598
xarakter xususiyatlari, ichki dunyosi to‘liqroq ochib berilmagan. Agarda ushbu
obrazlarning ham ichki olami, xarakterlari to‘laqonli tarzda tasvir etib berilganida
komediyaning badiiy qimmati yanada oshgan hamda asarning sahnaviyligi, shuhrati
yana ham yuqori darajaga ko‘tarilgan bo‘lar edi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Boshbekov Sh. Temir xotin. // Yoshlik jurnali. 1989 yil 5-son 21-bet
2.
Boshbekov Sh. Eshik qoqqan kim bo‘ldi? P`esalar.-T: Adabiyot va sanъat.
1989 y. 179-bet
3.
Boboev M. Kamolotning ona zamini. // O‘zbekiston adabiyoti va san’ati. 1989
yil 17-mart.
MILLIY TА’LIM - TАRBIYA JARAYONIDA YOSHLAR АHLOQIY
FАZILАTLАRNI YUKSАLTIRISH MEZONLАRI
Ortiqov Olim Xamidovich
O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Аnnotatsiya
: Maqolada globallashuv sharoitida aholining keng qatlamlarida,
ayniqsa yoshlarda milliy gʼoyaga sodiqlik, vatanparvarlik tuygʼularini, yuksak
maʼnaviy-axloqiy qarashlarni tarbiyalashning, ularda mafkuraviy-maʼnaviy
immunitetni shakllantirishning dolzarbligi ifodalangan.
Kalit soʻzlar
: Fan, yangi texnika - texnologiyalar, madaniyat, avlodlar o’giti,
mafkuraviy-maʼnaviy immunitet, ahloqiy mezonlar, sogʼlom avlod, ilm-maʼrifat,
ahloqiy fazilatlar.
Buyuk faylasuf Aristotel shunday degan: “Ta’limning ildizlari achchiq, lekin
mevasi shirin”. Bugungi achchiq mehnatimiz, albatta, kelajakda o‘zining shirin
mevasini beradi.
Globallashuv davrida jahonda ilm-fan, texnika va texnologiyalar
shiddat bilan rivojlanayotganini aslo e’tibordan qochirmasligimiz lozim. Bu esa o'z
navbatida ta’lim, ilm-fan oldiga yangi talablarni ko'ndalang qo'ymoqda. Ta’lim
tizimini muntazam isloh etish, o'qitishning zamonaviy usul va vositalarini
takomillashtirish, taъlim mazmunini boyitib borish, demak, bugungi kunning ham
dolzarb talabi bo'lib qolaveradi.Davrninig shiddatli jarayonlar kechayotgan, iqtisodiy
va moliyaviy inqiroz davom etayotgan, atrofimizda xavfli mojarolar roʼy berib, “yot
madaniyatlar ekspansiya”si boʼy koʼrsatib turgan bir paytda maʼnaviy va jismoniy
barkamol avlodni voyaga yetkazish, zamonaviy, yetuk kadrlarni tarbiyalash masalalari
umummilliy, umumdavlat miqyosidagi vazifa boʼlib qolayotganini yana bir marta
taʼkidlash oʼrinlidir .Bugun maʼnaviyat va yoshlarning ahloqiy tarbiyasi haqida soʼz
borar ekan, bu xaqdagi bilimlarimizni takomillashtirish, dunyoqarashimizni
kengaytirish hamda yoshlarni ana shu yoʼlda birlashtirish, kamol toptirishda milliy
gʼoya xususida toʼxtalish muhimdir. Chunki taraqqiyot va texnika asri deb atalmish
XXI asr yoshlari qalbida maʼnaviy boylik, komil inson darajasiga erishish, yurt-u
599
xalqqa sadoqat hamda muxabbat tuygʼularini shakllantrishdek ezgu maqsad yotadi.
Faxrlanarli tomoni shundaki, bunday muqaddas tushunchalar yurtimizda amalga
oshirilayotgan yangilanish va bunyodkorlik ishlari bilan uygʼunlashib bormoqda. Fan,
taʼlim va madaniyat ishlarini jonlantirishdan koʼzlangan yagona maqsad - barkamol,
sogʼlom avlodni tarbiyalashga qaratilganligi yanada quvonarlidir. Kamolotga erishgan,
har tomonlama rivojlangan avlodni tarbiyalash jarayoni uning doimiy, muntazam
izchil va bir tizimga kirgan shaklda boʼlishini taqoza etadi. Bu yoʼlda taʼlim
muassasalarida taʼlim jarayonini takomillashtirish, professional fanlar singari gʼoyaviy
mazmuni talabalarga yangi jamiyatning har bir mutaxassisiga zarur boʼlgan ijtimoiy
dunyoqarashni shakllantiruvchi, tasavvurlar zahirasini hosil qilishi lozim boʼlgan
ijtimoiy gumanitar fanlarni oʼqitishga yangicha yondoshuv asosida ahloq malakalarini
hosil qilish mumkin. Inson ahloqiy fazilatlari samarasi borasidagi bildirilgan fikrlardan
shuni anglash mumkinki, tashqi olamning goʼzalligi inson ichki olamining goʼzalligi
samarasidir-tashqi olamning vayronligi inson ichki olamining xunkligidir. Bu boradagi
insonning ezgi fazilatlarini roʼyobga chiqarish borasidagi yosh avlodning taʼlim -
tarbiya jarayonlari uzluksizligi amalda keng yoʼlga qoʼyilganligini ijobiy ishlardan deb
baholash mumkin. Аyni paytda yana va yana global koʼlamlarda aynan yoshlar
tarbiyasida yechimini kutayotgan muammolar mavjudligini tan olishimiz, eʼtirof
etishimiz kerak. Oʼzi va oʼzgalarning taqdiriga, kelajagiga befarqlik, shafqatsizlik,
ishyoqmaslik, halol mehnatdan boʼyin toblash, axloqsizlik, yengil-yelpi va boshqalar
hisobiga kun kechirish, giyohvandlik, oʼgʼirlik, jinoyatchi guruhlar, ekstremistlar va
terroristlar faoliyatida ishtirok etish ham jamiyatning aynan navqiron yoshdagi
aʼzolarini oʼz domiga tortayotgani sir emas. Ilm oʼrganish, maʼlumot olish uchun
sharoit yaratib berayotgan axborot texnologiyalari, jumladan, Internet ham
muammolar manbaiga aylanib borayotganini taʼkidlash zarur. Navoiy xazratlari oʼz
misralarida: Ilmni kim vositai joh etar, oʼziniyu xalqni gumroh etar deya ilmni
noinsoniy yoʼlda ishlatuvchi kimsalar nafaqat oʼzini, balki xalqni – boshqalarni ham
sarson qilishidan bizni ogoh etadi. Аna shu maʼnoda bugungi mafkura poligonlaridagi
muxoliflarimizning insoniy jihatlari, maʼrifati va maʼnaviyati borasida har qancha
bahslashishimiz mumkin-u, biroq ularni yoppasiga “oʼqimagan, ilmsiz va omi” deb
oʼylasak, qattiq yanglishamiz. Mafkura sohasida boʼshliq degan narsaning oʼzi hech
qachon boʼlmaydi. Chunki insonning qalbi, miyasi, ongu tafakkuri hech qachon
axborot olishdan, fikrlashdan, taʼsirlanishdan toʼxtamaydi.Demak, unga doimo
maʼnaviy oziq kerak. Аgar shu oziqni oʼzi yashayotgan muhitdan olmasa yoki bu muhit
uni qoniqtirmasa, nima boʼlishi ayonki, bunday oziqni u asta-sekin boshqa yoqdan
izlaydi. Shunga yoʼl bermasligimiz lozim hisoblanadi. Mustaqil yurtimizda
yuritilayotgan, ertangi kun egalarini har jihatdan kamolga yetkazish siyosati zamirida
ham aynan mana shu hayot haqiqati – bugungi dunyoning dolzarb talablari turibdi.
Zero, mustaqil hayotga kirib kelayotgan, kuch-gʼayratga toʼla va orzulari bepoyon
yoshlarga ayni pallalarda amaliy yordam, toʼgʼri yoʼl-yoʼriq koʼrsatish – oʼzining
ertangi kuniga, farzandlari taqdiriga befarq boʼlmagan xalqning eng muhim vazifasi,
buyuk kelajak uchun bunyod etadigan mustahkam poydevori hisoblanadi. Аlloma
Аbulbarakot Qodiriy tarbiya masalasida kishilarni uch toifaga boʼladi: “Birinchi –
hanuz oq-qorani tanimagan bola. Uning tabiati hali yomonlik gʼubori bilan
bulgʼanmagan, yuragi esa, botil ishlar zulmati bilan qoraymagan boʼladi. Bunday
600
bolaga nasihat tez taʼsir qiladi. Bunday bolani toʼgʼri yoʼlga osonlik bilan solish
mumkin. Ikkinchisi – oq bilan qorani ajratadigan boʼlib qolgan bola. Ulardan baʼzilari
oʼz nafsining gʼalabasi bilan yaxshi tomonga burila olmay yurgan boʼladi.
Nuqsonlarini esa eʼtirof etadi. Bunday odamni tarbiyalash birinchisiga nisbatan qiyin,
ammo uni doimiy nazorat qilib, har xil nasihatlar va tanbehlar berib borilsa, albatta,
yaxshi yoʼlga kirib ketadi. Uchinchisi – oilada botl xayol va fosid fikrlar bilan
ulgʼaygan kishi. U umri boʼyi nohaq ishlarni haq deb bilib kelgan va shunga astoydil
eʼtiqod qoʼygan kishi boʼladi.Yomonlik qilsa ham, uni oʼzicha yaxshilik deb oʼylaydi.
Bunday kishini tarbiya qilish juda ogʼir. Uning tarbiyasiga kirishish – tirnoq bilan
quduq qazish yoki hali qizib choʼqqa aylanmagan temirni quruq qoʼl bilan bogʼlashga
barobar”. Bu haqda fikr yuritganda, bizning ulugʼ ajdodlarimiz oʼz davrida komil inson
haqida butun bir ahloqiy mezonlar majmuini, zamonaviy tilda aytganda, sharqona
ahloq kodeksini ishlab chiqqanlarini eslash oʼrinlidir. Qadriyatlar insoniyat tomonidan
ming yillar davomida oingan bilimlarning mohiyati va darajasini ifodalaydi.
Qadriyatlar insonga doimiy ravishda o’sish, rivojlanish uchun zarur bo’lgan bilimlarni
beradi.Shu jihatdan olganda ota – bobolarimizning ongu tafakkurida asrlar, ming yillar
davomida shakllanib, sayqal topgan or-nomus, uyat va andisha, sharm hayo, ibo va
iffat kabi yuksak ahloqiy tuygʼu va tushunchalar bu kodeksning asosiy maʼno
mazmunini tashkil etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Kishkin A. A., Zuev A. A., Leonov V. P. Local heat transfer in the boundary
conditions
of
turbomachines
//Izvestiya
vysshikh
uchebnykh
zavedeniy.
Mashinostroyeniye. – 2015. – №. 1. – С. 658.
2.
Аdolat ijtimoiy siyosiy gazeta 2020.18 son.
3.
Meliqoʼziev J.Halokat tuzogʼi.-T.:Toshkent islom universiteti nashriyot-
matbaa birlashmasi,2010
4.
Muhammad
Аmin
Yahyo.
Internetdagi
tahdidlardan
himoya.
“Movarounnahr” nashriyoti. 2016.
5.
Ibaydullaev T. G. PHILOSOPHICAL AND CULTURAL FOUNDATIONS
OF THE CLASSIFICATION AND GENESIS OF CLOTHES //Theoretical & Applied
Science. – 2020. – №. 4. – С. 754-757.
6.
Ibaydullayev T. G. ETHNIC CLOTHS AS A MAIN FACTOR OF
NATIONAL CULTURAL DEVELOPMENT //EurasiaScience. – 2019. – С. 119-120.
7.
Ибайдуллаев Т. ГАРМОНИЯ УЗБЕКСКОЙ НАЦИОНАЛЬНОЙ
ШВЕЙНОЙ КУЛЬТУРЫ И СОВРЕМЕННОСТИ // Научно-просветительский
журнал "Наставник". – 2021. – No 1. – С. 92-95.
8.
Ibaydullaev T. A study of national clothes and games as an individual part
of cultural heritage //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research
Journal. – 2022. – Т. 12. – №. 6. – С. 13-15.
9.
Ибайдуллаев
Т.
КЛАССИФИКАЦИЯ
УЗБЕКСКОГО
ТРАДИЦИОННОГО КОСТЮМА (В РАЗРЕЗЕ АНАЛИЗА ЖЕНСКИХ
КОСТЮМОВ) //InterConf. – 2021.
10.
Ибайдуллаев Т. Г. Философско-культурные основы древнего
казахского и киргизского костюма //Онтологические и социокультурные
601
основания альтернативного проекта глобализации.—Екатеринбург, 2021. – 2021.
– С. 118-121.
11.
Ибайдуллаев Т. Г. УЗБЕКСКАЯ НАЦИОНАЛЬНАЯ ОДЕЖДА В
ПЕРИОД ГЛОБАЛИЗАЦИИ: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ //Культура в
евразийском пространстве: традиции и новации. – 2020. – С. 56-62.
12.
Насиров Б. ХХ АСРНИНГ 30-80 ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОНДА
УМУМИЙ ОВҚАТЛАНИШ ТИЗИМИ ТАРИХИДАН //ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ.
– 2022. – Т. 5. – №. 1.
13.
Nasirov B. Catering In Uzbekistan From The History Of The System //The
American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research. – 2021. – Т. 3. – №.
02. – С. 11-15.
14.
Хосилмуродов И. O ‘zbekistonda bag ‘rikenglik va millatlararo totuvlik
g‘oyalarining ijtimoiy hayotdagi ahamiyati //Общество и инновации. – 2021. – Т. 2.
– №. 11/S. – С. 16-24.
15.
E'tiborxon Mallayeva С. М. МАФКУРА ВА МАФКУРАВИЙ
КАТЕГОРИЯЛАР ЎРТАСИДАГИ ЎЗАРО МУНОСАБАТНИНГ НАЗАРИЙ ЖИ
//АТЛАРИ, Архив Научных Публикаций JSPI. – 2020.
16.
Рахматов Х. Б. БУХОРО АМИРЛИГИ АҲОЛИСИНИНГ ЭТНИК
ТАРКИБИ ХУСУСИДА (XIX асрнинг иккинчи ярми–ХХ аср бошлари)
//ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ. – 2021. – №. SI-3.
17.
Ortikov O. K. et al. Views of eastern thinkers on the development of
intellectual
abilities
in
the
scientific
heritage
//ACADEMICIA:
AN
INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL. – 2021. – Т.
11. – №. 1. – С. 211-214.
18.
Хакимов О., Қурбонов З. ПЛАСТИКЛИГИ КАМ ТУПРОҚЛАР
АСОСИДА ЕНГИЛ ТЎЛДИРУВЧИЛАР ОЛИШ ИМКОНИЯТЛАРИНИ
ЎРГАНИШ //Solution of social problems in management and economy. – 2022. – Т.
1. – №. 5. – С. 58-64.
19.
Boltaeva M. J., Kh O. Ortikov. Features of the scientific heritage of
eastern thinkers about the attitude of parents to the child //Society and innovations.
Special. –2021. –No. 2. –С. 469-474.
20.
Kumakovich T. A. et al. “RAQAMLI UNIVERSITET” TARAQQIYOT
OMILI SIFATIDA //International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research. – 2022. – С. 196-199.
21.
Xosilmurodov Islom, Kalandarov Mexroj Abu Nasr Farobiy Falsafasida
axloq masalasi. Pedagog respublika ilmiy jurnali. 2023.04.15. 434-437b
22.
Islam Hasilmurodov. SOCIO-PHILOSOPHICAL IMPORTANCE OF THE
SCIENTIFIC WAY OF THINKING. WEB OF SCIENTIST: INTERNATIONAL
SCIENTIFIC RESEARCH JOURNAL. 2022. Noyabr. 138-147b.
