Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
―Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари‖
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
510
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
O’QUVCHILARDA SHAXSLARARO MUNOSABAT MADANIYATINI
RIVOJLANTIRISH
D.Sh. Usmanova
Nizomiy nomidagi TDPU magistranti
ABSTRACT
This article talks abaut the formation a culture of interpersonal relationships
among students.
АННОТАЦИЯ
В данной статье говорится о формировании культуры межличностных
отношений у учеников.
O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi, Xalq ta'limi
vazirligi va O'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazining 2013 yil 22-avgustdagi
"Umumta'lim fanlari bo'yicha uzluksiz ta'limning Davlat ta'lim standartlari va o'quv
dasturlarini ishlab chiqish to'g‗risida‖gi qo'shma qaroriga asosan umumiy o'rta, o'rta
maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasalarida o'qitiladigan fanlar bo'yicha amaliyotchi
o'qituvchilar,
metodistlar
va
yetakchi
olimlar
tomonidan
o'quvchilarda
kompetensiyalarni shakllantirishga yo'naltirilgan Davlat ta'lim standarti va o'quv
dasturlarining loyihasi ishlab chiqildi.
Qo‘shma yig‘ilishning qaroriga asosan, bitta sinfda bir paytda bir necha fanlar
bo‘yicha DTS va o‘quv dasturlari loyihalarini tajriba- sinovdan o‘tkazish belgilandi.
Unga ko‘ra, Oliy va o‘rta maxsus ta‘lim va Xalq ta‘limi vazirliklari, O‘rta maxsus,
kasb- hunar ta‘lim markazining 2014- yil 15 avgustdagi ―Umumiy o‘rta va o‘rta
maxsus, kasb- hunar ta‘limining umumta‘lim fanlari bo‘yicha o‘quvchilarda
kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan Davlat ta‘lim standartlari va o‘quv
dasturlarini loyihalari tajriba- sinovdan o‘tkazish to‘g‘risida‖ gi qo‘shma buyrug‘i
qabul qilindi.
Pedagogikada muloqot ta‘lim oluvchi va o'quvchilar jamoasining o'zaro ta'sir
malakasi, usuli va tizimini anglatib uning mohiyati, o'zaro axborot almashishida,
ta'lim va tarbiyaviy ta'sir o'tkazishida, o'zaro bir-birlarini tushunishga erishishlarida
namoyon bo'ladi hamda quyidagi xususiyatlarga ega:
• muloqot ta‘lim oluvchining o‘quv faoliyatida eng muhim kasbiy qurol
hisoblanadi;
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
―Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари‖
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
511
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
• muloqot jarayonida uning maqsadga muvofiq amalga oshirishni ta'minlash
uchun ijtimoiy nazorat va ijtimoiy qonuniyatlar muhim aha-miyatga ega;
• ta‘lim oluvchi va o'quvchi munosabatlarining eng muhim tarkibiy qismi
muloqot sanalib, motivatsiyada motiv qanday ahamiyat kasb etsa, u ham xuddi
shunday muhim rol o'ynaydi;
• pedagogikada muloqot - ta‘lim oluvchining o'quvchilarga ta'sir o'tka-zish
asosida o'zaro munosabatini faol tashkil qilishi, muayyan bir maq-sadni dastur
asosida amalga oshirishning rejalashtirilgan funksiyasini bajarishidir;
• muloqot - hamkorlik faoliyatining ehtiyojidan vujudga kelib chi-qadi va
shaxslararo munosabat rivojlanishining ko'p qirrali jarayoni hisoblanadi;
• noto'g'ri pedagogik muloqotdan o'quvchilarda qo'rquv, o'z kuchi-ga
ishonchsizlik paydo bo'ladi, ularning diqqat-e'tibori, ishchanlik harakati susayadi,
nutq dinamikasi buziladi, mustaqil va erkin fikrlash qobiliyati pasayadi.
O’quvchilarda shaxslararo munosabat madaniyati
— bu o 'qituvchining
o'quvchilar bilan darsda va darsdan tashqari faoliyatda o 'zi uchun eng qulay bo 'lgan
psixologik muhitni vujudga keltirib, ijobiy ruhiy iqlimni yaratishi uchun imkoniyat
beruvchi kasbiy munosabatidir.
O 'qituvchining o 'quvchilar bilan o 'zaro yaqin muloqotidan asosiy rnaqsad:
• salbiy holatlarni vujudga keltiruvchi barcha jarayonlarga barham
berish;
• o 'quvchilarda mustaqil fikr yuritish ko 'nikmalarini hosil qilish;
• o‘quvchilarni faollikka, erkin fikrlashga, o 'z fik-mulohazalarini cho
'chimasdan bayon qilib unga tayanishga o 'rgatish;
• o‘quvchilarning yashirin qobiliyatlarini rivojlantirish;
• dars va darsdan tashqari jarayonlarda quvonch va shodlik kayfiyatinipaydo
qilish.
Rus pedagogi A.S.Makarenkoning fikricha, ta‘lim oluvchi muloqoti hypmat va
talabchanlikka asoslangan munosabat shaklida boiishi lozim
1
.
Bu borada V.D.Suxomlinskiy ta‘lim oluvchining "...maktab hovlisida gapirgan
har bir so 'zi puxta o 'ylangan, aql va mulohazalarga boy, ma 'lum bir tarbiyaviy
maqsadga qaratilgan bo 'lishi kerak" deb ta'kidlaydi. Ta‘lim oluvchining har bir so'zi
olimning fikricha, nafaqat o'quvchi qulog'iga aytiladi, balki uning qalbiga ham
qaratilgan bo'lishi shart. Umuman ilg'or ta‘lim oluvchilarning fikricha, ta'lim va
tarbiya faqat ta‘lim oluvchi va c'quvchining o'zaro hamkorlik pozitsiyasi asosidagi
muloqot jarayonida quriladi.
1
Макаренько А.С..Педагогика. –М.: Владос, 2001г.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
―Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари‖
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
512
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
O‘quvchilarda shaxslararo munosabat madaniyati jarayonida ta‘lim oluvchi
qisqa muddatda o'zining psixologik bilimlariga tayanib o'quvchilamiog psixik
xususiyatlarini mukammal bilishga harakat qilishi lozim. O'quvchilarning ichki
dunyosiga, ruhiy holatiga kirib bormasdan, unga nisbatan turli tarbiyaviy jazolar
qo‘llash, tanbeh berish mumkin emas. Bu holat o'quvchilar bilan o'zaro muloqotni
tuzatib bo'lmas darajada buzilishiga, o'quvchilarning yashirin holatga. o'z "qobig'i‖ga
kirib olishiga sabab bo'ladi.
O‘quvchilarda shaxslararo munosabat madaniyati рedagogik muloqot tuzilishi
jihatidan ta‘lim oluvchi ijodkorligining noyob namunasidir. Pedagog olimlar ta‘lim
oluvchining o'quvchilar bilan muloqotiga ko'plab tavsiflarni ilmiy asarlarida bayon
etsalarda, muloqot, awalo, ta‘lim oluvchining shaxsiy psixologik xususiyati sifatida
namoyon bo'ladi. Olimlar esa, muloqot uchun ta‘lim oluvchiga yo'nalish beradi xolos.
Jumladan, rus pedagogi V.A. Kan-Kalikning fikricha, ta‘lim oluvchining pedagogik
muloqoti tuzilishi quyidagi yo'nalishlarda amalga oshiriladi:
1. Prognostik bosqich (modellashtirish): Ta‘lim oluvchi tomonidan sinf
jamoasi bilan boiajak muloqotni modellashtirish.
2. Kommunikativ aloqa: O'quvchi bilan dastlabki o'zaro tanishuv jarayonida
muloqotni tashkil etishga erishish.
3. Pedagogik jarayon: Ta‘lim oluvchining xatti-harakati, pedagogik mahorati
bevosita muloqotni boshqarishga qaratilgan bo'lishi kerak.
4. Natijalar tahlili: Amalga oshirilgan muloqotni tahJil etish, yutuq va
kamchiliklarni xolisona baholab kelgusi faoliyat uchun modellashtirish.
REFERENCES
1. Макаренько А.С.Педагогика. –М.: Владос, 2001г.
2. Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya asoslari.‒T.,1994. ‒35b.
3.
Khasanova, A. R., & Ismailova, N. I. Mutual coordination of sensorimotor activity
for physical development of children with autism spectrum disorders.
4.
Ismailova, N., & Grahova, S. Mythological stories about house-spirit: Themes,
structure, psychological particularities.
5.
Ismailova, N., Panfilov, A., Ljdokova, G., & Farhatovich, K. Gender aspects of
confounding factors in the preparation of powerlifters.
6.
Ismailova, N., & Grahova, S. Bylichkas in folklore for children: Psychology of
being.
7.
Gaifullina, N., Ismailova, N., Makarova, O., Panfilov, A., & Ljdokova, G.
Individual psychological singularities of persons with disabling diseases.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
―Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари‖
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
513
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
8.
Ismailova, N., Tsagarelli, Y., & Shumikhin, S. (2017). Computerised system to
rate junior athletes' psycho-emotional stability in team and individual sport
disciplines.
SCOPUS00403601-2017-8-SID85039420339
.
9.
Ismailova, N., Ljdokova, G., Panfilov, A., Gaifullina, N., & Makarova, O. (2015).
Individual psychological singularities of persons with disabling diseases.
SCOPUS-
2015-7-1-SID84922724007
.
10.
Tashkent, D. S., Abduazizova, V., & Komilova, G. (2021). Health-Saving
Problems of Children and Adolescents in Emergency Situations.
Biomedical Journal
of Scientific & Technical Research
,
38
(4), 30634-30636.
11.
Камилова, Н. Г., & Соипова, М. Л. (2020). Правовые и социокультурные
основы интеграции в общество детей с ОВЗ в Узбекистане. In
Инклюзивное
образование и психолого-педагогическое сопровождение лиц с ОВЗ и инвалидов:
от раннего возраста до профессиональной подготовки. Региональные
практики и модели
(pp. 96-103).
12.
Шарипова, Д. Д., & Камилова, Н. Г. (2020). Развитие действенной
мотивации к здоровому образу жизни у неорганизованной молодежи как
эффективный путь становления личности. In
Современная реальность в
социально-психологическом контексте-2020
(pp. 71-74).
13.
Комилова, Н. Г., & Шарипова, Д. Д. (2018). Повышение эффективности
формирования идеологического иммунитета у молодёжи.
Наука и образование
сегодня
, (4 (27)), 58-59.
14.
Камилова, Н. Г., & Парпиева, Ш. А. (2018). Деформации ценностно-
смысловой системы как фактор дезадаптации личности подростка.
In
Образование как фактор развития интеллектуально-нравственного
потенциала личности и современного общества
(pp. 196-201).
15.
Камилова, Н. Г., & Инагамова, Л. У. (2016). Психологические особенности
конфликтности во взаимоотношениях студенческой молодежи. In
Личность в
современном мире
(pp. 109-113).
16.
Khayitov, O. E. (2022). Leading Factors in the Psyche of Adolescent Girls
Gymnasts.
International
Journal
of
Multicultural
and
Multireligious
Understanding
,
9
(1), 610-615.
17.
Khayitov, O. E. (2022). Socio-Psychological Views of Eastern Thinkers and
Scholars on Management.
International Journal of Social Science Research and
Review
,
5
(1), 184-189.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
«Психологические особенности развития современной
личности в годы устойчивого социально-
экономического развития общества»
―Жамиятнинг барқарор ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш йилларида замонавий шахс
ривожланишининг психологик хусусиятлари‖
Материалы международной конференции.
Ташкент. 24 ноября 2021г
514
Халқаро анжуман тўплами.
Тошкент 24 ноябрь 2021й.
18.
Хайитов, О. Э. (2020). Моделирование психологической компетентности
руководителя: концептуальный эмпирический анализ.
Academic research in
educational sciences
, (3), 526-540.
19.
Ҳайитов, О. Э. (2020). Раҳбарда психологик компетентликни
ривожлантиришнинг комплекс модели.
Academic Research in Educational
Sciences
,
1
(2), 120-136.
20.
ҲАЙИТОВ, О. (2019). Психологик компетентликни шакллантиришга
замонавий ёндашув (назарий жиҳат).
Фан-Cпортга
, (1), 59-64.
21.
Хайитов, О. Э. (2019). Научное обоснование формирования социального
статуса молодежи в контексте акмеологических взглядов.
Вопросы педагогики
,
(11-1), 261-264.
22.
Каримова, В. М., & Ҳайитов ОЭ, О. Г. Иқтисодий психология ва
психологик иқтисод тўғрисида.
Иқтисодиѐт ва таълим
,
2007
(4), 145-150.
23.
Hayitov, O. E., & Eshboev, A. O. (2019). Sports marketing in Uzbekistan:
problems and prospects.
Economics
, (5), 43.
24.
HAYITOV, O. E. (2021). CHARACTERISTIC OF STRUCTURAL
COMPONENTS
OF
PSYCHOLOGICAL
COMPETENCY
OF
A
LEADER.
International Journal of Philosophical Studies and Social Sciences
,
1
(1),
119-131.
25.
Ҳайитов,
О.
Э.
(2021).
РАҲБАР
ПСИХОЛОГИК
КОМПЕТЕНТЛИГИНИНГ
ТАРКИБИЙ
КОМПОНЕНТИ:
УСТУВОР
ПСИХОЛОГИК
СИФАТЛАРДАН
ИЖТИМОИЙ
ЙЎНАЛГАНЛИК
САРИ.
Academic research in educational sciences
,
2
(6), 1212-1226.
26.
Эшбоевич, Ҳ. О. (2020). ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ ЎРТА БЎҒИН
РАҲБАРИ
ПСИХОЛОГИК
КОМПЕТЕНТЛИГИНИ
ОПТИМАЛЛАШТИРИШНИНГ
КОМПЛЕКС
МОДЕЛИ.
Современное
образование (Узбекистан)
, (9 (94)), 38-47.
27.
Исаева, У., & Джалилова, С. (2018). The usage of new pedagogical
technologies in lessons.
Молодой ученый
, (5), 169-171.
28.
Халикова, Ш. Т.
(2021).
РОЛЬ
ЭМОЦИОНАЛЬНО-ВОЛЕВЫХ
ОСОБЕННОСТЕЙ
ЧЕЛОВЕКА
В
ЭКСТРЕМАЛЬНЫХ
СИТУАЦИЯХ.
Проблемы науки
,
9
(68), 62-64.
29.
Халикова, Ш. Т., & Саматова, З. К. (2021). ВЛИЯНИЕ КАЧЕСТВ
ЛИЧНОСТИ
НА
ФОРМИРОВАНИЕ
ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ
ТОЛЕРАНТНОСТИ.
“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA
UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR, TAKLIFLAR VA YECHIMLAR”
, 503-
505.