ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№3 | 2021
85
Sulaymanova Nilufar Ergashevna
Samarqand Davlat tibbiyoti instituti
DKTF Umumiy amaliyot/oilaviy meditsina kafedra assistenti
Samarkand, O’zbekistan
Rahimova Xidoyat Mamarasulovna
Samarqand Davlat tibbiyoti instituti
DKTF Umumiy amaliyot/oilaviy meditsina kafedra katta o’qituvchisi
Samarkand, O’zbekistan
Yuldashova Nadira Egamberdiyevna
Samarqand Davlat tibbiyoti instituti
DKTF Umumiy amaliyot/oilaviy meditsina kafedra assistenti
Samarkand, O’zbekistan
KEKSA YOSHDAGI BEMORLARGA DORI-DARMONLARNI TAYINLASH XUSUSIYATLARI
For citation:
Sulaymanova N.E., Rahimova X.M., Yuldashova N.E. Features prescribing drugs to elderly patients. Journal of cardiorespiratory
research. 2021, vol. 2, issue 3, pp.85-88
http://dx.doi.org/10.26739/2181-0974-2021-3-17
ANNOTATSIYA
Keksa yoshdagi erkaklar va ayollarning organizmida yuzaga keladigan o’zgarishlar tufayli buyurilgan preparatning farmakodinamikasi va
farmakokinetikasi o'zgaradi. Ushbu guruhda o'limning ko'payishiga olib keladigan dorilarning nojo’ya ta'siri juda yuqori.
Hozirgi vaqtda keksa bemorlarning farmakoterapiyasi birlamchi tibbiy yordam darajasidagi umumiy amaliyot shifokorlari uchun juda dolzarb
vazifadir.
Dori-darmonlarni noto'g'ri ishlatish samarasiz va xavfli davolanishga, kasallikning kuchayishi va davomiyligini oshirishga, bemorning
stressiga va shikastlanishiga olib keladi, shu bilan birga dori vositalari qimmat turadi. Dalillarga asoslangan tibbiyot bu xatoliklarning yechimiga
yangi yondashuvdir. Kasallikning dastlabki bosqichlarida shifokorlar nomedikamentoz davo buyurishi keksa bemorlar uchun to'g'ri va samarali,
xavfsiz va arzonroqdir.
Kalit so‘zlar:
Keksa yoshdagi bemorlar, dalillarga asoslangan tibbiyot,
nomedikamentoz davo, medikamentoz davo, asoratlar, individual dori
preparatni tanlash.
Sulaymanova Nilufar Ergashevna
Samarkand State Medical Institute, assistant at the
Departament of General/Family Medicine Assistant
Samarkand, Uzbekistan
Rahimova Xidoyat Mamarasulovna
Samarkand State Medical Institute, senior lecturer at the
Departament of General/Family Medicine Assistant
Samarkand, Uzbekistan
Yuldashova Nadira Egamberdiyevna
Samarkand State Medical Institute, assistant at the
Departament of General/Family Medicine Assistant
Samarkand, Uzbekistan
FEATURES PRESCRIBING MEDICATIONS TO ELDERLY PATIENTS
ANNO
T
A
T
ION
The pharmacodynamics and pharmacokinetics of the drug prescribed due to changes in the div of men and women in old age change. In this
group, the side effects of drugs that cause an increase in mortality are very high.
Currently, the pharmacy of elderly patients is a very urgent task for general practitioners of primary medical care level.Improper use of drugs leads
to ineffective and dangerous treatment,leads to an increase in the severity and duration of the disease, stress and injury of the patient,at the same
time, medicines are expensive.Evidence-based medicine is a new approach to solving these errors.In the early stages of the disease, doctors prescribe
nomedicamentosis treatment, which is more correct and effective for elderly patients, safer and cheaper.
Keywords
: Elderly patients, evidence-based medicine, nomedikamentosis treatment, medikamentosis treatment, complications, individual drug
selection.
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№3 | 2021
86
Сулайманова Нилуфар Эргашевна
Ассистент кафедры общей практики/семейной
медицины, ФПДО Самаркандского
Государственного медицинского института
Самарканд, Узбекистан
Рахимова ХидоятМамарасуловна
Ассистент кафедры общей практики/семейной
медицины, ФПДО Самаркандского
Государственного медицинского института
Самарканд, Узбекистан
Юлдашова Надира Эгамбердиевна
Ассистент кафедры общей практики/семейной медицины, ФПДО
Самаркандского Государственного медицинского института
Самарканд, Узбекистан
ОСОБЕННОСТИ НАЗНАЧЕНИЯ ЛЕКАРСТВЕННЫХ ПРЕПАРАТОВ ПАЦИЕНТАМ ПОЖИЛОГО ВОЗРАСТА
АННОТАЦИЯ
В связи с изменениями, происходящими в организме мужчин и женщин пожилого возраста, изменяется фармакодинамика и
фармакокинетика назначаемого препарата. В этой группе очень высоки побочные эффекты лекарств, которые приводят к увеличению
смертности.
В настоящее время фармакотерапия пожилых пациентов является весьма актуальной задачей для врачей общей практики первичного
звена. Неправильное использование медикамента приводит к неэффективному и опасному лечению, увеличению тяжести и
продолжительности заболевания, стрессу и травме пациента, при этом медикамент стоит недешево. Доказательная медицина — это новый
подход к решению этих ошибок. На ранних стадиях заболевания врачи назначают немедикаментозное лечение, которое является
правильным и эффективным, безопасным и более доступным для пожилых пациентов.
Ключевые слова:
пациенты пожилого возраста, доказательная медицина, немедикаментозное лечение, медикаментозное лечение,
осложнения, индивидуальный подбор препарата.
Dolzarbligi.
O'zbekistonda keksa odamlar soni 2050 yilga kelib
umumiy aholi sonining 19,4 % ni tashkil etadi.
Jahon sog'liqni saqlash
tashkiloti (JSST) ma'lumotlariga ko'ra, dunyoda yiliga 12 million kishi
vafot etadi, ulardan 7 millioni yetarli terapiya yordamida saqlanib
qolishi mumkin edi.
Keksa yoshdagi erkaklar va ayollarning tanasida
yuzaga keladigan o’zgarishlar tufayli buyurilgan preparatning
farmakodinamikasi va farmakokinetikasi o'zgaradi.
Ushbu guruhda o'limning ko'payishiga olib keladigan dorilarning
nojo’ya ta'siri juda yuqori.
Hozirgi vaqtda keksa bemorlarning farmakoterapiyasi birlamchi
tibbiy yordam darajasidagi umumiy amaliyot shifokorlari uchun juda
dolzarb vazifadir.
JSST dasturi bo’yicha: qaerda bo'lishidan qat'iy nazar, barcha
odamlar kerakli dori-darmonlarni minimal narxda olishlari, bu dorilar
xavfsiz va samarali ta’sir etishi, buyurilgan dorilar oqilona foydalanishi
kerak. Dori-darmonlarni noto'g'ri ishlatish samarasiz va xavfli
davolanishga, kasallikning kuchayishi va davomiyligini oshirishga,
bemorning stressiga va shikastlanishiga olib keladi, shu bilan birga dori
vositalari qimmat turadi. Bu xatoliklarning yechimiga yangi yondashuv
taklif – dalillarga asoslangan tibbiyotdir.
Oqilona va ratsional davolanish jarayoni dori-darmon va dori-
darmonlarni buyurishni o'z ichiga olishi kerak. Kasallikning dastlabki
bosqichlarida shifokorlar nomedikamentoz davo buyurishi keksa
bemorlar uchun to'g'ri va samarali, xavfsiz va arzonroqdir.
Keksa
yoshdagi bemorlarga yosh va yetuk yoshdagi odamlarga nisbatan dori
vositalarining dozasini 50% ga kamaytirish tavsiya etiladi. Umumiy
qabul qilingan dozaning yarmini belgilash uchun kichik dozalar
qoidalaridan foydalanish, va keyin kerakli terapevtik ta'sirga erishish
uchun uni asta-sekin oshirish kiradi. Preparatning qo'llab-quvvatlovchi
dozasi esa individual belgilanadi. Bu, asosan geriatrik xizmatda
qo'llaniladigan quyidagi dorilar guruhlari uchun qo’llaniladi:
neyroleptiklar,
yurak
glikozidlari,
gipotenziv,
sedativlar,
trankvilizatorlar, antibiotiklar. Ushbu dori-darmonlarni uzoq muddat
qabul qilish o’rganib qolishga va nojo’ya ta’sirlar rivojlanishiga olib
kelishi mumkin, buni natijasida preparat dozasini oshirishga olib keladi,
keksa yoshdagi bemorlar asoratlar tufayli reanimatsiya bo'limiga
tushishi mumkin.
Shuning uchun ularni minimal muddatga tayinlash tavsiya etiladi,
shu kabi ta'sirga ega bo'lgan ayrim dori-darmonlarni boshqalarga
almashtirish tavsiya etiladi. Oqilona davolash jarayoni asta-sekin
bemorning muammosidan xalos qiladi. Asosiy yurak-qon tomir
hodisalari soni va umumiy o'lim darajasi 150 mm simob ustunidan past
bo'lgan maqsadli SAD qiymatlarida sezilarli darajada kamayadi.
Rondomizatsiyalangan
klinik
tadqiqotlarda
antigipertenziv
terapiyaning ijobiy ta'siri keksa bemorlarda quyidagi turli dorilar
guruhlari ishlatilgan bo'lib, unga ko’pgina dalillar mavjud.
Ular diuretiklar, kaltsiy antagonistlari, beta-blokatorlar, angiotensin
retseptorlari blokatorlari, angiotensin fermenti ingibitorlari. Qandli
diabetda arterial qon bosimini nazorat qilishda angiotensin ingibitorlari
kombinatsyasi yoki angiotensin retseptorlari blokatorlari qo'shilishi
kerak. Shu bilan birga, yuqori xavfli yurak-qon tomir kasalligi bo'lgan
bemorlarga
renin-angiotensin
tizimining
ikkita
blokatordan
foydalanmaslik kerak.
Kaltsiy antagonistini renin-angiotensin blokator bilan birgalikda
buyurish yaxshi foyda beradi.
Beta blokatorlar insulin sezuvchanligini kamaytirishi mumkin
bo'lsa-da, ular qon bosimini nazorat qilish uchun kombinatsiyalashgan
terapiyaning foydali tarkibiy qismi hisoblanadi, ayniqsa, YIK va yurak
yetishmovchiligi bo'lgan keksa bemorlar.
Bir nechta rondomizatsiyalangan klinik tadqiqotlar renin-
angiotensin tizimining blokadasi albuminuriyani boshqa antigipertensiv
dorilarga qaraganda samaraliroq kamaytirishini ko'rsatdi.
Diabetik va diabetik bo'lmagan nefropatiya va yurak-qon tomir
kasalliklari
bo'lgan
keksa
bemorlarda,
shuningdek,
mikroalbuminuriyaning birinchi ko'rinishini oldini oladi.
Surunkali buyrak patologiyasida mineral-kortikoid retseptorlari
antagonistlari, ayniqsa buyrak funktsiyasi va giperkaliemiya keskin
yomonlashuvi tufayli renin-angiotensin tizimi blokatorlari bilan
birgalikda tavsiya etilmaydi.
Ayniqsa, diabet II turi yoki metabolik sindromi va gipertoniya bilan
keksa bemorlarda, tez-tez triglitseridlar va LNP xolesterin va past LVP
xolesterin
darajasini
oshirish
bilan
xarakterlanadi,
aterogen
dislipidemiya paydo bo’ladi.
LNP xolesterini 50% ga pasayishi, keksa bemorlarda 3,5mmol\l
xolesterini kamaytirish 44%ga yurak-qon tomir kasalliklari asorati
chastotasini pasaytiradi.
Bu yuqori yurak-qon tomir xavfi bo'lgan bemorlarda statinlardan
foydalanishni oqlaydi.
Statinlar bilan davolanishning ijobiy ta'siri, shuningdek, LNP
xolesterinining maqsadli qiymatlari 3.5 mmol/l dan past bo'lgan
anamnezida qon tomir kasalliklarida ham qo’llash uchun ko'rsatma
hisoblanadi.
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№3 | 2021
87
Tadqiqod maqsadi:
Ambulatoriya bosqichlarida ≥70 yoshdan
katta bemorlarning populyatsiyasida dori-darmonlarni oqilona
ishlatishning tarqalishini aniqlash.
Tadqiqotning
materiallar va usullar.
Ushbu tadqiqot Samarqand
shahridagi 3,6,12-shahar oilaviy poliklinikalari negizida o'tkazildi. ≥70
yoshdagi bemorlarning tibbiy ambulatoriya xaritalari retrospektiv
farmakoepidemiologik tadqiqotlar qo'llanildi. Samarqand shahridagi
3,6,12-shahar oilaviy poliklinikalarida davolangan 2019 yil noyabr
oyidan 2020 yil noyabr oyigacha 12 oy. Kiritish mezonlari ≥70 yoshdan
katta bemorlar. Bemorlarning umumiy soni 410 kishi edi. Tahlil
quyidagilarni o'z ichiga oladi: demografik ma'lumotlar; poliklinikaga va
kasalxonaga yotqizishning sabablari bilan bog'liq kasalliklar; klinikaga
murojaat qilgandagi tashxis; joriy kasalxonaga yotqizishdan oldingi 5
yil davomida kasalxonaga yotqizish tezligi; shifoxonada dori-
darmonlarni davolash va ambulatoriya sharoitida kasalxonaga
yotqizilgunga qadar bemor tomonidan qabul qilingan dori-darmonlarni
tayinlash.
Tadqiqot natijalariga
ko'ra, noratsional dori vositalarini buyurish
(NILP) 153 (74,2%) ayollar, 134 (65,6%) erkaklarda qayd etilganligi
aniqlandi. Noratsional davo vositalarini tayinlanishi 125 (30,4 %)
yurak-qon tomir kasalliklarining farmakoterapiyasiga xos edi. Markaziy
asab tizimining kasalliklari uchun 33 (0,8%). Me’da-ichak trakti
kasalliklari 22 (0,53%), mushak-skelet tizimi 17 (0,41 %), endokrin
tizimi 7 (0,17%) bilan davolashda. Noratsional davo vositalari
ko'pincha quyidagi dorilar edi, masalan: vazodilatatorlar, izosorbid
dinitrit, verapamil, nifedipine va losartan kabi bemorlarda doimiy
postural gipotenziya (bexushlik, yiqilish xavfi) bo'lgan bemorlarda;
aspirin
K
vitamini
antagonisti
kombinatsiyasida,
surunkali
bo’lmachalar fibrillatsiyali bemorlarda yoki aspirinni tayinlash uchun
aniq ko'rsatmalarsiz bemorlarda to'g'ridan-to'g'ri ingibitor bilan
birgalikda.
Bundan tashqari, 33 (26,4%) dori vositalarining ma'lum miqdori
klinik ko'rsatmalarsiz buyurilgan; ushbu dorilar amlodipin — 5 (15,1
%) va trimetazidin — 11 (33,3%) holatlarini o'z ichiga olgan.
Bizning tadqiqot shuni ko’rsatdiki, aldosteron antagonistlari va APF
ingibitorlari bemor uchun noratsional va potentsial xavfli bo'lgan
hollarda, 9 (27,2%) kaliy-qoldiruvchi dori bilan birgalikda tayinlangan,
deb topildi.
Bronxial astma, surunkali obstruktiv o'pka kasalligi, bradikardiya,
atrioventrikulyar blokadalar 8 (24,2%) kabi kasalliklarga chalingan
YuIK kasalligiga beta-blokatorlar buyurilgan.
Ko’p faktorli tahlil shuni ko’rsatdiki, qandli diabet II turda 5(71,4%)
va gipertoniya kasalligida -108 (86,4%) dori vositalari noratsional
tayinlangan.
Olingan natijalarga ko'ra, bir bemor tomonidan 37,4% kuniga 5 yoki
undan ko'p dori qabul qilingan. Ambulatoriya kartalarining tahlillari
shuni ko'rsatdiki, shifokorlarning 30 foizi klinik tavsiyalarga rioya
qilmasdan dori-darmonlarni buyurishadi va umumiy amaliyot
shifokorlarining faqat 59% arterial gipertoniya va qandli diabet
kasalligini standartlar bo’yicha olib borishadi. Standartlar manbai JSST
tavsiyasi PEN protokollari hisoblanadi.
Aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida Samarqand
shahar 3, 6, 12- oilaviy poliklinikalari oilaviy shifokorlarini Samarqand
Davlat Meditsina instituti Diplomdan keyingi ta’lim fakulteti Umumiy
amaliyot/oilaviy meditsina kafedrasida dori vositalarini ratsional
qo’llash va dalillarga asoslangan tibbiyot mavzusi bo’yicha o’qitildi.
Oilaviy shifokorlar bazaviy bilimi test sinovlari bilan tekshirilganda
42% ni, o’qitilgandan so’ng yakuniy test sinovlari 84% ni tashkil qildi.
Katta yoshdagi bemorlarni davolanishni yaxshilash maqsadida oila
shifokorlarini klinik protokollar va standartlar bilan ta’minlanishi 36%
dan 80% gacha ko’tarildi.
Xulosa.
Yurak-qon tomir kasalliklarining farmakoterapiyasi bilan
bog'liq bo'lgan potentsial tavsiya etilmagan dori-darmonlarni
tayinlashning tarqalishi muammo hisoblanadi.
Noratsional buyurilgan tavsiyalar sifatida aniqlangan eng keng
tarqalgan dorilar vazodilatatorlar, aspirin va 1 avlod antigistaminlari
edi. Kasalxonaga yotqizish chastotasi, birgalikda kasalliklarning
mavjudligi va dori vositalarini noratsional tayinlash o'rtasida
assotsiatsiya tashkil etildi. Klinik amaliyotda farmakoterapiya
tayinlash, birinchi navbatda, bemorlarning hayot sifatini yaxshilashni
o'z ichiga olishi kerak bo'lgan aniq maqsadga erishishga qaratilgan
bo'lishi kerak.
Shunday qilib, davolanishni boshlashdan oldin muammoni to'g'ri
aniqlash, davolanish maqsadini to'g'ri belgilash va muayyan bemor
uchun to'g'ri davolanishni tanlash kerak. Davolash bemor bilan yaqin
aloqada, ya’ni hamkorlikda amalga oshirilishi kerak.
Bemor birinchi navbatda davolanish jarayoniga jalb qilinishi kerak
va belgilangan davolanishdan so’ng davolanishni kuzatish kerak.
Shundagina bizning davolarimiz samarali bo'ladi va biz maqsadga
erishamiz.
Tadqiqot cheklovlari
. Ushbu tadqiqotda ba'zi cheklovlar mavjud:
bizning ma'lumotlar retrospektiv tahlilda bemorlarning tibbiy
ambulatoriya yozuvlaridan olingan, tadqiqot bemorlar bilan bevosita
aloqani o'z ichiga olmagan.
References / Список литературы /Iqtiboslar/
1.
Spasova S, Baeten R, Coster S, Ghailani, D., Peña-Casas, R. and Vanhercke, B. (2018). Challenges in long-term care in Europe. A study of
national policies, European Social Policy Network (ESPN), Вrussels: European Commission. Europe (16) (PDF) Challenges in long-term
care in Europe. A study of national policies.
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Boshlang'ich test
Yakuniy test
standart mavjud
Standart bilan
qamrov
42%
84%
36%
80%
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№3 | 2021
88
2.
Lisspersa К, Jansonb С, Larsson К, et al. Comorbidity, disease burden and mortality across age groups in a Swedish primary care asthma
population: An epidemiological register study (PACEHR). Respiratory Medicine. 2018; 136:15—20. DOI: 10.1016/j.rmed.2018.01.020.
3.
Barnett K, Mercer SW, Norbury M, et al. Epidemiology of multimorbidity and implications for health care, research, and medical education:
a crosssectional study. Lancet. 2012;380(9836):37—4. DOI: 10.1016/S01406736(12)60240-2.
4.
Divo MJ, Martinez CH, Mannino DM. Ageing, and the epidemiology of multimorbidity. Eur Respir J. 2014;44(4):1055—68. DOI:
10.1183/09031936.00059814.
5.
Ryan C, O’Mahony D, Kennedy J, et al. Potentially inappropriate prescribing in an Irish elderly population in primary care. Br J Clin
Pharmacol. 2009;68(6):936—47. DOI: 10.1111/j.1365-2125.2009.03531. x.
6.
Curtin D, Gallagher PF, O’Mahony D. Explicit criteria as clinical tools to minimize inappropriate medication use and its consequences. Th
er Adv Drug Saf. 2019; 10:2042098619829431. DOI:10.1177/2042098619829431.
7.
Endres HG, Kaufmann-Kolle P, Knopf H, et al. [Which factors are associated with the use of potentially inadequate medications (PIM) in
the elderly: Results from the German health interview and examination survey (DEGS1)].
8.
8.Mucalo I, Hadžiabdić MO, Brajković A, et al. Potentially inappropriate medicines in elderly hospitalised patients according to the EU
(7)-PIM list, STOPP version 2 criteria and comprehensive protocol. Eur J Clin Pharmacol. 2017; 73:991. DOI:10.1007/s00228-017-2246-
y.
9.
G. Manziya, R. Fagard, J. Redon. Arterial gipertenziyanidavolashbo'yichatavsiyalar. Rossiya kardiologiya jurnali. № 1, 2014 yil
10.
10.Xolboyev S.B, Sulaymonova N.E Birlamchi tibbiy yordamda tizza bo'g'imlari artrozining klinik ko'rinishiga semirishning dori
terapiyasining ta'siri. Ilmiy va amaliy jurnal. Klinik va eksperimental tibbiyotning yutuqlari. Ternopol (Ukraina) .2020g, №3. 181-186-
betlar.
11.
Yuldashova N.E., Sulaymonova N.E. Qandli diabetning diagnostikasi va davosi dalillarga asoslangan tibbiyot tamoyillariga
asoslangan. "Biologiya va tibbiyot muammosi" ilmiy- amaliy jurnali No 3, 2018, 191-197 b.
12.
Sulaymonova N.E., Yo'ldoshova N.E. Kattalardagi epilepsiya diagnostikasi va davolash. ilmiy-amaliy jurnal "Biologiya va tibbiyot
muammosi" 2018 yil 3-son, 197-202-bet.