STARS International University
151
Annotatsiya:
Maqolada paralingvistik vositalar haqida qisqacha ma’lumot berilgan ham-
da ularning o‘rganilish darajasi va ahamiyati ochib berilgan. Murojaatda noverbal shakllari
ham keng tahlil qilingan. Shuningdek, lingvistik va nolingvistik aloqalar, ular o‘rtasidagi
o‘zaro ta’sir va qarama-qarshiliklar , ma’lum tasvirni yaratish imkoniyatlari muhokama qi-
lingan. Muloqot jarayonida noverbal vositalarning xususiyatlari masalasi ham yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
noverbal muloqot, noverbal vositalar, noverbal shakl, lingvistik va noling-
vistik aloqa, jestlar, imo-ishoralar.
KIRISH
Til kishilar o‘rtasida eng muhim aloqa vositasi sifatida ijtimoiy mohiyat kasb eta-
di. U boshqa ijtimoiy hodisalar bilan ham uzviy aloqador. Shu bois ham til xalqning
dunyoqarashi, o‘tmishi, madaniyati, ruhiyati kabi masalalarni o‘rganuvchi falsafa,
tarix, etnografiya, sotsiologiya, psixologiya, etika kabi bir qator fanlar bilan bog‘liq.
Bu bog‘liqlik natijasida tilshunoslikda bir qator oraliq yo‘nalishlar – mentalingvisti-
ka, etnolingvistika, sotsiolingvistika, psixolingvistika, paralingvistika kabi yangi fan
sohalari vujudga keldi. Bugungi kunda o‘zbek tilshunosligida bu yo‘nalishlar bo‘yi-
cha talaygina tadqiqot ishlari amalga oshirilmoqda.
Til vositalariga funksional tomondan yondashish tamoyili tabiiy ravishda nutq
vositalarining qamrovini kengaytirishni talab qiladi. Aloqa jarayonida ekstraling-
vistik vositalarga nisbatan paralingvistik vositalar, ayniqsa, keng qo‘llanadi. So‘zlo-
vchining og‘zaki nutqi bilan birgalikda qo‘llanib, tinglovchilar bilan bevosita aloqa
qilishda nutq mazmunini to‘ldiradigan, uning jozibadorligi, ta’sirchanligini oshira-
digan imo-ishoralarning o‘zaro aloqadorligini va farqlarini tadqiq qilish maqsadida
til va nutqni sistemali o‘rganish lozim bo‘lmoqda.
Ana shunday amaliy talab bilan nutqning bu yordamchi vositalarini o‘rganuvchi
maxsus fan sohasi maydonga keldi. Hozirgi kunda bu fan sohasi “paralingvistika”
nomi bilan tilshunoslikdan mustahkam o‘rin oldi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
“Paralingvistika” atamasining o‘zi fanga 1940-yillarning oxirida kiritilgan. Amerika
tilshunosi A.Xill kuzatilgan paralingvistik hodisalarning til bilan bog‘lanishiga e’tibor
NIZOMOVA ZARIFA
KAMOLIDDIN QIZI,
Namangan davlat universiteti
filologiya fakulteti
II kurs magistranti
PARALINGVISTIKANING
NAZARIY
JIHATLARI
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp151-156
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
152
qaratgan. Keyinchalik J.Teyger mazkur sohaga oid maxsus asar yozib, uning mohi-
yatini asoslab bergan
1
. Shu bilan birga, bu hodisa sovet tilshunosi Nikolay Vladimiro-
vich Yushmanning 1930-yillarda o‘zining “G‘ayritabiiy fonetika” asarida qayd etildi
2
.
Nutq jarayonida vaziyat taqozosiga ko‘ra til vositalari bilan bir qatorda noverbal
vositalardan ham foydalanish, bunday omilni ham lingvistik tadqiqot doirasiga ki-
ritish zarurligi Praga strukturalizm maktabi vakillari tomonidan ham ta’kidlangan.
Jumladan, O.Sovajo (1962, 1972), G.V.Kolshanskiy (1974), Y.A.Zemskaya (1981), N.I.
Jinkin (1982,1998), K.Blansh-Benvenist (1987), R.Yakobson (1996), R.Bart (2001)
kabi olimlarning faoliyati noverbal vositalar tadqiqiga qaratilgan bo‘lib, ayniqsa,
Amerika va nemis tilshunoslarining bu boradagi izlanishlari diqqatga molik. Chu-
nonchi, R.L.Birdwhistell, D.Efron, P.Ekman, V.Friesen, E.Hall, M.R.Key, F.Poyatos,
G.L.Tragerlarning ilmiy izlanishlari paralingvistikaning alohida bir ko‘rinishi emas,
balki uning jamiyatga, insonlar o‘rtasidagi munosabatga ta’siri masalalariga bag‘ish-
langan. Shu tariqa ushbu olimlar paralingvistikaning sotsiolingvistika bilan o‘zaro
bog‘liqligini tadqiq etgan.
TADQIQOT METODOLOGIYASI
Ushbu maqolada tavsiflash, tasniflash, diaxron va sinxron tahlil metodlaridan
foydalanilgan.
TAHLIL VA NATIJALAR
Paralingvistika yangi tilshunoslik sohasidir. Paralingvistika ilmiy yo‘nalish sifati-
da nisbatan yaqinda XX asrning 50-yillarida paydo bo‘ldi. Ammo shuni ta’kidlash
kerakki, imo-ishoralar va har xil turdagi tana harakatlari (ya’ni og‘zaki bo‘lmagan
aloqa vositalari) millonlab yillar oldin insoniyat bilan birgalikda paydo bo‘lgan.
Odamlar gapirishdan oldin, odamlar bir-birlari bilan muloqot qilishi uchun imo-is-
horalar va tana harakatlari kabi og‘zaki bo‘lmagan vositalardan foydalanganlar.
Xususan, L.S.Vigotskiy nutq san’atini egallashning
boshlang‘ich bosqichida imo-ishora va tilning murakkab aralashib ketishini ibti-
doiy odamlarda imo-ishoralarni tasvirlovchi hamda ifodalovchi juda ko‘p so‘zlar-
ning mavjudligi bilan izohlaydi. Ibtidoiy odamning tili, aslini olganda, ikki xil tildir:
birinchi tomondan, so‘z tili, ikkinchi tomondan, imo-ishora tili. Ibtidoiy odamlar tili
predmet obrazlarini ifodalaydi, bu obrazlarni ular o‘z ko‘zi va qulog‘i bilan qanday
tasavvur etsa, shunday ifodalaganlar. Har bir jumla murakkab shaklda bo‘lib, unda
imo-ishora, tovushlar birlashgan
3
. Ammo mazkur fikrlarga asoslanib, kommuni-
katsiyada noverbal vositalar verbal vositalarga nisbatan oldinroq qo‘llanilgan, deb
bo‘lmaydi. Noverbal vositalar hamma vaqt tovush tiliga ega bo‘lgan kishilar uchun
ikkinchi darajali vazifa bajaradi. Bu vositalar ko‘rsatish, ekspressiv xarakterda bo‘lis-
hi mumkin, ammo o‘zicha tushunchalarni nomlay va ifodalay olmaydi. Faqat shun-
day funksiyaga ega bo‘lgan so‘z tilini kuzatib boradi
4
.
Haqiqatan ham, tarix tovush
tiliga ega bo‘lmagan birorta ham kishilik jamiyatining bo‘lganini bilmaydi. Tovush
tili insoniyat tarixida kishilarning hayvonot dunyosidan ajralib chiqishiga, jamiyat
bo‘lib birlashishiga, o‘z tafakkurini takomillashtirishiga, ijtimoiy ishlab chiqarishni
1
Нурмонов.A. Taнланган aсaрлaр III жилдлик .Iжилд . T.2012.- С.213.
2
Юшман Н.В. Экстранормальная фонетика. 1930-х гг. [49,165 с.]
3
Искандарова Ш. Ўзбек нутқ одатининг мулокот шакллари: Филол. фан. номз. ...дисс. − Самарканд, 1993. − Б.105.
4
Выготский Л.С., Лурия А.Р. Этюды по истории поведения. − Москва, 1993. − С.93-95.
STARS International University
153
tashkil qilishiga, tabiat kuchlari bilan muvaffaqiyatli kurash olib borishiga va shu
tariqa hozirgi zamon taraqqiyot darajasiga yetishiga yordam bergan kuchlardan
biridir. Noverbal vositalar esa doimo nutq bilan birgalikda qo‘llanib, unga yordam
beruvchi ikkinchi darajali vosita bo‘lib kelgan. Chunki fikr o‘zining ma’lum moddiy
asosiga (qiyofasiga) ega bo‘lishi kerak. Ana shu moddiy asos (qiyofa) nutqdir. Nutq
faqat fikr ifodalovchi vositagina emas, balki fikrni shakllantiruvchi vosita hamdir
1
.
Muloqot ko‘p hollarda verbal, ya’ni so‘z, lisoniy vositalar orqali va noverbal, so‘z-
siz-noverbal (imo-ishora, har xil belgi, nishona, ramz, simvollar) vosita orqali axbo-
rot berish bilan bog‘liq bo‘lib, bir-biriga ta’siriga ko‘ra, verbal va noverbal muloqot
sifatida tasnif qilinadi. Ixtiyoriy va ixtiyoriy bo‘lmagan noverbal ko‘rinishlar dastlab
mudofaa (rad etish), hujum (qabul qilish, o‘zlashtirish), diqqatni jamlash (kutish,
marosimlar va o‘tish holatlari) va inson madaniy evolyutsiyasining preverbal dav-
ridagi maqsadga muvofiq reaksiya edi. Artikulyar nutq paydo bo‘lgandan so‘ng
odamlar muloqot bilan bir qatorda og‘zaki bo‘lmagan muloqot vositalaridan ham
yarim ongli ifoda vositasi sifatida foydalanishgan. Noverbal aloqa usullari ikkita ke-
lib chiqish manbasiga ega ekanligi ilmiy jihatdan aniqlagan: biologik evolyutsiya va
madaniyat. Madaniyatlararo muloqot jarayonida paralingvistik vositalarning o‘rni
juda muhim. Ma’lum bir tilda to‘liq kommunikativ aloqaga kirishish paralingvistik
tamoyillarni ham qoniqarli darajada bilishni talab qiladi.
Paralingvistika sohasi ekstralingvistika, paralingvistika, noverbal vosita kabi
nomlar bilan atab kelindi. Biroq keyingi davrlarda ekstralingvistika va paralingvis-
tika bir-biridan ajratilmoqda. O.S.Axmanovaning yozishicha, tilshunoslik bu “pred-
lingvistika”, “mikrolingvistika” va “metalingvistika”ga bo‘linadigan “makrolingvis-
tika”dir. “Predlingvistika” til ifodasining fizik tabiati bilan shug‘ullanadi. “Metalin-
gvistika” til va tafakkur, til va jamiyat (madaniyat)ning turli aloqalarini tekshiradi.
“Mikrolingvistika” intralingvistika hisoblanadi, u tilga ichki tomondan yondashadi.
“Predlingvistika” va “metalingvistika”ni bir umumiy nom − “ekstralingvistika” os-
tida birlashtirish mumkin. Paralingvistika esa kommunikatsiya uchun xizmat qi-
ladigan nutqning yordamchi vositalarini o‘rganadi
2
. “Paralingvistika” atamasi yu-
noncha “para” –“haqida” va “lingvistika” − tilshunoslik so‘zlaridan kelib chiqqan.
Paralingvistika tilshunoslikning noverbal (nolingvistik) vositalarini, shu jumladan,
nutq aloqasi va uzatishni og‘zaki vositalar, semantik ma’lumotlar bilan birga o‘r-
ganadigan bo‘limidir. Bundan tashqari, paralingvistika tilshunoslikning bir tarmog‘i
sifatida nutq aloqalarida ishtirok etadigan noverbal vositalar majmuini anglatadi.
Paralingvistik vositalar − yozma tilda qo‘llaniladigan vositalar (undov belgisi, el-
lips, undov va so‘roq belgilarining birikmalari, chizmalar, grafikalar, grafik matnni
segmentlarga ajratish va uni qog‘ozga joylashtirish, shrift va ranglar to‘plami, no-
odatiy imlo).
Paralingvistika tarkibida universal, etnolingvistika va idiolekt komponentlar
mavjud. Demak, paralingvistik vositalar og‘zaki xabarning ma’nosini to‘ldiribgina
qolmay, balki so‘zlovchi (yozuvchi), uning ijtimoiy va yosh xususiyatlari, jinsi, xa-
rakter xususiyatlari va hokazolar haqida ma’lumot manbai bo‘lib xizmat qiladi.
1
Тоирова Г. Ўзбек нутқий мулокотида системавийлик ва информативлик: Филология фанлари бўйича фалсафа
доктори (PhD) дисс. − Тошкент, 2017. − Б.42.
2
Нурмонов.A. Taнланган aсaрлaр III жилдлик .Iжилд . T.2012.- С.215.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
154
MAVZUGA OID ADABIYOTLAR TAHLILI
Bugungi kunga qadar jahon tilshunosligida paralingvistika yo‘nalishi bo‘yicha qi-
lingan ishlar ancha salmoqli, xususan, G.V.Kolshanskiy birinchilardan bo‘lib paralin-
gvistik vositalar va ularni o‘rganish obyekti hamda tasnifi xususida o‘z qarashlarini
bildirgan
1
.
Muloqotning noverbal vositalari, ularning vazifalari, ular haqidagi eksperi-
mental ma’lumotlar I.N.Gorelovning “Невербальные компоненты коммуникации”
2
asarida uchraydi. G.E.Kreydlin og‘zaki muloqotda odamlarning xatti-harakatlari, turli
xil imo-ishoralari muhim rol o‘ynashini, ular noverbal semiotikaning bir qismi ekan-
ligini ta’kidlab, rus xalqiga xos noverbal vositalarni tasniflaydi
3
.
S.A.Garkavets o‘zi-
ning “Тактильно-кинетическая система человека и ее роль в межличностной
коммуникации”
4
kitobida insonning taktil-kinetik tizimi faoliyati va uning shaxsla-
raro muloqotdagi o‘rni bilan bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy-psixologik muammolari haqida
fikr yuritib, shaxs namoyon bo‘lishining turli amaliy jihatlari, ularning muloqot jara-
yoni samaradorligiga ta’siri, axborot uzatishning taktik va kinematik shakllarini tahlil
qilgan. M.L.Butovskaya “Язык тело: природа и культура”
5
nomli asarida inson no-
verbal muloqotining evolyutsion asoslari haqida umumiy ma’lumotlar beradi.
Yuqorida nomi tilga olingan olimlarning ishlariga hamohang tarzda o‘zbek tils-
hunosligida ham paralingvistik vositalar va ularning turli aspektlaridagi tadqiqiga
bag‘ishlangan talaygina ishlar amalga oshirildi. Xususan, o‘zbek tilshunosligida ilk
bor A.Nurmonov tomonidan bu sohaning muhim xususiyatlari, paralingvistik vosi-
talar, ularning turlari, ushbu vositalarning kommunikatsiya jarayonida tutgan o‘rni
va ahamiyati kabi masalalar tadqiq etildi
6
.
M.Saidxonovning “Noverbal vositalar va
ularning o‘zbek tilida ifodalanishi”
7
nomli nomzodlik ishi o‘zbek paralingvistik vo-
sitalari tadqiq etilgan birinchi monografik ish bo‘lib, unda o‘zbeklar aloqa-aralas-
huvida ishlatiluvchi noverbal vositalar tasnifi va ularning ishlatilish o‘rinlari keng
yoritildi. S. Mo‘minovning “O‘zbek muloqot xulqining ijtimoiy-lisoniy xususiyatla-
ri”
8
nomli doktorlik ishida paralingvistik vositalarning erkak va ayollarga xos xu-
susiyatlari xususida fikr yuritilgan bo‘lib, o‘zbek erkak va ayollar foydalanmaydi-
gan paralingvistik vositalari haqida qisqacha ma’lumotlar beriladi. Sh.Iskandarova
“O‘zbek nutq odatining muloqot shakllari”
9
nomli nomzodlik ishida nutqiy odat
vaziyatlarining yuzaga chiqishida paralingvistik vositalarning roli, nutqiy odat vazi-
yatlarida qo‘llanuvchi paralingvistik vositalar polisemantik hamda sinonimik xusu-
siyatlarga ham egaligi xususidagi fikrlarini bayon qildi. A.Aripova “Notiqlik nutqi-
ning lisoniy-uslubiy vositalari”
10
nomli nomzodlik ishida notiq nutqining jonli va
ta’sirchan bo‘lishida noverbal vositalarning muhim ahamiyatga ega ekanligi va bu-
lardan me’yorda foydalanish orqali notiq nutqiy muloqotda ko‘zlangan maqsadiga
1
Нурмонов.A. Taнланган aсaрлaр III жилдлик .IIжилд . T.2012.- С.40.
2
Қаранг: Kolshanskiy G.V. Paralingvistika.-Mосква.:Nauka, 1974.-S.6.
3
Қаранг: Горелов И.Н. Невербальные компоненты коммуникации.- Mосква: Книжный дом “ЛИБРОКОМ”, 2009.-112c.
4
Қаранг: Гарькавец С.А. Тактильно-кинетческая система человека и ее роль в межличностной
коммуникации:[учебное пособие по психологии невербального общения].-Луганск:Ноулидж, 2012.-184c.
5
Қаранг:Бутовская М.Л. Язык тело: природа и культура (эволюционные и кросс-культурные основы невербальной
коммуникации человека).-Луганск: Ноулидж, 2012.-184с.
6
Нурмонов.A. Ўзбек тилининг паралингвистик воситалари. − Андижон, 1980.− 24 б.
7
Саидхонов М. Новербал воситалар ва ўзбек тилида уларнинг ифодаланиши: Филол. фан. номз. ...дисс. −Тошкент,
1993.-Б.143.
8
Мўминов С. Ўзбек мулоқот ҳулқининг ижтимоий-лисоний хусусиятлари:Филол. фан. номз. ...дисс.- Тошкент,
2000.-Б.236.
9
Искандарова Ш. Ўзбек нутқ одатининг мулоқот шакллари: Филол. фан. номз. ...дисс.- Самарканд, 1993.-Б.140.
10
Арипова А. Нотиқлик нутқининг лисоний-услубий воситалари: Филол. фан. номз. ...дисс.- Тошкент, 2002.-Б.186.
STARS International University
155
erishishi mumkinligini alohida ta’kidlab o‘tadi. Z.Akbarova “O‘zbek tilida murojaat
shakllari va uning lisoniy tadqiqi”
1
nomli nomzodlik ishida murojaatni ifodalashning
ekstralingvistik hamda psixolingvistik vositalari haqida so‘z yuritib, ushbu jarayon-
da ishora va harakatning o‘rni hamda ulardan unumli foydalanish hamda fonatsi-
on vositalar bilan bog‘liq masalalarga to‘xtalib o‘tadi. Q.Rasulov “O‘zbek muloqot
xulqining funksional xoslanishi”
2
nomli nomzodlik ishida noverbal vositalardan turli
kasb egalari muloqotida qay tarzda va qanday holatda foydalanishlariga, ulardan
anglashiladigan o‘ziga xos semantizatsiyalarga e’tiborni qaratdi. A.Haydarovning
“Konnotativ ma’noning fonetik vositalarda ifodalanishi”
3
nomli nomzodlik ishida
konnotativ ma’noni ifodalashda supersegment vositalar − intonatsiya, pauza ham-
da urg‘uning ahamiyatli ekanligi haqida alohida to‘xtalib, ularning har biriga xos
konnotativ ma’nolar va uslubiy xususiyatlar haqida atroflicha fikrlarini bayon qi-
ladi. G.Toirova “O‘zbek nutqiy muloqotida sistemaviylik va informativlik”
4
nomli
filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasida nutqiy muloqotda
fikr ifodalashda noverbal vositalarning o‘ziga xos o‘rni bor ekanligi, verbal vositani
noverbal vosita bilan bog‘lanishda qo‘llangandagina ma’lum bir maqsadga, sama-
radorlikka erishish mumkinligi haqida to‘xtalib o‘tadi. Q.Qaxarov “O‘zbek va ne-
mis nutqiy etiketlarining qiyosiy tadqiqi”
5
milliy va baynalmilal xususiyatlari haqida
to‘xtalib, o‘zbek va nemis nutqiy etiketlarning ifodalovchi noverbal vositalarning
umumiy va xususiy jihatlari atroflicha yoritildi. X.Ismoilovning “Sud lingvistikasi-
ning sotsiolingvistik va psixolingvistik aspektlari (Jinoyat ishlari bo‘yicha sud maj-
lisi misolida)”
6
nomli filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiya-
sida sudlanuvchilar nutqida paralingvistik vositalarning ifodalanishi haqida fikr yu-
ritib, bu vositalar sudlanuvchining rost yoki yolg‘on so‘zlayotgani haqida ro‘y-rost
izoh berib turishini ta’kidlaydi. Sh.Abdurahmonovning “O‘zbek badiiy nutqida kul-
gi qo‘zg‘atuvchi lisoniy vositalar” nomli nomzodlik ishida mimik noverbal vositalar
orasida kulgining ahamiyati va o‘rni haqida atroflicha to‘xtalib o‘tadi
7
.
M.Qurbanov
tadqiqotlarida
8
o‘zbek, usmonli turk, ingliz va rus tillarida muloqotning noverbal
vositalari chog‘ishtirma tahlil qilinib, ushbu tillarga xos umumiy va xususiy jihatlari
bayon qilindi.
XULOSALAR
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, paralingvistik vositalar fikr ifodalashda eng
sodda, eng tejamli vositalardan hisoblanadi, shuningdek, ekspressivlikni ta’minlas-
hga ham yordam beradi. O‘zbek tilshunosligida nutqning noverbal vositalar bilan
1
Акбарова З. Ўзбек тилида мурожаат шакллари ва унинг лисоний тадқиқи: Филол. фан. номз. ...дисс.- Тошкент,
2007.-Б.135.
2
Расулов Қ. Ўзбек мулоқот ҳулқининг функционал хосланиши: Филол. фан. номз. ...дисс.- Тошкент, 2008.-Б.139.
3
Ҳайдаров А. Коннотатив маънонинг фонетик воситаларда ифодаланиши: Филол. фан. номз. ...дисс.- Тошкент,
2009.-Б.136.
4
Тоирова Г. Ўзбек нутқий мулоқотида системавийлик ва инфармативлик: Филология фанлари бўйича фалсафа
доктори (PhD) дисс.-Тошкент, 2017.-Б.157.
5
Қахаров Қ. Ўзбек ва немис нутқий этикетларининг қиёсий тадқиқи: Филология фанлари бўйича фалсафа
доктори (PhD) дисс.- Андижон, 2017.-Б.157.
6
Исмоилов Х.Т. Суд лингвистикасининг социолингвистик ва психо лингвистик аспектлари (Жиноят ишлари
бўйича суд мажлиси мисолида): Филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) дисс.- Андижон, 2021.-Б.142.
7
Абдураҳмонов Ш. Ўзбек адабий нутқида кулги қўзғатувчи воситалар: Филол. фан. номз. илмий даражасини
олиш учун тақдим этилган диссертация автореферати .Тошкент, 1997.-Б.4.
8
Қурбонов М.А. Лингвогеографияда тил, миллий маданият, урф-одат ва қадриятларни новербал мулоқот орқали
акс эттирилиши// Geography: Nature and Society.-Toshkent, 2020.-№ 2, − B.36-43.
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
156
ifodalanishi birmuncha mukammal ishlangan, biroq virtual muloqotdagi noverbal
vositalarning lisoniy va madaniy jihatlari hali tadqiq etilmagan.
Paralingvistik vositalar ma’lum bir xabar tashishda lingvistik vositalarga yordam
beradi, ba’zi o‘rinlarda hatto lingvistik vositalar vazifasini ham bajaradi. Demak,
muayyan bir tilni o‘rganayotganda faqat shu til strukturasini (leksika, fonetika,
grammatikani) o‘rganishning o‘zi yetarli emas.
Paralingvistik vositalarni o‘rganish madaniy aloqalarni yaxshi yo‘lga qo‘yish-
ga, xalqlarning o‘zaro bir-birlarini yaxshi tushunishiga, tarjima ishlarining sifatini
ko‘tarishga,kishilarning dunyo xalqlari urf-odatlari, hayotiy tajribalarini atroflicha
bilishga, inson madaniy saviyasining ko‘tarilishi, xalqlar haqidagi tasavvurlarning
kengayishi, tilshunoslikning boshqa fanlar orasidagi o‘rnini, qimmatini oshirishga
yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.Искандарова Ш. Ўзбек нутқ одатининг мулоқот шакллари: Филол. фан.
номз. ...дисс. − Самарканд, 1993. − Б.105.
2.Выготский Л.С., Лурия А.Р. Этюды по истории поведения. − Москва, 1993.
− С.93-95.
3.Тоирова Г. Ўзбек нутқий мулоқотида системавийлик ва информативлик:
Филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) дисс. − Тошкент, 2017. −
Б.42.
4.Нурмонов.A. Taнланган aсaрлaр III жилдлик .Iжилд . T.2012.- С.213.
5.Юшман Н.В. Экстранормальная фонетика. 1930-х гг. [49,165 с.]
6.Нурмонов.A. Taнланган aсaрлaр III жилдлик .IIжилд . T.2012.- С.40.
7.Қаранг: Kolshanskiy G.V. Paralingvistika.-Mосква.:Nauka, 1974.-S.6.
8.Қаранг: Горелов И.Н. Невербальные компоненты коммуникации. - Mосква:
Книжный дом “ЛИБРОКОМ”, 2009.-112c.
9.Қаранг: Гарькавец С.А. Тактильно-кинестетическая система человека и
ее роль в межличностной коммуникации: [учебное пособие по психологии
невербального общения].-Луганск: Ноулидж, 2012.-184c.
10. Верещагин Е.М. О своеобразии отражения мимики и жестов вербальными
средствами. Вопросы языкознания [Текст] / Е. М. Верещагин, В. Г. Костомаров.
– М.: Наука № 1, 1981. – С. 36 – 47
11.Горелов В. И. Стилистика китайского языка [Текст]/ В. И. Горелов. -М.:
Изд-во военного института, 1974 - 132 с.
12.Экман, П. Узнай лжеца по выражению лица. – Спб.: Питер, 2010.-C.39
13.Ҳайдаров А. Коннотатив маънонинг фонетик воситаларда ифодаланиши:
Филол. фан. номз. ...дисс.- Тошкент, 2009.-Б.136.
14.Тоирова Г. Ўзбек нутқий мулоқотида системавийлик ва информативлик:
Филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) дисс.-Тошкент, 2017.-Б.157.15.
Қахаров Қ. Ўзбек ва немис нутқий этикетларининг қиёсий тадқиқи: Филология
фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) дисс.- Андижон, 2017.-Б.157.
16.Исмоилов Х.Т. Суд лингвистикасининг социолингвистик ва
психолингвистик аспектлари (Жиноят ишлари бўйича суд мажлиси мисолида):
Филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) дисс.- Андижон, 2021.-
Б.142.
