161
статей по итогам Международной научно-практической конференции
(Новосибирск, 02.10.2019 г.). – Стерлитамак: АМИ, 2019. – С. 26-28.
3. Современные информационные технологии в сфере образования:
возможности и перспективы / П.Н. Медведев, Д.В. Малий, Е.С. Папочкина //
Международный научно-исследовательский журнал. – 2021. – № 6 (108). – Часть
4. – С. 110-113. DOI:
https://doi.org/10.23670/IRJ.2021.108.6.119
TA’LIM JARAYONI ISLOHATLARINI INNOVATSION
RIVOJLANTIRISHNING QIYOSIY TAHLILI
(PhD) Alibekov Davron Abdurakibovich
O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ta’lim tizimidagi amalga oshirilayotgan
islohatlar, ta’lim infratuzilmalari, ta’limni innovatsion rivojlantirish, xorijiy
davlatlarning ta’lim tizimidagi innovatsion jarayonlar va ularning qiyosiy tahlili haqida
so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
Ta’lim, tarbiya, innovatsiya, infratuzilma, rivojlantirish,
strategiya, integratsiya, jamiyat, barqarorlik, qadriyat, dunyoqarash.
Ta’lim tizimini isloh qilmasdan turib, zamon talablariga javob bera oladigan
malakali mutaxassislarni tayyorlash, tajribali kadrlarsiz esa, bozor iqtisodiyotiga
asoslangan huquqiy demokratik davlat va erkin fuqarolik jamiyatini barpo etish
jarayoni qiyin kechishi, tabiiy. Bu o‘z o‘rnida, ta’lim sohasida muntazam rivojlanishni
ta’minlash, istiqlolning dastlabki yillaridanoq yangicha fikrlaydigan va ishlaydigan
kadrlar tayyorlash siyosatini ishlab chiqishni taqozo etdi.
Bugungi kunda O‘zbekistonda boshlang‘ich va umumiy o‘rta ta’lim yoshidagi
bolalarni ta’lim muassasalariga qamrab olish muammosi to‘liq hal etilgan. Umumiy
ta’limni tashkil etishdagi bunday yondashuv natijasida, mamlakatdagi aholi
savodxonligi darajasi bo‘yicha 99,3 foizni tashkil etib, Italiya (98,4 foiz), Ispaniya,
Janubiy Koreya (98 foiz) va Isroil (97,1 foiz) kabi iqtisodiy jihatdan yuqori rivojlangan
mamlakatlarni ortda qoldirmoqda [1].
Oliy o‘quv yurtlaridagi ta’lim-tarbiya jarayonlari, ilmiy izlanishlar va uning
natijalarini ishlab chiqarishga innovatsion asosda joriy etish jamiyat ijtimoiy hayotini
har tomonlama barqaror yuksalishiga olib keladi. Ta’lim va fan uyg‘unligi va
integratsiyasi chuqur ta’minlanadigan bo‘lsa, innovatsion faoliyat rivojlanadi, natijada
jamiyat va inson faravonligi ta’minlanadi. Hozirgi zamonaviy sharoitda
mamlakatimizda fan olamidagi ishlanmalar va innovatsiyalarni rivojlantirishga ehtiyoj
oliy ta’lim muassasasida ishlovchi olimlardan katta ilmiy mas’uliyat talab etmoqda.
Natijada olimlar yangi zamonaviy bilimlar, yangiliklar yaratish ko‘nikmalarini
egallash borasida innovatsion faollikka ega bo‘lib bormoqdalar.
Mamlakatimizda uzluksiz ta’lim tizimining takomillashtirishda xorijiy davlatlar
tajribasini o‘rganish va ularning yutuqli jihatlarini mamlakat ta’lim tizimiga
162
moslashtirgan holda tatbiq etish muhim hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasida
ta’lim tizimini takomillashtirish chora-tadbirlarini taklif etish maqsadida bir qator
xorijiy davlatlarning tajribasi o‘rganildi.
Xorijiy amaliyotida oliy ta’limda davlat tomonidan ilmiy va innovatsion
faoliyatni rag‘batlantirish ishlari muhim bosqichlarda amalga oshiriladi. Angliyada
oliy ta’limda innovatsiyalarni rivojlantirish strategik moliyalash bir yo‘la beriladigan
subsidiyalar orqali amalga oshiriladi. Tadqiqotlar kengashlari mamlakatda
tadqiqotlarga loyiha asosida universitetlarga investitsiya kiritadi. Demak davlat
tomonidan bir yo‘la havola etiladigan subsidiyalar oliy ta’limda innovatsion
rivojlanishda barqarorlikni va strategik resurslarni doimiyligini ta’minlaydi.
AQShda maktab bolalarining bilim darajasiga qarab A, V, S guruhlari tashkil
etiladi. Shundan kelib chiqib, har bir sinfga talab oshib boradi. Barcha o‘quvchilar 9-
sinf boshlanishi oldidan test sinovlaridan o‘tkaziladi. Test sinovlarini 90 foizdan yuqori
natija bilan yakunlagano‘quvchilarga akademik yo‘nalishda ta’lim olish tavsiya etiladi
[2]. Natijasi 90 % dan past o‘quvchilar amaliy ta’lim yo‘nalishida o‘qishni davom
ettiradi. Sanoat yo‘nalishidagi sinflarda darslarning yarmi maktab ustaxonasida olib
boriladi. Ularda umumta’lim darslari qisqartirib o‘tiladi. Umumiy tayyorgarlik
yo‘nalishi esa, umumiy bilimlarni berib, ushbu bilimlar kasb tanlash uchun yoki oliy
ta’limda o‘qishni davom ettirish uchun yetarli emas. Shu sababli oxirgi yillarda ushbu
yo‘nalish qattiq tanqidlarga uchramoqda.
Rossiya Federatsiyasida ta’lim muassasalari davlat, munitsipal va xususiy
muassasalarga bo‘linadi. Umumiy ta’lim Rossiya Federatsiyasi ta’lim tizimida
majburiy hisoblanadi. Maktab yoshiga yetgan o‘quvchilar barcha umumta’lim
muassasalariga kirish imtihonlarisiz (sinov, test, tanlov va boshqa jarayonlarsiz) qabul
qilinadi. Rossiya ta’lim tizimi eksternat tartibida ham ta’lim olishni kafolatlaydi.
Rossiya federatsiyasida ta’lim tizimida innovatsion rivojlantirish borasidagi bir
qator olib borilgan islohotlar o‘quvchilar, talabalar va tinglovchilar uchun bir qator
qulayliklar va afzalliklar yaratib beradi. Mazkur mamlakatda ta’lim olishda eksternat
tizimini ham joriy etilishi o‘quvchi va talabalar ichidan iqtidorlilarini tanlab olish,
ularni rag‘batlantirish, bo‘sh vaqtini samarali o‘tkazish bilan bog‘liq masalalarni
yechishda qo‘l keladi. Bu esa, shaxs va jamiyat o‘rtasidagi ta’limiy munosabatlarda
uyg‘unlik va mutanosiblikni ta’minlaydi.
Koreya Respublikasi ta’lim tizimi o‘zida o‘ziga xos innovatsion o‘zgarishlarni
boshidan kechirgan. Koreya Respublikasida “Ta’lim haqida”gi qonun 1948 yilda qabul
qilingan. Ta’lim tizimiga asos qilib an’anaviy G‘arb modeli olingan. Koreya
Respublikasi ta’lim tizimi maktabgacha ta’lim (majburiy bo‘lmagan), 6 yillik
boshlang‘ich ta’lim (6 yoshdan), o‘rta maktab (o‘qish muddati 3 yil), oliy darajali o‘rta
maktab (o‘qish muddati 3 yil), oliy ta’limdan iborat.
Koreya oliy darajali o‘rta maktablarlari ikkiga: umumiy va professional-texnik
shakllarga bo‘linadi. Umumiy profildagi maktablarda o‘quvchilar gumanitar, ijtimoiy
va tabiiy fanlar san’at va xorijiy tillarni o‘rganishadi. Professional-texnik maktablar
esa o‘quvchilarga kompyuter texnikasi, ma’muriy ish yuritish, umumiy mashinsozlik,
qishloq xo‘jaligi va dengiz ishlari bo‘yicha bilimlar berishga ixtisoslashgan. Shunga
qaramasdan aytish mumkinki, oliy darajadagi o‘rta maktablarning asosiy vazifasi
o‘quvchilarni oliy o‘quv yurtiga tayyorlash hisoblanadi. Mazkur maktab
163
bitiruvchilarining olgan baholari oliy o‘quv yurtiga kirish imkoniyatlariga sezilarli
darajada ta’sir ko‘rsatadi. Aksariyat o‘quvchilar dars mashg‘ulotlaridan so‘ng
qo‘shimcha tayyorlov yoki repititorlik kurslariga qatnashadilar. Asosiy e’tibor
matematika va ingliz tilini o‘rganishga ajrataladi.
Yaponiya ta’lim tizimi ham o‘ziga xos rivojlanish tendensiyalarini o‘zida
mujassamlashtirgan. Yaponiya ta’lim tizimining shakllanishi 1867-1868 yillarda
boshlangan bo‘lib, 1872 yilda “Ta’lim haqida”gi qonun qabul qilingan. Unga ko‘ra,
Yaponiyada boshlang‘ich ta’lim majburiy 6 yillik qilib belgilangan. Mamlakat
konstitutsiyasi fuqarolarning ta’lim sohasidagi huquq va erkinliklarini belgilab berib,
unda barcha bolalar bepul umumiy ta’lim olishi shart ekanligi qayd etilgan [3]. Hozirgi
zamon yapon ta’lim tizimining tarkibi quyidagicha: bog‘chalar, boshlang‘ich maktab,
kichik o‘rta maktab, yuqori o‘rta maktab, oliy ta’lim tizimlariga kiruvchi oliy o‘quv
yurtlari.
Singapurning oliy maktab intellektual kapitalini rivojlantirish borasidagi
tajribasi ham diqqatga sazovor. Singapurda ham “ASTAR” fan, texnologiyalar va
tadqiqotlar agentligi mavjud bo‘lib, u fan va texnologiyalar davlat sektorini nazorat
qiladi, 12 ta ilmiy tadqiqot institutini boshqaradi, universitetlar va boshqa tuzilmalarga
grantlar ajratib, mamlakatning yosh olimlarini jahonning eng yaxshi oliy o‘quv
yurtlariga yuboradi. Iqtidorli olimlar uchun turli mukofotlar va stipendiyalar to‘lanadi.
Doktorlik ishidan keyingi tadqiqotlar “ASTAR” xalqaro tashkiloti tomonidan
to‘lanadigan stipendiyalar hisobidan moliyalanadi [4].
Mazkur misoldan ko‘rinib turibdiki, Singapurda innovatsion rivojlanish inson
intellektual qobiliyatini rivojlantirish, ilmiy sohani rivojlantirish uchun uni oliy ta’lim
bilan chuqur integratsiyasini ta’minlash, ilm-fan sohasida davlat sektorini ulushini
saqlab qolgan holda uni boshqarishni jamiyat taraqqiyotining strategik vazifasi deb
belgilashi muhim va diqqatga sazovor jihatlardan biridir. Shuningdek, mazkur davlatda
yosh iqtidorli kadrlarni xorijga, jahonning eng yaxshi o‘quv yurtlariga jo‘natish, ilmiy
tadqiqotchilarga yuqori darajadagi stipendiyalar va maoshlar belgilanishi ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotga tamal toshini qo‘yib, jamiyatning yuqori ilmiy-innovatsion
natijalarga oid istiqbolini belgilaydi.
Yuqorida qayd etilgan ta’lim tizimi bo‘yicha keltirilgan Osiyo davlatlari ta’lim
tizimining G‘arb davlatlari ta’lim tizimidan farqli jihati shundaki, bugungi kunda
Osiyo davlatlarida G‘arbga nisbatan odob-axloq qoidalari va qadriyatlarga kengroq
rioya etib kelinmoqda. Shuningdek, O‘zbekiston xalqi ta’lim tizimi mental
xususiyatlariga ham ushbu davlatlar ma’naviy-madaniy dunyoqarashi va e’tiqodlari
ko‘p tomonlama mos keladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Inson
tarraqqiyoti
BMT
ma’lumotlari.
www.undp.org/.../uzbekistan/.../mdg_bk_uzb_preview.pdf
2.
Amerikanskaya
sistema
obrazovaniya.
http://www.psychologos.ru/articles/view/ mart, 2015.
3.
Markaryans S. Yaponiya: Gosudarstvennaya politika v oblasti obrazovaniya
//Ekonomicheskoe obozrenie, 2003, №1(43) –S. 6.
164
4.
National
Framework
for
Research,
Innovation
and
Enterprise.
URL:http://www.nrf.gov.
5. Alibekov, D. (2020). Socio-philosophical basis of educational system
development. ISJ Theoretical & Applied Science, 10 (90), 24-26. Soi: http://s-o-
i.org/1.1/TAS-10-90-6 Doi:
https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2020.10.90.6
6. Alibekov, D. (2021). SOTSIALNO-FILOSOFSKIE OSNOVЫ RAZVITIYa
SISTEMЫ OBRAZOVANIYa.
Jurnal muzыki i iskusstva
,
2
(2).
7.
Farsakhanova, Dilafruz, and Davron Alibekov. "Technology to improve the
quality of education based on educational values."
Arxiv Nauchnыx Publikatsiy
JSPI
(2020).
8.
Alibekov, Davron. “Sharq mutafakirlarining ta’lim-tarbiya borasidagi
qarashlari.”
Jurnal muzыki i iskusstva
2.1 (2021).
INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES IN THE
EDUCATIONAL PROCESS
PhD, as.prof. Khakimov Zhamshid Oktyamovich
Tashkent State Technical University, Uzbekistan
Annotation:
The article discusses the issue of developing the intellectual
competence of gifted students through the use of information and communication
technologies in the educational process.
Key words:
informatization, intellectual, potential, formation, operational
control, level assessment.
Education is an inextricable part of any society, an indicator of its culture and
the basis of progress. As a connecting link, it ensures the unity and continuity of
experience, spiritual, moral and cultural traditions, and the progressive development of
society.
The main thing in the work of an educational institution is the optimal fulfillment
of the social order for the formation of a competent graduate through the introduction
of information and communication technologies into the educational process.
One of the priority areas of informatization of modern society is the
informatization of education - the process of providing the education sector with
methodology and practical development and rational use of information and
communication technologies
The use of modern information technologies in education makes it possible to
significantly overcome the conservatism and rigidity of the framework of traditional
educational systems and create an open educational space in which the student is not
an object, but a subject of education, independently shaping his own educational
trajectory.
The main goal of education is not only the assimilation of a huge and ever-
increasing amount of knowledge, or at least orientation in the flow of ever-increasing
