Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
272
O‘ZBEKISTONDAGI
CHO‘LLANISHNING
IQTISODIY
OQIBATLARI
VA QARSHI
KURASHISHNING
ISTIQBOLLI
REJALARI
TEMIROV FAZLIDDIN,
Stars international
university talabasi
fazliddinbiznesmen22@gmail.com
Annotatsiya:
O‘zbekistonda yerlarning samarodorligini oshirish va ekologiyani saqlab
qolish. Tahlil asosida mavjud muammolarni bartaraf etish bo‘yicha ayrim takliflar ishlab
chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
An’anaviy, yaylovlar, degradatsiya, unimdorlik, irrigatsiya, yer, iqtisod.
KIRISH
So‘nggi besh yilda O‘zbekiston hukumati tomonidan suv yo‘qotilishini kamay-
tirish va tuproq sho‘rlanishini yumshatish maqsadida irrigatsiya va drenaj infra-
tuzilmasini yaxshilash bo‘yicha ko‘plab chora-tadbirlar amalga oshirildi. Hukumat
irrigatsiya va drenaj infratuzilmasini rekonstruksiya qilish orqali har yili 10-15 ming
gektar tashlandiq yerni tiklashni rejalashtirgan. Bunday ob’ektlarni qurish har
gektariga 2000 AQSh dollari miqdorida baholanmoqda.
Bu yondashuv hukumatdan katta moliyaviy va texnik yordam talab qiladi, chun-
ki yakka tartibdagi fermerlar bu xarajatlarni ko‘tara olmaydi. Bunga qo‘shimcha
ravishda, sho‘rlanish muammolarini yumshatishda davlatning sa’y-harakatlarini
maqtash uchun fermerlar tomonidan amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan tejamkor
tadbirlar ham mavjud. Quyida biz yer degradatsiyasini bartaraf etish bo‘yicha
harakatlar dasturlari doirasida amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan barqaror yerni
boshqarishning ba’zi texnologik variantlarini ko‘rib chiqamiz.
Cho‘l yaylovlarini tiklash maqsadida yaylovlarda sho‘r va qurg‘oqchilikka chi-
damli navlarni ekish O‘zbekistonning Qizilqum cho‘lida o‘tkazilgan sinovlarda is-
tiqbolli natijalarni ko‘rsatdi, bu yerda introduksiya qilingan navlar mahalliy nav-
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp272-278
STARS International University
273
lardan sezilarli darajada ustun keldi. Acacia, Astralagus, Alhagi, Glycyrrhiza, Me-
lilotus, Cicer, Vicia va Lathyrus kabi mahalliy qurg‘oqchilikka va tuzga chidamli
dukkakli o‘simliklar bilan qayta ekish ham umid baxsh etadi va ular nisbatan og‘ir
yaylovlarni ushlab turishga qodir.
Bundan tashqari, azotli yem-xashak ekinlari almashlab ekishga qo‘shilsa, o‘g‘it-
ni tejash va tuproq unumdorligini oshirishda hal qiluvchi rol o‘ynashi mumkin. Shu
nuqtayi nazardan, sho‘rlangan joylarda mazali galofitlarni o‘rnatish orqali yuqori
mahsuldor em-xashak tizimlarini yaratish sho‘rlangan tuproqlarni qayta tiklash,
shuningdek, kambag‘al fermerlarga daromad keltirishi ko‘rsatilgan.
2000–2004-yillarda tashlab ketilgan sho‘r suvni qayta tiklash uchun qizilmiya-
dan foydalanish hududlari Sirdaryo viloyatida o‘rganilgan. 4 yil davomida qizilmi-
ya yetishtirilgandan so‘ng, avvallari juda sho‘r bo‘lgan ushbu hududlarda paxta
hosildorligi dastlabki 0,87–2,42 t/ga dan tiklandi. O‘zbekistonda plastik trubalar
bilan kontur sug‘orish an’anaviy usullardan foydalangan holda tuproq eroziyasini
0,1 t/ga ga 4,5 dan 8,2 t/ga gacha kamaytirdi. O‘rta Osiyoning sug‘oriladigan hu-
dudlarida yomon drenaj asosiy muammo bo‘lganligi sababli, bu mintaqada sug‘o-
riladigan dehqonchilik uchun tuproqqa ishlov berishning konservativ variantlarini
moslashtirish va sinovdan o‘tkazish, jumladan, minimal va nol ishlov berish imko-
niyatlarini o‘rganish uchun tadqiqotlar zarur.
O‘zbekistondagi bug‘doy ekinlari tizimidagi tajriba tuproq sharoitini yaxshi-
lashda nol yoki minimal ishlov berishning afzalliklarini ko‘rsatdi (ICARDA 2007).
Tuproqning organik moddalari darajasi nol ishlov berishda eng yuqori va yozgi
kuzgi kuzda oddiy ishlov berishda eng past bo‘lgan. Tuproqning massa zichligi
biroz bo‘lsa-da tuproq namligi, ayniqsa, eng qurg‘oqchilik yilida ko‘proq edi. Deg-
radatsiyaga uchragan ekin maydonlarida daraxt plantatsiyalari degradatsiyaga
uchragan tuproqlarni qayta tiklash va ularning vaqtinchalik xizmatlarining bir qis-
mini tiklashda yordam berishi mumkin. O‘zbekistonda degradatsiyaga uchragan
tashlandiq ekin maydonlarini o‘rmon bilan barpo etish mumkin daromad olish
uchun daraxt mahsulotlari bilan ta’minlash imkonini beradi. Biroq, qishloq xo‘ja-
ligi yerlariga ishonchsiz egalik qilish o‘zbek fermerlarini uzoq muddatli yerdan
foydalanish faoliyatiga sarmoya kiritishdan to‘sqinlik qilmoqda. Bunday sharoitda
qisqa muddatli o‘rmon xo‘jaligi fermerlarni agro o‘rmonchilik amaliyotiga rag‘bat-
lantirish uchun ko‘proq mos variant bo‘lishi mumkin.
Aytish kerakki, faqat texnologik yechimlarni qo‘llash yerning degradatsiyasini
barqaror tarzda hal qilish uchun etarli bo‘lmasligi mumkin. Ushbu texnologik vari-
antlarni qo‘llash barqaror yer boshqaruvini ta’minlaydigan institutsional va ijtimo-
iy-iqtisodiy siyosatlar bilan uyg‘un bo‘lishi kerak, masalan, avval tahlilda ko‘rgani-
mizdek, axborot va bilimlarni tarqatish, yuqori sifatli kengaytirish xizmatlaridan
foydalanish, yer egalik qilish xavfsizligi, qishloq xo‘jaligidan tashqari qishloqlarni
rivojlantirish va ekinlarni diversifikatsiya qilish.
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, yer degradatsiyasiga qarshi choralar O‘zbekis-
tondagi harakatsizlik xarajatlaridan 30 yil davomida 4 barobardan ko‘proq past
bo‘ladi, ya’ni pastroq biomlarga o‘tish natijasida degradatsiyaga uchragan erlar-
ni tiklash uchun sarflangan har bir dollar, ehtimol, 4,3 dollarga yaqin daromad.
Shunday qilib, 30 yillik ufqda harakatlar xarajatlari taxminan 11 milliard dollarga
teng ekanligi aniqlandi, agar hech narsa qilinmasa, natijada yo‘qotishlar xuddi
shu davrda deyarli 50 milliard dollarga teng bo‘lishi mumkin. Harakat xarajatlari-
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
274
ning qariyb 98% harakatning imkoniyat xarajatlaridan, masalan, asl maydonlarda
yangi butazorlarning qiymatidan iborat.
Harakatlar xarajatlarining ushbu hisob-kitoblari global ijtimoiy nuqtai nazar-
dan, shu jumladan uglerod sekvestratsiyasi yoki ozuqaviy moddalar aylanishi kabi
ko‘plab global jamoat tovarlari qiymatidir. Biroq, yerdan xususiy foydalanuvchilar
faqat erning vaqtinchalik ekotizim xizmatlariga yo‘qotishlarni kiritishlari mumkin.
Ular qaror qabul qilishda degradatsiyaga uchraganligi sababli, ular yerning vaq-
tinchalik bo‘lmagan ekotizim xizmatlarini (masalan, iqlimni tartibga solish, ozuqa
moddalarining aylanishi) himoya qilish yoki tiklashdan olinadigan foydani to‘liq
o‘zlashtira olmaydilar. Ushbu vaqtinchalik bo‘lmagan ekotizim xizmatlarining
aksariyati global jamoat tovarlari bo‘lganligi sababli, hatto milliy hukumat ham
yo‘qolgan erning to‘liq qiymatini o‘z ichiga olmaydi.
Ekotizim xizmatlarini o‘z hisob-kitoblariga kiritadilar, chunki ular ham mamla-
kat ichida SLM afzalliklarini to‘liq o‘zlashtira olmaydi. Shunday qilib, xalqaro in-
vestitsiyalar orqali ekotizim xizmatlari uchun to‘lovlardan kengroq foydalanish
SLMga sarmoya kiritish uchun rag‘batlarning yetishmasligini kamaytirishga yor-
dam berishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan yer degradatsiyasiga qarshi harakatlar va harakatsiz-
lik xarajatlarining hisob-kitoblari erdan foydalanish va qoplamning o‘zgarishi
(LUCC) tufayli yerning degradatsiyasiga asoslanadi. Garchi bu hisob-kitob-
lar ekin maydonlari va yaylovlar taqir yerlarga o‘tganda ekin maydonlarining
ekstremal shakllari yoki yaylovlar degradatsiyasining ta’sirini aniqlashga qodir
bo‘lsa-da, bu hisob-kitoblar degradatsiya natijasida hosildorlikning pastligi va
o‘tloqlar unumdorligining pasayishi bilan bog‘liq erning degradatsiyasi xara-
jatlarini o‘z ichiga olmaydi. yerdan foydalanish va qoplamani o‘zgartirmasdan.
O‘zbekistonda chorva mollari go‘shti, suti va tirik vaznining kamayishi natija-
sida yaylovlarda mahsuldorlikning pasayishi har yili taxminan 6 mln. Biroq, bu
ko‘rsatkich yerning tanazzulga uchrashining mamlakatda chorvachilik mahsul-
dorligiga ta’sirini kam baholasa kerak, chunki O‘zbekistonda chorva mollarining
asosiy qismi yaylovlarda ochiq yaylovlar orqali emas, balki ekin maydonlari-
da yetishtirilgan yem-xashak ekinlarini barqaror oziqlantirish orqali boqiladi.
Butun Markaziy Osiyo mintaqasi uchun ekin maydonlarining degradatsiyasining
bug‘doy, makkajo‘xori va sholi hosildorligiga ta’siri bo‘yicha hisob-kitoblar. 6 ball
300 million dollarga yaqin yo‘qotishlarni tashkil etadi. Biroq, bu qiyin birgina
O‘zbekiston uchun bu yo‘qotishlarni mazmunli taqsimlash. Qolaversa, bu
raqamga O‘zbekistondagi asosiy ekin bo‘lgan paxta kirmaydi. ICARDA (2007)
O‘zbekistonning Sirdaryo viloyatida sho‘rlanishning qishloq aholisining tur-
mush tarziga ta’sirini baholadi. Paxta xomashyosining narxi 300 AQSH dollari/t
atrofida bo‘lganligi sababli, sho‘rlanish darajasi yuqori va o‘rtacha bo‘lgan hu-
dudlardagi fermerlar o‘rtacha 116 AQSH dollari/ga va 77 AQSh dollari/ga zarar
ko‘rgan.
Sho‘rlanish darajasi past bo‘lgan yerlarda ishlaydigan fermerlarga nisbatan.
Bug‘doyning narxi 100 USD/t bo‘lganida, sho‘rlanish darajasi past bo‘lgan fer-
merlar bilan solishtirganda, yuqori va o‘rtacha sho‘rlangan zonalarda fermerlar
sho‘rlanish tufayli o‘rtacha 149 AQSH dollari/ga va 66 AQSh dollariga zarar ko‘r-
di. Gupta va boshqalar. (2009) tahlili shuni ko‘rsatadiki, tuproqning sho‘rlanis-
hi natijasida qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishidagi yillik yo‘qotishlar taxminan 31
STARS International University
275
million AQSh dollarini, yerlarning tashlab ketilishidan kelib chiqadigan iqtisodiy
yo‘qotishlar esa 12 million dollarni tashkil qilishi mumkin. Nkonya va boshqalar.
(2011) hisob-kitoblariga ko‘ra, faqat bug‘doy va paxta uchun sho‘rlanishning yillik
iqtisodiy yo‘qotilishi 13,29 million dollarni tashkil qiladi. Mavjud hisob-kitoblar-
ga qaramasdan, milliy miqyosda vakillik ma’lumotlar namunalari bilan past hosil-
dorlik va chorvachilik mahsuldorligi tufayli yerlarning degradatsiyasi xarajatlarini
baholovchi miqdoriy tadqiqotlar etishmaydi. Shuning uchun kelajakda bu sohada
ko‘proq tadqiqotlar talab etiladi.
O‘rtacha aniqlikdagi tasviriy spektroradiometer (MODIS) yer qoplami
bo‘yicha masofadan aniqlangan ma’lumotlar to‘plami O‘zbekistonda 2001–
2009-yillar oralig‘ida yerdan foydalanish va yer qoplamining o‘zgarishlarini aniq-
lash uchun ishlatiladi. Bularga o‘rmonlar, o‘tloqlar, ekinzorlar, butazorlar (shu
jumladan o‘rmonzorlar), shaharlar, taqir joylar kiradi. quruqlik, suv havzalari.
MODIS yer qoplamining ma’lumotlar to‘plami er yuzida aniqlangan va sifat na-
zorati ostida, yerdan foydalanish tasnifining umumiy aniqligi 75% (o‘sha yerda).
Yerdan foydalanish va yer qoplamining o‘zgarishini tahlil qilgandan so‘ng, har
bir yerdan foydalanish va yer qoplami uchun umumiy iqtisodiy qiymatlar O‘zbe-
kistondagi ekotizim xizmatlarining qiymatini mahalliy shartli baholashdan foy-
dalangan holda, jamoatchilik fokus-guruhlari muhokamasi orqali, shuningdek,
ma’lumotlardan foydalangan holda belgilanadi. Ekotizim xizmatlarining qiyma-
ti Ekotizimlar va biologik xilma-xillik iqtisodiyoti (TEEB) ma’lumotlar bazasida
300 ga yaqin amaliy tadqiqotlardan tuzilgan, bobda hisoblangan. O‘zbekiston
uchun ekotizim xizmatlarining etishmayotgan qiymatlari boshqa qo‘shni Osiyo
davlatlaridan hisoblangan foyda o‘tkazish yondashuvidan foydalangan holda
dunyoning har bir mamlakati uchun jamoalar tanlovi mamlakatdagi barcha asosiy
yerdan foydalanish/er qoplami toifalarini qamrab olishga intildi. Yuqori qiymatli
biomlarni qayta tiklash bo‘yicha harakatlar xarajatlari bo‘yicha O‘zbekiston uc-
hun tegishli ma’lumotlar, shuningdek, bobda ishlab chiqilgan harakatlar xarajatla-
ri bo‘yicha global darajadagi ma’lumotlar bazasidan olingan.
Ushbu ma’lumotlarga asoslanib, cho‘llanish asosan yaylov va o‘tloqlarda o‘sim-
lik qoplamining buzilishi bilan tavsiflanadi. Ushbu xarita qisman ekspert xulosa-
siga asoslanganligini hisobga olsak, obyektiv va yangilangan baholash zarur. Yer
degradatsiyasini fazoviy baholash Dubovyk va boshqalar tomonidan ham amalga
oshirildi. Eng ko‘p zarar ko‘rgan yer degradatsiyasidan biri bo‘lgan Xorazm.
2000–2010-yillar oralig‘idagi monitoring davri uchun o‘simliklarning normal-
lashtirilgan farq indeksi (NDVI) vaqt seriyasi bo‘yicha 250 m mo‘’tadil aniqlikdagi
tasvir spektroradiometri (MODIS) sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlari asosida hisoblan-
gan er unumdorligining pasayishi 23% (94,835 ga) ga ta’sir qiladi. o‘rganilayot-
gan hududdagi ekin maydoni. Le va boshqalar. (2014) 1982–2006-yillardagi 8 km
Kengaytirilgan juda yuqori aniqlikdagi radiometr (AVHRR) sun’iy yo‘ldosh ma’lu-
motlar seriyasining trend tahlili asosida O‘zbekistonda ekin maydonlarining 26%
degradatsiyaga uchraganini ko‘rsatdi. Bundan tashqari, Dubovyk va boshqalar.
(2013a) Xorazm viloyatida degradatsiyaga uchragan ekin maydonlarining tarqa-
lishining asosiy omillarini aniqlash uchun fazoviy logistik regression modellashti-
rishni o‘tkazdilar. Statistik modellashtirish natijalari shuni ko‘rsatadiki, degradatsi-
ya jarayonlari asosan er osti suvlari sathi va er osti suvlarining sho‘rlanishi, erdan
foydalanish, nishablik va sug‘orish suvining mavjudligi bilan belgilanadi.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
276
Cho‘llashga qarshi majburiyatli va mas’uliyatli qator bosqichni bosib o‘tishni
taklif qilzmi:
–
Qurg‘oqchilik to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plash, tahlil qilish va tarqatish,
gidrometeorologik ma’lumotlar bazasini ishlab chiqish;
–
Qurg‘oqchilikni baholash va prognozlash, qurg‘oqchilikdan erta ogohlanti-
rish tizimini ishlab chiqish, qurg‘oqchilikdan erta ogohlantirish va qurg‘oqchilik-
ning salbiy oqibatlarini yumshatish usullari, mezonlari va yo‘riqnomalarini ishlab
chiqish;
–
iqlim o‘zgarishi, iqlim xavflarini boshqarish va iqlim o‘zgarishiga moslashish,
suv resurslari va qurg‘oqchilik bo‘yicha elektron kutubxonani yuritish va doimiy
ravishda yangilab turish;
–
turli ilmiy muassasalar va tarmoqlar, shuningdek, tegishli davlat vazirliklari va
idoralari vakillaridan iborat milliy ekspertlarni jalb qilgan holda, alohida maqsadli
auditoriya uchun qurg‘oqchilikni boshqarish va qurg‘oqchilik monitoringi bo‘yic-
ha seminar va treninglar o‘tkazish;
–
har chorakda “Iqlim risklarini boshqarish masalalari” byulletenlarini tayyor-
lash va ularni barcha manfaatdor tomonlar o‘rtasida tarqatishga ko‘maklashish;
–
barcha manfaatdor tomonlarga qurg‘oqchilikni prognozlash va qurg‘oqchi-
likdan erta ogohlantirish bilan bog‘liq turli masalalar bo‘yicha maslahat xizmatla-
rini ko‘rsatish;
–
qurg ‘oqchilikning salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha ilg‘or tajribalarni barc-
ha manfaatdor tomonlar o‘rtasida namoyish etish va tarqatish.
Qurg‘oqchilikning sabablaridan biri bu past bulutlilik, quyoshning ko‘pligi,
yog‘ingarchilikning yetishmasligi va quruq havo bilan ajralib turadigan katta
quruqlikdagi statsionar antisiklondir. Atmosfera qurg‘oqchiligi o‘simliklarning
transpiratsiyasini va tuproqning qurishini oshiradi, bu esa tuproq qurg‘oqchili-
giga olib keladi. Tuproq namligining etishmasligi qishloq xo‘jaligida qurg‘oqchi-
likka olib keladi, ekinlar hosildorligini pasaytiradi. Daryolar oqimining kamayishi,
sug‘orish uchun suv yetishmasligi ham qishloq xo‘jaligida qurg‘oqchilikka olib
keladi.
Jahon resurslari instituti ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston suv ta’siridan aziyat
chekayotgan davlatlar orasida 25-o‘rinni egallagan.
So‘nggi o‘n yillikda qurg‘oqchilik yoz va kuz fasllarida, ayniqsa, Amudaryoning
quyi oqimida va sobiq Orol dengizi yaqinida tez-tez kuzatilmoqda.
Jahon bankining mintaqaviy so‘roviga ko‘ra, O‘zbekistonda 2000–
2001-yillardagi qishloq xo‘jaligi qurg‘oqchiligidan ko‘rilgan zarar 130 million AQSH
dollarini tashkil etgan. Boshqa ma’lumotlarga ko‘ra, yetkazilgan zarar miqdori 38-
40 million dollarga baholanmoqda. Chorvachilik sohasida katta yo‘qotishlar qayd
etildi.
Global suv hamkorligi (GWP) O‘zbekistonda qurg‘oqchilikka qarshi kurashish
milliy rejasi konsepsiyasini tayyorlashga texnik va uslubiy yordam ko‘rsatishga
tayyorligini bildirdi. Ushbu yordam AQSh Milliy okean va atmosfera ma’muriyati
tomonidan moliyalashtiriladi.
2021-yilning dekabridan 2022-yilning martigacha milliy ekspertlarni jalb qil-
gan holda O‘zbekistonda qurg‘oqchilikni boshqarishning joriy holatiga sharh,
shuningdek, Qurg‘oqchilikni boshqarish milliy rejasi konsepsiyasi tayyorlandi.
Milliy rejaning maqsadi monitoring va erta ogohlantirish, zaiflik va xavfni baho-
STARS International University
277
lash, qurg‘oqchilikni yumshatish va moslashish choralari orqali qurg‘oqchilik bilan
bog‘liq muammolarni hal qilishdir.
2022-yil 5-aprel kuni Toshkent shahrida 2023–2030-yillarga mo‘ljallangan
Qurg‘oqchilikni boshqarish milliy rejasini ishlab chiqish bo‘yicha zarur chora-tad-
birlar muhokamasiga bag‘ishlangan seminar bo‘lib o‘tdi. Seminarda qurg‘oqchilik
muammosi bilan shug‘ullanuvchi barcha vazirliklar, idoralar, ilmiy-tadqiqot insti-
tutlari, nodavlat notijorat tashkilotlari vakillari ishtirok etdi.
Natijada milliy rejaning mazmuni bo‘yicha tavsiyalar berildi, xususan:
Birinchi ustuvor yo‘nalish – monitoring, xavfni baholash va qurg‘oqchilikning
oldini olish bo‘yicha salohiyatni rivojlantirish: Gidrometeorologiya xizmatining
texnik bazasini mustahkamlash va qurg‘oqchilik monitoringi va prognozi bo‘yicha
innovatsion yechimlarni joriy etish; qurg‘oqchilikning oziq-ovqat va suv xavfsizli-
giga ta’siri bo‘yicha xavflarni rejalashtirish va boshqarish bo‘yicha qarorlar qabul
qilish jarayonini takomillashtirish imkonini beruvchi qurg‘oqchilik monitoringi va
erta ogohlantirish tizimini ishlab chiqish.
Ikkinchi ustuvor vazifa qurg‘oqchilikni yumshatishdir. Bu monitoring va erta
ogohlantirish ma’lumotlari asosida suv tanqisligi muammolarini hal qilish bo‘yi-
cha chora-tadbirlarni ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi: kutilayotgan kam suv va
qurg‘oqchilik darajasi (ko‘rsatkichlar to‘plami) kutilayotgan suv tanqisligi oqibat-
larini yumshatish bo‘yicha muayyan harakatlar rejalarini qabul qilish mezoni hi-
soblanadi. qurg‘oqchilik.
Uchinchi ustuvor yo‘nalish – bu salohiyatni oshirish va xabardorlikni oshirish:
qishloq aholisining (shu jumladan ayollar) iqlim o‘zgarishiga moslashish va qish-
loq xo‘jaligining samarali amaliyotlari haqida xabardorligini oshirish muhimdir.
To‘rtinchi ustuvor yo‘nalish – mintaqaviy hamkorlikni faol rivojlantirish: qurg‘oq-
chilik oqibatlarining transchegaraviy xususiyatini hisobga olgan holda, mintaqa
mamlakatlari o‘rtasidagi hamkorlik nihoyatda muhim. Shu munosabat bilan ishti-
rokchilar qurg‘oqchilik xavfini kamaytirish bo‘yicha mintaqaviy va xalqaro ham-
korlikni faollashtirishda har tomonlama yordam ko‘rsatish uchun Global suv ham-
korligiga murojaat qildi.
Mehnatni saqlab qolish va kirib kelayotgan yoshlarni samarali ish bilan ta’min-
lash ishchi kuchi kuchli va inklyuziv o‘sishni ta’minlash uchun oqilona va inno-
vatsion siyosatni ishlab chiqishni talab qiladi. So‘nggi bir necha yil ichida O‘z-
bekistonda o‘rtacha yuqori iqtisodiy ko‘rsatkichlar kuzatildi. O‘sish, o‘rtacha
7 foiz atrofida (2017 yilda 5,3 foizga sekinlashdi). Biroq, iqtisodiy o‘sish, ayniq-
sa, qo‘shni davlatlar bilan solishtirganda yuqori bo‘lib ko‘rinsa-da, uning hissasi
bandlik yaratish borasidagi ishlar zaifligicha qolmoqda. Xalqaro Valyuta Jamg‘ar-
masining 2013 yilgi hisobotida iqtisodiy o‘sishning bandlik egiluvchanligi 0,32 at-
rofida deb baholangan, bu esa iqtisodiy o‘sishning 1 foizi bandlikning atigi 0,32
foizga o‘sishiga olib kelishini anglatadi. Buning bir qancha sabablari borki, eng
asosiysi O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sish asosan davlat kapital qo‘yilmalari hisobiga
ta’minlanadi, bu esa rasmiy sektorda ish o‘rinlarini yaratishning past sur’atlarini
keltirib chiqaradi. Ishchi kuchining aksariyati norasmiy sektorda ishlayotganligi
sababli, hukumat rasmiy ish o‘rinlarini yaratishni tezlashtiradigan iqtisodiy mo-
delga moslashish muammosiga duch kelmoqda.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
278
Foydalanılgan adabıyotlar ro‘yxatı
1. Climate Action Tracker (2020). “Country page China.” https://climateactiont-
racker.org/countries/china/. Accessed: December 11.
2. Zeng, Douglas Zhihua and Shi, Lei (2018). “China’s Green Transformation
through Eco-Industrial Parks”. Available on: https://www.die-gdi.de/fileadmin/
user_upload/pdfs/veranstaltungen/2018/20180618_green_
3. transformation/China_Green_Transformation_Synthesis_Note_-_Douglas_
Zeng_AP-revision_Lay....pdf. Accessed: December 11, 2020.
4. https://www.ndrc.gov.cn/xxgk/zcfb/tz/202005/t20200525_1228833.htm-
l?code=&state=123
5. New York Times (2017). “Nearly 14,000 Companies in China Violate Pollution
Rules” June 13. https://www.nytimes.com/2017/06/13/world/asia/ china-compa-
nies-air-pollution-paris-agreement.html. Accessed: December 11, 2020.
6. PRC Ministry of Foreign Affairs (2019).
https://link.springer.com/article/10.1007/s13563-019-00214-2.
