Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
328
MAHALLIY DAVLAT HOKIMIYATI
ORGANLARI BOSHQARUV
FAOLIYATINI RAQAMLI
TARANSFORMATSIYALASHNING
AFZALLIKLARI
XODJAMOV NARZULLO
AMIR O‘G‘LI
Toshkent shaxridagi Adju
universiteti Ascistent o‘qituvchisi,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
huzuridagi Davlat boshqaruvi
akademiyasi “Menejment” fanlari
bo‘yicha PhD talabasi
narzullox@mail.ru
Annotatsiya:
Ushbu ilmiy tezisda mahalliy davlat hokimiyati organlari boshqaruv
faoliyatini raqamli taransformatsiyalashning afzalliklari va o‘ziga xos jihatlari yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
axborot texnologiyalari (AT), raqamli transformatsiya, kiberxavfsizlik,
boshqaruv.
Модернизация жараёнларининг тезлашиб бораётганлиги, бюджетларнинг
қисқариши ва олдиндан айтиб бўлмайдиган ташқи хавфлар билан тавсифлан-
ган даврда маҳаллий ҳукуматларнинг бюрократияга таянган ҳолда бошқару-
вни олиб бориши ишнинг самарасизлигини келтириб чиқариш билан бирга
маълумотларнинг йўқолиб кетишига сабаб бўлади. Шу сабабли ҳам хорижий
АТ ривожланган мамлакатларда маҳаллий давлат бошқаруви органлари фа-
олиятида рақамли трансформация ва булутли технологиялар кенг қўлланил-
моқда.
Маҳаллий ҳукуматлар рақамли трансформацияни ва булутга асосланган ҳу-
кумат бошқарув платформасини қабул қилиши қуйидаги афзалликларга эга
(1-расм):
1. Қулайлик яратади.
Замонавий жамиятдаги истеъмолчилар ўз гаджетлари орқали харид қилиш,
озиқ-овқат буюртма бериш, саёҳатларни брон этиш, банк хизматларидан
фойдаланиш ва бошқа қулайликларга ўрганиб қолган. Онлайн бўлмаган хиз-
матлар улар учун мураккаб ва кўп вақтни талаб этадигандек туюлади. Қоғоз-
сиз жараёнлар анъанавий равишда шаҳар ҳокимиятига боришни талаб қила-
диган иловалар, маълумотлар ва бошқа хизматларга талаб бўйича киришни
таъминлайди. Операцияларни рақамлаштириш орқали ҳукуматлар даъволар,
аризалар ва лицензия сўровларини самаралироқ кўриб чиқишлари мумкин,
бу эса аҳолининг давлат хизматларидан қониқишига олиб келиши мумкин.
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp328-331
STARS International University
329
2. Шаффофликни тарғиб қилади.
Автоматлаштирилган иш жараёнлари ҳукумат жараёнининг ҳар бир босқи-
чи тугаллангандан кейин таркибий қисмларни автоматик равишда хабардор
қилиш орқали шаффофликни таъминлайди. Ахборотни оммавий қидириш
мумкин бўлган маълумотлар базаларига жойлаштириш, шунингдек, давлат
органларининг очиқ маълумотлар сўровларига риоя қилиш учун сарфланган
вақт ва маблағларини тежайди.
3. Ходимларнинг вақтини тежайди.
Ҳужжатлар жисмоний файллар ўрнига булутда сақланганида, ходимлар бо-
шқа бўлимлардан ҳужжатларни сўраш, нотўғри жойлаштирилган ҳисоботлар-
ни қидириш ва файлларни жисмоний янгилаш вақтини тежайди. Учрашувдан
эслатмаларни чоп этиш ва уларни ишдан бўшаган ҳамкасбларга жисмоний
етказиб бериш каби ноқулайликларни рақамли иш оқимлари орқали барта-
раф этиш мумкин.
4. Вазифаларни автоматлаштиради.
Ҳужжатларни бошқаришни автоматлаштириш юқори сифатли тезроқ нати-
жаларга эришиш босқичларини қисқартиради. Рақамли иш оқимлари давлат
ходимларига лойиҳанинг боришини кузатиш, муҳим босқичга эришилгандан
сўнг махсус одамларни автоматик равишда хабардор қилиш ва идоралара-
ро нотўғри алоқалар туфайли вазифалар тўхтаб қолмаслиги учун эслатмалар
яратиш имконини беради.
5. Маълумотларга кириш мумкин.
Булутли сақлаш билан файлларни фуқаролик архивлари орқали вақт ўтка-
зиш учун эмас, балки оддий сўровлар орқали топиш мумкин. Ишчилар мо-
бил қурилмаларидан файлларга киришлари ва янгилашлари мумкин. Мулкка
оид маълумотлар реал вақт режимида муниципалитетнинг платформасидан
олиниши мумкин, бу эса ҳар бир бўлимнинг энг долзарб маълумотларга эга
бўлишини таъминлайди. Ҳисоботлар ва таҳлиллар автоматик равишда тугма-
чаларни бир неча марта босиш билан яратилиши мумкин.
6. Бўлимларни бирлаштиради.
Марказлаштирилган ҳужжатлар билан барча бўлимлар бир хил маълумот-
лардан биргаликда ишлайди. Барча бўлимлар бўйлаб ходимлар жорий ва аниқ
маълумотларга асосланган ҳолда киришлари, бошқаришлари ва қарорлар қа-
бул қилишлари мумкин. Инсон омилининг хатоси ҳолатлари камаяди ва алоқа
муаммолари бартараф этилади, бу эса идоралараро узлуксиз ҳамкорликни
осонлаштиради.
7. Киберхавфсизликни таъминлайди.
Биргина 2019 йилнинг иккинчи ярмида АҚШда маҳаллий ҳукуматларга қар-
ши 2202 та киберҳужум қайд этилган [1]. Сайтдаги серверларга техник хизмат
кўрсатиш қиммат ва хавфсизликни таъминлаш қийин, улар катта миқдордаги
пул маблағларини олиш учун тўлов дастуридан фойдаланадиган кибержино-
ятчиларнинг севимли нишонига айланган. Булутга асосланган муҳитга ўтиш
орқали ёзувлар хавфсиз сақланади ва кунига бир неча марта захираланади.
Хизмат ва хавфсизлик харажатлари ҳам бартараф қилинади, чунки булутли
провайдер киберхавфсизлик учун жавобгар бўлади.
8. Масофавий иш ва бизнес узлуксизлигини таъминлайди.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
330
Оддий нарсалардан тортиб, ҳақиқий фалокатгача, узилишлар содир бўли-
ши мумкин. Йўлларни ёпиб қўядиган қор бўрони ёки сув тошқини, ходимлар-
нинг офисга бориш имконлари бўлмаслиги ёки бир неча ойлик масофадан
ишлаш сиёсатини талаб қиладиган глобал пандемия бўлишидан қатъи назар,
маҳаллий ҳукуматлар ишлай олиши керак. Маҳаллий бошқарув ҳокимияти ор-
ганлари фаолиятини рақамлаштириш ходимларга исталган жойдан, исталган
қурилма орқали, хоҳлаган вақтда муҳим маълумотларга кириш имкониятини
беради.
9. Харажатларни қисқартириш имконини беради.
Рақамли ҳужжат айланиши ҳужжатларни чоп этиш ва фуқароларга жўна-
тиш харажатларини бартараф этади. Онлайн тўлов имкониятлари ҳам тран-
закцияларни қайта ишлаш харажатларини камайтиради. Рақамлаштириш
натижасида ҳосилдорликнинг ошиши ишчи кучига нисбатан харажатларни
пасайтиради. Ва ниҳоят, сайтдаги серверга асосланган платформалардан бу-
лутга асосланган платформаларга ўтиш техник хизмат кўрсатиш ва хавфсиз-
лик харажатларини камайтириши мумкин.
1-расм. Рақамли трансформациянинг афзалликлари
10. Маҳаллий бюджет даромадларини ошириш имкони юзага келади.
Ёзувлар рақамлаштирилиши натижасида осон таҳлил қилинса, ходимлар
бюджет даромадларини ошириш имкониятларини топишлари мумкин.
STARS International University
331
11. Жойни тежайди.
Булутли сақлаш тизими ҳеч қандай жисмоний жойни талаб қилмайди.
Рақамли трансформация атамаси бугунги кунда ҳамма жойда мавжуд. Тур-
ли соҳаларда бу атама турлича қўлланилади ва кўпинча АТ инфратузилмаси,
катта маълумотлар, машиналарни ўрганиш ва сунъий интеллектгача бўлган
технологияларга нисбатан қўлланилади. Умуман олганда, рақамли транс-
формация ташкилотнинг бизнес самарадорлигини тубдан ўзгартириш учун
технология, одамлар ва жараёнлардан қандай фойдаланишини тубдан қайта
кўриб чиқишни англатади [2].
Рақамли трансформация жараён эканлигини унутмаслик керак. Бу бирда-
нига ёки бир кечада содир бўлмайди. Бу босқичма-босқич амалга оширилади,
чунки янги технологиялар жорий этилиб, доимий равишда такомиллаштири-
лади, ходимлар ўқитилади, янги АТ тизимларини ўзлаштиради.
Сўнгги ўн йил ичида саноатнинг кенг доираси қоғозга асосланган жараён-
ларни рақамли иловалар билан алмаштириб, ажойиб таъсир кўрсатди. Ҳуку-
матлар учун энг муҳими, қоғоз жараёнларини олиб ташлаш самарадорликни
оширади. Файллар кибер ва жисмоний таҳдидлардан хавфсиз булутда сақла-
нади. Wi-fi ва мобил қурилмаларнинг ҳамма жойда мавжудлиги маълумотлар-
га ходимлар томонидан исталган вақтда, исталган жойдан кириш ва маълу-
мотларни янгилаш мумкинлигини англатади [3].
Барча секторлар ичида ҳукумат янги технологияларга сармоя киритиш ва
қоғозсиз ишлашдан кўпроқ фойда олиши мумкин. Бюджетни қисқартириш ва
даромад олиш бўйича чекловларни ҳисобга олган ҳолда маҳаллий ҳукумат-
лар кам ресурсларни тежашлари ва ҳатто рақамлаштириш орқали самара-
дорликни оширишлари мумкин. Рақамлаштириш, шунингдек, 24/7 соат хиз-
мат кўрсатишда фойдали ва самарали бўлади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1. https://www.govpilot.com/blog/benefits-of-digital-transformation-for-local-
governments
2. Pittaway, Jeffrey & Montazemi, Ali. (2020). Know-how to Lead Digital
Transformation: the case of Local Governments. Government Information Quarterly.
37. 10.1016/j.giq.2020.101474.
Local Government Transformation series 2020, KPMG and Public Sector
Network.
