225
2.
Халдаров Х.А. Алимарданова Н. Управление качеством образования в
процессе проектирования образовательных систем. Межд. НПК «Новая наука и
формирование культуру знаний современного человека», Москва, 2018, С. 358-
363.
3.
Абдуллаева Б. С., Халдаров Х.А. Концептуальное управление
качеством образования в проектировании образовательных систем. Eastern
European Scientific Journal, Ausgaba 1-2019 ISSN: 2199-7977, Auris. Pages: 130-
134. Германия, 2019, 8 с.
4.
Khaldarov Kh. A, Primkulova A. A., Jabbarova I. R. MATRIX METHOD
IN THE STUDY OF THE LEARNING PROCESS USING ERGONOMICS.
International Journal for Innovative. Engineering and Management Research. A Peer
reviewed Open International Journal. ELSEVIER SSRN. 19
th
Nov 2020. Volume 09,
Issue 11, Pages: 77-80.
5.
Khaldarov H. A. Research of sensitivity to external parameters the learning
process with the help of ergonomics in the acquisition of knowledge. Technical
sciences № 1(2021) DOI
http://dx.doi.org10.26739/2181-9696-2021-1
, volume 4,
issue 1, p. 50-55.
6.
Халдаров Х.А., Маматкаримов К.З. Об исследовании дополнительных
знаний процесса обучения с помощью эргономики. Респ. НПК «Актуальные
проблемы современной информатики: пройденный опыт и ее будущее»
«Zamonaviy informatikaning dolzarb muammolari: o‘tmish tajribasi, istiqbollari»
mavzusida rеspublika miqyosidagi ilmiy-amaliy anjuman (29 may 2023 yil) – Т.:
TDPU, 2023. Т.: ТГПУ, 29 май 2023, с. 538-541.
7.
Халдаров Х.А., Каримова М. Х. Об одном подходе исследования
дополнительно приобретенных знаний с помощью эргономики. Респ. НПК
«Использование современных ресурсов информационных технологий в системе
образования», Т.: Узбекистан, ТДПУ, 30-мая, 2023, с. 612-614.
8.
Халдаров Х.А. Исследование качества дополнительно приобретенных
знаний с учетом педагогика психологических состояний обучаемых. Межд. НК
«Междисциплинарный подход к изучению благополучия человека», Ташкент,
2023, окт. С.3.
METALOYIHANI AMALGA OSHIRISHNING ASOSIY BOSQICHLARI
(PhD), dots. Avazov A’zam Januzaqovich
A.Qodiriy nomidagi Jizzax davlat pedagogika universiteti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada oliy ta’limni boshqarishda qo‘llaniladigan
metaloyihani amalga oshirishning asosiy bosqichlari o‘rgabilgan.
Kalit so‘zlar:
texnologiya, maqsadlar, metaloyiha, ta’lim jarayoni, pedagogik
boshqaruv, variativ, fenomenologik aspekt, ontologik aspekt, sub’yekt aspekti.
226
Texnologiyani amalga oshirishning predmetli maqsadlari talabalarning mustaqil
bilish faoliyati jarayonida fan sohasi bo‘yicha umumlashtirilgan bilimlar tizimini
yaratish, o‘ziga xos (faktik, mantiqiy, jarayoniy, baholash va boshqalar) bilimlarning
xilma-xilligini namoyish etishdan iborat. O‘quv jarayonini modulli tashkil etishda,
modul deganda umumiy ta’lim natijalariga (shakllangan kompetensiyalar) erishish
uchun modulga birlashtirilgan va bir vaqtning o‘zida hal qilinadigan o‘quv vazifalari
bilan birlashtirilgan o‘quv elementlari to‘plami tushunilsa, mantiqan to‘g‘ri keladi.
Shaxsiy maqsadlar: talabalarning bilim motivasiyasi va faolligini rivojlantirish,
kognitiv faoliyatda mustaqillik, talabalarning kognitiv kompetensiyasining bir qismi
bo‘lgan shaxsiy rivojlantirish.
Metaloyihalar fanlararo (modulli) va fan(agar o‘quv fani turli ilmiy bilim
sohalarining birlashuviga asoslangan bo‘lsa) bo‘lishi mumkin. Shunga ko‘ra, ilmiy
bilimlar sohalarining integrasiyasi sifatida ta’lim elementlari asosida shakllangan
modulni talabalar ta’lim faoliyatini pedagogik boshqarishning faol ishtirokchisi
bo‘lgan metaloyiha sifatida ko‘rish mumkin.
Ta’lim jarayonining ta’limda sub’yektivlik va mazmunlilikni rivojlantirishga
yo‘naltirilganligi o‘quv moduli mazmunining ikki darajali qurilishi - professor-
o‘qituvchi tomonidan ishlab chiqilgan o‘zgarmas qism (asosiy) va variativ asosida
shakllanadi. Bu talabalar tomonidan ta’lim makonining ta’lim muhitining axborot
resurslarini jalb qilgan holda ishlab chiqiladi.
Metaloyihalar texnologiyasini amalga oshirishda professor-o‘qituvchining
vazifalari:
- ta’lim mazmunini izlash, tanlash, qurish jarayonida filtr vazifasini o‘taydigan
va yechimi talabalarni umumlashtirilgan bilimlarga yetkazadigan o‘quv vazifalarini
o‘z ichiga olgan loyiha sifatida o‘quv modulining umumiy modelini loyihalash;
- ma’lumotlarning xilma-xilligini aniq loyihalardan umumlashtirilgan bilim
darajasiga chiqish bilan boshqarish; talabalarni o‘z faoliyatini boshqarishga jalb qilish
va fan mazmunini shakllantirish;
- talabalarni axborot bilan ishlashda turli ko‘nikmalardan foydalanishga undash;
- ijodiy va konstruktiv tahlil muhitini yaratish;
- refleksiv jarayonlardan foydalanish va talabalarni o‘z faoliyatini aks ettirishga
jalb qilish.
Metaloyiha texnologiyasi loyiha texnologiyasi bosqichlarining odatiy ketma-
ketligiga asoslanadi, lekin axborot muhitining ko‘pligi va ehtiyojlariga javob beradigan
"ong - tushunish - harakatlar - xabardorlik" mantig‘ini ishlab chiqishni amalga
oshiradigan to‘rt bosqichni o‘z ichiga oladi (7-jadval). Bundan tashqari, texnologiya
bosqichlari o‘quv faoliyatining psixologik tuzilishini shakllantirish bilan bog‘liq
bo‘lgan elementar kognitiv jarayonlarni (tushunish, loyihalash, kommunikatsiya,
refleksiv) shakllantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Albatta, metaloyihaning muayyan
bosqichlari muayyan protseduralarni shakllantirishga qaratilgan deyish noto‘g‘ri
bo‘ladi - bu murakkab munosabatlar O.B.Dautova ning ishida berilgan. Biroq,
bosqichlarning nomlarida o‘z aksini topgan bosqichlarning ustuvor yo‘nalishini ajratib
ko‘rsatish mumkin deb hisoblaymiz.
Bizning fikrimizcha, mazmunli bosqichni ajratib ko‘rsatishning hojati yo‘q,
chunki metaloyihaning barcha belgilangan bosqichlari o‘quv modulining mazmuni
227
bilan bog‘liq, mazmunsiz ular o‘z ma’nosini yo‘qotadi. Buning o‘rniga, biz tuzatish
bosqichini joriy etish zarur deb hisoblaymiz, chunki biz nazorat qilish texnologiyasi
haqida gapiramiz va jarayonni boshqarish har doim jarayonni o‘z vaqtida tuzatishni o‘z
ichiga oladi - bu nazoratning mohiyatidir.
Birinchi bosqich - sezgi hosil qilish bosqichi (ong). Ong nazariy konstruksiya
sifatida tushuniladi, buning natijasida talabalarning o‘quv modulini ko‘rishda muayyan
vaziyat, shu jumladan modulning (yoki uning qismining) integral tavsifi orqali o‘zini
o‘zi belgilashi mumkin. Ong birligi, uning "hujayrasi" J.C. Vigoskiy tafakkur uchun
bo‘lgani kabi ma’noni ham aniqladi.
Y.Artemeva, ta’lim ma’noga ega bo‘lish va to‘liq semantik tizimlarni qurish
jarayoni bilan bog‘liqligini ta’kidlash uchun asos beradi. U.A.Xarashning so‘zlariga
ko‘ra, ma’ruzaning samaradorligi ma’ruzachi tinglovchilar bilan aloqa o‘rnatish va
ma’ruzasini shaxsiylashtirish, uni shaxsiy ma’no bilan to‘ldirish orqali o‘zaro
ta’sirlarni rolli o‘yindan shaxsiy tekislikka qanday o‘tkazganiga bog‘liq. "Bunday
holda, ma’ruza ... tinglovchi tomonidan sub’yektiv ahamiyatga ega bo‘lgan mavzu
atrofida o‘z ichki dialogida uzoq va malakali mulohaza sifatida tushuniladi va
o‘zlashtiriladi". Bundan tashqari, har qanday xabar o‘z faoliyati motivlarini, shaxsiy
ma’nolarini uzatishdir.
D.A.Leontyev ma’noning psixologik muammosini o‘rganar ekan, unda uchta
tekislikni ajratib ko‘rsatadi.
Ontologik aspekt
sub’yekt hayoti kontekstida voqelik va
harakatlar ob’yektlari, hodisalari va hodisalarining o‘rni va rolining ob’yektiv tavsifi
sifatida hayotiy ma’no bilan bog‘liq. Ma’noning
fenomenologik aspekti
o‘zini shaxsiy
ma’noda va unda aks ettirilgan voqelikning sub’yektiv tasvirining dinamikasida
namoyon bo‘ladi, ob’yektga tasvirlarni hissiy rang berish yoki ularning tarkibiy
o‘zgarishi orqali taqdim etiladi. Uchinchi,
faoliyat yoki sub’yekt aspekti
, ma’no jihati
sub’yekt hayotini tartibga solishni ta’minlaydigan shaxsning ma’no tuzilmalari
shaklini olgan mazmunli hayotiy munosabatlar orqali shakllanadi. Demak, ma’no
murakkab, uchlik xususiyatga ega bo‘lib, “sub’yektning (hodisaning) sub’yekt
O‘quv faoliyat komponentlari
Metaloyiha
bosqichlari
P.Ya.Galperin,
N.F.Talizina
Ye.I.Mashbis L.M.Fridman
G.A.Atanov
motivasion
Motivasion
motivasion
shakllantiruvchi
yo‘naltiruvchi
yo‘naltiruvchi
Tushunchali-
loyihalovchi
foydalanuvchi
operasion
Operasion-
bilish
foydalanuvchi
Operasion-faoliyatli
nazorat
Nazoratli-
baholovchi
Nazorat-
korrektirovka
refleksiv
mazmunli
mazmunli
korrektirovka
228
hayotidagi o‘rni bilan belgilanadigan sub’yekt va ob’yekt yoki voqelik hodisasi
o‘rtasidagi munosabat sifatida tushuniladi.
Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
J. Khamidov, and K. Akhadova. "THE ROLE OF MATHEMATICS IN THE
FORMATION OF DESIGN COMPETENCE OF FUTURE ARCHITECTS AND
BUILDING ENGINEERS" Science and innovation, vol. 2, no. A1, 2023, pp. 97-102.
doi:10.5281/zenodo.7541432
2.
Hamidov, J. A. "Using Multimedia Technology Problems in Professional
Education."
Eastern European Scientific Journal/Auris–Verlag. de 2019
1 (2019):
187-190.
3.
Axadova, K. (2023). BO’LAJAK MUHANDISLARNI KASBIY
FAOLIYATGA
TAYYORLASHDA
QO’LLANILADIGAN
ZAMONAVIY
METODLAR.
O‘ZBEKISTON
MILLIY
UNIVERSITETI.
https://doi.org/https://doi.org/10.5281/zenodo.7807515
4.
Akhadova, K. S. "PROBLEMS OF DEVELOPING MATHEMATICAL
COMPETENCIES OF FUTURE ENGINEERS." Academic research in educational
sciences 3.3 (2022): 316-323.
5.
Ахадова,
К.
С.
"О
ГРУППЕ
ИЗОМЕТРИЙ
СЛОЕНОГО
МНОГООБРАЗИЯ." Естественные и технические науки 1 (2014): 14-17.
USE OF INTERACTIVE SUSTAINABLE METHODS IN IMPROVING THE
QUALITY OF TECHNICAL SCIENCES EDUCATION.
Mamarizaev Ilkhomjon Mahmudjon ugli
Sadriddinov Fazliddin Muhammadsohib ugli
Fergana Polytechnic Institute
Annotation:
The article recommends the methods of using pedagogical
technologies to improve the quality of education in the teaching of technical sciences.
It is shown that these methods are implemented through the joint activity of
pedagogues and students.
Keywords:
pedagogue, teaching skills, quality of education, interactive
education, interactive style, student activity, independent thinking.
Introduction
In the reports of the President on the further development of the higher education
sector, it was stated that the level of education of students and the quality indicator of
personnel training are the main priorities in the social and economic development of
our republic.
