ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№4 | 2021
18
Насырова Зарина Акбаровна
PhD, ассистент кафедры внутренних болезней №2
Самаркандский государственный медицинский институт
Самарканд, Узбекистан
Сафаров Джонибек Абдурасул углы
резидент магистратуры по специальности кардиология
Кафедра внутренних болезней №2
Самаркандский государственный медицинский институт
Самарканд, Узбекистан
Халилов Низомиддин Хамрокулович
резидент магистратуры по специальности кардиология
Кафедра внутренних болезней №2
Самаркандский государственный медицинский институт
Самарканд, Узбекистан
ИЗБЫТОЧНАЯ МАССА ТЕЛА КАК ОСНОВНОЙ ФАКТОР РИСКА АРТЕРИАЛЬНОЙ ГИПЕРТОНИИ
For citation:
Nasirova Z.A., Safarov Dj.A., Khalilov N.Kh. Overweight as the main risk factor of arterial hypertension. Journal of
cardiorespiratory research. 2021, vol. 2, issue 4, pp. 18-21
http://dx.doi.org/10.26739/2181-0974-2021-4-3
АННОТАЦИЯ
В настоящее время в большинстве стран мира уделяется огромное значение метаболическим факторам риска, так как идет тенденция
к росту развития метаболического синдрома (МС). Артериальная гипертония (АГ) является наиболее часто встречаемым фактором риска
среди пациентов с метаболическими нарушениями, увеличивая риск развития сердечнососудистых осложнений. Метаболический
синдром, объединяющий следующие факторы риска, как абдоминальное ожирение, артериальная гипертензия (АГ), дислипидемия и
инсулинорезистентность, является предиктором кардиоваскулярных событий и катастроф. Механизмы, посредством которых
симптомокомплекс увеличивает вероятность развития 17 сердечнo-сoсудистых заболеваний (ССЗ), понятны лишь отчасти. Одной из
причин могут быть ранние изменения магистральных артерий, проявляющиеся потерей эластичности и развитием эндотелиальной
дисфункции (ЭД). Таким образом, метаболический синдром (МС) представляет собой комбинацию наиболее важных факторов риска
развития кардиоваскулярных заболеваний: нарушение углеводного обмена, ожирение, дислипидемию и АГ. Дo сих пoр существуют
разногласия, является ли метабoлический синдром реальным синдромокомплексом или тoлько кoмбинацией фактoрoв риска, которые
чаще встречаются вместе, чем по отдельности.
Ключевые слова:
эндотелиальная дисфункция, метаболический синдром, дислипидемия, кардиоваскулярные заболевания,
коморбидность.
Nasirova Zarina Akbarovna
PhD No. 2 Assistant of the Department of Internal
Medicine Samarkand State Medical Institute
Uzbekistan, Samarkand
Safarov Jonibek Abdurasul oglu
master's degree residents
in the field of cardiology
Department of Internal Medicine No. 2
Samarkand State Medical Institute
Uzbekistan, Samarkand
Khalilov Nizomiddin Khamrokulovich
master's degree residents
in the field of cardiology
Department of Internal Medicine No. 2
Samarkand State Medical Institute
Uzbekistan, Samarkand
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№4 | 2021
19
OVERWEIGHT IS ONE OF THE CAUSES OF ARTERIAL HYPERTENSION
ANNOTATSION
Currently, in most countries of the world, great attention is paid to metabolic risk factors, as there is an increasing trend in the development of
metabolic syndrome (MS). Arterial hypertension (AH) is the most common risk factor among patients with metabolic disorders, increasing the risk
of cardiovascular complications. Metabolic syndrome, which combines the following risk factors such as abdominal obesity, arterial hypertension
(AH), dyslipidemia, and insulin resistance, is a predictor of cardiovascular disease and catastrophe. The mechanisms that increase the likelihood of
developing 17 cardiovascular diseases (CVD) of the symptom complex are only partially understood. One reason for this may be early changes in
the large vessels, which are manifested by loss of elasticity and the development of endothelial dysfunction (ED). Thus, metabolic syndrome (MS)
is a combination of the most important risk factors for the development of cardiovascular disease: impaired carbohydrate metabolism, obesity,
dyslipidemia, and arterial hypertension (AH). There is still disagreement as to whether metabolic syndrome is a true syndrome complex or a
combination of risk factors that are more common together rather than separately.
Keywords:
endothelial dysfunction, metabolic syndrome, dyslipidemia, cardiovascular disease, comorbidity.
Nasirova Zarina Akbarovna
PhD 2-son ichki kasalliklar kafedra assistenti
Samarqand davlat tibbiyot instituti
Samarqand, O`zbekiston
Safarov Jonibek Abdurasul o`g`li
2-son ichki kasalliklar kafedrasi
kardiologiya yo`nalishi bo`yicha
magistratura rezidenti
Samarqand davlat tibbiyot instituti
Samarqand, O`zbekiston
Xalilov Nizomiddin Xamroqulovich
2-son ichki kasalliklar kafedrasi
kardiologiya yo`nalishi bo`yicha
magistratura rezidenti
Samarqand davlat tibbiyot instituti
Samarqand, O`zbekiston
ORTIQCHA VAZN ARTERIAL GIPERTENZIYA PAYDO BO`LISHIGA OLIB KELUVCHI SABABLARDAN BIRI
ANNOTATSIYA
Hozirgi vaqtda dunyoning aksariyat mamlakatlarida metabolik xavf omillariga katta ahamiyat berilmoqda, chunki metabolik sindrom (MS)
rivojlanishining kuchayishi tendensiyasi mavjud. Arterial gipertenziya (AG) metabolik kasalliklar bilan og'rigan bemorlar orasida eng ko`p
tarqalgan xavf omili bo'lib, yurak-qon tomir kasalliklari asoratlari xavfini oshiradi. Qorin bo'shlig'idagi semirish, arterial gipertenziya (AG),
dislipidemiya va insulin qarshiligi kabi quyidagi xavf omillarini birlashtirgan metabolik sindrom yurak-qon tomir kasalliklari va falokatlarning
bashoratchisi hisoblanadi. Simptomlar majmuasining 17 ta yurak-qon tomir kasalliklarini (YQTK) rivojlanish ehtimolini oshiradigan mexanizmlar
faqat qisman tushuniladi. Buning sabablaridan biri elastiklikning yo'qolishi va endotelial disfunktsiyaning (ED) rivojlanishi bilan namoyon
bo'ladigan katta tomirlardagi erta o'zgarishlar bo'lishi mumkin. Shunday qilib, metabolik sindrom (MS) yurak-qon tomir kasalliklarining rivojlanishi
uchun eng muhim xavf omillarining kombinatsiyasi hisoblanadi: buzilgan uglevod almashinuvi, semizlik, dislipidemiya va arterial gipertenziya
(AG). Metabolik sindromning haqiqiy sindrom majmuasimi yoki alohida-alohida emas, balki birgalikda ko'proq uchraydigan xavf omillarining
kombinatsiyasi ekanligi haqida hali ham kelishmovchiliklar mavjud.
Kalit so'zlar:
endotelial disfunktsiya, metabolik sindrom, dislipidemiya, yurak-qon tomir kasalliklari, qo'shma kasalliklar.
Dunyoda haqiqiy epidemiya mavjud - ortiqcha vaznga ega
bo'lganlarni hisobga olmaganda, dunyo aholisining 30 foizi semizlik
bilan kasallangan [16]. Metabolik sindrom va gipertenziya o'rta va
yoshlarda kuzatiladi [15]. Dunyo bo'ylab 400 million kattalar semiz
(TMI> 30 kg / m2) va 1,6 milliard kattalar ortiqcha vaznga ega (TMI
25-30 kg / m2). Rossiyada ayollarning 51,7 foizi va erkaklarning 46,5
foizi semirish va ortiqcha vazndan aziyat chekmoqda. Gipertenziya
semiz odamlarning 57 foizida uchraydi va yurak-qon tomir kasalliklari
asoratlari xavfi umumiy populyatsiyadagi xavfga nisbatan 2-3 baravar
ortadi [11]. Semirib ketish yurak-qon tomir kasalliklari uchun mustaqil
xavf omili bo'lib, arterial gipertenziya va 2-toifa qandli diabet
rivojlanishining
qo'zg'atuvchi
mexanizmi
hisoblanadi.
Qorin
bo'shlig'idagi semirish, muhim gipertenziya, insulin qarshiligi, buzilgan
uglevod va lipid metabolizmining kombinatsiyasi ularni metabolik
sindromga ajratish uchun asos bo'lib xizmat qildi [2, 5]. Hozirgi vaqtda
AG va MSning boshqa komponentlari o'rtasidagi munosabatlar
muammosi zamonaviy ilmiy tadqiqotlarning markazida. Ortiqcha
vaznli odamlarda gipertenziya rivojlanish ehtimoli normal vaznli
odamlarga qaraganda 50% yuqori (Framingham tadqiqoti) [1, 3, 4].
Adabiyotlarga ko'ra, ortiqcha vaznli bemorlarda gipertenziyaning
og'irligi to'g'ridan-to'g'ri uning tarkibiy qismlarining miqdoriga
bog'liqligi va yurak va miya shikastlanishi ehtimoli deyarli 5 baravar,
buyraklar - 3 baravar va qon tomirlari 2 baravar oshishi aniqlangan [12].
Bir tomondan, metabolik sindrom - bu qaytariladigan holat, ya'ni o'z
vaqtida davolash bilan 18 ning yo'qolishiga yoki uning asosiy
ko'rinishlarining zo'ravonligining pasayishiga erishish mumkin, boshqa
tomondan, u kasallikning boshlanishidan oldin bo'ladi. 2-toifa qandli
diabet va ateroskleroz. MC muammosi yangilik emas va G. Reaven
birinchi bo'lib unga e'tibor qaratmagan. Rossiyalik olimlarimizning
hurmati uchun shuni ta'kidlash kerakki, MS haqidagi birinchi
ma'lumotlar 1922 yilda, G.F. Lang gipertoniya va semizlik, buzilgan
uglevod almashinuvi va gut o'rtasidagi bog'liqlik mavjudligiga e'tibor
qaratdi. 1926 yilda A.L. Myasnikov va D.M. Grotel gipertoniyaning
semirish, giperkolesterolemiya va giperurikemiya bilan tez-tez
kombinatsiyasini qayd etdi [14,15]. Keyingi 10 yil ichida ushbu
metabolik kasalliklarning tarqalishi mos ravishda 44% va 75% ga
oshishi kutilmoqda [6,7]. Metabolik sindromning rivojlanishi tashqi
muhit omillariga bog'liq bo'lib, ular orasida eng muhimi semirish va
kam jismoniy faollik, birinchi navbatda, tananing kompensatsion
qobiliyatidir [8,10]. Arterial gipertenziya va metabolik kasalliklar
o'rtasidagi munosabatlarni o'rganish uzoq tarixga ega bo'lib, ma'lum bir
davrdagi tibbiyot yutuqlariga ko'ra, faktlarni o'zgaruvchan talqin qiladi.
Tibbiyotning tavsif bosqichida apoplektik fizika qayd etilgan bo'lib, u
orqali semirish tushunilgan, qo'zg'aluvchanlik va yuz va bo'yinning
giperemiyasi bilan birga keladi. Yigirmanchi asrda ajoyib rus jarrohi
N.S.ning ixtirosi tufayli. Korotkovning fikriga ko'ra, qon bosimini
noinvaziv baholash imkoniyati paydo bo'ldi va bu turli xil gipertenziya
turlarini, shu jumladan metabolik kasalliklar bilan kechadiganlarni
o'rganishga turtki bo'ldi [17]. Yoshi bilan metabolik sindromning (MS)
chastotasi oshadi, bu yurak-qon tomir kasalliklari xavfi ortishi bilan
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№4 | 2021
20
bog'liq, ammo bu o'sish mexanizmlari to'liq tushunilmagan. Ko'pincha
MS uch yoki undan ko'p omillarning mavjudligi sifatida aniqlanadi:
qorin
bo'shlig'idagi
semirish, dislipidemiya,
gipertenziya
va
giperglikemiya. [9, 10, 13]. 19 AG metabolik sindromning (MS)
tarkibiy qismlaridan biridir. MS - bu sayyora miqyosidagi muammoni
ifodalovchi simptomlar majmuasi, bu keng tarqalgan kardiologik va
endokrin kasalliklarning patofiziologik prognozlarining klasteridir -
zamonaviy insoniyatda erta nogironlik va yuqori o'limning asosiy
sabablari, hayot sifatining keskin pasayishiga yordam beradi [16]. 2013
yilda arterial gipertenziya diagnostikasi va davolash bo'yicha Yevropa
ko'rsatmalarida nisbiy koronar xavfning ortishi keksalarga qaraganda
yosh semiz bemorlarda yuqori ekanligini ta'kidladi [8, 11]. Qorin
bo'shlig'idagi semirish va arterial gipertenziya (AG) bilan kasallanish
o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik mavjud [12]. Gipertenziya MS bilan
birgalikda miyokard infarkti va miya qon tomir xavfini 5-7 marta, chap
qorincha gipertrofiyasi (ChQG) 2,5 baravar va koronar o'limni 37
baravar oshirishi isbotlangan [15]. Arterial gipertenziya bilan ortiqcha
vazn tomirlarning tuzilishi va funktsiyasiga salbiy ta'sir qiladi.
Metabolik sindrom - visseral yog 'massasining ko'payishi, periferik
to'qimalarning insulin va giperinsulinemiyaga sezgirligining pasayishi
bilan tavsiflanadi, bu esa uglevod, lipid, purin almashinuvi va
gipertenziyaning buzilishiga olib keladi. Semirib ketgan bemorlarda
gipertenziya normal tana vazniga ega odamlarga qaraganda ikki baravar
tez-tez aniqlanadi [6, 7]. "Metabolik sindrom" kontseptsiyasiga
kiritilgan kasalliklarga chalingan odamlarda gipertoniya rivojlanishi bir
qator xususiyatlarga ega bo'lib, ularni o'rganish nafaqat nazariy qiziqish,
balki katta amaliy ahamiyatga ega. Ortiqcha vazn (TMI) va semizlik
YQTK uchun eng keng tarqalgan xavf omillari hisoblanadi. Rossiyada
kattalar aholisining qariyb 50 foizi tana massasi indeksini oshiradi,
semirish esa 30 foizni tashkil qiladi. Mahalliy mualliflarning 20 ta
ma'lumotlariga ko'ra, mamlakatimizda arterial gipertenziya (AG) bilan
og'rigan bemorlarning 80% dan ortig'i etarli tana vazniga ega emas,
ularning 40% dan ortig'i semirib ketgan [9]. Arterial gipertenziya va
ortiqcha vazn bilan og'rigan bemorlarda kamida bitta maqsadli
organning shikastlanishi ortiqcha vaznga ega bo'lmagan gipertenziv
bemorlarga qaraganda 3 baravar yuqori. NAZni (mnishon a`zolarining
zararlanishi) aniqlash uchun yurakni tekshirishning qo'shimcha
usullarini qo'llash kerak: chap qorincha miokard massasi indeksini
(ChQMI) aniqlash; buyrak: mikroalbuminuriyani aniqlash (MA);
tomirlar:
qon
tomir devorining
qattiqligini,
umumiy
uyqu
arteriyalarining
intima-media
(IM)
qalinligini,
aterosklerotik
plaklarning mavjudligini aniqlash [17]. Semirib ketishda gipertenziya
shakllanishining asosiy patogenetik mexanizmi semiz gipertenziv
bemorlarning 90% dan ortig'ida mavjud bo'lgan insulin qarshiligi (IQ)
va refrakter giperinsulinemiya fonida simpatik asab tizimi va
reninangiotensin-aldosteron tizimining faollashishi hisoblanadi. Insulin
qarshiligi bilan angiotensin II sintezi kuchayadi, buyrak kanalchalarida
natriyning reabsorbtsiyasi kuchayadi, bu suyuqlikni ushlab turishga va
gipervolemiyaning rivojlanishiga, qon tomir devorida natriy va kaltsiy
miqdorining oshishiga, uning pressor agentlarga sezgirligini oshiradi
[15]. Metabolik buzilishlar bilan gipertenziya kursining o'ziga xos
xususiyati:
refrakter
gipertenziyaning
shakllanishi,
maqsadli
organlarning erta shikastlanishi - miokard disfunktsiyasiga, buyrakning
giperfiltratsiyasiga va mikroalbuminuriyaga tez olib keladigan chap
qorincha
gipertrofiyasining
rivojlanishi,
qon
tomirlarining
elastikligining pasayishidir. Mashhur olim E.M. Tareev 1948 yil.
Gipertenziya bo'yicha monografiyasida u gipertenziya g'oyasi, ayniqsa,
"semiz" gipertenziv bemorlar, oqsil almashinuvi buzilgan, qonning
to'liq bo'lmagan metamorfoz mahsulotlari - siydik kislotasi va xolesterin
bilan tiqilib qolishi bilan bog'liqligini yozgan.
XX asrning 60-yillari
o'rtalarida J. Kamyu giperlipidemiya, 2-toifa qandli diabet, podagra
rivojlanishi o'rtasidagi bog'liqlikni taklif qildi. U bu turdagi metabolik
kasalliklarni "metabolik trisindrom" (metabolik trisindrom) deb atadi.
Va ikki yil o'tgach, H. Mehnert va X. Kuhlmann arterial gipertenziya va
diabetes mellitusda metabolik kasalliklarga olib keladigan omillarning
o'zaro bog'liqligini ta'riflab, "mo'l-ko'llik sindromi" tushunchasini
kiritdilar. O'tgan asrning 80-yillari boshlarida "metabolik sindrom"
nomi taklif qilindi [5].
Shunday qilib, metabolik sindrom (MS) yurak-qon tomir
kasalliklarining rivojlanishi uchun eng muhim xavf omillarining
kombinatsiyasi hisoblanadi: buzilgan uglevod almashinuvi, semizlik,
dislipidemiya va arterial gipertenziya (AG). Hozirgacha metabolik
sindrom haqiqiy sindrom majmuasimi yoki alohida-alohida emas, balki
tez-tez birga topilgan xavf omillarining kombinatsiyasi bo'ladimi,
kelishmovchiliklar mavjud. Metabolik sindrom yurak-qon tomir
xavfining mutlaq ko'rsatkichi emas, chunki u jins, yosh, chekish va past
zichlikdagi lipoprotein xolesterin kabi asosiy xavf omillarini o'z ichiga
olmaydi
. MS bilan og'rigan bemorlar o'rtasida o'tkazilgan ko'plab
tadqiqotlar insult, miokard infarkti va yurak-qon tomir sabablaridan
o'lim xavfining 2 baravar oshishini va MS mavjudligida umumiy
o'limning 1,5 baravar oshishini aniqladi [1, 2, 11, 13].
Список литературы/ References/ Iqriboslar
1.
Nasirova Z.A., Tashkenbayeva E.N., Nasirova D.A. Psixosomatik holatlarning yurak qon tomir kasalliklari bilan aloqasi //cardio. – 2020.
– Т. 1. – №. 3.
2.
Nasirova Z.A., Tashkenbayeva E.N. Yurak ishemik kasalliklarig depressiv sindrom va yalig`langan sitokenli genlarnin ta’siri
//axborotnomasi. – С. 53.
3.
Tashkenbayeva E.N., Nasirova Z.A., Mirzayev R.Z. Surunkali ishemik yurak kasalligining diagnostika usullari va ularni davolash usullariga
qarab tabaqalanishi//Kardiorespirator tadqiqotlar jurnali – 2020. – Т. 1. – №. 3.
4.
Ellamonov S.N. va boshqalar. 2-tip qandli diabet bilan kasallangan bemorlarda arterial gipertenziya kasalligining rivojlanishining omillari//
Kardiorespirator tadqiqotlar jurnali. – 2021. – Т. 2. – №. 2.
5.
Oelze M., Glutathione peroxidase-1 deficiency potentiates disregulatory modifications of endothelial nitric oxide synthase and vascular
dysfunction in aging. / M. Oelze, S. Kroller-Schon, S. Steven et al. // Hypertension. ― 2014 ― Vol. 63 ― P.390-396
6.
O. Brien, E. Unmasking hypertension/ E. O,Brien // Hypertension. ― 2005. ― Vol. 45, № 4. ― P. 481-482. 218. O ,Rourke, M.F Guidelines
on guidelines: focus on isolated systolic hypertension in youth / M.F. O,Rourke, A. Adji // J. Hypertens. ― 2013. ― Vol. 31. ― Р. 649-
654.
7.
Palatini, P. Arterial stiffnes, central hemodynamics, and cardiovascular risk in hypertension / P. Palatini, E. Casiglia, G. Gasowski // Vasc.
Health Risk Manag. ― 2011. ― №7. ― Р. 725-39.
8.
Piepoli, M.F. European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice / M.F. Piepoli, A.W. Hoes, S. Agewall, C.
Albus, C. Brotons, A.L. Catapano, M.T. Cooney, U. Corrà, B. Cosyns, C. Deaton, I. Graham, M.S. Hall, F.D.R. Hobbs, M.L. Løchen, H.
Löllgen, P. Marques-Vidal, J. Perk, E. Prescott, J. Redon, D.J. Richter, N. Sattar, Y. Smulders, M. Tiberi, H.B. van der Worp, I. van Dis,
W.M.M.G. Verschuren // European Heart Journal. ― 2016. ― № 37. ― P. 2315-2381.
9.
Ragot S. Prevalence and management of hypertensive patients in clinical practice: Cross-sectional registry in five countries outside the
European Union Blood Press. / S. Ragot, M. Beneteau, F. Guillou-Bonnici et al. // Taylor & Francis. ― 2016. ― Vol. 25, № 2. ― P. 104-
116.
10.
Terawaki, H. Effect of allopurinol on cardiovascular incidence among hypertensive nephropathy patients: the Gonryo study / H. Terawaki,
M. Nakayama, E. Miyazawa, et al. // Clinical and Exp Nephrol. ― 2013. ― № 17(4). ― P. 549-53.
11.
Tessari, P. Roles of insulin, age, and assimetric dimethylarginine, on nitric oxide synthesis in vivo / P. Tessari, D. Cecchet, C. Artusi et al.
// Diabetes. ― 2013. ― № 62 (10). ― P. 2699-2708.
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ | JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
№4 | 2021
21
12.
Tocci, G. Trends in blood pressure levels and control in Italy: Comparative analysis of clinical data from 2000-2005 and 2006-2011
hypertension surveys / G. Tocci, A. Ferrucci, R. Pontremoli et al. // High Blood Press. Cardiovasc. Prev. Nature Publishing Group. ― 2014.
― Vol. 21 (4). ― P. 300-301.
13.
Tosello, F. Ascending aortic dilatation, arterial stiffness and cardiac organ damage in essential hypertension / F. Tosello, A. Milan, G. Bruno
et al. // Artery Research. — 2012. — V. 6. — № 4. — P. 162.
14.
Tsioufis, C. Left ventricular hypertrophy as a determinant of renal outcome in patients with high cardiovascular risk/ C. Tsioufis, P.
Kokkinos, C. Macmanus, C. Thomopoulos, C. Faselis, M. Doumas, C. Stefanadis, V. Papademetriou // J. Hypertens. ― 2010. ― № 28. ―
P. 2299-2308.
15.
Soltani, Z. Potential Role of Uric Acid in Metabolic Syndrome, Hypertension, Kidney Injury, and Cardiovascular Diseases: Is It Time for
Reappraisal? / Z. Soltani, R. Rasheed, D.R. Kapusta, E. Reisin // Curr Hypertens Rep. ― 2013. ― №15 (3). P. 175-81. 234. Scientific
Organizing Committee of the RF-ESSAY. Epidemiology of cardiovascular disease in different regions of Russia (ESSAY-RF). Rationale
and study design. // Preventive Medicine. ― 2013. № 6. P. 25-34.
16.
Sundstrom, J. Association of blood pressure in late adolescence with subsequent mortality: cohort study of Swedish male conscripts / J.
Sundstrom, M. Neovius, P. Tynelius, F. Rasmussen // BMJ. ― 2011. 342. P. d643.
17.
Van Bortel, L. M. Expert consensus document on the measurement of aortic stiffness in daily practice using carotid ― femoral pulse wave
velocity / L. M. Van Bortel, S. Laurent, P. Boutouyrie et al. // J Hypertens. ― 2012. ― № 30(3). ― P. 445-8
