантиришнинг

ресурстежамкор технологияларни такомиллаштириш, сигирларнинг
ривожланиши, экстерьер ва маҳсулдорликдаги асосий кўрсаткичларини
баҳолаш;

чорвачилик фермер хўжаликларида қора-ола зотли исроил голштин

генотипли сигирларнинг сут маҳсулдорлик потенциалини лактация фазалари
бўйича муддатини узайтириш усулини ишлаб чиқиш;

наслчилик фермер хўжаликларида қора-ола зотли немис ва америка

голштин

генотипли

сигирларни

оптималлаштирилган

сақлаш

ва

озиқлантириш

шароитларида

сермаҳсул

гуруҳларини

шакллантириш

усулларини такомиллаштириш.

Тадқиқотнинг объекти

сифатида маҳаллий ва зоти яхшиланган ҳамда

қора-ола зотли голштин генотипли исроил, немис ва америка селекциясига
хос бўлган сигирлар танланган.

Тадқиқотнинг предмети

сигирларни ривожланиши, экстерьери, сут


background image

маҳсулдорлиги, биологик хусусиятлари, чатиштириш усуллари, сақлаш ва
озиқлантириш технологиялари.

Тадқиқотнинг усуллари.

Экспериментал тадқиқотларни бажаришда

зоотехникавий (ривожланиш, экстерьер, сут маҳсулдорлик, озуқалар сарфи,
озуқаларни сут билан қопланиши, лактациянинг турғунлиги, сутдорлик
коэффициенти, иқтисодий самарадорлик), биологик (сервис-даври, туғишлар
оралиғи, клиник ва гематологик кўрсаткичлар, иссиққа чидамлилик
индекслари) ва статистик (биометрия, ўзгарувчанлик коэффициенти, селекция
дифференциали, корреляция ва регрессия коэффициентлари, фарқланишнинг
аниқлик даражаси) усуллари қўлланилган.

Тадқиқотнинг илмий янгилиги

қуйидагилардан иборат:

деҳқон ва фермер хўжаликларида маҳаллий, зоти яхшиланган ҳамда

қора-ола зотли голштин генотипли молларнинг хўжалик-биологик хусусият
лари аниқланган;

подалар ва ресурстежамкор технологияларни такомиллаштириш ҳамда

сермаҳсул моллар гуруҳи яратилган;

иссиқ иқлим шароитида селекция ва ресурстежамкор технологияларни

такомиллаштириш омиллари амалга оширилган;

қора-ола зотли голштин генотипли молларнинг хўжалик-биологик

белгиларини ташқи муҳит факторларига мослашиш хусусиятлари аниқланган;

сермаҳсул моллар гуруҳини яратишда голштин зотли исроил, немис ва

америка селекциясига хос яхшиловчи буқалардан фойдаланиш ҳамда
маҳаллий молларни флегфих симментал зоти билан чатиштириш усуллари
такомиллаштирилган;

8

сигирлар генетик маҳсулдорлик потенциалини намоѐн этишида уларни

озиқлантириш ва сақланишининг усуллари ишлаб чиқилган.

Тадқиқотнинг

амалий натижаси

қуйидагилардан иборат

:

шахсий ѐрдамчи, деҳқон ва

фермер хўжаликларида маҳаллий ва зоти яхшиланган молларни ва
ресурстежамкор технологияларни такомиллаштиришнинг амалий услублари
ишлаб чиқилган; чорвачилик фермер хўжаликларида қора-ола зотли исроил
голштин генотипли сигирларни лактация фазалари бўйича 250 кун давомида
серсут қилишда уларнинг маҳсулдорлик генетик потенциали аниқланган;
наслчилик хўжаликларида қора-ола зотини голштинлаштиришда немис ва
америка селекциясидан фойдаланиб олинган авлодларни оптималлаш
тирилган сақлаш ва озиқлантириш технологияси такомиллаштирилган;
қора-ола зотли голштинлаштирилган молларни наслдорлик ва маҳсулдорлик
сифатлари яхшиланган, сигирларни чатиштириш, сақлаш ва озиқлантириш
технологияси такомиллаштирилган;

шахсий ѐрдамчи ва деҳқон хўжаликларида маҳаллий ва зоти яхшиланган

молларни флегфих симментал зоти билан чатиштириш, подаларни
шакллантиришнинг мақбул усуллари ҳамда дастурлари такомиллаштирилган;

Тошкент вилоятининг Бўка туманидаги «Саркор» деҳқончилик ва унда

ишловчи 10 оиланинг шахсий ѐрдамчи хўжалигида маҳаллий ва зоти


background image

яхшиланган молларнинг маҳсулдор подалари, Қибрай тумани «Солих»,
«Азизжон», «Мурод» чорвачилик фермер хўжаликларида қора-ола зотли
исроил голштин генотипли сигирларни сермаҳсул гуруҳлари намоѐн этилиб,
наслдор гуруҳлари шаклланди, Зангиота тумани «Милк-агро» МЧЖ ва
«Роҳатой» фермер хўжаликларида қора-ола зотли немис ва америка голштин
генотипли молларнинг янги типдаги сермаҳсул гуруҳлари яратилган.

Тадқиқот натижаларининг ишончлилиги.

Тошкент давлат аграр

университети апробация комиссияси томонидан тадқиқот ишлари ва
бирламчи материалларига ижобий баҳолар берилган; маълумотларнинг
барчаси статистик усулда ишланган; илмий ишлар натижалари ишлаб
чиқаришга жорий этилган.

Тадқиқот натижаларининг илмий ва амалий аҳамияти.

Тошкент

атрофи сутдор қорамолчилик ҳудуди деҳқончилик, чорвачилик ва наслчилик
фермер хўжаликлари шароитида биринчи маротаба қорамол подаларини
такомиллаштириш, сермаҳсул моллар гуруҳини яратишда генотип
муҳитнинг ўзаро муносабати ва сифат кўрсаткичларини кўтарилишида
селекция ва технологиянинг самарадорлиги тўғрисидаги илмий натижалар
олинган.

Тадқиқотнинг амалий аҳамияти яхшиловчи голштин ва флегфих

симментал зотлари генотипига хос подаларни ареали кенгайтирилган,
уларнинг наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатлари яхшиланган.

Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Турли генотипли

қорамолларни такомиллаштириш ва уларнинг маҳсулдорлигини ошириш
бўйича ишлаб чиқилган натижалар асосида:

9

турли голштин генотипли қора-ола зотли моллар, зоти яхшиланган ва

маҳаллий сигирларни наслдорлик ва маҳсулдорлигини ошириш бўйича
ишлаб чиқилган услуб синовдан ўтказилиб, амалиѐтга жорий этиш бўйича
рўйхатдан ўтказилган (Чорвачиликда наслчилик ишлари бош давлат
инспекциясининг 18.03.2016 й., 51/02-38-сон маълумотномаси);

голштин ва флегфих симментал зотлари генотипига мансуб подалар нинг

наслдорлик ва маҳсулдорлик сифатини ошириш технологиялари Тошкент
вилояти, Зангиота туманидаги 2 та наслчилик фермер

хўжаликларида,

Қибрай туманидаги 3 та чорвачилик фермер хўжаликларида

ва Бўка

туманидаги 10 та шахсий ѐрдамчи ва деҳқон хўжаликларида жорий этилган
(Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги 13.04.2016 й., 02/12-1194-сон
маълумотномаси). Бунда, флегфих симментал генотипли сигирдан олинган
соф фойда 2,01 мартага, қора-ола зотли исроил, немис ва америка голштин
генотипли сигирларда 1,38-1,42 мартага ошган.

Тадқиқот натижаларининг апробацияси.

Тадқиқот натижалари

хўжаликларнинг

ишлаб

чиқариш

йиғилишларида

(2014-2015

йй.),

Республика қишлоқ хўжалик илмий-ишлаб чиқариш маркази апробация
коммиссиясида (2008-2015 йй.), Зоотехния факултетининг илмий кенгаш
йиғилишларида (2015 й.) маъруза ва муҳокама қилинган.


background image

Тадқиқот натижаларининг эълон қилиниши.

Диссертация мавзуси

бўйича жами 32 та илмий иш чоп этилган, шулардан, 2 та монография,
Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комиссиясининг докторлик
диссертациялари асосий илмий натижаларини чоп этиш тавсия этилган
илмий нашрларда 19 та мақола, жумладан, 9 таси республика ва 3 таси
хорижий журналларда нашр этилган.

Диссертациянинг ҳажми тузилиши

. Диссертация таркиби кириш,

олтита боб, хулоса, фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати ва иловалардан
иборат. Диссертациянинг ҳажми 200 бетни ташкил этган.

10

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ

Кириш

қисмида диссертация ишининг долзарблиги ва зарурияти

асосланган, қорамолчиликнинг ҳолати ва уни урчитиш хусусиятлари
ѐритилган, тадқиқот мақсади ва вазифалари шакллантирилган, республика
фан ва технологияларини ривожлантиришнинг устувор йўналишига хослиги,
илмий янгиликлари, амалий аҳамияти ва уларнинг аниқлик даражалари,
тадбиқ қилиш ҳамда апробация натижалари келтирилган.

Диссертациянинг «

Иссиқ иқлим шароитида турли генотипли

молларни маҳсулдорлик ва биологик хусусиятларининг шаклланиши

»

деб номланган биринчи боби беш кичик бўлимлардан иборат. Уларда иссиқ
иқлим шароитининг моллар организми ва маҳсулдорлигига таъсири,
голштинлаштириш,

сақлаш

ва

озиқлантириш

самарадорлигининг

мамлакатимиз ҳамда хорижий давлатлардаги натижалари, сут ишлаб
чиқаришни жадаллаштириш, молларнинг наслдорлик ва маҳсулдорлик
сифатларини такомиллаштиришнинг илмий асослари ва амалий услублари
келтирилган.

Молларни иссиқ иқлим шароитига мослашиш бўлимида организмнинг


background image

табиий резистентлиги, янги муҳит шароитларига молларнинг мослашиши,
биологик кўрсаткичларининг ўзгариши ва маҳсулдорлик кўрсаткичларининг
намоѐн бўлиш характери ѐритилган. Чатиштиришда танлаш ва саралаш,
шунингдек,

чорвачилик

маҳсулотларини

ишлаб

чиқариш

технологияларининг

назарий

ҳолатлари

келтирилган.

Подаларни

такомиллаштириш, сермаҳсул моллар гуруҳларини яратиш, яхшиловчи
зотлар ва буқалардан фойдаланиш натижалари, молларни сақлаш ва
озиқлантириш

технологияларини

такомиллаштириш

тўғрисидаги

маълумотлар келтирилган.

Диссертациянинг

«Тадқиқотларнинг манбаи, услублари ва манзили

бўйича маълумотлар»

деб номланган иккинчи бобда тадқиқотнинг объекти,

схемаси ва услублари ѐзилган.

Тадқиқотлар Тошкент давлат аграр университетининг Зоотехния

кафедрасида 2008-2015 йиллар мобайнида бажарилган. Экспериментал
тажрибалар Тошкент вилоятининг Бўка туманидаги ѐрдамчи ва деҳқон
хўжаликларида, Қибрай туманининг чорвачилик фермер хўжаликларида,
Зангиота туманининг наслчилик фермер хўжаликларида ўтказилган.
Тадқиқот объекти қилиб, маҳаллий ва зоти яхшиланган моллар, уларнинг
флегфих симментал зотидан олинган авлодлари, қора-ола зотли исроил,
немис ва америка голштин генотипли сигирлар танланган.

Экспериментал тадқиқот ишлари зоотехния, биологик ва статистик

усулларда бажарилган. Ҳар бир тажриба хўжаликларида турли голштин
генотипли сигирларни сақлаш тизимлари, озиқлантириш меъѐри ва хиллари
ҳисобга олинган. Генотип-муҳитнинг ўзаро мос келишига эътибор берилган.
Моллар экстерьерини баҳолаш RSA усулида 9 ва 100 балли шкалада
ўтказилди, сут маҳсулдорлиги, сут таркибидаги ѐғ миқдорини аниқлаш,
назорат соғимини ўтказиш асосида клиник кўрсаткичлар Е.А.Арзуманян

11

(1957), иссиққа чидамлилик Ю.О.Раушенбах (1975) усулларда, гемоглобин

Сали бўйича, эритроцитлар ва лейкоцитлар сони Горяев камерасида
аниқланди. Сутни озуқалар билан қопланиши В.Е.Недава (1966) усулида,
олинган материаллар Е.К.Меркурьева (1970) нинг биометрик усулларида
ишловдан

чиқарилди.

Тадқиқотлар

натижаларининг

иқтисодий

самарадорлиги ишлаб чиқарилган маҳсулотларга сарфланган харажатлар ва
уларни сотишдан олинган даромадлар бўйича, соф фойда ва рентабеллик
даражаларини ҳисоблаш усулларида ўрганилди.

Дисперсия анализи усулида тажрибанинг аниқлиги, селекцион белгилар

оралиғидаги фарқланишликни ишончли даражаси (Р), маҳсулдорлик
селекция белгилари оралиғидаги корреляцион боғланишлик (r), шунингдек
иссиққа чидамлилик индекси (ИЧИ) ва ҳоказолар ўрганилди.

Диссертациянинг «

Шахсий ѐрдамчи ва деҳқон хўжаликларида

маҳаллий

ва

зоти

яхшиланган

қорамол

подаларини

ҳамда

ресурстежамкор технологияларни такомиллаштириш

» деб номланган

учинчи бобида маҳаллий қорамолларни наслдорлик ва маҳсулдорлик


background image

сифатларини ошириш ҳамда подаларни такомиллаштиришнинг асосий
йўналиши уларни яхшиловчи зотлар билан чатиштириш, сигирларни сақлаш
ва озиқлантириш ресурстежамкор технологияларини такомиллаштириш
лозимлиги таъкидланган.

Ушбу бобда зоти яхшиланган молларни урчитиш усули, уларни флегфих

симментал зоти билан чатиштириш, ресурстежамкор технологиялар, яйловда
боқиш ва озиқлантиришнинг ротацион тизимига хос тадқиқот ишларининг
натижалари ѐритилган. Сигирларнинг наслдорлик потенциали кўтарилиши,
маҳсулдорлик ва урчиш кўрсаткичларини оширишдаги самарадорлик
аниқланган.

Молларни яхшилаш улар тирик массасининг кўтарилиши ва экстерьер

хусусиятларини яхшиланишига ижобий таъсир кўрсатди. Сигирларнинг сут
маҳсулдорлиги дастлабки базали кўрсаткичга нисбатан анча кўтарилди (1-
жадвал).

1-жадвал

Сигирлар сут маҳсулдорлигини ѐши бўйича ўзгариши (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Маҳаллий моллар

Зоти яхшиланган моллар

Лактация даври

Лактация даври

I

III ва юқори

I

III ва юқори

Лактация давомийлиги, кун

240

281

245

300

Сут соғими, кг

1885,0±164,5

2466,1±137,3

1950,0±148,7

2857,9±105,1

Ёғ миқдори, %

3,94

3,93

3,90

3,90

Сут ѐғи, кг

73,1

96,9

76,1

111,3

Сутдорлик коэффициенти

710

914

707

769

Зоти яхшиланган моллар сут ѐғи миқдори бўйича маҳаллийларникидан

14,4 килограмм (14,9 %) га устунлик қилди (P>0,99). Айрим зоти яхшиланган
сигирларнинг сут соғими III лактациясида 4000 кг, сут ѐғи 163 килограммдан
ошди. Сут соғимининг кўтарилиши дастлабки базали (1275 ва 1575 кг)
кўрсаткичга (экстенсив шароитдагига) нисбатан маҳаллий сигирларда 1194
кг (94 %) ва зоти яхшиланганларда 1283 кг (81 %) га ошди.

12

Бундай

самарадорликка

аввало

молларни

яйловда

боқиш

ва

озиқлантириш шароитларини яхшилаш эвазига эришилди. Яйлов майдонлари
ҳосилдорлигини аниқлаш кўрсаткичлари бўйича табиий ўтлар тўйимлилиги
вегетация даврида (1,5 кг/м

2

дан 0,20 кг/м

2

гача) 3,5 бараварга камайган. Яйлов

ўтларининг етишмаслиги, ҳаво ҳарорати ва қуѐш радиацияси таъсири
кучайишида яйловда боқишнинг ротацион тизими қўлланилди ва рационга
оралиқ озуқабоп экинлар сенажи (18 кг) киритилди, кунлик сут соғимини
юқори даражада (9,8±0,20 кг ва 12,8±1,4 кг) сақлашга эришилди, қиш


background image

даврида эса такрорий маккажўхори силосдан (25 кг) фойдаланиш сигирларни
семизлик даражаси ва кунлик сут соғимига (7,6±0,6 кг ва 8,8±0,4 кг) ижобий
таъсир кўрсатди. Ширали озуқалар (сенаж ва силос) билан таъминлаш озуқа
базасини ташкил этиш, оралиқ озуқабоп экинлар (третикале, сули, арпа ва
озуқавий нўхот аралашмаси) ва такрорий маккажўхорини (буғдойни
йиғиштириб олгандан сўнг) экиш ва парваришлаш ҳисобидан эришилди.

Сигирларни қиш даврида енгил типли бинолар айвонлари остида ва

хоналарида сақлаш, баҳор, ѐз ва куз даврида (май-октябр) табиий яйлов
майдончаларида сақлаш ва ўтлатиш, қишда дағал (буғдой сомони ва турли
деҳқончилик

экинлар

поялари)

озуқалар

билан

озиқлантириш

ресурстежамкор технологиянинг асосини ташкил этди. Ташкил этилган
технологик шароитларда маҳаллий ва зоти яхшиланган молларнинг қийматли
биологик хусусиятлари намоѐн бўлди. Уларни иссиқ иқлим шароитига ва
ташқи муҳитнинг қатор стресс факторлар таъсирига мослашиши кузатилди,
юқори урчиш ва кўпайиш сифатлари билан характерланди (2-жадвал).

2-жадвал

Сигирларнинг биологик хусусиятлари (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Маҳаллий моллар

Зоти яхшиланган моллар

Иссиққа чидамлилик индекси

90,5±3,90

86,9±3,10

Гемоглобин миқдори, г/%

10,20±0,6

10,2±0,3

Эритроцитлар сони, млн/мм

3

7,30±0,1

7,50±0,1

Лейкоцитлар сони, минг/мм

3

8,00±0,1

8,20±0,1

Сервис-даври, кун

80,4±12,40

84,2±7,60

Туғишлар оралиғи, кун

338,0±13,05

369,6±12,10

Маҳаллий ва зоти яхшиланган сигирларнинг физиологик ҳолати

оптимал нормада сақланди. Улар юқори даражадаги (90,5 ва 86,9) иссиққа
чидамлилик, модда алмашинуви ва оксидланиш-тикланишдаги ижобий
хусусиятлари ҳамда муҳит таъсиридан ҳимояланиш сифатига эга. Сервис
даври йиллар бўйича 80,4±12,4 дан 84,2±7,6 кунларга тенг, ўзгарувчанлик
коэффициенти (Cv=10,3-48,7%) катта тебранишликда. Туғишлар оралиқ
даври тегишлича 338,0±13,05 дан 369,6±12,7 кун оралиғида (Cv=9,5-10,6%).

Маҳаллий ва зоти яхшиланган молларни флегфих симментал зоти билан

чатиштириш ишлари 2012 йилдан бошлаб ўтказилиб, I - бўғин авлодлар
олинди. Ушбу авлодларнинг ўсиш ва ривожланиш натижалари ишончли
далилларга эга.

Диссертациянинг

«Лактация фазалари бўйича серсут қилиш

технологиясида

қора-ола

зотли

исроил

голштин

генотипли

сигирларнинг маҳсулдорлик ва хўжалик фойдали хусусиятлари»

деб

13


background image

номланган тўртинчи бобида чорвачилик фермер хўжаликларида қора-ола
зотли исроил голштин генотипли сигирларни лактация фазалари бўйича 250
кун давомида серсут қилиш технологияси, маҳсулдорлик потенциалини
намоѐн этиш ва молларнинг наслдор гуруҳини шакллантириш бўйича
тадқиқот ишларининг натижалари келтирилган.

Чорвачилик хўжаликларида кўп ҳолатларда озуқа базасининг ночорлиги

ва озуқалар етишмаслигида молларнинг маҳсулдорлик ва селекция
белгиларининг потенциали намоѐн бўлмайди. Ушбу стресс факторлар
таъсирини эътиборга олган ҳолда қора-ола зотли исроил голштин генотипли
сигирларнинг ривожланиши, экстерьер хусусиятлари ва сут маҳсулдорлик
сифатлари ўрганилди. Юқори ва паст генотипли голштин сигирлари
кўрсаткичлар оралиғидаги фарқланишлик турли (P>0,95 ва P>0,999) ишончли
даражада намоѐн бўлди. Чорвачилик хўжаликлар шароитида юқори
генотипли авлодларнинг тирик массаси 483,4±12,15 ва 487,8±19,22 кг бўлса,
паст

генотиплиларники

-468,2±11,20

килограммга

тенг.

Экстерьер

хусусиятларининг бир хиллигида сут типидаги сигирларда сут соғимининг
пастлиги (2170 кг паст генотиплиларда, 2854±65,4 ва 2892±79,8 кг юқори
генотиплиларда) кузатилди.

Уларнинг генетик маҳсулдорлик потенциалини намоѐн этишда лактация

фазалари бўйича серсут қилиш технологияси амалга оширилди. Серсут
қилиш даврида юқори генотипли голштин сигирларга 5320-5392 кг қуруқ
модда, 4440-4511 озуқа бирлиги (ш.ж. 62% ширали ва 25% концентрат) ва
паст генотиплиларга тегишлича 4783 кг ва 3957 озуқа бирлиги (65% ширали
ва 19% концентратлар) тўйимлилигидаги озуқалар сарфланди.

3-жадвал

Сигирларнинг сут маҳсулдорлик кўрсаткичлари (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Голштин генотипли

Юқори генотиплилар

(3/4 ва 7/8)

Паст генотиплилар

(1/4 ва 1/8)

Сут соғими, кг

4590,3±108,5

3892,0±162,2

Ёғ миқдори, %

3,78±0,05

3,70±0,05

Оқсил миқдори, %

3,34±0,05

3,33±0,05

Сут ѐғи, кг

170,9±5,15

144,1±7,28

Сут оқсили, кг

153,1±4,57

129,7±6,63

Сутдорлик коэффициенти

950

840

Сут бериш жадаллиги, кг/дақ

1,90±0,08

1,50±0,04

Белгиларнинг корреляция коэффициенти (r)

Сут соғими-ѐғ миқдори

0,92

0,28

Сут соғими-оқсил миқдори

0,89

0,14

Сутни озуқалар билан қопланиши


background image

1 кг сутга сарфланадиган озуқа, о/б

0,98

1,02

Ш.ж. концентратлар, г

289

235

Серсут қилишда лактация фазалари бўйича 4% ли ѐғликдаги сутнинг 1

килограммига 0,84 дан 1,34 гача озуқа бирлиги сарфланди. Ширали
концентрат типли «аванс» озиқлантиришни лактациянинг IV-фазасига (250
кун) қадар давом эттириш сигирларнинг сут маҳсулдорлиги кўтарилишига
ижобий таъсир кўрсатди (3-жадвал).

14

Юқори генотипли сигирлар сут ѐғи бўйича 24,1-26,8 кг (16,7-18,6%) ва

сут оқсили бўйича 21,7-29,4 кг (16,7-18,0%) га паст генотиплилардан
устунлик қилди. Ушбу фарқланиш юқори ишончли даражада (P>0,99-0,999).
Сутдорлик

коэффициентининг

юқорилиги

(884-950)

чатиштиришни

сутдорлик типини шаклланишига ижобий таъсир қилганлигидан далолат
беради.

Ижобий ўзгаришлар сигирларнинг технологик белгиларида ҳам

кузатилди. Ваннасимон ва косасимон елин шаклидаги сигирларнинг салмоғи
юқори генотиплиларда 72,8 % ва паст генотиплиларда 58,3 % га кўтарилди
(P>0,99). Сут бериш тезлиги тегишлича 1,90±0,02 ва 1,50±0,04 кг/дақ га
тенглашди.

Сут

соғими-ѐғ

миқдори

ҳамда

оқсил

миқдорининг

боғланишлигида юқори ижобий корреляция (r=0,89 ва 0,92) кузатилди. Сут
соғимининг кўтарилишидаги селекция дифференциали (базали вариантга
нисбатан) юқори генотиплиларда 1931 кг (60,6 %) ва паст генотиплиларда
1722 кг (74,9 %) ни ташкил этди (P>0,999).

Шуни таъкидлаш жоизки, иссиқ иқлим, юқори ҳароратли ҳаво ва қуѐш

радиацияси хориждан келтирилган зотлар ҳамда уларнинг юқори генотипли
авлодларининг физиологик ҳолатига ва маҳсулдорлик сифатларига ҳар доим
салбий таъсир кўрсатган. Аммо оптималлашган технологияда иссиқ иқлим
шароитига мослашган моллар ўзининг маҳсулдорлик потенциалини намоѐн
этади. Молларнинг ушбу хусусиятлари уларнинг физиологик кўрсаткичлари
ва иссиққа чидамлилик индексларида (ИЧИ) баҳоланади (4-жадвал).

4-жадвал

Ёз даврида сигирларнинг физиологик кўрсаткичлари (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Голштин генотипли

Юқори генотипли

(3/4 ва 7/8)

Паст генотипли

(1/4 ва 1/8)

Иссиққа чидамлилик индекси

92,2±4,08

91,8±2,68

Гемоглобин миқдори, г/%

10,7±0,50

9,02±0,85

Эритроцитлар сони, млн/мм

3

5,44±0,07

5,20±0,12


background image

Лейкоцитлар сони, минг/мм

3

10,08±0,76

8,48±0,43

Белгиларни корреляция коэффициенти (r)

ИЧИ-сут соғими

0,21

0,14

ИЧИ-ѐғ миқдори

0,55

0,12

ИЧИ-оқсил миқдори

0,53

0,04

Иссиқ иқлим шароитида молларнинг клиник кўрсаткичлари физиологик

нормада сақланди. Сигирларнинг иссиққа чидамлилик индекси барча
тажриба гуруҳларида юқори (ИЧИ=91,8-92,2). Гемоглобин кўрсаткичлари
(9,02-10,7 г/%), модда алмашинув даражаси бўйича юқори голштин
генотиплилар

устунликда.

Оксидланиш-тикланиш

жараѐнлари

ўртача

даражага хос.

Организмни ташқи муҳит таъсиридан ҳимояланиш хусусиятлари ѐз

даврида лейкоцитлар бўйича кўтарилган (8,48±0,43 ва 10,08±0,76 минг/мм

3

).

Бунда юқори генотипли моллар реакцияси кучлироқ ўтган (P>0,999).

Иссиққа чидамлилик сифати билан сут маҳсулдорлик оралиғидаги

корреляция коэффициенти юқори даражадаги боғланишга эга. Устунлик
юқори генотиплиларга хос (P>0,999). Олинган биологик маълумотлар қора-

15

ола зотли исроил голштин генотипли молларни Ўзбекистоннинг иссиқ иқлим
шароитига мослашганлигидан далолат беради.

Диссертациянинг

«Фермер

хўжаликларининг

енгил

типли

биноларида сақлаш ва бир хил типли озиқлантириш технологик
шароитларида қора-ола зотли голштин генотипли сермаҳсул сигирлар
гуруҳи ва хўжалик фойдали сифатларининг шаклланиши»

деб

номланган бешинчи бобида наслчилик хўжалигида қора-ола зотли
сигирларни немис ва америка селекциясига хос бўлган голштин яхшиловчи
буқалар билан чатиштириш, олинган авлодларни енгил типдаги бинолар
ичида

боксларда

ва

очиқ

майдончаларда

яйратиб

сақлаш,

оптималлаштирилган бир хил озиқлантириш типида боқиш бўйича олиб
борилган тадқиқот натижалари келтирилган.

Маълумки, голштин зоти сут йўналишига ихтисослашган бўлиб,

хўжалик фойдали ва биологик сифатлари бўйича дунѐвий селекция
аҳамиятига эга. Ривожланган мамлакатлар тажрибасига асосланиб, молларни
чатиштиришда голштин зотли яхшиловчи буқалар билан «буюртмали»
саралаш ҳамда озиқлантириш типи ва меъѐрини оптималлаштиришга асосий
эътибор қаратилди. Ғ

1

- ва Ғ

2

-бўғинли моллар немис селекциясига хос бўлган

голштин яхшиловчи буқалардан олинди. Ғ

3

-бўғиндагиларини олишда

американинг голштин яхшиловчи буқаларидан фойдаланилди. Немис
селекциясига хос буқаларнинг аждодлар индекси сут соғими бўйича 12389-
12767 кг, сут ѐғи 507-597 кг, сут оқсили 436-466 кг бўлса, америка голштин


background image

буқалариники тегишлича 14101-14536 кг, 569-586 кг ва 462-488 килограммни
ташкил этди. Ушбу буқалар яхшиловчи категорияга хос бўлган юқори
хусусиятлари билан характерлидир.

Қўлланилган саралаш схемаси бўйича олинган турли голштин генотипли

моллар юқори маҳсулдорлиги билан фарқланди. Уларнинг наслдорлик ва
маҳсулдорлик

сифатлари

йўналтирилган

парваришлаш

усуллари

ва

оптималлаштирилган

озиқлантириш

шароитларини

яратиш

билан

мустаҳкамланиб борилди. Бир хил озиқлантириш типида ва серсут қилиш
технологиясида

сигирларни

индивидуал

маҳсулдорлик

хусусиятлари

яхшиланди.

Лактация даврида бир хил типдаги озуқалар аралашмасининг 30 кунлик

массаси бир бошга 1113 килограммни ташкил этиб, унинг 13,7 фоизини
буғдой кепаги, 36,7 % ини силос, 29,7 % ини сенаж ва 20,2 % ини дағал
озуқалар ташкил этди. Ушбу озуқа аралашмаларидан ташқари ҳар доим пиво
бардаси алоҳида ичирилди. Серсут қилиш техникасида қўшимча сарфланган
концентратлар миқдори ошиб борди.

Шундай қилиб, лактация даврида (305 кун) сарфланган озуқалар

тўйимлилиги Ғ

1

-бўғин голштинларида 5473 кг қуруқ модда, 4147 озуқа

бирлиги, 444 кг ҳазмланувчи протеинга тенг, Ғ

2

-бўғинда тегишлича 5696,

4357 ва 470, Ғ

3

-бўғинда 6075, 4775 ва 514 килограммга кўтарилган.

Қўлланилган озиқлантириш ширали (54-61 %), концентратли (23-32 %)
типига хос.

16

Қўлланилган сақлаш ва озиқлантириш технологиялари турли голштин

генотипли

сигирларнинг

маҳсулдорлик

потенциалини

намоѐн

этди.

Таққосланган гуруҳлардаги биринчи туққан сигирлар сут соғими (тегишлича
2720 кг, 3562 ва 4372 кг) етук ѐшдагиларникига нисбатан 74 %, 82 ва 84
фоизни

ташкил

этди.

Сут

маҳсулдорлигининг

миқдор

ва

сифат

кўрсаткичлари Ғ

3

-бўғин америка голштин генотипли авлодларига хос бўлиб,

немис голштин тенгдошларидан устунлик қилди (5-жадвал).

5-жадвал

Турли голштин генотипли етук ѐшдаги сигирларнинг сут

маҳсулдорлиги (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Голштин генотипли

Ғ

1

-бўғин

Ғ

2

-бўғин

Ғ

3

-бўғин

(1/2)

(3/4)

(7/8)

Сут соғими, кг

3517,2±71,9

4343,2±54,0

5176,4±85,8

Ёғ миқдори, %

3,60±0,01

3,68±0,01

3,80±0,01

Сут ѐғи, кг

128,9±2,3

159,8±2,8

196,8±3,4

Сутдорлик коэффициенти

753

865

980


background image

Сут бериш жадаллиги, кг/дақ

1,37

1,87

2,38

Белгиларнинг корреляция коэффициенти (r)

Тирик масса-сут соғими

0,11

-0,42

0,72

Сут соғими-ѐғ миқдори

-0,92

-0,14

0,78

Тирик масса-сут ѐғи

0,13

-0,44

0,75

Сутни озуқа билан қопланиши

1 кг сутга озуқа сарфи, о/б

1,20

1,03

0,94

Ш.ж.концентратлар, г

352

341

372

Юқори

генотипли

(7/8)

сигирларнинг

сут

соғими

паст

генотиплиларникига (1/2) нисбатан 1659 кг (47 %), ѐғ миқдори 0,12 %, сут
ѐғи 67,9 кг (53 %) га юқори бўлди (P>0,999).Сутдорлик коэффициенти
сигирлар сутдорлик типини яхшиланганлигидан далолат беради.
Маҳсулдорлик селекция белгиларининг боғланишлиги Ғ

1

ва Ғ

2

-бўғин

авлодларда паст ва салбий даражада бўлса, Ғ

3

-бўғин тенгдошларида юқори

ижобий даражага кўтарилган, бу селекцияда самарали натижалардир.

Жумладан, тирик масса-сут соғимида r=0,72, сут соғими-ѐғ миқдорида

r=0,78 ва тирик масса-сут ѐғида r=0,94 га тенг. Уларда сутни озуқалар билан
қопланиши 1,20 озуқа бирлиги, 1,03 ва 0,94 ни ташкил этди ѐки
концентратлар харажати 1 кг сут ҳисобига 341-372 граммга тенг.

Юқори голштин генотипли авлодларнинг сут соғими қора-ола зотининг

стандартидан 948-1716 кг (28-52 %), сут ѐғи -37,8-74,8 кг (31-61 %) га
устунлик қилди.

Қора-ола зотини голштинлаштириш шунингдек олинган авлодлар

технологик белгиларини яхшилади. Бу айниқса, америка селекциясига хос
голштинлашган молларда кузатилди. Ваннасимон ва косасимон елинли
сигирлар салмоғи 83,3 фоизга кўтарилди. Елиннинг морфо-функционал
белгилари баҳоси 6,3±0,00 балл (Cv=2,7 %) га, сут бериш жадаллиги
2,38±0,00 кг/дақ (Cv=7,2 %) га тенглашди. Ваннасимон елинли сигирларнинг
соғими 5440 килограммни ва косасимонлиларники-5021 килограммни
ташкил этди.

17

Шундай қилиб, генотип – муҳитнинг ўзаро ижобий муносабатида

сермаҳсул моллар гуруҳи шаклланди. Ушбу молларни ташқи муҳит
шароитига мослашиши юқори иссиққа чидамлилик индексида (87,2-89,2)
намоѐн бўлса-да, ѐз даврида енгил типли табиий вентеляцияли ярим очиқ
биноларда боксларда сақлашда иссиқ ҳаво ва қуѐш радиациясининг салбий
таъсири кузатилди, кунлик сут соғими 12-21 фоизга пасайди. Лекин модда
алмашиш

жараѐни,

оксидланиш-тикланиш

ҳамда

ташқи

муҳитдан


background image

ҳимояланиш хусусиятлари юқори даражада сақланди (6-жадвал).

6-жадвал

Турли голштин генотипли сигирларнинг ѐз давридаги биологик

хусусиятлари (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Голштин генотипли

Ғ

1

-бўғин (1/2)

Ғ

2

-бўғин (3/4)

Ғ

3

-бўғин (7/8)

Тана ҳарорати,

0

С

38,4±0,1

38,6±0,1

38,6±0,1

Нафас олиш жадаллиги, маротаба/дақ

46,7±1,0

46,5±1,7

49,7±1,4

Юрак уриш жадаллиги, маротаба/дақ

67,0±0,8

67,7±1,7

70,0±0,9

Иссиққа чидамлилик индекси

87,2±0,5

89,2±0,5

87,2±0,5

Гемоглобин миқдори, г/%

9,7±0,12

9,9±0,17

10,0±0,21

Эритроцитлар сони, млн/мм

3

6,32±0,11

6,46±0,28

6,60±0,22

Лейкоцитлар сони, минг/мм

3

10,9±0,65

11,52±0,72

11,4±0,73

Молларни енгил типли биноларда бокслар ва очиқ майдончаларда

яйратиб сақлаш, тўла қийматли бир хил типли озиқлантириш ҳамда серсут
қилиш техникасини қўллашда уларнинг маҳсулдорлик генетик потенциали
намоѐн бўлиб, сермаҳсул моллар гуруҳи шаклланди.

Диссертациянинг

«Фермер хўжалигининг традицион сақлаш ва

озиқлантириш

технологик

шароитида

қора-ола

зотли

голштин

генотипли

сермаҳсул

сигирлар

гуруҳи

ва

хўжалик

фойдали

сифатларининг шаклланиши»

деб номланган олтинчи бобида қора-ола

зотли

молларни

голштинлаштириш,

Ғ

2

-бўғиндан

бошлаб

америка

селекциясига хос яхшиловчи буқалардан фойдаланишда, олинган авлодларни
наслчилик фермер хўжалигининг традицион технологик шароитларида
капитал бинолар ичида боғлаб ва очиқ майдончаларда яйратиб сақлаш
тизими, қишки ва ѐзги озиқлантириш типларида парваришлаш ҳамда серсут
қилиш техникаларини қўллашда молларнинг наслдорлик, маҳсулдорлик ва
муҳитга мослашиш сифатларининг намоѐн бўлиши илмий-тадқиқот ишлари
натижаларида келтирилди.

Ушбу тадқиқотларда қора-ола зотли сигирлар аввало голштин зотли

немис селекциясига хос яхшиловчи буқалар билан чатиштирилиб, сўнгра Ғ

2

-

бўғиндан бошлаб американинг яхшиловчи буқалари ишлатилди. Маълумки,
америка голштин зоти ва яхшиловчи буқалари насдорлик хусусиятлари
бўйича устунликка эга. Келтирилган чатиштириш схемаси бўйича олинган
голштин

генотипли

авлодлар

наслчилик

фермер

хўжалигининг

оптималлаштирилган ва Ўзбекистон учун традицион бўлган технологик
шароитларда парваришланди. Ёзги рационларни кўк ўтлар (беда, оралиқ
озуқабоп экинлар, маккажўхори) массаси, пиво бардаси ва концентратлар
ташкил этган бўлса, қишда ширали (силос ва сенаж), дағал (пичан ва сомон),


background image

18

концентрат (буғдой, кепак, шрот) озуқалар ҳамда пиво бардаси берилди.
Лактация даврида (305 кун) сарфланган озуқаларнинг тўйимлилиги
сигирларни Ғ

1

-бўғинида 4669 кг қуруқ модда, 4043 озуқа бирлиги, 635 кг

ҳазмланувчи протеинга тўғри келган бўлса, Ғ

2

-бўғинда тегишлича 4732, 4097,

642 ва Ғ

3

-бўғинда 5612, 4830 ва 745 килограммни ташкил қилди.

Озиқлантириш типи ва меъѐри турли голштин генотипли сигирлар
маҳсулдорлик потенциалини намоѐн этишига мос келди.

Голштин зотли моллар генотипининг кўтарилишида уларнинг тирик

массаси, сут соғими, ѐғ миқдори, сут ѐғи ва сутдорлик коэффициенти ошиб
борди (7-жадвал).

7-жадвал

Турли голштин генотипли етук ѐшдаги сигирларнинг сут

маҳсулдорлиги (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Голштин генотипли

Ғ

1

-бўғин (1/2)

Ғ

2

-бўғин (3/4)

Ғ

3

-бўғин (7/8)

Сут соғими, кг

4082,1±56,0

4499,9±51,0

5248,1±56,0

Ёғ миқдори, %

3,80±0,01

3,82±0,01

3,82±0,01

Сут ѐғи, кг

155,4

172,0

202,6

Сутдорлик коэффициенти

813

901

981

Сут бериш жадаллиги, кг/дақ

1,37

1,87

2,38

Белгиларнинг корреляция коэффициенти (r)

Тирик масса-сут соғими

0,63

0,68

0,23

Тирик масса-ѐғ миқдори

0,61

0,40

0,15

Тирик масса-сут ѐғи

0,57

0,40

0,30

Сутни озуқа билан қопланиши

1 кг сутга озуқа сарфи, о/б

0,97

0,97

0,95

Ш.ж.концентратлар, г

236

231

309

Америка селекциясига хос голштин зотли яхшиловчи буқалардан Ғ

2

ва

Ғ

3

-бўғин авлодларини олишда фойдаланиш селекция самарадорлигини

оширди. Барча маҳсулдорлик кўрсаткичлари кўтарилиши кузатилди.
Маҳсулдорлик белгиларининг ўзаро боғланишида ўртача ва юқори
даражадаги корреляция аниқланди. Жумладан, тирик масса – сут соғимида
r=0,23 ва 0,63, тирик масса-ѐғ миқдори r=0,15 ва 0,61, тирик масса-сут ѐғида
r=0,30 ва 0,57. Молларнинг тана тузилиш типи ва елиннинг морфо
функционал белгилари яхшиланди. Машинада соғиш технологиясига


background image

мослашди, сут бериш жадаллиги 1,41 кг/дақиқадан 2,40 кг/дақ га кўтарилди.
Сигирларни янги типи шаклланди. Улар сут соғими ва сут ѐғи бўйича қора
ола зотининг стандарт кўрсаткичларидан анча устунликка эришилди.
Жумладан, сут соғими 1100-1848 кг (38-54 %) ва сут ѐғи 50-81 кг (41-66 %) га
ошди (P>0,99-0,999).

Хўжаликнинг традицион сақлаш ва озиқлантириш шароитида голштин

генотипли сигирлар маҳсулдорлик потенциалини намоѐн қилган ҳолда иссиқ
иқлим шароитига яхши мослашди (8-жадвал).

Ёз даврида молларнинг клиник кўрсаткичлари физиологик нормада

сақланди. Катта бўлмаган фарқланиш нафас олиш ва юрак уриш тезлигида
кузатилди. Голштин генотипининг кўтарилиши билан иссиққа чидамлилик
индекси нисбатан пасайиши (86,4, 84,4 ва 82,6) аниқланди. Гемоглобин

19

миқдори, эритроцитлар ва лейкоцитлар сони юқори даражада бўлиб,
организмда модда алмашинув, оксидланиш – тикланиш жараѐнлари ва
муҳитга мослашув сифатларининг шаклланганлигидан далолат беради.
Сервис ва туғишлар оралиқ даврларини юқори голштин генотипли
сигирларда паст генотиплиларга нисбатан узайганлиги кузатилди. Лекин
зоотехния нормаларида сақланди.

8-жадвал

Турли голштин генотипли сигирларнинг ѐз давридаги биологик

хусусиятлари (Х±Sx)

Кўрсаткичлар

Голштин генотипли

Ғ

1

-бўғин (1/2)

Ғ

2

-бўғин (3/4)

Ғ

3

-бўғин (7/8)

Иссиққа чидамлилик индекси

86,4±0,8

84,4±1,9

82,6±0,5

Гемоглобин миқдори, г/%

10,2±0,4

10,8±0,5

10,5±0,2

Эритроцитлар сони, млн/мм

3

7,5±0,1

6,7±0,3

7,1±0,2

Лейкоцитлар сони, минг/мм

3

8,0±0,1

8,2±0,2

8,1±0,1

Сервис-даври, кун

76,9±18,2

106,1±15,6

110,1±24,2

Туғишлар оралиғи, кун

356,6±16,3

391,2±15,7

392,3±23,9

Шундай

қилиб,

қора-ола

зотли

молларни

Ғ

3

-бўғингача

голштинлаштириш ва унда америка селекциясига хос яхшиловчи буқалардан
фойдаланиш, олинган голштин генотипли подаларни оптималлаштирилган
сақлаш ва озиқлантириш шароитларида парваришлаш омиллари сермаҳсул
моллар гуруҳларини яратишга асос бўлди.

ХУЛОСА


background image

1.Республика чорвачилик тараққиѐтида шахсий ѐрдамчи ва деҳқон

хўжаликларининг тутган ўрни беқиѐс, ишлаб чиқарилаѐтган чорвачилик
маҳсулотларининг 94-96 фоизи улар улушига тўғри келган. Экстенсив сақлаш
шароитларида ресурстежамкор технологияларни такомиллашти
ришда, сигирларнинг семизлик даражаси ва кунлик сут соғими 52 ва 28
фоизга кўтарилган (P>0,99-0,999). Улар ѐзги ва қишки об-ҳаво шароитларига
чидамлилиги билан характерланган. Сигирлар сут соғими маҳаллий
молларда 1194 кг (94%) ва зоти яхшиланганларида 1282 кг (81 %) га ошган.

2. Чорвачилик фермер хўжаликларида қора-ола зотли исроил голштин

генотипли сигирларни серсут қилиш технологиясида юқори голштин
генотипли сигирларнинг сут соғими 1731-2170 кг ѐки 60-79 фоизга
кўтарилган (P>0,999). Сутдорлик коэффициенти 840-950 ни (P>0,95) ташкил
этган, ва елиннинг технологик сифатлари ва соғим жадаллиги (1,58±0,03 ва
1,90±0,02 кг/дақ) яхшиланган.

3. Серсут қилиш технологиясида кунлик сут соғими 55-67% га (9,0-12,0

кгдан 15-18,6 кггача) ошиб борган (P>0,95-0,999). Селекция белгиларининг
корреляция боғланишлиги ижобий даражада шаклланган. Корреляция
коэффициентининг устунлиги юқори голштин генотипли авлодларга хос
(P>0,95-0,99). Серсут қилиш технологияси молларни иссиққа чидамлилигига
ижобий таъсир кўрсатган. ИЧИ-сут маҳсулдорлигининг ижобий

20

корреляцияси

r

=0,21 ва 0,55 га тенглашган (P>0,95-0,99). Модда алмашинув,

оксидланиш-тикланиш даражаси гуруҳлар бўйича юқори ишончликда
(P>0,99-0,999).

4.Наслчилик

фермер

хўжаликларида

қора-ола

зотли

молларни

голштинлаштириш сақлаш тизими ҳамда оптималлаштирилган (4147-4713
озуқа бирлигида) озиқлантиришда уларнинг голштин генотипли сермаҳсул
гуруҳи шаклланган, селекция дифференциали 1659 килограммга кўтарилган

(P>0,999). Америка голштин генотипли авлодларда селекция белгилари

юқори корреляцияда шаклланган (P>0,999).

5.Голштинлаштириш

молларнинг

экстерьерига

ижобий

таъсир

кўрсатган. Елиннинг функционал хусусиятлари ва морфологик белгилари
яхшиланган. Сут бериш жадаллиги 1,37 кг/дақ дан 2,38 кг/дақ га кўтарилган
(P>0,99).

6. Ёз даврида сигирларни енгил типли биноларда боксларда ҳамда

майдончаларда яйратиб сақлашда иссиқ ҳаво ва қуѐш радиацияси маълум
даражада таъсир кўрсатган. Сигирларнинг кунлик сут соғими 12,3-24,4
фоизга пасайди. Бунда организмда модда алмашинув жадаллиги пасайган
бўлса, нафас олиш-оксидланиш ҳамда муҳитдан ҳимояланиш хусусиятлари
кўтарилган.

7. Наслчилик фермер хўжаликларида қора-ола зотли молларни

голштинлаштириш ва уларнинг традицион технологик шароитларида –
капитал биноларда сақлаш тизими ва оптималлашган озиқлантиришда немис


background image

ва америка голштин генотипли сигирларнинг сермаҳсул гуруҳи шаклланган.
Сут соғими бўйича селекция дифференциали кўтарилган (P>0,999).
Фенотипик белгиларнинг ўзаро корреляцияси қора-ола зотли голштин
генотипли сигирларда юқори ижобий даражада намоѐн бўлган (P>0,95-0,99).

8. Қора-ола зотли молларни америка голштин яхшиловчи буқалари

билан чатиштиришда молларнинг экстерьери ва елиннинг технологик
белгилари яхшиланган. Сут бериш жадаллиги 1,41 дан 2,40 кг/дақ га
тезлашган

(P>0,95-0,999).

Сигирларни

ташқи

муҳитга

мослашиш

хусусиятлари клиник кўрсаткичларда физиологик нормада ўтган. Қон
таркибининг морфологик кўрсаткичлари барча генотипли авлодларда юқори
бўлган. Ёз даврида салқин бинолар ичида сақлаш ва кўк ўтлар билан
озиқлантириш технологияси молларнинг физиологик ҳолатига ижобий
таъсир кўрсатган.

9.Турли тоифадаги хўжаликларнинг технологик шароитларида юқори

иқтисодий самарадорликка эришилган. Деҳқон хўжаликларининг
ресурстежамкор технологиясида маҳаллий ва зоти яхшиланган сигирларнинг
сут ишлаб чиқариш рентабеллик даражаси устунлик қилган, чорвачилик
фермер хўжаликларида қора-ола зотли исроил голштин генотипли
сигирларни рентабеллик даражаси 31,6% ни, наслчилик фермер
хўжалигининг енгил типли биноларида сақлаш ва бир хил озиқлантириш
типида парваришлашда голштин генотипли сигирларда 41,2-41,8 фоизга ва
уларни традицион технологияларида 38,0 фоизга тенглашган.

21

22

НАУЧНЫЙ СОВЕТ 16.07.2013.Qx/V.25.01 при САМАРКАНДСКОМ

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОМ ИНСТИТУТЕ И НАУЧНО

ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОМ ИНСТИТУТЕ ЖИВОТНОВОДСТВА,

ПТИЦЕВОДСТВА И РЫБОВОДСТВА по ПРИСУЖДЕНИЮ

УЧЕНОЙ СТЕПЕНИ ДОКТОРА НАУК

ТАШКЕНТСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ АГРАРНЫЙ

УНИВЕРСИТЕТ

ДОСМУХАМЕДОВА МУХАЙЁ ХУСНИТДИНОВНА


background image

СОЗДАНИЕ ГРУПП ПРОДУКТИВНОГО СКОТА,

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СТАДА И РЕСУРСОСБЕРЕГАЮЩЕЙ

ТЕХНОЛОГИИ В ДЕХКАНСКИХ И ФЕРМЕРСКИХ ХОЗЯЙСТВАХ

06.02.03 – Частная зоотехния, технология производства

продукции животноводства (сельскохозяйственных наук)

АВТОРЕФЕРАТ ДОКТОРСКОЙ ДИССЕРТАЦИИ

Ташкент – 2016 год

23

Тема докторской диссертации зарегистрирована в Высшей аттестационной комиссии

при Кабинете Министров Республики Узбекистан за № 30.09.2014/В2014.3-4.Qx44

Докторская диссертация выполнена в Ташкентском государственном аграрном университете

Автореферат диссертации размещен на трѐх языках (узбекском, русском, английском) на
веб-странице Научного совета 16.07.2013.Qx/V.25.01 при Самаркандском сельскохозяйственном
институте по адресу: www.samqxi.uz - информационно-образовательном портале «ZiyoNet» по
адресу: www.ziyonеt.uz.

Научный консультант: Насыров Убайдулла Насруллаевич

доктор

сельскохозяйственных наук, профессор

Официальные оппоненты: Кахаров Абдусаттар

доктор сельскохозяйственных наук, профессор

Бабакулов Насилло Асадович

доктор сельскохозяйственных наук, профессор

Абдалниязов Бахтияр Алимович

доктор сельскохозяйственных наук

Ведущаяорганизация:

Научно-исследовательский институт шелководства


background image

Защита состоится «_____» ____________ 2016 г в _____часов на заседании Научного совета

16.07.2013.Qx/V.25.01 при Самаркандском сельскохозяйственном институте и Научно
исследовательском институте животноводства, прицеводства и рыбоводства по адресу: 140103,
Самарканд ул. Мирзо Улугбека 77, Самаркандский сельскохозяйственный институт, тел: (99866)
234-33-20; факс: (99866) 234-07-86; e-mail: saaiinfo2@edu.uz

.

С докторской диссертацией можно ознакомиться в Информационно-ресурсном центре

Самаркандского сельскохозяйственного института (зарегистрирована за №…) (Адрес: 140103,
Самарканд ул. Мирзо Улугбека, 77, Самаркандский сельскохозяйственный институт, тел: (99866)
234-33-20)

Автореферат диссертации разослан «…» …………..2016 года
(протокол рассылки №…. от «…..» …………..2016 г.)

Р.Б.Давлатов

Председатель Научного совета по присуждению

учѐной степени доктора наук, д.в.н., доцент

А.С.Даминов

Ученый секретарь Научного совета по присуждению

учѐной степени доктора наук, к.в.н, доцент

И.М.Максудов

Председатель Научного семинара при Научном совете

по присуждению учѐной степени доктора наук, д.с.х.н.,

профессор

24

ВВЕДЕНИЕ (аннотация докторской диссертации)

Актуальность и востребованность темы диссертации.

В зарубежных

государствах с высокоразвитой отраслью животноводства одной из
актуальных задач является выращивание породистого скота, создание
высокопродуктивных групп животных, улучшение племенных качеств стад и
совершенствование технологий выращивания продукции. Удои коров
голштинского генотипа в Германии, Голландии и Израиле в среднем
достигают 8500-12000 килограммов. В США и Канаде этот показатель вырос
до 9000-9700 килограммов. Удои коров в группах, дающих быков выросли до
14000-17000 килограммов, содержание жира в его составе – на 4,5-5,0%

В целях развития животноводства в республике проводится масштабная

работа по выращиваю высокоудойного, породистого скота, созданию мясо
молочных пород в предгорных районах, внедрению современных
инновационных технологий по выпуску продукции животноводства.


background image

На сегодняшний день важное значение приобретают задачи по

расширению

масштабов

производства

животноводческой

продукции,

укреплению

его

племенной

базы

за

счет

улучшенных

пород,

совершенствования племенных и продуктивных качеств крупного рогатого
скота. Учитывая эти аспекты, важное научно-практическое значение
приобретает совершенствование селекции и технологических процессов,
разведение скота голштинской породы китайской, немецкой и американской
селекции, а также адаптация пород флегфих симменталь к условиям внешней
среды в предгорных районах.

Расширение племенной базы животноводства, разведение улучшателей

молочных и мясомолочных пород в чистом виде и их скрещивание с
районизированными породами крупного рогатого скота является одним из
основных методов. Учитывая недостаточную изученность вопросов,
связанных с импортом и разведением голштинских пород и пород флегфих
симменталь в условиях жаркого климата, проблем, связанных с раскрытием
генетического потенциала продуктивности различных генотипов скота и
формирования племенных стад во взаимоотношениях генотип-среда, важное
научно-практических

приобретает

дальнейшее

совершенствование

комплексной

системы,

способствующей

формированию

необходимых

возможностей в данном направлении. По результатам исследования,
значительно возросли удои коров черно-пестрой породы немецкого и
американского голштинского генотипа, которые превзошли стандартные
показатели черно-пестрой породы.

Данное диссертационное исследование в определенной степени служит

выполнению

задач,

предусмотренных

в

постановлении

Президента

Республики Узбекистан от 23 марта 2006 года №ПП-308 «О мерах по
стимулированию увеличения поголовья скота в личных подсобных,
дехканских и фермерских хозяйствах» и от 21 апреля 2008 года №ПП-842 «О
дополнительных мерах по усилению стимулирования увелечения поголовья
скота в личных подсобных, дехканских и фермерских хозяйствах и

25

расширению производства животноводческой продукции» и других
нормативно-правовых актах, имеющих отношение к данной деятельности.

Соответствие исследований приоритетным направлениям развития
науки и технологий Республики.

Данное исследование выполнено в

соответствии приоритетного направления развития науки и технологий
республики: V. «Сельское хозяйство, биотехнология, экология и охрана
окружающей среды».

Обзор международных научных исследований по теме диссертации.

По созданию стада высокопродуктивных животных, совершенствованию
пород,

технологии

содержания

и

кормления

молочного

скота,

осуществляются в ведущих научных центрах и высших образовательных
учреждениях мира, в том числе, University of Florida (США), Berlin University
(Германия), University of Vageningen (Голландия) Vena Agricultutal University


background image

(Австрия), Институт сельского хозяйства «Аскания Нова» (Украина),

Вологодская государственная академия молочного хозяйства (Россия),
Казахстанский научно-исследовательский институт животноводства
(Казахстан) и Научно-исследовательский институт животноводства,
птицеводства и рыбоводства (Узбекистан).

В результате исследований, проведенных в мире по совершенствованию

стад, селекции пород улучшителей получены ряд научных результатов, в том
числе: усовершенствованы племенные качества местных пород скота (Berlin
University); с использованием быков-улучшителей голштинской породы
американской и канадской селекции увеличены удои коров стада (University
of Vageningen); племенные и продуктивные качества скота переданы из
поколения и в поколение, выявлены их племенные качества (Вологодская
государственная академия молочного хозяйства); увеличены удои
голштинизированных коров заводского типа в племенных рассадниках
(Казахстанский

научно-исследовательский

институт

животноводства);

усовершенствованы селекционные методы разведения скота (Венский центр
высшего животноводства); осуществлена селекция быков-улучшителей с
первалирующими племенными качествами и разработаны методы их
эффективного использования (University of Florida); выявлены факторы
породистости и продуктивности скота улучшенных пород (Институт
сельского хозяйства «Аскания Нова»).

В целях совершенствования стад, селекции улучшающих пород ряду

приоритетных направлений проводятся исследования, в том числе:
модернизация

технологий

производства

продукции

животноводства,

улучшение племенных и продуктивных качеств скота, применение
современных методов селекции и технологий, укрепление кормовой базы,
скрещивание черно-пестрых пород с породой голштин в условиях жаркого
климата, воздействие генотипной среды на племенные различия в
акклиматизации новых пород.

Степень изученности проблемы

. В целях улучшения местного скота и

совершенствования районизированных пород молочного скота, повышения
их племенных и продуктивных качеств выполнен ряд научно-

26

исследовательских работ. Зарубежные ученые J.C.Bonsma, J.E.Johnston,
A.O.Rhoad,

S.Brody,

D.E.Dowling,

J.D.Findlay,

K.Phillips,

K.G.Tilsh,

G.G.Carzneiro, K.Ф.Кушнер, Ф.Ф.Эйснер, П.Прохоренко, H.Ахмадалиев и
другие также проводили научные исследованияв этом направлении.

Проблема решалась, прежде всего, за счет скрещивания местного скота,

увеличения численности и повышения продуктивности плановых пород,
расширения ареала их разведения и создания высокопродуктивных стад.

Однако в настоящее время, несмотря на увеличение численности

молочного скота,формирование племенных стад, создание животных
заводского типа, повышение племенных и продуктивных качеств плановых
пород в хозяйствах разных категорий оставляет желать лучшего. При этом


background image

остаются не рассмотренными такие важные теоретические и практические
вопросы,

как

закономерность проявления генетического потенциала

продуктивности

отдельных

биологических

свойств и селекционных

признаков, исследование генетической и фенотипической изменчивости при
соотношении генотип-среда, адаптации животных. В этом направлении
необходимо осуществить научно-исследовательские работы.

Ш.А.Акмальхановым,

Э.Ю.Карчевским,

М.И.Ашировым,

Н.А.Мавляновым,

А.А.Атбашян,

У.Н.Насыровым,

А.Кахаровым,

Б.А.Абдалниязовыми другими учеными Узбекистана было установлено, что
при ведении селекции, отборе и подборе животных желательного типа можно
успешно разводить животных продуктивного типа улучшающего генотипа в
условиях жаркого климата Узбекистана.

Связь темы диссертационного исследования с научно

исследовательскими работами образовательного учреждения.

Диссертационное исследование выполненов рамках плана научно
исследовательских работприкладных проектов Ташкентского
государственного аграрного университета А-11-250 «Развитие устойчивых
фермерских хозяйств, ориентированных на хлопководство и зерноводство,
путем формирования экологически оптимальной системы плодоводства и
животноводства, оптимизации посевных площадей, повышения плодородия
почвы и урожайности культур, интенсификации производства
продовольственных продуктов пчеловодства и животноводства» (2006-2008
гг.), КХА-10-072 «Усовершенствование племенного фермерского хозяйства,
доведение продуктивности кормовой базы до 150 центнеров кормовых
единиц, разработка методов технологий по созданию заводского стада»
(2009-2011 гг.) и КХА-09-101 «Создать высокопродуктивную группу скота,
высокоэффективную ресурсосберегающую технологию экологически
чистого молока и мяса в частных, подсобных и дехканских хозяйствах»
(2012-2014 гг.).

Цель

исследования

совершенствование

ресурсосберегающих

технологий создания стад в подсобных, дехканских и фермерских
хозяйствахи методов формирования высокопродуктивных групп животных,
их содержания и кормления.

Задачи исследования:

27

определение хозяйственно-биологических особенностей местного и

улучшенного скота в личных подсобных и дехканских хозяйствах;
совершенствование ресурсосберегающей технологии содержания и
кормления, оценка основных признаков развития, продуктивности и
экстерьера коров в дехканских хозяйствах;

разработка метода повышения продуктивного потенциала коров черно

пестрой породы израильского голштинского генотипа и продления их

периодов лактации по фазамв животноводческих фермерских хозяйствах;

совершенствование методов создания высокопородных групп скота


background image

черно-пестрой породы голштинского генотипа немецкой и американской
селекции при оптимизации условий содержания и уровня кормления в
племенных фермерских хозяйствах.

Объектом исследования являются

коровы местного и улучшенного

скота черно-пестрой породы голштинского генотипа израильской, немецкой и
американской селекции.

Предмет исследования

показатели развития, экстерьера, молочной

продуктивности,

биологической

особенности,

методы

скрещивания,

технологии содержания и кормления коров.

Методы исследований

. Экспериментальные исследования выполнялись

с

использованием

зоотехнических

(развитие

экстерьера,

молочной

продуктивности, расход кормов, оплата корма, постоянство лактации,
коэффициент молочности, экономическая эффективность), биологических
(сервис-период, межотельный период, клинические и гематологические
показатели, индекс теплоустойчивости) и статистических (биометрия,
определение

коэффициента,

изменчивость

селекционных

признаков,

селекционный дефференциал, коэффициент коррелияций и регрессии,
достоверность разницы и т. д.) методов.

Научная новизна

заключается в следующем:

в дехканских хозяйствах изучены хозяйственно-биологические признаки

местного и улучшенного скота, а в фермерских - черно-пестрого скота
разных голштинских генотипов;

усовершенствованы стада, ресурсосберегающие технологии и созданы

высокопродуктивные группы животных;

выявлены факторы, позволяющие повысить эффективность селекции и

ресурсосберегающей технологии в условиях жаркого климата; выявлены
адаптационные реакции черно-пестрого скота голштинских генотипов на
специфические условия факторов внешней среды по
хозяйственно-биологическим признакам животных;

усовершенствованы методы создания высокопродуктивных групп

заводского типа животных с использованием в скрещивании быков
улучшателей голштинской породы израильской, немецкой и американской
селекции, а также улучшение местного скота флегфих симментальской
породой;

разработаны методы кормления и содержания при проявлении

генетического потенциала продуктивности коров.

28

Практические результаты исследования

состоят из нижеследующего:

Разработаны практические приемы совершенствования местного и
улучшенного скота, ресурсосберегающие технологии в подсобных,
дехканских и фермерских хозяйствах;

выявлен

генетический

потенциал

удоя

черно-пестрых

коров

израильского генотипа при разработке технологии раздоя до 250 дней
лактации в животноводческих фермерских хозяйствах;


background image

усовершенствована технология оптимизированного содержания и

кормления животных, полученных при голштинизации черно-пестрого скота
немецкой и американской селекции в племенных хозяйствах;

улучшены племенные и продуктивные качества коров черно-пестрого

скота разных голштинских генотипов, предложены эффективные методы
скрещивания и технологии содержания и кормления коров;

выявлены и рекомендованы оптимальные варианты и программы

скрещивания местного и улучшенного скота флегфих симментальской
породы, способствующие качественному совершенствованию стада
дехканских хозяйств;

созданы высокопродуктивные стада улучшенного скота в дехканских

хозяйствах – «Саркор» Букинского района и в личных подсобных хозяйствах
10 семей, проживающих в нем, проявлены высокопродуктивные группы и
сфомированы племенные группы черно-пестрой породы израильского
голштинского генотипа в товарных фермерских хозяйствах «Солих»,
«Азизжон», «Мурод» Кибрайского, сформированы высокпродуктивные
группы нового типа черно-пестрой породы немецкого и американского
голштинского генотипа в племенных хозяйствах «Милк-Агро» и «Рохатой»
Зангиатинского района Ташкентской области.

Достоверность полученных результатов

. Апробационной комиссией

Ташкентского государственного аграрного университета дана положительная
оценка

результатов

исследований

и

первичных

документов;

все

экспериментальные

данные

обработаны

статистическими

методами;

полученные научные результатов внедрены в производство. Практическая
значимость исследования состоит в том, что расширен ареал стад
улучшенного генотипа голштинской и флегфих симментальской породы,
улучшены их племенные и продуктивные качества.

Теоретическая

и

практическая

значимость

результатов

исследования.

В условиях дехканских животноводческих и племенных

фермерских хозяйств зоны молочного скотоводства пригорода Ташкента
впервые полученны научные результаты по усовершенствованию стад,
эффективности селекции и технологии по соотношению генотип-среды и
повышению качественных показателей в создании высокопродуктивных
групп животных.

Практическое значение исследования состоит в том, что расширен ареал

стад улучшителей голштинского и флегфих симментальского генотипа,
усовершенствованы их племенные и продуктивные качества.

29

Внедрение

результатов

исследования

. На основе результатов,

разработанных по усовершенствованию и повышению продуктивности скота
различного генотипа:

испытан и зарегистрирован для внедрения в практику метод повышения

племенных и продуктивных качеств скота черно-пестрой породы различных


background image

голштинских генотипов коров улучшенных и местных пород (справка
Главной государственной инспекции по племенному делу № 51/01-38 от
18.03.2016 г);

Технологии повышения племенных и продуктивных качеств стад

голштинской и флегфих симментальской породы были внедрены в десяти
подсобных и дехканских хозяйствах Букинского, в трех товарных
фермерских хозяйствах Кибрайского и двух племенных фермерских
хозяйствах

Зангиатинского

районов

Ташкентской

области

(справка

Министерства сельского и водного хозяйства №02/12-1194 от 13.04.2016 г.).
При этом чистая прибыл, полученная от коров флегфих симментальского
генотипа повысилась в 2,01 раза, от коров израильского, немецкого и
американского голштинского генотипа в 1,38-1,42 раза.

Апробация результатов исследования

. Результаты исследований были

доложены и обсуждены на производственных совещаниях подопытных
хозяйств (2014-2015 гг), апробационной комиссии Республиканского научно
производственного центра по сельскому хозяйству (2006-2015 гг), заседании
ученого Совета Зоотехнического факультета (2015 г).

Опубликованность результатов

. По теме диссертации опубликовано 32

научных работ, в том числе 2 монографии, 1 учебное пособие 19 журнальных
статей в научных изданиях, рекомендованных к опубликованию основных
научных результатов докторских диссертаций Высшей

аттестационной

комиссией

Республики

Узбекистан,

из

них

9

опубликованы

в

республиканских и 3 в зарубежных журналах.

Структура и объем диссертации.

Диссертация изложена на 200

страницах, состоит из введения, шести глав, выводов,списка использованной
литературыи приложений.

30

ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ ДИССЕРТАЦИИ

Во

введении

обоснованы

актуальность

и

востребованность


background image

диссертационной работы, освещены состояние скотоводства и особенности
развития,

сформулированы

цели

и

задачи

исследований,

указано

соответствие приоритетным направлениям развития науки и технологии
Республики Узбекистан, описана научная новизна и практическая значимость
результатов исследований и их достоверность, показана теоретическая и
практическая значимость результатов внедрения и апробация результатов
работы.

В первой главе

диссертации под названием

«Формирование

продуктивных и биологических качеств животных различного генотипа
в условиях жаркого климата»,

представляется обзор литературы, состоящий

из 5 разделов, в которых кратко описывается влияние жаркого климата на
организм и продуктивность животных, на формирование местного скота и
черно-пестрой породы, эффективность голштинизации и

технологии

содержания и кормления коров в нашей стране и зарубежом,

показаны

племенные и продуктивные качества скота.

При освещении адаптации животных к жаркому климату описываются

естественная резистентность организма, приспособление животных к новым
условиям среды, изменение биологических показателей и характер
проявления

продуктивных

показателей.

Излагаются

теоретические

положения о скрещивании, отборе и подборе, а также технологии
производства

продуктов

животноводства.

Приводятся

сведения

о

совершенствовании стад, создании высокопродуктивных групп животных,
результатах использования улучшенных пород и быков-производителей,
улучшении технологии содержания и кормления скота.

Во второй главе,

которая называется

«Подробная информация об

источниках, методах и месте проведения исследований»

описаны объект,

схема и методика исследования.

Исследования проведены на кафедре «Зоотехнии» Ташкентского

государственного

аграрного

университета

в

2006-2015

гг.

Экспериментальные опыты проводились в подсобных и дехканских
хозяйствах Букинского, товарных фермерских хозяйствах Кибрайского и
племенных фермерских хозяйствах Зангиатинского районов Ташкентской
области. Объектом исследования послужили коровы местного и улучшенного
скота и их помесей флегфих симментальской породы, черно пестрой породы
голштинского генотипа израильской, немецкой и американской селекции.

Экспериментальные исследования выполнялись с использованием

зоотехнических,

биологических

и статических методов. В каждом

подопытном хозяйстве учтены система содержания, уровень и тип кормления
коров разных генотипов. Учтено сочетание генотипа-среды. Оценка
экстерьера проведена по 9 и 100 бальной системе по методике RSA,
молочной продуктивности по результатам контрольного удоя и определения

31

содержания жира в молоке, клинические показатели по Е.А.Арзуманяну
(1957), теплоустойчивость по Ю.О.Раушенбаху (1975), гемоглобин по Сали,


background image

количество эритроцитов и лейкоцитов в камере Горяева.

Морфологические и функциональные свойства вымени коров изучены за

2-3 месяца лактации по методическим указаниям (1970). Коэффициент
молочности и постоянство лактации, индекс снижения удоя коров вычисляли
общепринятыми методами. Генотип по происхождению, племенные и
продуктивные качества и оценка по качеству потомства, племенным
карточкам

(1-мол).

Оплата корма молоком по В.Е.Недава (1966),

биометрическая обработка полученных материалов по Е.К.Меркурьевой
(1970), экономический анализ по результатам исследований проводился
путем сопоставленния производимой продукции в денежном выражении и
затрат на ее производство и подсчета уровня рентабельности. Методом
дисперсионного анализа с установлением точности опыта и достоверности
разности между сравниваемыми показательями (Р), степени и коэффициента
коррелияции (r) между селекционными показателями продуктивности,
индекса теплоустойчивости (ИТУ) и др.

В третьей главе

диссертации

«Совершенствование стад местного

улучшенного скота и ресурсосберегающих технологий в подсобных и
дехканских

хозяйствах»

отмечено,

что

основным

направлением

совершенствования стад, повышения племенных и продуктивных качеств
местного скота является их скрещивание с улучшающими породами и
совершенствование

ресурсосберегающей

технологии

содержания

и

кормления коров.

В данной главе освещены результаты исследований по изучению

влияния методов разведения улучшенного скота, их скрещивания с породой
флегфих

симменталь,

ресурсосберегающие

технологии,

ротационные

системы пастьбы и кормления. Эффект установлен по более полной
реализации наследственного потенциала, повышения продуктивности и
воспроизводительных показателей коров.

Таблица-1.

Изменение молочной продуктивности коров по возрастным периодам

(Х±Sx)

Показатели

Местный скот

Улучшенный скот

Лактация

Лактация

I

III-и старше

I

III-и старше

Продолжительнос

ть лактации, дней

240

281

245

300

Удой, кг

1885,0±164,5

2466,1±137,8

1950,0±148,7

2857,9±105,1

Содержание жира, %

3,94

3,93

3,90

3,90

Молочный жир, кг

73,1

96,9

76,1

111,3

Молочный коэффициент

710

914

707

769


background image

Улучшение скота положительно влияло на развитие живой массы,

улучшение экстерьерной особенности животных, повышался размер тела на

32

высоту, длину, глубину и ширину. Молочная продуктивность коров
значительно повышалась от исходных показателей (табл. 1).

Улучшенный скот превосходил местный по количеству молочного жира

на 14,4 кг или 4,9 % (Р>0,99). Следует отметить, что удой отдельных коров
улучшенного скота за III-лактации достигал 4000 кг удоя и 163 кг молочного
жира.

Рост удоя коров по сравнению с первоначальными (1275 и 1575 кг)

показателями (в экстенсивных условиях) составил у местного скота-1194 кг
(94%) и улучшенного -1283 кг (81%).

Установленный эффект, прежде всего, достигнут за счет улучшения

условий пастьбы и кормления коров. Учет урожая пастбищных участков
показал, что урожайность естественных трав в период вегетации снижается
(от 1,1 кг/м

2

до 0,20 кг/м

2

) в 3,5 раза. При недостатке пастбищных кормов,

влиянии дневной жары и солнечной радиации применение ротационных
систем пастьбы и включение в рацион сенажа (18 кг) промежуточных
кормовых культур обеспечило сохранение удоя на достаточно высоком
(9,8±0,2 кг и 12,8±1,4 кг) уровне, а в зимний период использование силоса (25
кг) повторной кукурузы положительно влиял на упитанность и уровень
суточного (7,6±0,6 кг и 8,8±0,4 кг) удоя коров местного и улучшенного скота.

Обеспечение сочными кормами (сенаж и силос) коров была достигнута

за счет организации кормовой базы – посева и выращивания промежуточных
кормовых (смесь – тритикале, овес, ячмень и кормовой горох) культур на
сенаж и повторной кукурузы (после уборке пшеницы) на силос.

Содержание коров зимой в облегченных помещениях под навесом,

летнее содержание и кормление на пастбищных участках с подкормкой
(сенаж) и зимнее-грубыми (солома и стебли сельскохозяйственных культур) и
сочными кормами составило основу ресурсосберегающей технологии.

В созданных технологических условиях сохранились ценные биологические

особенности местного и улучшенного скота. Для них характерна

устойчивость к жаркому климату и другим стресс факторам

среды,отличающимся высокими воспроизводительными качествами (табл.2).

Таблица-2.

Биологические особенности коров (Х±Sx)

Показатели

Местный скот

Улучшенный скот

Индекс теплоустойчивости

90,5±3,90

86,9±3,10

Объем гемоглобина, г/%

10,2±0,6

10,2±0,3


background image

Число эритроцитов, млн/мм

3

7,30±0,1

8,50±0,1

Число лейкоцитов, тыс/мм

3

8,00±0,1

8,2±0,1

Продолжительность сервис-периода, дней

80,4±12,40

84,2±7,60

Продолжительность межотельного периода, дней

938,0±13,05

369,6±12,70

Физиологическое состояние коров местного и улучшенного скота

находились в оптимальных показателях. Они отличались высоким (90,5 и
86,9) индексом теплоустойчивости, обменом веществ и окислительно
восстановительной особенностью, а также защитной функцией.

33

Сервис-период по годам колебался от 71,6±3,06 до 84,2±7,6 дней,

коэффициент изменчивости (Cv=10,3-48,7%) в высоких амплитудах
колебания, межотельный период, соответственно, от 338,0±13,05 и до
369,6±12,7 дней (Cv=9,5-10,6 %).

Работа по скрещиванию местного и улучшенного скота с флегфих

симментальской породой проводилась с 2012 года и получены помеси I
поколения. Первые полученные результаты роста и развития помесей I
поколениядают обнадѐживающие результаты.

В четвертой главе

диссертации

«Продуктивность и хозяйственно

полезные признаки коров черно-пестрой породы голштинского генотипа
израильской селекции при технологии раздоя по фазам лактации»

представлены результаты исследований по применению технологии раздоя
коров по фазам лактации до 250 дней, проявлению продуктивного
потенциала голштинизированных коров и формированию племенных групп
животных в товарных фермерских хозяйствах.

В товарных хозяйствах во многих случаях наблюдается слабая кормовая

база и недостаток кормления не проявляет потенциала селекционных и
продуктивных признаков животных. Учитывая влияние этих стресс факторов,
исследовано

развитие

экстерьерных

особенностей

и

молочной

продуктивности коров черно-пестрой породы разных голштинских генотипов
израильской селекции. Разница между показателями высокой и низкой
кровности по голштинским генотипам находится на уровне разной степени
(P>0,95 и P>0,999) достоверности. В условиях товарных хозяйств живая
масса

высококровных

составила

483,4±12,15

и

487,8±13,22

кг, а

низкокровных 463,2±11,20 кг. При сходной экстерьерной особенности
животных молочного типа, удой коров в исходных условиях остается низким
(2170 кг у низкокровных, 2859±65,4 и 2892±79,3 кг у высококровных). Для
реализации

голштинского

потенциала

продуктивности

проводили

интенсивный раздой коров по фазам лактации. В период раздоя
высококровным помесям израсходовано корма по питательности 5320-5392


background image

кг сухого вещества, 4440-4511 кормовых единиц (в т.ч. сочных 67% и
концентратов 25%) и низкокровным, соответственно, 4783 кг и 3957
кормовых единиц (в т.ч. сочных 65% и концентратов 19%), на 1 кг молока
4%-ной жирности затрачены по фазам лактации от 0,84 до 1,34 кормовых
единиц. «Авансированное» кормление при сочно-концентрированном типе до
IV-ой фазы (250 дней) лактации положительно влияло на повышение
молочной продуктивности (табл. 3).

Высококровные коровы превосходили низкокровных по количеству

молочного жира на 24,1-26,8 кг (16,7-18,6%) и молочному белку на 21,7-29,4
кг (16,7-18,0%). Разница высоко достоверна (P>0,99и P>0,999). Высокий
показатель

коэффициента

молочности

(894-950)

свидетельствует

о

положительном влиянии скрещивания на улучшение молочного типа
животных. Наблюдается улучшение в технологических признаках коров.
Удельный вес ваннообразного и чашевидного типа вымени у высококровных

34

составляет 72,8% и низкокровных 58,3%. Скорость молокоотдачи,
соответственно, равнялась 1,90±0,02 и 1,50±0,04 кг/мин.

Между удоем-жирности и белковости молока наблюдается высокая

положительная корреляция (r=0,89-0,92). Селекционный дифференциал роста
удоя (от базового) составил 1931 кг (60,6%) у высококровных и 1722 кг
(74,9%) у низкокровных коров (P>0,999).

Таблица-3.

Показатели молочной продуктивности коров (Х±Sx)

Показатели

Кровность по голштинской породы

Высококровные (3/4 и 7/8)

Низкокровные (1/4 и 1/8)

Удой, кг

4590,3±108,5

3892,0±162,2

Жирность молока, %

3,72±0,05

3,70±0,05

Белковость молока, %

3,34±0,05

3,33±0,05

Молочный жир, кг

170,9±5,15

144,1±7,28

Молочный белок, кг

153,1±4,57

129,7±6,63

Молочный коэффициент

950

840

Скорость молокоотдачи, кг/мин

1,90±0,02

1,50±0,04

Корреляционный коэффициент (r) признаков

Удой-содержание жира

0,92

0,28

Удой-содержание белка

0,89

0,14

Оплата корма молоком


background image

Расход корма на 1 кг молока, к/кд

0,98

1,02

в т.ч. концентратов, г

289

235

Следует отметить, что жаркий климат, высокая температура воздуха и

солнечная

радиация

всегда отрицательно влияют на состояние и

продуктивность заводских пород и их высококровных помесей. Животные,
приспособленные

к

условиям

жаркого

климата,

проявляют

свой

генетический

потенциал

продуктивности.

Эти

свойства

животных

оцениваются

по

физиологическим

показателям

и

индексом

теплоустойчивости (ИТУ).

Таблица-4.

Физиологические показатели коров в летний период (Х±Sx)

Показатели

Кровность по голштинской породе

Высококровные (3/4 и 7/8)

Низкокровные (1/4 и 1/8)

Индекс теплоустойчивости

92,2±4,08

91,8±2,68

Объем гемоглобина, г/%

10,72±0,50

9,02±0,85

Число эритроцитов, млн/мм

3

5,44±0,07

5,20±0,12

Число лейкоцитов, тыс/мм

3

10,08±0,76

8,48±0,43

Корреляционный коэффициент (r) признаков

ИТУ-удой

0,21

0,14

ИТУ-содержание жира

0,55

0,12

ИТУ-содержание белка

0,53

0,04

Клинические показатели коров в жаркий период лета находятся в

физиологической норме. Индекс теплоустойчивости коров во всех группах
высокий (91,8-92,2). Обмен веществ по показателям гемоглобина

35

интенсивный (9,02-10,72 г/%), особенно у высококровных голштинов.
Окислительно-восстановительный процесс по эритроцитам проходит на
среднем уровне. Защитные свойства организма по числу лейкоцитов
(8,48±0,43 и 10,08±0,76 тыс/мм

3

) повышены, особенно у высококровных

голштинов (P>0,999).

Установлена

положительная

корреляция

(r)

между

индексом

теплоустойчивости и молочной продуктивности коров. Они более высокие у
высококровных голштинов (P>0,999). Полученные данные биологических


background image

исследований свидетельствуют об устойчивости животных голштинского
генотипа израильской селекции к условиям жаркого климата Узбекистана.

В пятой главе

диссертации

«Формирование высококровных групп

коров черно-пестрой породы голштинских генотипов и их хозяйственно
полезных качеств в условиях содержания в облегченных помещениях и
однотипном

кормлении»

освещены

результаты

исследований

голштинизации черно-пестрого скота быками-улучшателями немецкой и
американской селекции, содержание их в облегченных помещениях
полуоткрытого типа боксах и свободно-выгульное на площадках, однотипном
нормированном кормлении в племенных хозяйствах.

Следует отметить, что голштинская порода, как специализированное

молочное направление отличается несравнимой особенностью хозяйственно

полезных и биологических качеств. Во всех селекционных работах многих

стран и скрещивание отечественных пород черно-пестрого скота с

голштинской породой дали положительные результаты. Созданы различные

зональные типы голштинской породы. Учитывая опыт развитых стран при

голштинизации черно-пестрого скота, особое внимание обратили на заказное

спаривание с быками-улучшателями и улучшение типа и уровня кормления.

Помесные животные I и II-поколения были получены от скрещивания

быками–улучшателями голштинской породы немецкой селекции, а III

поколения от американской селекции. Родительский индекс быков немецкой

селекции составил по удою 12389-12767 кг, по молочному жиру -507-597 кг и

по молочному белку 436-466 кг, а у американской селекции, соответственно,

14106-14538 кг, 569-586, 462 кг. Они относятся к категории улучшателей, по

генотипу отличаются высокими племенными и продуктивными качествами.

В принятых схемах подбора полученные помесные животные разных

голштинских генотипов отличались высокой продуктивностью. Племенные и
продуктивные качества их были закреплены методами направленного
выращивания, нормированного кормления и улучшения условий содержания
коров.

При

однотипном

полноценном

кормлении

учитывались

индивидуальные продуктивные особенности коров. Техника раздоя
проводилась с учетом уровня суточного удоя.

Состав израсходованных кормосмесей за период лактации (по массе

11309 кг) составил: 13,7 % отруби пшеницы, 36,7 % силос, 29,7 % сенаж и
20,2 % сено. Кроме того, в рационе использовалась в большом объеме пивная
барда. Количество израсходованных концентратов завесило от уровня удоя и
техники раздоя коров.

36

Таким образом, питательность израсходованных кормов за период

лактации (305 дней) составила у помесей I-поколения: сухого вещества 5556
кг, кормовая единица-4147, переваримый протеин-444 кг, II-поколения,
соответственно, -5696, 4357 и 470, III-поколения -6075 кг, 4773 и 514 кг.
Принятый тип кормления: сочно (54-61%) – концентратный (23-32%).

Примененная технология кормления и содержания коров позволила


background image

выявить потенциал продуктивности помесей различных генотипов. Удой
коров первого отела сравниваемых групп (2770 кг, 3562 и 4372 кг) по
удельному весу составил полновозрастных, соответственно,-74%, 82 и 84%.
По количественным и качественным показателям молочной продуктивности
помеси III-поколения американской селекции превосходили помеси немецкой
селекции (табл.5).

Таблица-5.

Молочная продуктивность полновозрастных коров разных генотипов

(Х±Sx)

Показатели

Кровность по голштинской породе

I-поколения

(1/2)

II-поколен

ия (3/4)

III-поколен

ия (7/8)

Удой, кг

3517,2±71,9

4343,2±54,0

5176,4±85,8

Содержание жирa %

3,66±0,01

3,68±0,01

3,80±0,01

Молочный жир, кг

128,9±2,3

159,8±2,8

196,8±3,4

Молочный коэффициент

753

865

980

Скорость молокоотдачи, кг/мин

1,37

1,87

2,38

Корреляционный коэффициент (r) признаков

Живая масса-удой

0,11

-0,42

0,72

Удой-содержание жира

-0,92

-0,14

0,78

Живая масса-молочный жир

0,11

-0,44

0,75

Оплата корма молоком

Расход кормов на 1 кг

молока, к/ед

1,20

1,03

0,94

в т.ч. концентратов, г

352

341

372

Удой высококровных (7/8) помесей превосходил низкокровных (1/2) на

1659 кг (47%), содержание жира -0,12%, молочного жира -67,9 кг (53%)
(P>0,999). Коэффициент молочности свидетельствует о положительном
влиянии скрещивания на улучшение молочного типа животных. Связь
селекционных признаков продуктивности у помесей I и II-поколений
наблюдается при низкой положительной или высокой отрицательной
корреляции.

Однако,

эти

показатели

у

высококровных

генотипов

американской селекции высоко положительны: живая масса – удой (r) +0,72,
живая масса – молочный жир +0,75, удой – содержание жира +0,78. Оплата
корма молочной продуктивностью была высокая.


background image

Помесные животные разных голштинских генотипов по удою

превосходят стандарт породы черно-пестрого скота, у II-поколения немецкой
селекции на 943 кг (28 %), молочного жира -37,8 кг (31 %) и III-поколения
американской селекции, соответственно, -1776 кг (52 %), 74,8 кг (61 %).

37

Голштинизация черно-пестрого скота также улучшает технологические

признаки помесных коров и особенно у высокопродуктивных голштинов
американской селекции. Ваннообразная и чашевидная форма вымени
составила 83,3 %. Бальная оценка морфо-функциональных признаков вымени
равна 6,3±0,00 (Cv=2,7%), скорость молокоотдачи -2,38±0,00 (Cv=7,2%)
кг/мин. Удой коров с ваннообразной формой вымени достигал 5440 кг и
чашевидной -5021 кг (P>0,99).

Таким образом, генотип-среда в положительном сочетании дали

эффективный результат в формировании высокопродуктивных групп
животных заводского типа. Животные заводского типа также отличались
приспособительным качеством в условиях жаркого климата. У них
установлена высокая теплоустойчивость (ИТУ=87,2-89,2). Обмен веществ у
них проходил интенсивно, окислительно-восстановительный процесс, а
также защитная функция коров отмечены на высоком уровне (таблица-6).

Таблица-6.

Биологические особенности коров разных генотипов в летний период

(Х±Sx)

Показатели

Кровность по голштинской породе

I-поколения (1/2)

II-поколения (3/4) III-поколения (7/8)

Температура тела,

0

С

38,4

±0,1

38,6

±0,1

38,6

±0,1

Частота дыхания, удар/мин

45,7

±1,0

46,0

±1,7

49,7

±1,4

Частота пульса, удар/мин

67,0

±0,8

67,7

±1,2

70,0

±0,9

Индекс теплоустойчивости

87,2

±0,5

89,2

±0,5

87,2

±0,5

Объем гемоглобина, г/%

9,7

±0,12

9,9

±0,17

10,0

±0,21

Число эритроцитов, млн/мм

3

6,32

±0,11

6,46

±0,28

6,60

±0,22

Число лейкоцитов, тыс/мм

3

10,9

±0,65

11,5

±0,72

11,4

±0,73

Биологические особенности коров разных генотипов характеризуются

хорошей приспособленностью к условиям среды. Однако, при содержании
животных в облегченных помещения полуоткрытого типа в жаркий период
лето (июль-август)-температура воздуха и солнечная радиация отрицательно
влияли на состояние животных, снижали суточный удой коров на 12-21%.


background image

Для снижения этих стресс-факторов необходимо внести поправку на проект
облегченных

помещений.Содержание

животных

в

течение

года

в

облегченных помещениях в боксах и свободно-выгульное на открытых
площадках, полноценное однотипное кормление с раздоем коров проявило
потенциал

продуктивности

и

обеспечило

формирование

групп

высокопродуктивных коров заводского типа.

В шестой главе

диссертации

«Формирование высокопродуктивных

групп коров черно-пестрой породы голштинских генотипов и их
хозяйственно-полезных качеств в условиях традиционных технологий
содержания

и

кормления

в фермерских хозяйствах»

приведена

генетическая и технологическая характеристика коров черно-пестрой породы
голштинского генотипа немецкой и американской селекции. Здесь при
скрещивании и получении помесей I-поколения использовались быки-

38

улучшатели голштинской породы немецкой селекции, во II и III-поколении
быки-улучшатели американской селекции. Полученные помесные животные
выращивались в традиционных условиях в капитальных помещениях на
привязи и на площадках свободно-выгульно, применялся полноценный
летний и зимний тип кормления.

Летний рацион состоял из зеленых (масса люцерны, промежуточных

культур и кукурузы) концентрированных кормов и барды, а в зимний-сочных
(силос, сенаж), грубых, концентрированных и барды. Питательность
израсходованных кормов за период лактации (305 дней) составляла: у
помесей I-поколения-сухого вещества 4669 кг, кормовых единиц 4043,
переваримого протеина 635 кг, II-поколения, соответственно, -4732, 4097, 642
и III-поколения -5612 кг, 4830 и 745 кг. Установленный уровень и тип
кормления коров создавали оптимальные условия для проявления потенциала
продуктивности у помесных коров разных генотипов.

С повышением кровности голштинов повышались живая масса, удой,

содержание жира в молоке, молочный жир и коэффициент молочности
(табл.7).

Таблица-7.

Молочная продуктивность полновозрастных коров разных генотипов

(Х±Sx)

Показатели

Кровность по голштинской породе

I-поколения

(1/2)

II-поколения

(3/4)

III-поколен

ия (7/8)

Удой, кг

4182,1

±56,0

4499,9

±51,0

5248,1

±56,0

Содержание жира, %

3,80

±0,01

3,82

±0,01

3,82

±0,01

Молочный жир, кг

155,4

172,0

202,6

Коэффициент молочности

913

901

981


background image

Скорость молокоотдачи, кг/мин

1,41

1,95

2,40

Коэффициент корреляции (r) признаков

Живая масса-удой

0,63

0,68

0,23

Живая масса-содержание жира

0,61

0,40

0,15

Живая масса-молочный жир

0,57

0,40

0,30

Оплата корма молоком

Расход кормов на 1 кг молоке, к/ед

0,97

0,97

0,95

в т.ч.концентратов, г

236

231

309

Использование

быков-улучшателей

американской

селекции

в

полученных помесях II и III-поколения значительно повышало эффект
селекции.

Отмечено

повышение

всех

показателей

продуктивности.

Установлена положительная корреляция между живой массой-удоя (r=0,23 и
0,63), живой массой-жирности молока (r=0,15 и 0,61), живой массой
молочного жира (r=0,30 и 0,57). Улучшался тип телосложения животных и
морфофункциональные признаки вымени,которые соответствовали
требованиям технологии машинного доения. Скорость молокоотдачи
повышалась от 1,41 кг/мин до 2,40 кг/мин (Р>0,99).

39

Формировался заводской тип животных. Они по удою и молочному жиру

значительно превосходили показатели стандартной породы черно пестрого
скота: по удою на 1100-1848 кг (32-54 %) и по молочному жиру на 50-81 кг
(41-66%).

В условиях традиционной технологии содержания и кормления

помесные животные проявили потенциал продуктивности и хорошо
приспособились к условиям жаркого климата (табл. 8).

Таблица-8.

Биологические особенности коров разных генотипов в летний период

Показатели

Кровность по голштинской породе

I-поколения

(1/2)

II-поколения

(3/4)

III-поколен

ия (7/8)

Индекс теплоустойчивости

86,4±0,8

84,4±1,9

82,6±0,5

Объем гемоглобина, г/%

10,2±0,4

10,8±0,5

10,5±0,2

Число эритроцитов, млн/мм

3

7,5±0,1

6,7±0,3

7,1±0,2


background image

Число лейкоцитов, тыс/мм

3

8,0±0,1

8,2±0,2

8,1±0,1

Сервис-период, дней

76,9±18,2

106,1±15,6

110,1±24,2

Межотельный период, дней

356,6±16,3

391,2±15,7

392,3±23,9

Клинические показатели помесных коров в летний период оставались в

физиологической норме. Наибольшая разница наблюдается в показателях
частоты ударов пульса и дыхания. С повышением кровности голштинов
наблюдается относительное снижение (86,4, 84,4 и 82,6) индексов
теплоустойчивости.

Объем

гемоглобина,

количество

эритроцитов

и

лейкоцитов находятся на высоких показателях, что свидетельствует о
высоком обмене, окислительно-восстановительного процесса и защитой
функции организма. Сервис и межотельные периоды у высококровных
помесей заметно удлинился по сравнению с низкокровными. Однако, они
остаются на уровне зоотехнической нормы.

Таким образом, голштинизация черно-пестрого скота до III-го поколения

с быками-улучшателями немецкой и американской селекции и

создание

оптимальных условий содержания и уровня кормления помесей является
основой для создания высокопродуктивных групп животных заводского типа.

ВЫВОДЫ

1. В развитии животноводства республики особое место занимают

подсобные и дехканские хозяйства, они производят более 94-96% продукции
животноводства. В экстенсивных условиях содержания-совершенствование
ресурсосберегающей технологии повышает упитанность и суточный удой (на
52 и 28 %) коров (P>0,99-0,999). Повышение удоя коров за период лактации,
по сравнению с базовым вариантом, составил у местного скота 1194 кг (94%)
и улучшенного -1283 кг (81%).

2. В молочно-товарных фермерских хозяйствах при технологии раздоя

коров у высокопродуктивных животных голштинского генотипа израильской
селекции удой повышался на 1731-2570 кг или на 60-79 %. Коэффициент

40

молочности достигал 840-950у разных помесных генотипов (P>0,95),
улучшались экстерьерные особенности и технологические свойства вымени,
повышалась скорость (от 1,58±0,03 до 1,90±0,02) молокоотдачи.

3. При технологии раздоя коров по фазам суточный удой повышался (от

9-12 кг до 15-19 кг) на 55-67 % (P>0,95-0,99). Корреляция селекционных
признаков проявилась в положительной степени. Высокий коэффициент
корреляции установлен у высокопродуктивных голштинов (P>0,95-0,99).
Техника раздоя коров также положительно сказалась на теплоустойчивости
коров. Степень корреляции между ИТУ и удоем составила r=0,21-0,55.
(P>0,95-0,99).

Установлен

высокий

обмен

веществ,

окислительно

восстановительные и защитные свойства животных, разница между группами


background image

генотипов высоко достоверна (P>0,99-0,999).

4. В голштинизации и при содержании коров в облегченных помещениях

и площадках, однотипном полноценном кормлении (4147-4713 кормовых
единиц) созданы высокопродуктивные группы коров черно пестрой породы
голштинских генотипов немецкой и американской селекции. Селекционный
дифференциал повышался на 1659 кг (P>0,999). Особенно, высокие
показатели коэффициентакорреляции наблюдаются у коров голштинского
генотипа американской селекции (P>0,999).

5.

Голштинизация также положительно сказалась на улучшении экстерьера

животных. Улучшились морфо-функциональные показатели

вымени.Скорость молокоотдачи повышалась от 1,37 до 2,38 кг/мин (P>0,99).

6.

При содержании коров в облегченных помещениях боксах, свободно

выгульное на площадках и однотипном кормлении в летний периодпод
отрицательным влиянием летней жары и солнечной радиации суточный удой
коров снижался на 12,3-24,4%. Отмечено снижение обмена веществ и
повышение частоты дыхания, а также защитной функции организма.

7. В племенных фермерских хозяйствах при голштинизации коров

черно-пестрой породы и их содержания в традиционных технологических
условиях в капитальных помещениях, при оптимизированном кормлении
сформирована высокопродуктивная группа коров немецкого и американского
голштинского

генотипа.

Повысился

селекционный

дифференциал

удоя(P>0,999). Корреляция фенотипических показателей у высококровных
голштинов американской селекции была самая высокая и разница достоверна
(P>0,95-0,99).

8. Голштинизация скота черно-пестрой породы с быками-улучшателями

американской

селекции

улучшала

экстерьерные

показатели

и

технологические признаки вымени. Скорость молокоодачи повышалась от
1,41 до 2,40 кг/мин (P>0,95-0,999). Приспособление животных к внешней
среде наблюдается в физиологической норме. Морфологические показатели
крови были высокими в поколениях всех генотипов. Технология содержания
в тенистых помещениях в летний период и кормления зеленой травой
положительно отразилась на физиологическом состоянии животных.

9. Проведенные научные работы в технологических условиях хозяйств

разных категорий и генотипов животных завершались высокой

41

экономической эффективностью. В подсобных и дехканских хозяйствах при
использовании ресурсосберегающей технологии производства молока с
низкой

себестоимостью

рентабельность

производства

стабильно

повышалась. В молочно-товарных фермерских хозяйствах при раздое коров
черно-пестрой породы голштинского генотипа израильской селекции
рентабельность составила 31,6% и в племенных фермерских хозяйствах при
содержании в зданиях легкого типа и при одинаковых типах кормления у
коров

голштинского

генотипа,

соответственно,

-41,2-41,8%,

при

традиционных технологиях – 38,0%.


background image

42

SCIENТIFIC COUNCIL 16.07.2013 Qx/V 25.01 at SAMARKAND

AGRICULTURAL INSTITUTE and SCIENTIFIC DEGREE RESEARCH

INSTITUTE of LIVESTOCK BREEDING AND POULTRY BREEDING

AND FISH HUSBANDRY on AWARD of SCIENTIFIC DEGREE of

DOCTOR of SCIENCE

TASHKENT STATE AGRARIAN UNIVERSITY


background image

DOSMUKHAMEDOVA MUKHAYYO HUSNITDINOVNA

CREATIONOF GROUPS OF PRODUCTIVE COWS AND

IMPROVEMENT OF HERD AND RESOURSE SAVING TECHNOLOGIES

IN PEASANT FARMS

06.02.03 – Private zootechnics, technology of production

of livestock products (agriculture)

ABSTRACT OF DOCTORAL DISSERTATION

Toshkent – 2016

43

The subject of doctoral dissertation is registered by the Supreme Attestation

Commission at the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan in №

30.09.2014/В2014.3-4.Qx44

Doctoral dissertation is carried out at Tashkent state аgrarian university. Abstract of dissertation

in three languages (Uzbek, Russian, English) is placed on web page to address www.samqxi.uz


background image

and Information-educational portal “Ziyonet” to address www.Ziyonet.uz

Scientific consultant: Nosirov Ubaydulla Nasrullaevich

doctor of

agricultural sciences, professor

Official opponents: Кaharov Abdusattor

doctor of agricultural sciences, professor

BabaqulovNasilloAsadovich

doctor of agricultural sciences, professor

AbdalniyazovBahtiyarAlimovich

doctor of agricultural sciences

Leading organization:

Research institute of sericulture

Defense will take place «______» _______at_________ at the meeting of scientific

council number 16.07.2013.Qх/V.25 01 at Samarkand agricultural institute to address:140103,
Uzbekistan, Samarkand, MirzoUlugbek street, 77, Samarkand аgricultural institute, Phone
(99866) 234-33-20; Fax: (99866) 234-07-86; e-mail: saaiinfo@edu.uz).

Doctoral dissertation is registered in Information-resource center at Samarkand

agriculturalinstitute ______01, it is possible to review it in IRC (140103) Samarkand, Mirzo
Ulugbek street, 77, Samarkand agricultural institute, Phone: (99866) 234-33-20

Abstract of dissertation sent out on «_______» ___________
(mailing report _____01 on _____________ year)

R.B.Davletov

Chairman of scientific council onaward of

scientific degree ofdoctor of sciences, D.B.S.

A.S.Daminov

Scientific secretary of scientific council on award

of scientific degree of doctor of sciences, PH.D.

I.M.Maksudov

Chairman of scientific seminar under scientific councilon

award of scientific degree of doctor of sciences,Professor

44

Introduction (annotation of doctoral dissertation)

Actuality and necessity of dissertation theme

In developing countries cattle breeding branch to look after pedigree cows,

create productive types, to improve quality of pedigree cows and to improve
productive produce technologies are actual. German, Holland and Israel Holstein
genotype cows’ average milk yield equaled to 8500-12000 kg. In the USA and


background image

Canada this indicator rised to 9000-9700 kg. Milk in bull giving types of cows’
yield rised to 14000-17000 kg and its fat quantity rised to 4,5-5,0%.

Measures in wide range have been taking in cattle breeding in our republic

which look forward breeding milky and breed kinds of cattle and to breed breed
kinds in dairy meat branch and to apply modern innovational technologies in
production of cattle products in our country.

Nowadays, produce breeding production, the strengthening of breeding base

of improved breeds and productive qualities of cattle become important.
Considering these aspects, the improvement of breeding and technological
processes, Holsteintypes of cattle breeding similar to Chinese, German and
Slovenian selection and adaptation of flegfih Simmental breed kinds to the
environmental conditions in the foothills are the importantin science.

Expansion of livestock breeding base, breeding improvers dairy and meat -

dairy breeds in pure form and their crossbreeding with regional cattle breeds is one
of the main methods. To import of Holstein breeds and flegfih Simmental breeds in
hot climates, to show genetic potential productivity of different genotypes of cattle
and formation of breeding herds in the relations between genotype- environment
are not studying yet, that’s why to improve complex system that encourage the
necessary capacity in this area is most important in science.

As a result, the milk yield of cows of black - motley breed of German and

American Holstein genotype, which exceeded the standard indicators of black
motley breed have increased significantly.

In particular, on March 23, 2006 the Decision of the President of the Republic

of Uzbekistan for №PP-308 «About measures for stimulation of increase in cattle
in private, farmer and livestock farms» and April 21, 2008 «Personal subsidiary
farms, cattle farms and stimulating the increase expand the production of livestock
products, additional measures» resolution №PP-842 livestock development
strategies and the work carried our this research.

Appropriateness of research to priority directions of science and

technology development in the Republic

. Dissertation was accomplished in

conformity with the following priority directions of science and technology
development V. «Agriculture, biotechnology, ecology and conversation of
environment».

Review of international scientific research on dissertation theme

. Theoretical

and practical investigations on creating productivity herds, keeping milky cattle

and developing of feeding technologies are carried out in the world leading

scientific center and higher education institutes, for example, University of Florida

(the USA), Berlin University (Germany), University of

45

Vageningen (Holland), Vena Agricultural University (Austria), «Askaniya Nova»
agricultural institute (Ukraina), Vologod state milk academy (Russia), Kazahstan
cattle breeding scientific research institute (Kazahstan) and scientific degree
research institute of livestock breeding and poultry breeding and fish husbandry
(Uzbekistan).


background image

As a result of research carried out in the world for the improvement of herds,

choosing improver breedsgot a number of research results, in particular: improved
breeding quality of local livestock breeds (Berlin University); with bulls improvers
Holsteins American and Canadian breeding herd of cows increased milk yield
(University of Vageningen); Breeding and productive qualities of cattle transmitted
from generation to generation, their breeding qualities are revealed (Vologod State
Academy of dairy farming); increased milk yield of cows holstein plant type
breeding (Kazakh Research Institute of Animal Husbandry); improved breeding
methods of breeding cattle (Vena Centre for Higher livestock); implemented
selection - improvers bulls with breeding qualities and developed methods for
using them effectively (University of Florida); identified qualities of productivity
and pedigree of improved breeds (Institute of Agriculture «Askania Nova»).

In order to improve the herds and to choose improving breeds a number of

studies carrying out, particularly in such priority areas as the modernization of
production technologies of livestock products, improvement of breeding and
productive qualities of herds, the use of modern methods of breeding and
technology, strengthening fodder, crossing black-motley breeds with Holstein
breed in hot climate, acclimatization of kinds of breed.

The degree of problem’s investigation.

Large scale of scientific research

works on improvement of local cows, perfection of localized dairy cattle,
enhancing their pedigree and productive properties were carried out. Foreign
scientists such as Bonsma J.C., Johnston J.E., Rhoad A.O., Brody S., Dowling
D.E., Findlay J.D., Phillips K., Tilsh K.G., Carznerio G.G., Kusher K.F., Eisner
F.F., Prokhorenco P., Akhmadaliev N. and others made investigation works on this
direction.

To find solution of these problems first of all cross-breeding of local cows,

increase the number of planned pure-strains cows and exceeding milk abundance,
expanding their breed areal and creation productive factory type of herd were
accomplished.

However, at present the number of dairy cattle was expanded, pure-strain herd

was formed, but improvement of local cows and pure-strain, productive properties
of localized cows, creation factory type of cows in various types of farms are
waiting its positive ending. In this case theoretical and practical basis of the
following important tasks have not studied yet. Including genetic potential of milk
abound, enactments of manifestation some biologic characters and selection signs,
optimal conditions of keeping and feeding on, positive correlation of genotype
environment, alteration genetic and phenotypic characters, simplification of
adaptive environment are the examples of investigations. That’s why we must
implement like this scientific research works.

46

By Akmalhanov Sh.A., Karchevsky E.Y., Ashirov M.I., Mavlyanov N.A.,

AtbashyanA.A., Nasirov U.N., Kaharov A., Abdalniyazov B.A. and a number of
scientists emphasized that it was possible to breed factory type of cows which


background image

similar to improver genotype breed. By introducing selection, assorting animals of
desirable type with necessary parameters of productivity and pure-strain indices of
Holstein genotype may successfully rear them in the conditions of Uzbekistan.

Relation of dissertation’s investigation with plan of scientific research

works

. Investigation accomplished on the project of Tashkent state agrarian

university in № A-11-250 in 2006-2008s, in the directions «Working out models
and effective technology of intensification breeding of agricultural and livestock
products, in optimal ecological connection between farming and livestock, enhance
soil fertility, prevent of saltiness and desertification» in № KXA-10-072 in 2009-
2011s «Improvement of pure-strains farms, achievements of fodder resources’
productivity till 150 metric centner of fodder unit, development of technological
methods of creation of factory type herd» and 2012-2014s in № KXA-10-101 «To
create highly productive group of cows, highly effective resource saving
technology, ecological pure milk and meat in individual and peasant farms».

The aim of the research

working out of scientific and practical basis of

improvement resource saving herd in peasant farms and creation productive group
of cows, keeping their productive genetic potential by cross-breeding ways and
manifestation in optimal technological conditions of keeping and feeding on.

The following tasks

were accomplished:

-

study of economy- biologic features of local and breed improved cows in

individual and peasant farms;

-improvement of resource-saving and feeding technology, assessment of the

main features of the development, productivity and exterior of cows in the farmer
households ;

-creating methods of milkness for long days by lactation phase of productive

potential of black- motley Holstein genotype breed which similar to Israel selection
cows in commodity farms;

-improving of methods of formation of black- motley Holstein breed cows’

productive groups of German and American selection, in optimal keeping
conditions, feeding on and caring in pedigree farms.

Object of theresearch

are the cows and improved local cattle of black motley

breed of Holstein genotype Israel, German and American selection .

The subject of

the researchwas

progress of cows, exterior, milk productivity, biologic features,

breeding methods, keeping and feeding on technology.

Methods of research

: To accomplish experimental investigation, the

following methods were used, such as, zootechnics (development, exterior, milk
productivity, consumption of fodder, milk nutrients, constancy of lactation, giving
much milk coefficient, economic productiveness), biological (service-period,
calving indices, clinical and gemotologic indices, heat resistance indicators),
statistic (biometry, mutability coefficient, selectional differential correlation and
regression coefficient, exactness of differentiation).

47

Scientific novelty of dissertation work consists of the following:

economic

biologic signs of local, breed improved and black- motley cattle of different


background image

Holstein genotype cows in individual and peasant farms, were defined scientific
basis of improvement herd and resource saving technology and created productive
groupcows. In hot climatic conditions developing factors of selection and resource
saving technologic components complexly implemented in.

In the creation of productive factory type cow’s groups, usage of improvable

bulls which corresponded to Israel, German, America selections and methods of
breeding local cows with the breed of Flekveih Simmental were improved;

Methods of feeding on and keeping in manifestation of genetic productive

potential of cows’ productivity were created.

Practical results of research are follows

after:

worked out practical methods of improvement of local and improved breed

cows and resource saving technologies in peasant farms;

manifested productive genetic potential of black -motley Israel Holstein

genotype pure-strain cows to make them milkful for 250 days in accordance with
lactation phase in cattle breeding farms;

improved usage of generation which was taken from Israel, German,

American, Holstein selection of black -motley pure-strain cows on optimal system
of keeping and feeding on;

pure- strain and productive qualities of black -motley Holstein cows, fruitful

ways of cross-breeding of cows, keeping and feeding on technology were
improved;

improvedoptimal variants and programs of improved local cows cross breed

with Flekvieh Simmental type in the peasant farms;

local and breed improved productive herd of cows in peasant farms “Sarkor”

in Buka district, having manifested of black motley Israel Holstein genotype
productive breed of cows and formed pedigree groups in «Solih», «Azizjon»,
«Murod» commodity farms in Kibrai, productive factory type black- motley cows
of German ad American Holstein genotype were created in «Milk-agro» and
«Roxatoy» in pedigree farms in Zangota district of Tashkent region.

Reliability of obtained results.

Positive assessments were given to

investigation works and primary materials by Tashkent state agrarian university
approbation commission; all experimental information processed on the statistic
way; results of investigation implemented on production;

The oretical and practical significance of investigation results

. Scientific

results took on selection and technology productiveness in order to improve quality
indicators in creation productiveness of factory type cows, correlation of genotype
environment and improvement cattle herd for the first time were conducted in
individual, commodity and pedigree farms of dairy cattle breeding area
surrounding Tashkent.

Practical significance of the research is herd areal of Holstein improver and

Flekvieh Simmental genotype breed were expended and increased their pure-strain
and productivity qualities.

48


background image

Implementation of the investigation results.

Investigation results according

to improvement various types of herd increasing their productivity:

Approbation

of investigation work:

Investigation results were reported and negotiated at the

meeting of farm production (2014-1015s); at approbation commission of Republic
agricultural scientific production center(2006-2015s); at the scientific council
meetings of the chair of Zootechnics of Tashkent state agrarian university (2015).

Publication of investigation results.

According to the theme of investigation

32 scientific research works, 2 monographs, according to recommendation of HAC
about main scientific results of doctoral dissertation 19 journal articles, 3 of them
were published in foreign countries publication.

Structure and scope of the dissertation.

Dissertation consists of

introduction, 6 chapters, conclusions, list of used literature and appendices. It
consists of 200 pages.

49


background image

THE MAIN CONTENT OF DISSERTATION

Actuality and necessity of the theme were motivated on introduction part of

dissertation, elucidated cattle farms’ state and cross-breeding features of
investigation goals and tasks were formed, appropriateness of research to priority
directions of science and technology development of republic, practical importance
and exactness degree, implementation and approbation results were given.

Chapter 1

. It consists of 5 units and commentary of literature. In this chapter

emphasized influence in hot climate condition to cows’ organisms and their
productiveness, Holsteinization, effectiveness technologies of keeping and feeding
on in our country and foreign ones, expanding production of milk and importance
of enhancing pedigree and productiveness qualities of cows.

In interpretition of adaptability of cows to hot climatic condition, natural

resistance of organism, adaption to new environmental conditions, alteration of
biological indicators, characteristic of manifestation of productiveness indicators
were shown. Theoretical states of cross-breeding, assorting and selection, and also
manufacturing of livestock products technologies were given. Information was
given on improvement of herd, creation of productive group of cows, results of
usage of improver stock and bulls, improvement of technologies of keeping and
feeding on.

Chapter 2.

Investigation object, scheme and methods were described in this

chapter. Investigation were implemented at the chair of Zootechics of Tashkent
state agrarian university during the 2006-2015. Experimental tests were conducted
in personal subsidiary plot in Buka, commodity farms in Kibrai, pedigree farms in
Zangiota of Tashkent region. As the object of investigation were selected local and
breed improved cows and their hybrid generations which were taken from Flekvieh
Simmental stock, black-motley Israel, German and America Holstein genotype
cows.

Experimental research works were fulfilled by the methods of zootechnics,

biologic and statistic. In each experimental farm keeping system of various
Holstein cows, different feeding measurements were reported and paid attention to
correlation adaptive genotype-environment. Assessment of exterior of cows were
conducted on the scale of 9 and 100 with the way of RSA, milk yield,
determination the quantity of milk butter, on the base of conducting control
milking, clinical indices by the method of E.A.Arzumyan [1957], heat resistance
by the method of Y.O.Paushenbakh [1975], hemoglobin by Sali, the number of
erythrocytes and leucocytes were determined in Goryaev camera. Fodder payment
by milc was studied by the method of B.E.Nedava [1966], taken materials
processed with the biometric way of F.K.Merkureva [1970]. Spending expenses of
produced products for economic sufficiency were studied on calculation of
profitable degree as the income which was taken from sale.

Exactness of experiments by the analysis of dispersion, exactness differential

degree among selection signs (P), correlation among productiveness selection signs
(r), also heat tolerance indicators (HTI) were studied.


background image

50

Chapter 3

. On this task «Improvement local and breed improved cattle herd

and resource saving technology in individual and subsidiary farms» emphasized
enhancing productiveness pedigree qualities of local cattle and main basis of
improvement herd with insemination of breed-improver, keeping and feeding on
resource saving technology.

In this chapter the results of interbreed methods of breed improved cows, their

cross-breeding with Flekvieh Simmental stock, resource saving technology,
grazing in pasture, ration system of feeding on were noted. Increasing pedigree
potential of cows, productiveness and exceeding indices of interbreed was defined.

Improvement of cows influenced to extending of their live mass and

improving of exterior features. Milk yield much exceeded comparatively to
primary indicators.

Table 1.

Changing of milk productivity of cows according to age period (X ±Sx)

Indices

Local cows

Breed improved cows

Lactation duration

Lactation duration

1

3 and high

1

3 and high

Lactation

duration, kg

240

281

245

300

Milk yield

1885,0±164,5

2644,1±137,3

1950,0±148,7

2857,9±105,1

Fat content, %

3,94

3,93

3,90

3,90

Milk butter, kg

73,1

96,9

76,1

111,3

Milki ness

coefficient

710

914

707

769

Breed improved cows dominated for 14,4 kg (14,9%) by milk butter quantity

in comparison with locals’ (P>0,99). Some breed improved cows’ milk yield on
the 3

rd

lactation exceeded to 4000 kg, milk butter to 163 kg. Rising of milk yield

indicators in the primary base was (1275-1575 kg) (than in extensive condition),
comparatively of local cows to 1194 kg (94%) and breed improved cows’ to 1283
kg (81%).

Achievements were gained at the expense of feeding cows in pasture and

improvement of feeding on conditions. As determined indicators of fertility of
pasture natural nourishing of grass decreased (from 1,5 kg/m 2 to 0,20 kg/m 2) to
3,5 in vegetation period. Rational feeding on pasture system was used when there
was shortage of pasture grass, rising of temperature, solar radiation and added (18
kg) of nutritious fodder, high keeping of daily milk yield was achieved (9,8±0,20


background image

kg and 12,8±1,4), in winter repeated usage of corn silo positively influenced to
stoutness and milk yield (7,6±0,6 kg and 8,8±0,4). It was gained at the expense of
providing feeding base (fodder and silo), fodder plants (triticale, oat, barley and
mixture of pea) by repeated sowing and looking after corn (after harvested wheat).

In winter keeping cows in a lightly constructed type of building under terrace,

in spring, summer and autumn grazing on natural pasture (May-October) and in
winter feeding on with roughage (wheat straw and different crops stalks) forage
made up the base of resource saving technology. Value of biological properties of
local and breed improved cows manifested in organized technologic conditions.

51

Their adaptation to hot climatic condition and a number of stressful factors of
environment was observed and it characterized by high insemination and breeding
qualities.

Physiological state of local and breed improved cows was kept in optimal

norm. They had abilities to high heat resistance (90,5 and 86, 9), positive features
of metabolism and oxidation-reduction and protective properties from environment
influence.

Table 2.

Biological features of cows (X±Sx)

Indicators

Local cows

Breed improved cows

Heat tolerance index

90,5±3,90

86,9±3,10

Haemoglobin volume, gr/%

10,20±0,6

10,2±0,3

Number of

erythrocytes,

mln/mm³

7,30±0,1

7,50±0,1

Number of leucocytes, th/mm³

8,00±0,1

8,20±0,1

Service - period, day

80,4±12,40

84,2±7,60

Intercalving period, day

338,0±13,05

369,6±12,10

Service – period ranged from 71,3±3,06 to 84,2±7,6 days all year round,

mutibility coefficient (Cv=10,3-48,7%) with high moving amplitude. Inter calving
period was between 338,0±13,05 to 369,±12,7 days (Cv=9,5-10,6%)

Cross-breeding of local and breed improved cows of Flekvieh Simmental

breed type has been conducted since 2012 and was taken 1- type hybrid ancestors.
Growth, progress results of the 1-type hybrid ancestors was reliable.

Chapter 4.

In the chapter of «Lactation phase according to use milky

technology of black-motley Israel Holstein genotype cows’ productiveness and
economy profitable features» the results of applying milky technology of black
motley Israel Holstein genotype cows by lactation phase for 250 days, representing


background image

productive potential and formation pedigree cows’ group in commodity farms were
given.

In commodity farms, in many cases, for poor fodder base and shortage of

feeding on does not represent productiveness and potential of selection signs of
cows. With taking into consideration of these stressful factors, the qualities of milk
yield of black-motley Israel Holstein genotype cows, their development and
exterior features were studied. Differentiation represented variously (P>0,95 and
P>0,999) between indices of thorough bloodiness and bloodlessness of Holstein
genotype cows. In commodity farm conditions of live mass of thorough
bloodiness’ generation was 483,4±12,15 and 487,8±19,12 kg, bloodlessness’ was
468,2±11,20 kg. Similarity of exterior features of dairy cattle milk yield was
observed at low level (2170 kg in blood lessness, 2854±65,4 and 2892±79,8 kg in
thorough bloodiness).

Representing their genetic productiveness potential by lactation phase to use

milk technology was accomplished. In the period of using milky technology spent
5320-5392 kg of dry substance, 4440-4511 of fodder unit (like 62% of juicy and
25% of concentrates) to thorough bloodiness Holstein cows, 4783 kg 3957 fodder
unit to bloodlessness (65% of juicy and 19% of concentrates) nourishing food. To

52

make milky technology by lactation phase 4% of milk butter for 1 kg was spent
from 0,84 to 1,34 fodder unit. Juicy concentrates type of feeding «advance»
continuing till to 4-phase of lactation (250 days) positively influenced rising of
milk yield.

Table 3.

Indicators of milk productivity of cows (X±S x)

Indices

Blood portion by Holstein breed

Thorough bloodiness

(3/4 and 7/8)

Blood lessness (1/4 and 1/8)

Milk yield, kg

4590,3±108,5

3892,0±162,2

Fat content,%

3,78±0,05

3

,

70±0,05

Protein volume,%

3,34±0,05

3,33±0,05

Milk butter, kg

170,9±5,15

144,1±7,28

Milk protein,kg

153,1±4,57

129,7±6,63

Milkiness coefficient

950

840

Rate of milkiness, kg/min

1,90±0,08

1,50±0,04

Correlation of coefficient signs(r)

Milk yield-fat content

0,92

0,28

Milk yield-protein quantity

0,89

O,14


background image

Fodder payment by milk

Fodder consumption for

1kg milk, f/u

0,98

1,02

Including concentrates, gr

289

235

Thorough bloodiness cows dominated bloodlessness’ by milk butter to 24,1-

26,8 kg (16,7-18,6%) and by protein to 21,7-29,4 kg (16,7-18,0%). High level
differential exactness was (P>0,99-0,999). Highness of milkful coefficient (884-
950), cross-breeding influenced positively to formation of milkful type.

Also positive changes in technological signs of cows were observed. Weight

of cows with bath-shaped udder and bowl-shaped udder in thorough bloodiness to
72,8% cows and bloodlessness’ to 58,3% (P>0,99) raised. Rate of milkiness
equaled to 1,90±0,02 and to 1,50±0,04 kg/min. Highness of positive correlation
(r=0,89 and 0,92) connection between milk yield- fat content and protein volume
was observed. Selection differential of rising milk yield made up in thorough
bloodiness 1931 kg (60,6%), blood lessness 1722 kg (74,9%) (in comparison with
the base variant). It should be emphasized that high temperature and solar radiation
always negatively influenced to physiological state and productive qualities of
thorough bloodiness ancestors which were imported abroad. However, cows which
adapted to hot climatic condition in optimal technology represented their
productive potential. These features of cows were estimated in physiological and
heat tolerance indices (HTI).

Clinical indicators of cows were kept in physiological norm in hot climatic

conditions. In all experimental groups heat tolerance index was high (HTI=91,8-
92,2). By hemoglobin indices (9,02-10,72 gr/%) and by metabolism volume
dominated Holstein bloodiness. Oxidation-reduction process on erythrocytes
corresponded to average volume.

53

Table4.

Physiological indices of calves (X±Sx)

Indices

Blood portion by Holstein breed

Thorough bloodiness

(3/4 and 7/8)

Bloodlessness(1/4 and 1/8)

Heat tolerance index

92,2±4,08

91,8±2,68

Haemoglobin volume,gr/%

10,7±0,50

9,02±0,85

Number of

erythrocytes,

mln/mm³

5,44±0,07

5,20±0,12


background image

Number of leucocytes, th/mm³

10,08±0,76

8,48±0,43

Correlation of coefficient signs (r)

HTI-milk yield

0,21

0,014

HTI- fat content

0,55

0,12

HTI- protein quantity

0,53

0,04

In summer organism’s protective characteristics from environment raised by

leucocytes to (8,48±0,43 and 10,8±0,76) thousand/mm³. It is observed that reaction
was stronger in thorough bloodiness cows (P>0,999). Correlation of heat tolerance
and milk yield was high (P>0,999). According to given biologic information black
motley Israel Holstein cows of Israel selection well adapted to hot climatic
condition of Uzbekistan.

Chapter 5.

«Formation of black-motley Holstein cows group and their

economy-profitable qualities in the conditions of keeping in lightly constructed
buildings and of the same type of feeding on». In this chapter the results of
investigation which conducted on insemination of black- motley cows of German
and American selection cows with bull-improver stocks, keeping descendants in
lightly constructed type of building, in boxes, and grazing open fields, the same
optimal type of feeding on were given.

It is known that Holstein breed is specialized on dairy and important for

economy profitableness and biological qualities in the world selection. According
to developed countries’ experiences great attention was paid to insemination of
cows with bull-improver Holstein breed assorting with the way of «registered», the
type of feeding on and optimal measurements. The 1

st

and 2

nd

type of hybrid cows

were taken similar to German selection Holstein bull-improver breed. For taking
the 3

rd

type ones used America Holstein bull-improver breed. Selection of German

bull ancestors index by milk yield made up 12389-12767 kg, milk butter 507-597,
milk protein 436-466 kg, bulls of American selection breed made up 14101-4536
kg, 567-586 kg and 462 kg. These bulls represented for their high improver
categories and properties.

By the usage of selection scheme cows which were taken from various

Holstein genotype, defined with their high productiveness. Their pedigree and
productive qualities, directed caring methods, creation optimal conditions were
strengthened. Individual productive characteristics of cows improved by the same
type of feeding on and using milky technology.

In the period of lactation, the mass of the same fodder mixture made up 1110

kg, 13,7% of wheat bran, 36,7% of silo, 29,7% of haylage and 20,2% of roughage.

54

Besides this mixture always special beer mash was drunk to cows. Consumption
concentrate supplements exceeded by usage of abound with milk technique. So,


background image

consumption nourishing of fodder in lactation period equaled (305 days), in the 1

st

type of Holstein breed to -5473 kg dry substance, to 4147 fodder unit, to 444 kg of
digestion protein, in the 2

nd

type they were increased to -5696, 4357 and 470, in the

3

rd

type increased comparison to -6075, 4775 and 514 kg. Used juicy nutrition was

(54-61%), concentrate was (23-32%).

Used technologies of keeping and feeding on represented productiveness

potential of various type of cows. First gave a birth cows’ milk yield made up
(2720 kg, 3562 and 4972 kg), of 74, 82 and of 84% as compared with full-aged
ones’. Indices of milk yield number and quality of the 3

rd

type of American

Holstein genotype ancestors dominated from German Holstein breed which were
in the same age.

Table 5.

Milk productivity of various full-aged Holstein genotype breeds (X±Sx)

Indices

Blood share of Holstein breed

I-type

II- type

III-type

(1/2)

(3/4)

(7/8)

Milk yield, kg

3517,2±71,9

4343,2±54,0

5176,4±85,8

Fat content, %

3,60±0,01

3,68±0,01

3,80±0,01

Milk butter, kg

128,9±2,3

159,8±2,8

196,8±3,4

Milkiness coefficient

753

865

980

Rate of milk g,

kg/min

1,37

1,87

2,38

Correlation coefficient of signs (r)

Live mass-milk yield

0,11

-0,42

0,72

Milk yield-butter

quantity

-0,92

-0,14

0,78

Live mass-milk butter

0,30

-0,44

0,94

Fodder

consumption for 1

kg milk, f/u

1,20

,03

0,94

Including

concentrates,gr

352

1341

372

Thorough bloodiness milk yield was (7/8) higher than bloodlessness ones’

(comparison to 1/2) to 1659 kg (47%), butter volume to 0,12%, milk butter to 67,9
(53%) (P>0,999). Milkiness coefficient corroborated that improved milkful type of


background image

cows. Correlation of productiveness selection signs was low and negative in the 1

st

and 2

nd

type of generations, and this point raised to high level in the 3

rd

type

generation with the same aged. They were positive results of selection. Including,
live mass- milk yield r=0,72 and milk yield- fat content r=0,78 and live mass -
milk-butter equaled r=0,94. Nutrition of milk made up of 1,20 fodder unit, of 1,03
and of 0,94% or expense of concentrates equaled to 341- 372 gr owing to 1 kg of
milk.

Milk yield of thorough bloodiness of Holstein generation dominated to 948- 1716

kg (28-52%), milk butter to 37,8-74,8 kg (31-61%) from the standard of

black-motley breed. Holstein of black-motley stock also improved technologic

55

signs of hybrid generations. Especially it was observed in cows which similar to

American Holstein selection. Bath-shaped and bowl-shaped udder cows’ weight
raised to 83,3%. Morpho-functional signs of udder mark is to 6,3±0,00 (Cv=2,7%)
rate of milk yield equalized to 2,38±0,00 kg/min(Cv=7,2%). Milk yield of bath
shaped cows made up 5440 kg and bowl-shaped ones’5021 kg.

Thus, positive correlation of genotype-environment formed factory type

productive group of cows. These cows’ adaptation to environment manifested to
high heat tolerance index (87,2-89,2), in summer negative influence observed of
high temperature and solar radiation when they kept on natural light type of
ventilation, in half opened type of building, in boxes, daily milk yield decreased
to12-21%. However metabolism process, oxido-restoration and protection features
from environment were kept in high level.

Table 6.

Biological features of various Holstein genotype cows in summer (X±S x)

Indices

Blood share of Holstein breed

I-type (1/2)

II-type (3/4)

III-type (7/8)

Body temperature,

0

C

38,4±0,1

39,6±0,1

38,6±0,1

Frequency of

respiration, times/min

46,7±1,0

46,5±1,7

49,7±1,4

Pulse rate, times/min

67,0±0,8

67,7±1,7

70,0±0,9

Heat tolerance index

87,2±0,5

89,2±0,5

87,2±0,5

Haemoglobin

quantity, g%

9,7±0,12

9,9±0,17

10,0±0,21

Number of

erythrocytes,

mln/mm

3

6,32±0,11

6,46±0,28

6,60±0,22

Number of

leucocytes,

10,9±0,65

11,52±0,72

11,4±0,73


background image

mln/mm

3

Keeping cows in lightly constructed type of building, in boxes, and grazing

open fields freely, of the same full valued feeding on and usage of milkful
technique manifested genetic potential of productiveness and formed factory type
productive group of cows.

Chapter-6.

This chapter is devoted to «In traditional conditions of keeping

and feeding on technology in farms of black-motley Holstein genotype productive
group of cows and formation of economy profit qualities». In this chapter the
results of scientific research works of black-motley cows of Holstein genotype,
usage of bull-improvers from the 2

nd

type which similar to American selection,

traditional conditions of keeping system of generations which were taken, on tie in
capital buildings and grazing in open fields, caring and feeding on winter and
summer types and by usage of milkful techniques and manifestation of pedigree,
productive and adaptive environment qualities were given.

In this investigation the black-motley breed of cows cross-breeded with bull

improvers which similar to German selection and then used American bull
improvers. It is known that American and Canadian Holstein breed and bull
improver dominated by their pedigree features. In accordance with taken cross
breeding scheme of Holstein genotype generations in optimal pedigree farms and

56

in the traditional technologic way of Uzbekistan were cared. Summer ration made
up mass of green grass (clover, intermediate fodder plants, corn), triticale and
concentrates, in winter juicy (silo and hay), roughage (hay and straw), concentrates
(wheat, bran, oil-seed meal). In lactation period (305 days) nourishment of
consumpting fodder made up in the 1

st

type 4669 kg of dry substance, 4043 fodder

unit, equaled to 635 kg digestion of protein, in the 2

nd

type it made up 4732, 4097,

642 and in the 3

rd

type respectively to 5612, 4830 and 745 kg.

Type of feeding and measurements manifested productive potential of

different Holstein genotype cows.

By rising blood of Holstein breed cows, their live mass, milk yield, fat

content, milk butter and milkiness coefficient increased.

Table 7.

Milk productivity of full-aged cows of various Holstein genotype (X±S x)

Indices

Blood portion of Holstein breed

I-type (1/2)

II-type (3/4)

III-type (7/8)

Milk yield, kg

4082.1±56,0

4499,9±51,0

5248,1±56,0

Fat content, %

3,80±0,01

3,82±0,01

3,82±0,01

Milk butter, kg

155,4

172,0

202,6


background image

Milkiness coefficient

313

901

381

Milkiness rate, kg/min

1,41

1,95

2,40

Correlation coefficient of signs (r)

Live mass- milk yield

0,63

0,68

0,23

Live mass- fat content

0,61

0,40

0,15

Live mass- milk

butter

0,57

0,40

0,30

Fodder payment by milk

Fodder

consumption for 1

kg milk, f/u

0,97

0,97

0,95

Concentrates ,gr

236

231

309

Usage of bull-improvers which similar to American selection in taking 2

nd

and

3

rd

types of generations enhanced productivity of selection. Increasing of all

productive indicators were observed. Medium and high correlation of productive
ness signs were defined. Including, live mass-milk yield of r=0,23 and 0,63, live
mass-fat content of r=0,15 and 0,61, live mass-milk butter of r=0,30 and 0,57.
Structure of div and morpho-functional signs of udder improved. They adapted to
milk by machine technology, the rate of milkiness equaled from 1,41 kg/min to
2,40 kg/min. Factory type cows were formed. Their milk yield and milk butter
exceeded much rather from black-motley standard indices. So, milk yield increased
to 1100-1848 kg (38-54%) and milk butter to 50-81 kg (41-66).

On conditions of traditional technology of keeping and feeding on is

represented productive potential of Holstein genotype of cows which well adapted
to hot climatic conditions. (table 8).

Clinical indices of cows in summer were kept in physiological norm. There

was biggest differentiation between respiration and pulse rate. Rising Holstein
blood and slightly decreasing heat tolerance index (86,4, 84,4 and 82,6) were
defined. Hemoglobin volume, a number of erythrocytes and leucocytes were high,

57

metabolism, oxidation-reduction process in organism corroborated quickening of
adaptive environment. High thorough bloodiness Holstein cows’ service and
interval of calving period extended to bloodlessness’. However, zootechnics was
kept in norm.

Table 8.

Biological characteristics of cows of different Holstein genotype in

summer (X±Sx)


background image

Indices

Blood portion of Holstein breed

I-type (1/2)

II-type (3/4)

III-type (7/8)

Heat tolerance index

86,4±0,8

84,4±1,9

82,6±0,5

Haemoglobin

quantity, gr/%

10,2±0,4

10,8±0,5

10,5±0,2

Number of

erythrocyte, mln/mm

7,5±0,1

6,7±0,3

7,1±02

Number of

leucocytes, th/mm

8,0±0,1

8,2±0,2

8,1±0,1

Service period, day

76,9±18,2

106,1±15,6

110,1±24,2

Intercalving

period, day

356,6±16,3

391,2±15,7

392,3±23,9

Thus, Holstein black-motley breed of cows up to 3

rd

type and in this state

usage of bull-improvers which similar to American selection, on optimal
conditions of keeping, feeding on and caring factors, which were taken from
Holstein genotype herd corroborated creation of productive, factory type group of
cows.

CONCLUSIONS

1. In the Republic the position of livestock progress of individual and

subsidiary farms are incomparable, manufacturing livestock products makes up 94-
96%. On the extensive keeping conditions improvement resource saving
technology, stoutness of cows and daily milk yield made up 52 and 28%.(P>0,99-
0,999). They characterized by tolerance to summer and winter weather conditions.
Rising milk yield of local cows made up 1194 kg (94%) and breed improved ones
1282 kg (81%).

2.In cattle breeding farms with black-motley Israel Holstein cows usage of

milky technology milk yield of thorough bloodiness increased to1731-2170 kg or
60-79% (P>0,99). Milky coefficient made up 840-950 (P>0,99). Technological
quality of udder and rate of milk yield (1,58±0,03 and 1,90±0,02 kg/min)
increased.

3. By making milky technology daily milk yield enhanced to 55-67% (from

9,0-12,0 kg to15-18,6 kg) (P>O,95-0,999). Positive degree of correlation selection
signs were manifested. Dominant of positive correlation coefficient appropriates to
thorough bloodiness generation (P>0,95-0,99). Usage of milky technology
positively influenced to heat tolerance index of cows. Correlation HTI-milk yield
equaled to r=0,21 and 0,55, thorough bloodiness was dominant (P>0,95-0,99).
Metabolism, oxide-restoration of animals by groups was high (P>0,99-0,999).


background image

58

4. In pedigree farms of Holstein black-motley cows and optimal feeding on

them (4147-4713) Holstein genotypes of factory type productive group of cows
were formed. Selection of differential increased to 1659 kg (P>0,999). In
American Holstein genotype generations’ connection of selection signs manifested
high correlation (P>0,999).

5. Holstein positively influenced to exterior of cows. Functional features and

morphological marks of udder improved. Rate of milky increased from 1,37 kg/min
to 2,38 kg/min (P>0,99).

6. In summer optimal keeping of cows in lightly constructed with natural

ventilation and half opened buildings and feeding on in open air was implemented,
but cows daily milk yield decreased to 12,3-24,4%. The speed of metabolism
decreased, but respiration- oxidation and protector function of animals exceeded.

7. In pedigree farms of Holstein black-motley cows and their traditional

technological keeping system as tying in capital buildings and open fields and in
optimal feeding German and American Holstein genotype cows’ factory type
groups are formed. Selection differential by milk yield increased.

8. Holstein of black-motley cows with American bull-improvers exterior

features of cows and technological marks of udder much improved. Rate of milky
speed from 1,41 to 2,40 kg/min (P>0,95-0,999). Clinical indices of adaptation to
environment of cows were observed in physiological norm. In summer keeping
cows in cool places and feeding on with green grass properties positively
influenced to physiological state of cows.

9. Investigation works which were conducted on various types of farms on

technologic conditions high economical productiveness was obtained. Profitable
level of milk yield production of local and improved breed of cows on the method
of resource saving technology get superior, in commodity farms of black-motley
breed of Israel Holstein genotype cows, profitable level at applying milky was
31,6%, in pedigree farms keeping in lightly constructed type of buildings and
caring with the same nutrition of Holstein cows was 41,2-41,8%, traditional
technology of keeping equaled to 38,0%.


background image

59

ЭЪЛОН КИЛИНГАН ИШЛАР РУЙХАТИ

Список опубликованных работ

List of published

I бўлим (Iчасть; I part)

1. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Атабаева Х.Н. Қорамолчилик

фермер хўжаликларини модернизациялаш селекция ва технологик асослари.
МОНОГРАФИЯ. ООО «Star Print Servis» нашрѐти.Тошкент 2012, 158 б.

2. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шакиров Қ.Ж. Шахсий ѐрдамчи

ва деҳқон хўжаликлари чорвачилигини модернизациялаш истиқболлари.
МОНОГРАФИЯ. ООО «Star Print Servis» нашрѐти.Тошкент 2015. 220 б.

3. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х. Қора-ола зотли голштинлашган

сигирларнинг ѐз мавсумидаги сут соғими ва физиологик функцияси. //
«Ўзбекистон

аграр

фани

хабарномаси»

«Вестник

аргарной

науки

Узбекистана», Ж., ТошДАУ «Тахририѐт-нашриѐт» бўлими, №1-2 (27-28)-
2007. Б. 93-97. (06.00.00.№7).

4. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х. Сигирларнинг сути «тили»да. //

«Зооветеринария», Ж., №3, 2008, Б. 30-31. (06.00.00.№6).

5. Носиров У.Н., Досмухамедова М. Турли голштин генотипли қора ола

зотли сигирларда иссиққа чидамлилик ва сут маҳсулдорлигининг ўзаро
боғлиқлиги. // «Зооветеринария», Ж., №9, 2008, Б. 30-31. (06.00.00.№6).

6. Носиров У.Н., Досмухамедова М. Тошкент шаҳри атрофи чорвачилик

фермер хўжаликлари подасини голштинлаштириш ва серсут

қилиш

технология усулларида сут маҳсулдорлигини ошириш. // «Зооветеринария»,
Ж., №7, 2009, Б. 35-36. (06.00.00.№6).

7. Носиров У.Н. Мақсудов И., Хамроқулов Р., Досмухамедова М.Х.

Қорамолларни бир хил озиқлантириш типига ўтказиш ва маҳсулдорликни
оширишнинг илмий-амалий асослари. // «Зооветеринария», Ж., №1, 2010, Б.


background image

29-34. (06.00.00.№6).

8. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ғуломов М.М. Енгил типдаги

чорвачилик

биноларини

лойиҳалаш

ва

консультатив

ечими.

//

«Зооветеринария», Ж., №10, 2011, Б. 34-36. (06.00.00.№6).

9. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х. Қора-ола зотли сигирларни қишки

ва ѐзги озиқлантириш типига ўтказишда сут соғимининг ўзгариши. //
«Зооветеринария», Ж., №11-12, 2011, Б. 44-45. (06.00.00.№6).

10. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ғуломов М.М. Сигирларни бир

хил озиқлантириш типида маҳсулдорлигини ошириш. // «Зооветеринария»,
Ж., №11-12, 2011, Б. 31-33. (06.00.00.№6).

11. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ауезов Р. Қора-ола зотли

голштин генотипли сигирларнинг ривожланиши, экстерьер хусусиятлари ва
сут маҳсулдорлиги. // «Зооветеринария», Ж., №4, 2012, Б. 26-28.
(06.00.00.№6).

12. Носиров У.Н., Мақсудов И., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ.Ж.

Наслчилик иши ва наслчилик базасини модернизациялаш муаммо ва
омиллари. // «Зооветеринария», Ж., №9, 2012, Б.3-7.(06.00.00.№6).

60

13. Носиров У.Н., Мақсудов И., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ.Ж.

Шахсий ѐрдамчи ва деҳқон хўжаликларида қорамолларнинг ҳолати ва
истиқболлар манбаи. // «Зооветеринария», Ж., №11, 2012, Б. 30-32.
(06.00.00.№6).

14. Носиров У.Н., Мақсудов И., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ.Ж.,

Эргашев Х. Шахсий ѐрдамчи ва деҳқон хўжаликларида зоти яхшиланган
маҳаллий ѐш қорамолларнинг ўсиш ва ривожланиши. // «Зооветеринария»,
Ж., №11, 2012, Б. 33-35.(06.00.00.№6).

15. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ., Мунаваров А.

Шахсий ѐрдамчи ва деҳқончилик хўжаликлари махаллий қорамолларини
Флегфих зоти билан такомиллаштириш усули. // «Зооветеринария», Ж., №1,
2013, Б. 37-38.(06.00.00.№6).

16. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ., Мунаваров А.

Шахсий ѐрдамчи ва деҳқон хўжалик қорамоллари. // «Зооветеринария», Ж.,
№2, 2013, Б. 31-33.(06.00.00.№6).

17. Dostmukhamedova M.Kh. Methods of creating of highly-productive cows

of factorytype in the conditions of Uzbekistan’s hot climate. // European Applied
Sciences #5 2015. Р. 40-41.(06.00.00.№2).

18.

Досмухамедова

М.Х.,

Носиров

У.Н.

Методы

создания

высокопродуктивных коров заводского типа в условиях жаркого климата
Узбекистана. // «Зооветеринария», Ж., №4, 2015, С. 30-31.(06.00.00.№6).

19. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ.Маҳаллий

қорамолларни

такомиллаштиришда

флегфих

симментал

зоти

билан

чатиштириш. // «Зооветеринария», Ж., №7, 2015, Б. 24-25. (06.00.00.№6).

20. Приемы создания заводского типа черно-пестрого скота в условиях

жаркого климата Узбекистана. // European Applied Sciences # 12 2015. Р. 23-


background image

25. (06.00.00.№2).

II-бўлим (II часть; IIpart)

21. Носиров У.Н., Мақсудов И., Досмухамедова М.Х. Шахсий ѐрдамчи

ва деҳқон хўжаликлари чорвачилигининг бугунги ўрни ва муаммолари. //
«Зооветеринария», Ж., №7-8, 2012, Б. 33-34.(06.00.00.№6).

22. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ауезов Р. Қора-ола зотли

голштин генотипли сигирларнинг табиий-иқлим шароитига мослашиш
хусусиятлари. // «Зооветеринария», Ж., №5-6, 2012, Б. 31-32.(06.00.00.№6).

23. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ғуломов М.М. Чорвачиликда

модернизация истиқболлари. // «Зооветеринария», Ж., №10, 2011, Б. 37-39.
(06.00.00.№6).

24. Носиров У.Н., Мақсудов И. Досмухамедова М.Х. Ўзбекистонда

қорамолчиликни ривожлантириш омиллари. Ўқув қўлланма. SMI-ASIA
нашрѐти, лицензия AI №141 100000, Тошкент, Х.Олимжон майдони, 3б-2а,
www.smi-asia.uz, 2011, 200 б.

25. Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х. Тошкент атрофи чорвачилик

фермер хўжаликларининг шаклланиш ҳолати ва ривожланиш истиқболлари.
ТошДАУ «Фан-техника тараққиѐтида олима аѐлларнинг тутган ўрни»

61

Халқаро илмий-амалий конференция, «Patent-Press» нашрѐти, 2006 й. 12-13
декабр, Б. 115-117.

26. Досмухамедова М.Х. Голштинлаштирилган сигирларни серсут

қилишда озиқлантиришни оптималлаштириш. Олима аѐлларнинг фан
техника тараққиѐтида тутган ўрни, илмий-амалий анжуман материаллар
тўплами, «Patent-Press» нашрѐти, 2008.Б. 217-219.

27. Носиров У.Н., Джасимов Ф., Досмухамедова М.Х. Фермер

хўжаликларида чорвачиликни шакллантириш, яйлов шароитида сут ва гўшт
етиштириш истиқболлари. Яйловлардан оқилона фойдаланишнинг илмий
асослари. Республика илмий-амалий конференцияси Илмий мақолалар
тўплами. «Адилова» нашрѐти, 2010. Б. 115-117.

28. Носиров У.Н., Джасимов Ф., Досмухамедова М.Х. Яйлов шароитида

сут

ва

гўшт

етиштириш

истиқболлари.

Яйловлардан

оқилона

фойдаланишнинг

илмий

асослари.

Республика

илмий-амалий

конференцияси. Илмий мақолалар тўплами. «Адилова» нашрѐти, 2010. Б.
134-136.

29. Досмухамедова М.Х. Қора-ола зотли голштин генотипли сигирларни

лактация фазалари бўйича серсут қилиш технологиясининг иқтисодий
самарадорлиги. Аграр тармоқ иқтисодиѐтини инновацион ривожлантириш ва
агротехнологиялар самарадорлигини ошириш йўллари. Республика илмий
амалий конференция маърузалар тўплами. Тошкент 2013. Б. 108. 30.
Досмухамедова М.Х. Шахсий ѐрдамчи ва деҳқон хўжаликларида
қорамолларни боқишдаги ресурстежамкор технология самараси.
Республикада чорвачиликни ривожлантириш ва суғориладиган майдонларда


background image

озуқабоп экинларни етиштириш истиқболлари. Республика илмий-амалий
конференция материаллари. Тошкент 2014. Б. 41-43.

31. Досмухамедова М.Х. Шахсий ѐрдамчи ва деҳқон хўжаликларида

қишки

озиқлантириш

омиллари.

Республикада

чорвачиликни

ривожлантириш

ва суғориладиган майдонларда озуқабоп экинларни

етиштириш

истиқболлари.

Республика

илмий-амалий

конференция

материаллари. Тошкент 2014. Б. 43-45.

32. Досмухамедова М.Х. Продуктивные качества черно-пестрого скота

голштинского

генотипа

в

условиях

жаркого

климата

Узбекистана.

Сельскохозяйственные науки и агропромышленный комплекс на рубеже
веков

сборник материалов XI Международной научно-практической

конференции Новосибирск, 24 сентября 2015 г. С. 111-117.

62

Автореферат «Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги» журнали таҳририятида

таҳрирдан ўтказилди (02.05.2016 й.)


background image

Босишга рухсат этилди: 03.05. 2016 йил

Бичими 60х84

1

/

16

, «Times New Roman»

гарнитурада рақамли босма усулида босилди.

Шартли босма табоғи 5. Адади: 100. Буюртма: № _____.

Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси,

100197, Тошкент, Интизор кўчаси, 68

«АКАДЕМИЯ НОШИРЛИК МАРКАЗИ» ДУК

63

References

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Атабаева Х.Н. Қорамолчилик фермер хўжаликларини модернизациялаш селекция ва технологик асослари. МОНОГРАФИЯ. ООО «Star Print Scrvis» нашрёти.Тошкент 2012, 158 б.

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шакиров Қ.Ж. Шахсий ёрдамчи ва деҳқон хўжаликлари чорвачилигини модернизациялаш истикболлари. МОНОГРАФИЯ. ООО «Star Print Scrvis» нашрёти.Тошкент 2015. 220 б.

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х. Қора-ола зотли голштинлашган сигирларнинг ёз мавсумидаги сут согими ва физиологик функцияси. // «Узбекистан аграр фани хабарномаси» «Вестник аргарной науки Узбекистана», Ж., ТошДАУ «Тахририёт-нашриёт» бўлими, №1-2 (27-28)-2007. Б. 93-97. (06.00.00.№7).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х. Сигирларнинг сути «тили»да. // «Зооветеринария», Ж., №3, 2008, Б. 30-31. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М. Турли голштин генотипли қора-ола зотли сигирларда иссиққа чидамлилик ва сут маҳсулдорлигининг ўзаро боғлиқлиги. // «Зооветеринария», Ж., №9, 2008, Б. 30-31. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М. Тошкент шахри атрофи чорвачилик фермер хўжаликлари подасини голштинлаштириш ва серсут килиш технология усулларида сут махсулдорлигини ошириш. // «Зооветеринария», Ж., №7, 2009, Б. 35-36. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н. Максудов И., Хамроқулов Р., Досмухамедова М.Х. Қорамолларни бир хил озиқлантириш типига ўтказиш ва махсулдорликни оширишнинг илмий-амалий асослари. // «Зооветеринария», Ж., №1, 2010, Б. 29-34. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ғуломов М.М. Енгил типдаги чорвачилик биноларини лойиҳалаш ва консультатив ечими. // «Зооветеринария», Ж., №10, 2011, Б. 34-36. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х. Қора-ола зотли сигирларни кишки ва ёзги озиклантириш типига ўтказишда сут соғимининг ўзгариши. // «Зооветеринария», Ж., №11-12, 2011, Б. 44-45. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ғуломов М.М. Сигирларни бир хил озиклантириш типида махсулдорлигини ошириш. // «Зооветеринария», Ж., №11-12, 2011, Б. 31-33. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ауезов Р. Қора-ола зотли голштин генотипли сигирларнинг ривожланиши, экстерьер хусусиятлари ва сут маҳсулдорлиги. // «Зооветеринария», Ж., №4, 2012, Б. 26-28. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Максудов И., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ.Ж. Наслчилик иши ва наслчилик базасини модернизациялаш муаммо ва омиллари. // «Зооветеринария», Ж., №9, 2012, Б.З-7.(06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Максудов И., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ.Ж. Шахсий ёрдамчи ва деҳкон хўжаликларида қорамолларнинг ҳолати ва истиқболлар манбаи. // «Зооветеринария», Ж., №11, 2012, Б. 30-32. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Максудов И., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ.Ж., Эргашев X. Шахсий ёрдамчи ва деҳқон хўжаликларида зоти яхшиланган маҳаллий ёш қорамолларнинг ўсиш ва ривожланиши. // «Зооветеринария», Ж., №11, 2012, Б. 33-35.(06.00.00№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ., Мунаваров А. Шахсий ёрдамчи ва деҳқончилик хўжаликлари махаллий қорамолларини Флегфих зоти билан такомиллаштириш усули. // «Зооветеринария», Ж., №1, 2013, Б. 37-38,(06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ., Мунаваров А. Шахсий ёрдамчи ва деҳкон хўжалик қорамоллари. // «Зооветеринария», Ж., №2, 2013, Б. 31-33.(06.00.00.№6).

Dostmukhamcdova M.Kh. Methods of creating of highly-productive cows of factorytype in the conditions of Uzbekistan’s hot climate. // European Applied Sciences #5 2015. P. 40-41,(06.00.00.№2).

Досмухамедова M.X., Носиров У.Н. Методы создания высокопродуктивных коров заводского типа в условиях жаркого климата Узбекистана. // «Зооветеринария», Ж., №4, 2015, С. 30-31,(06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Шокиров Қ.Маҳаллий қорамолларни такомиллаштиришда флегфих симментал зоти билан чатиштириш. // «Зооветеринария», Ж., №7, 2015, Б. 24-25. (06.00.00.№6).

Приемы создания заводского типа черно-пестрого скота в условиях жаркого климата Узбекистана. // European Applied Sciences # 12 2015. Р. 23-25. (06.00.00.№2).

Носиров У.Н., Максудов И., Досмухамедова М.Х. Шахсий ёрдамчи ва деҳкон хўжаликлари чорвачилигининг бугунги ўрни ва муаммолари. // «Зооветеринария», Ж., №7-8, 2012, Б. 33-34.(06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ауезов Р. Қора-ола зотли голштин генотипли сигирларнинг табиий-иқлим шароитига мослашиш хусусиятлари. // «Зооветеринария», Ж., №5-6, 2012, Б. 31-32.(06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х., Ғуломов М.М. Чорвачиликда модернизация истикболлари. // «Зооветеринария», Ж., №10, 2011, Б. 37-39. (06.00.00.№6).

Носиров У.Н., Максудов И. Досмухамедова М.Х. Ўзбекистонда қорамолчиликни ривожлантириш омиллари. Ўқув қўлланма. SMI-ASIA нашрёти, лицензия AI №141 100000, Тошкент, Х.Олимжон майдони, Зб-2а, www.smi-asia.uz, 2011, 200 б.

Носиров У.Н., Досмухамедова М.Х. Тошкент атрофи чорвачилик фермер хўжаликларининг шаклланиш холати ва ривожланиш истикболлари. ТошДАУ «Фан-техника таракқиётида олима аёлларнинг тутган ўрни» Халкаро илмий-амалий конференция, «Patcnt-Prcss» нашрёти, 2006 й. 12-13 декабр, Б.115-117.

Досмухамедова М.Х. Голштинлаштирилган сигирларни серсут қилишда озиклантиришни оптималлаштириш. Олима аёлларнинг фан техника таракқиётида тутган ўрни, илмий-амалий анжуман материаллар тўплами, «Patcnt-Prcss» нашрёти, 2008.Б. 217-219.

Носиров У.Н., Джасимов Ф., Досмухамедова М.Х. Фермер хўжаликларида чорвачиликни шакллантириш, яйлов шароитида сут ва гўшт етиштириш истикболлари. Яйловлардан оқилона фойдаланишнинг илмий асослари. Республика илмий-амалий конференцияси Илмий маколалар тўплами. «Адилова» нашрёти, 2010. Б. 115-117.

Носиров У.Н., Джасимов Ф., Досмухамедова М.Х. Яйлов шароитида сут ва гўшт етиштириш истикболлари. Яйловлардан оқилона фойдаланишнинг илмий асослари. Республика илмий-амалий конференцияси. Илмий мақолалар тўплами. «Адилова» нашрёти, 2010. Б. 134-136.

Досмухамедова М.Х. Қора-ола зотли голштин генотипли сигирларни лактация фазалари бўйича серсут қилиш технологиясининг иқтисодий самарадорлиги. Аграр тармоқ иқтисодиётини инновацион ривожлантириш ва агротехнологиялар самарадорлигини ошириш йўллари. Республика илмий-амалий конференция маърузалар тўплами. Тошкент 2013. Б. 108.

Досмухамедова М.Х. Шахсий ёрдамчи ва деҳқон хўжаликларида қорамолларни боқишдаги ресурстежамкор технология самараси. Республикада чорвачиликни ривожлантириш ва сугориладиган майдонларда озуқабоп экинларни етиштириш истикболлари. Республика илмий-амалий конференция материаллари. Тошкент 2014. Б. 41-43.

Досмухамедова М.Х. Шахсий ёрдамчи ва деҳқон хўжаликларида кишки озиклантириш омиллари. Республикада чорвачиликни ривожлантириш ва сугориладиган майдонларда озукабоп экинларни етиштириш истикболлари. Республика илмий-амалий конференция материаллари. Тошкент 2014. Б. 43-45.

Досмухамедова М.Х. Продуктивные качества черно-пестрого скота голштинского генотипа в условиях жаркого климата Узбекистана. Сельскохозяйственные науки и агропромышленный комплекс на рубеже веков сборник материалов XI Международной научно-практической конференции Новосибирск, 24 сентября 2015 г. С. 111-117.