321
OLIY TA’LIM MUASSASALARIDA PROFESSIONAL TA’LIM
YO‘NALISHINING KASBIY TAYYORGARLIGI
p.f.n., dots. Aliqulov Saloxiddin Turdimuratovich
Jizzax politexnika instituti
Usanov Ulug‘bek Abdurauf o‘g‘li
Jizzax politexnika instituti magistranti
Annotatsiya:
o‘qitishning zamonaviy didaktik vositalari asosida bo‘lajak kasb
ta’limi o‘qituvchilarini kasbiy faoliyatga tayyorlash jarayoni, bo‘lajak kasb ta’limi
o‘qituvchilarini kasbiy faoliyatga tayyorlashga qo‘yilayotgan zamonaviy didaktik va
metodik talablarni amalga oshiruvchi, umumkasbiy fanlar bo‘yicha o‘quv
materiallarini havola etish shakllarini aks ettirish.
Kalit so‘zlar
: materiallar qarshiligi, mashina va mexanizmlar nazariyasi,
mashina detallari, materialshunoslik, konstruksion materiallar texnologiya, transport.
Buyuk kelajak yaratish va jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin egallashga dadil
qadamlar bilan intilayotgan Respublikamiz uchun yuqori malakali, raqobatbardoshli
mutaxassis kadrlar tayyorlash muhim va dolzarb masalalar sirasiga kiradi. Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi umumbashariy qadriyatlar, O‘zbekiston hududida yashovchi
halqlarning boy madaniy merosi, fan va texnologiyalar asosida yuksak umumiy va
kasbiy madaniyatga ega, ijodiy faol, ijtimoiy - siyosiy hayotda mustaqil holda mo‘ljalni
to‘g‘ri ola biladigan, istiqbolli vazifalarni oldindan ko‘ra oladigan va ularni oqilona hal
etishga qobiliyatli mutaxassislarni tayyorlashni ko‘zda tutilgan bo‘lsa, kadrlar
tayyorlash milliy modeli ijodkor, ijtimoiy faol, ma’naviy jihatdan boy shaxsni
shakllantirish va yuqori malakali, raqobotbardosh kadrlar tayyorlash uchun shart-
sharoit yaratib berish, ya’ni yangi ijtimoiy- iqtisodiy sharoitda yuzaga kelayotgan
o‘zgarishlarga mushtarak tarzda ta’lim- tarbiya mazmunini ishlab chiqish va
amaliyotga joriy etishga qaratilgan.
Belgilangan vazifalar asosida tadqiqotimiz ob’ekti bo‘lgan 60112400 -
Professional ta’lim: transport vositalari muhandisligi (avtotransport) yo‘nalishida
bo‘lajak kasb ta’limi o‘qituvchilar tayyorlash o‘quv reja va dasturlari tahlil etildi.
Mazkur tayyorlov yo‘nalishi bo‘yicha quyidagi fanlar bloki o‘qitilishi ko‘zda tutilgan:
1. Gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar bloki. 2. Matematik va tabiiy fanlar bloki.
3.Umumkasbiy fanlar bloki. 4. Ixtisoslik fanlari bloki. 5. Qo‘shimcha ta’lim turlari
bloki.
Bo‘lajak professional ta’limi o‘qituvchisini kasbiy faoliyatga tayyorlash tizimi
bir necha qism tizimlardan iborat bo‘lib, ular ham o‘z navbatida o‘z qism tizimlari va
elementlaridan tashkil topgan.
Bo‘lajak professional ta’limi o‘qituvchisining gumanitar va ijtimoiy- iqtisodiy
fanlar bo‘yicha tayyorgarligi milliy va umuminsoniy madaniyat xususiyatlari, inson
hayotining ma’naviy-axloqiy asoslari, oilaviy va ijtimoiy an’analarning madaniy
asoslari, inson hayotida fan va dinning roli, ularning inson ongiga ta’siri, turmush va
dam olish haqidagi bilimlarni, masalan, bo‘sh vaqtni samarali tashkil etish usullarini
322
bilishini taqozo etadi. Mazkur blok mazmuni “Gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar”
bloki bo‘yicha tayyorgarlik DTS dagi bakalavrlarning darajasi va zaruriy bilimlari
mazmuniga qo‘yilgan talablar asosida belgilanadi.
Matematik va tabiiy fanlar bo‘yicha tayyorgarligi - dunyoni bilishning maxsus
usuli bo‘lgan matematika, uning tushuncha va qoidalarining birligini bilishni, fizika
va nazariy mexanika kurslari esa kimyo, ekologiya kurslarini mukammal egallashni
nazarda tutadi.
Umumkasbiy tayyorgarlik fanlar bo‘yicha tayyorgarligi - bo‘lajak kasb ta’limi
o‘qituvchisining ijtimoiy borliqni his eta bilish va tushunish qobiliyati, hayot yo‘lini
mustaqil tanlashi, o‘zining jamiyatdagi roli va o‘rnini anglab yetishi, faoliyatini tashkil
etishda aniq maqsadni belgilash hamda qaror qabul qilish malakasi, dunyoqarashi
bilan bog‘liq.
Ixtisoslik fanlari bo‘yicha tayyorgarligi - bo‘lajak kasb ta’limi o‘qituvchisining
o‘rganilayotgan aniq ob’ektlar bilan bog‘liq mantiqiy fikrlashi, metodologik va
ijtimoiy faoliyati elementlaridan iborat. U mustaqil fikrlash qobiliyatlari majmui
bo‘lib, unga maqsadni ko‘ra bilish, faoliyatni rejalashtirish, uning mazmunini tahlil
qilish, refleksiya, faoliyatini shaxsiy baholash borasidagi bilim va malakalari kiradi.
“Loyihalash – konstruktorlik – texnologik” kursining asosiy vazifa-lari bo‘lib
quyidagilar hisoblanadi: zaruriy darajadagi nazariy bilimlar bo‘lgan amaliy
ko‘nikmalarni shaklllantirish; mustaqil texnik fikrlash, mustaqil ijodiy ishlash
qobiliyatini rivojlantirish; texnik adabiyotlar bilan ishlash ko‘nikmasini rivojlantirish.
Umumkasbiy tayyorgarlik fanlari bloki tarkibiga kiruvchi fanlarni esa o‘z
navbatida quyidagi integrallashtirilgan o‘quv kurslari bo‘yicha tasniflash mumkin: 1)
psixologik-pedagogik turkum o‘quv kursi; 2) loyihalash – konstruktorlik – texnologik
o‘quv kurslari; 3) tuzilish va nazariy turkum o‘quv kursi; 4) ekspluatatsion turkum
o‘quv kursi. Ushbu turkum o‘quv kurslari o‘z ichiga oladigan o‘quv fanlar ruyxati
rasmda keltirilgan. Biz o‘z tadqiqotimizda “Loyihalash - konstruktorlik - texnologik”
turkum o‘quv kurslaridagi “Materiallar qarshiligi”, “Mashina va mexanizmlar
nazariyasi”, “Mashina detallari”, “Materialshunoslik, konstruksion materiallar
texnologiya” o‘quv kurslarining kasb ta’limi o‘qituvchilarini tayyorlashda ahamiyati
va o‘rniga asosiy e’tibor qaratdik. Chunki, umumkasbiy tayyorgarlik fanlar bloki
bo‘lajak kasb ta’limi o‘qituvchisini kasbiy faoliyatga tayyorlashda yetakchi rol
o‘ynaydi. Mazkur kursni o‘zlashtirish bo‘lajak kasb ta’limi o‘qituvchisiga
fundamental bilimlarni egallash, texnik ob’ektlarning tuzilishi va ishlash tamoyillarini,
shuningdek ixtisoslik fanlarini samarali o‘rganish imkonini beradi, ya’ni, ularni
o‘rganishda olingan bilim va egallangan ko‘nikmalar ixtisoslik fanlarida qo‘llaniladi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Usanov U.A. “Bo‘lajak professional ta’limi oʻqituvchilarini innovatsion
faoliyatini rivojlantirishda oʻzbekistonda professional ta’lim muassasalariga
berilayotgan e’tibor”
2. Xamidov J.A. Основые компоненты информационной культуры учителя
профессионального Хабаршысы, № 4, вестник. Шымкентского социально -
педагогического университета.- Шымкент- 2008.
323
3. Alikulov S. T. Mechanisms of implementation of interdisciplinary
relationships between public education and vocational sciences. Эффективность
применение инновационных технологий и техники в сельском и водном
хозяйстве» международная научно-практическая онлайн-конференция 25-26
сентября, 2020 года.
4. Хамидов Ж.А. Моделирование процесса формирования готовности
будущего
учителя
профессионального
образования
к
применению
информационных технологий// Молодой учёный.-Чита, 2011.-№12
5.
O.Azizov
Pedagogika
kolleji
o‘quvchilarining
kommunikativ
kompetensiyasini badiiy asarlar orqali rivojlantirish. Kasb-hunar ta’limi ilmiy-uslibiy,
amaliy, ma’rifiy jurnal. OAK Jurnal. 2021y.-1 son.
6. Aliqulov S.T, Azizov O.E., Тhe structure and content of the system for the
formation of communicative competencies of future teachers. current research journal
of pedagogics 2(6): 141-151, june 2021
7. Turabov Anvar Mavlonqulovich. Oliy ta’limda kredit-modul tizimining ta’lim
sifatini oshirishdagi ahamiyati, “Ta’lim tizimida fan, innovatsiya va raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy onlayn konferensiya
materiallari. Jizzax viloyati XTXQT va MO hududiy markazi, Jizzax 2021 yil. 20
noyabr, 609-613 b.
NIZOLI VAZIYATLARDAGI XULQ-ATVOR STRATEGIYALARINING
PSIXOLOGIK TAHLILI
Otamuratova Sarvinoz Abdurazakovna,
Otamuratov Rustam Uskanovich
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya
: Ushbu maqolada insonlar o’rtasidagi nizoli vaziyatlarda xulq-
atvor strategiyalarining psixologik tahlili guruhiy taqqoslash asosida fuqaro va
harbiylar misolida muloqot qobiliyatlari kasbiy faoliyatda psixologik tayyorgarlikning
muhim jihatlari yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
raqobat, moslashish, murosa, vaziyatdan qochish, hamkorlik,
muloqot, kasbiy tayyorgarlik.
Odamlar o'rtasidagi muloqotlar muntazam ravishda amalga oshiriladi. Muloqot
davomida esa o'zaro munosabatlardagi keskinlikning kuchayishiga olib keladigan
nizolar mavjud bo’lib, muloqot va nizolarni boshqarishda nutq hal qiluvchi rol
o'ynaydi. Bugungi dunyo global muammolar dunyosi bo'lib, ularning yechimi
insoniyat taraqqiyoti yo'liga ta'sir qiladi: Iqtisodiy, siyosiy va ma'rifiy guruhlar va
tashkilotlarda o'zaro tushunish va hamkorlikka asoslangan boshqaruv zamonaviy
masalalardan biridir. Konstruktiv muloqot qobiliyatlari kasbiy faoliyatda psixologik
tayyorgarlikning ajralmas qismidir. Ular nutq qobiliyatiga asoslanadi, bu esa shaxsning
shaxsiy bilimiga, shaxsiy hissiyotiga, chuqur mafkuraviy pozitsiyasiga munosabatini
