Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
132
KULJANOV OLIMJON
MAMATOVICH,
Toshkent davlat iqtisodiyot
universiteti dotsenti
MOLIYAVIY
HISOBOTNING
XALQARO
STANDARTLARIDA
GUDVILL HISOBI
Annotatsiya:
Ushbu maqolada korxonalarning birlashishi vaqtida “gudvill” nomoddiy
aktiv yoki “manfiy gudvill” nomli kechiktirilgan daromad hisobini moliyaviy hisobotda bux-
galteriya hisobining milliy standartlari (BHMS) hamda moliyaviy hisobotning xalqaro stan-
dartlari (MHHS)ga muvofiq hisoblanish tartibi o‘rganib chiqilgan.
Bundan tashqari, nomoddiy aktivlarga kiruvchi gudvillga berilgan ta’riflar, gudvillni hi-
sobga olish 7-sonli BHMS “Nomoddiy aktivlar” nomli standartida aks ettirilishi, gudvillning
boshlang‘ich hisobi va hisob-kitobi 3-sonli IFRS “Bizneslarni birlashtirish” standarti bilan
tartibga solinishi, gudvill – bu amortizatsiya qilinmaydigan aktiv ekanligi 36-sonli IAS “Ak-
tivlarni birlashtirish” standartida belgilanganligi va gudvill har yili qadrsizlanishi yuzasidan
sinovdan o‘tkazilishi lozimligi tushuntirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar:
gudvill, BHMS, IFRS, IAS, manfiy gudvill, gudvill amortizatsiyalanishi, gud-
vill qadrsizlanishi.
КИРИШ
Бозор иқтисодиётини ривожлантириш шароитида корхоналарда гудвилл
тушунчаси ҳам бошқа активлар сингари муомалада кўп фойдаланила бошла-
ди. Шундан келиб чиқиб, корхоналарнинг бирлашиши вақтида “гудвилл” но-
моддий актив ёки “манфий гудвилл” номли кечиктирилган даромад юзага ке-
лади. Бундай номоддий активни молиявий ҳисоботда,ухгалтерия ҳисобининг
миллий стандартлари (БҲМС) ҳамда молиявий ҳисоботнинг халқаро стан-
дартлари (МҲҲС)га мувофиқ ҳисобланиш тартибини кўриб чиқамиз.
I. БҲМСда
А) Гудвилл.
Агар ҳар қандай шаклда (қўшиб юбориш, бирлаштириш, бўлиш, ажратиб
чиқариш ва қайта тузиш) қайта ташкил этиш натижасида хўжалик юритувчи
субъектнинг соф активлари қиймати унинг устав капитали қийматидан кам
бўлиб қолса, фарқ дастлабки бухгалтерия баланси “Узоқ муддатли активлар”
бўлимида “Номоддий активлар” миқдорий кўрсаткичи билан гудвилл тарзи-
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp132-135
STARS International University
133
да тартибга солиниши лозим [1] 23-сонли БҲМС 34-б., АВ рўйхат рақами 1484,
27.06.2005 й.
Кейинчалик гудвиллни ҳисобга олишни 7-сонли БҲМС “Номоддий актив-
лар” тартибга солади.
Гудвиллни эътироф этгандан кейин корхона унинг фойдали хизмат муд-
дати мобайнида унга амортизация ҳисоблайди, бироқ 20 йилдан ортиқ
эмас. 7-сонли БҲМС 64-б., АВ рўйхат рақами 1485, 27.06.2005 й.
Амортизация усули бухгалтерия ҳисоб сиёсатида белгиланади.
Б) Манфий гудвилл.
Агар вужудга келган корхонанинг соф активлари қиймати устав капитали
миқдоридан кўп бўлиб қолса, ўртадаги фарқ дастлабки бухгалтерия балан-
си “Мажбуриятлар” бўлимида “Узоқ муддатга узайтирилган даромадлар” ва
“Муддати узайтирилган даромадлар” миқдорий кўрсаткичлари билан ман-
фий гудвилл тарзида тартибга солиниши лозим.
23-сонли БҲМС 34-б., АВ рўйхат рақами 1484, 27.06.2005 й.
Манфий гудвилл суммаси сотиб олинган амортизацияланадиган алоҳида
активларнинг ўртача тортилган фойдали хизмат муддати мобайнида мунта-
замлик асосида корхонанинг молиявий натижаларга асосий фаолиятдан бо-
шқа даромадлар сифатида киритилади [2]. 7-сонли БҲМС 64-б., АВ рўйхат
рақами 1485, 27.06.2005 й.
Ўртача фойдали хизмат муддатини аниқлаш услубияти БҲМСда келтирил-
майди. Унинг ҳисоб-китобининг эҳтимолий вариантини кўриб чиқамиз.
Мисол.
Манфий гудвиллнинг фойдали хизмат муддати ҳисоб-китоби.
Қўшиб юбориш натижасида вужудга келган корхонада узоқ муддатли ак-
тивлар ҳосил бўлди:
•
бино, қолган хизмат муддати 20 йил;
•
дастгоҳлар, қолган хизмат муддати 5 йил;
•
компьютер ускунаси қолган хизмат муддати 3 йил.
Ўртача тортилган фойдали хизмат муддати = (20 + 5 + 3): 3 = 9,33 йил (ёки
9 йил ва 4 ой, ёки 112 ой).
Фараз қиламиз, манфий гудвилл 500 000 минг сўмни ташкил этган.
Корхона қуйидаги суммада ҳар ойда бошқа даромадни эътироф этади:
500 000 минг сўм: 112 ой = 4 464,3 минг сўм.
II. МҲХС бўйича
А) гудвилл
Гудвиллни бошланғич ҳисоби ва ҳисоб-китобини 3-сонли IFRS “Бизнес-
ларни бирлаштириш” стандарти тартибга солади. 3-сонли IFRSга биноан
гудвилл фақат бош компания шўъба корхона устидан назоратга эга бўлади-
ган бизнесларнинг бирлашиши ҳолатида ҳосил бўлиши мумкин.
МҲХСга мувофиқ гудвилл – бу амортизация қилинмайдиган актив.
36-сонли IAS “Активларни бирлаштириш” стандарти[3]нинг белгилашича,
гудвилл ҳар йили қадрсизланиши юзасидан синовдан ўтказилиши керак.
Б) МҲХС бўйича
манфий гудвилл
Манфий гудвилл тушунчаси 22-сонли IAS “Компанияларни бирлаштириш”
стандарти[4]да таърифланган, у янги стандарт 3-сонли IFRS “Бизнесларни
бирлаштириш” [5] қабул қилингунга қадар амал қилган.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
134
3-сонли IFRS да манфий гудвилл “манфаатли хариддан олинган фойда”
тушунчасига алмаштирилган.
Манфаатли хариддан олинган фойда фойдалар ва зарарлар таркибида
сотиб олиш санасида даромад сифатида эътироф этилган бўлиши керак.
Фойда сотиб олувчига киритилган бўлиши лозим.
ТАҲЛИЛ ВА ХУЛОСАЛАР
Юқорида келтирилган мисол маълумотлари бўйича МҲХС мақсадлари
учун 500 000 минг сўм дарҳол сотиб олувчи компаниянинг бошқа даромади
сифатида эътироф этилган бўлиши керак. Шу муносабат билан унда фойда
солиғи бўйича вақтинча фарқ ва кечиктирилган солиқ мажбурияти пайдо
бўлади.
Тахмин қиламиз, сотиб олиш пайтида фойда солиғининг амалдаги ставка-
си 15%ни ташкил қилган. Шунда солиқ мақсадлари учун даромад қуйидагини
ташкил этади:
4 464,3 х 12 ой = 53 571,6 минг сўм.
Тўланиши лозим бўлган фойда солиғи:
53 571,6 х 15% = 8 035,74 минг сўм.
МҲХС мақсадлари учун даромад 500 000 минг сўмни ва фойда солиғи
бўйича харажат – 75 000 минг сўмни ташкил этади.
Бухгалтерия ўтказмаси:
Дебет “Фойда солиғи бўйича харажат” – 75 000.
Кредит “Тўланиши лозим бўлган фойда солиғи” – 8 035,74.
Кредит “Кечиктирилган солиқ мажбурияти” – 66 964,26.
Демак, бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартлари (БҲМС) ва молия-
вий ҳисоботнинг халқаро стандартлари (МҲХС) бўйича гудвилл ҳисоби, ман-
фий гудвилл ҳисоби ва уларнинг амортизациясини ўзаро солиштирганимиз-
да қуйидагича 1-жадвалга эга бўламиз:
1-жадвал.
БҲМС ва МҲХС бўйича солиштирма жадвали
БҲМС
МҲХС
Гудвилл қайта ташкил этишнинг ҳар қандай
шаклида (қўшиб юбориш, бирлаштириш,
бўлиш, ажратиб чиқариш ва қайта тузиш)
ҳосил бўлиши мумкин.
Гудвилл фақат бош компания шўъба
корхона устидан назоратга эга бўладиган
бизнесларнинг бирлашиши ҳолатида
ҳосил бўлиши мумкин.
Гудвилл амортизацияланади.
(7-сон БҲМС)
Гудвилл қадрсизланиши юзасидан
синовдан ўтказилади. (IAS 36)
Манфий гудвилл мунтазамлик асосида
даромадга ҳисобдан чиқарилади.
(7-сон БҲМС)
Манфаатли хариддан олинган фойда
харид амалга оширилган даврда бошқа
даромадлар таркибида эътироф этилади.
(IFRS №3)
STARS International University
135
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. 23-сонли БҲМС “Қайта ташкил этишни амалга оширишда молиявий ҳисо-
ботни шакллантириш” ЎзР АВ рўйхат рақами 1484, 27.06.2005 й.
2. 7-сонли БҲМС “Номоддий активлар” ЎзР АВ рўйхат рақами 1485, 27.06.
2005 й
3. 22-сонли IAS “Компанияларни бирлаштириш” Published: Official Journal of
the European Union (L 261/184, Volume 46, 13 October 2003) (редакция 1998 г.)
4. 36-сонли IAS “Активларни бирлаштириш” https://nrm.uz/contentf?doc
=650020_(ias)_36_obescenenie_aktivov&products=1_vse_zakonodatelstvo_
uzbekistana
5. 3-сонли IFRS “Бизнесларни бирлаштириш” https://nrm.uz/contentf?doc=
582728_(ifrs)_3_obedineniya_biznesov&products=1_vse_zakonodatelstvo_
uzbekistana
