STARS International University
261
Annotatsiya:
truman Kapotening “Jaholat” romani o‘z davrining shov shuvli asarlari-
dan sanalib, undagi voqealar ayni ijtimoiy hayotning inikosi sanaladi. Asardagi voqealar
va qahramonlar shunchalik kitobxon o‘rtasida bahs-munozaraga sabab bo‘lishi, muvaf-
faqiyatga erishishi ortida yozuvchining cheksiz mehnati, izlanishlari yotibdi, desak adas-
hmaymiz. Qolaversa, ushbu asar uchun Truman Kapote ko‘p narsasini fido qilishiga to‘g‘ri
keldi, sog‘ligi, ijtimoiy holati, mashhurlik. Roman 1965-yilda kitob holida “Jaholat” sarlav-
hasi ostida chop etilgunga qadar, yozuvchi tinimsiz faktlar, qaydnomalar, real qahramon-
lar bilan suhbat jarayonlari o‘tkazdi.
Tayanch so‘zlar:
hujjatli roman, jinoyat, oila, tarbiya.
Aсардаги воқеалар шунчалик китобхон ўртасида баҳс-мунозарага сабаб
бўлиши, муваффақиятга эришиши ортида ёзувчининг чексиз меҳнати, изла-
нишлари ётибди, десак адашмаймиз. Қолаверса, ушбу асар учун Труман Ка-
поте кўп нарсасини фидо қилишига тўғри келди, соғлиги, ижтимоий ҳолати,
машҳурлик. Роман 1965- йилда китоб ҳолида “Жаҳолат” сарлавҳаси остида
чоп этилгунига қадар, ёзувчи тинимсиз фактлар, қайдномалар, реал қаҳра-
монлар билан суҳбат жараёнлари ўтказди. Хаттоки, қотилликдан сўнг ўлимга
ҳукм қилинган Перри Смит ва Дик Ҳикокни олдига, қамоқхонага бориб улар
билан шахсан суҳбатлашиб, жиноят тафсилотлари, жиноятгача бўлган дав-
рдаги уларнинг ҳаётини эшитди. Шаксиз, бу жараён ёзувчидан жуда катта
сабр-матонат, иродани талаб қиларди.
Шу жиҳатдан айтишимиз мумкинки, романдаги қаҳрамонлар ёзувчи ўй-ҳа-
ёли маҳсули эмас, балки айни ҳақиқатга айланган, минглаб инсонларнинг
берган хулосаларига, ўрганишларга таяниб ёзилганди. Хаттоки, уларнинг
тақдири ҳам уйдирма эмас, айни рўй берган ҳодисалар ифодаланганди. Бу
қаҳрамонлар жамиятда ўзига яраша ҳурматга сазовор инсонлар бўлса, баъ-
зилари жамиятнинг тубидан зарба берувчи қотиллар эди. Лекин аслида, ўй-
лаб қаралса, қотиллар ҳам туғилиши билан қотил бўлиб дунёга келганмиди?
Aсло. Бундай дейишимизга бир қанча сабаблар мавжуд бўлиб, улар бирин-
ма-кетин таърифланади.
Aввало, Клаттерлар оиласининг таянчи, хонадон бошлиғи Герб Клаттер
шахсиятига тўхталсак, асарда у шундай тасвирланади:
XIDIROVA MUXLISA
ALISHER QIZI,
O‘zbekiston davlat jahon tillari
universiteti, Lingvistika va ingliz
adabiyoti kafedrasi o‘qituvchisi
Toshkent, O‘zbekiston
muxlisahidirova@gmail.com
“JAHOLAT” ROMANI
QAHRAMONLARINING
IJTIMOIY HAYOTDAGI
O‘RNI
https://doi.org/10.47689/STARS.university-pp261-263
Global dunyoda ilm-fan va ta‘limdagi innovatsion
rivojlanishning zamonaviy trendlari 15 dekabr, 2022 yil.
262
“Жамиятда яхшигина обрў-эътиборга эга Жаноб Клаттер оиласига ниҳоят-
да меҳрибон, ғамхўр бўлиб қолмасдан, таом пиширишда ҳам унга етадигани
йўқ эди. Шаҳарчадаги ҳеч бир аёл Жаноб Клаттернинг тузли ёпган ширмой
нонларини пиширолмас, унинг машҳур кокос ёнғоқли ширинликлари торт-
лар хайрия кўргазмасида энг севиб истеъмол қилинадиган таомномага кири-
тилган эди. У таомга ўчмас, аксинча спартан нонушталари билан чекланарди.
Кўпинча тонгни бошлаш учун унга олма ёҳуд бир стакан сут етарли эди.
Турмуш қурганидан бир йил ўтиб қиз фарзандли бўлган Бонни, 3 йил ўтиб
яна ҳомиладор бўлади. Орадан 4 йил ўтиб, Нэнси дунёга келади, бир йилдан
сўнг, Кенён. Aлбатта, бу табиий жараёнларнинг аёл соғлиғига таъсири сези-
ларли, аммо 1950 йилларда, Aмерикада туғилиш сони ҳар йилгидан кўпроқ
эканлиги фактлар орқали ҳам маълум. Aтрофда Бонни каби кўплаб аёллар
туғруқдан кейинги стресс, депрессиядан озор чекишарди.
Герберт ва Бонни Клаттернинг учинчи фарзанди, Ненси эндигина 16 ёшга
тўлган бўлишига қарамасдан, жуда ақлли, жамоат ва мактаб ишларида фаол,
ўзининг ташаббускорлиги билан бошқа тенгдошларидан ажралиб турарди.
У синфнинг президенти, кўплаб танловларнинг иштирокчиси эди.
Нэнсининг ўғил бола дўсти Бобби Рап қотиллик содир бўлган тунда Клат-
терлар оиласига ташриф буюрган, соат кечки 11гача улар (Герб, Кенён ва
Нэнси) билан биргаликда телевизор кўришади. Шундан сўнг у уйни тарк эта-
ди ва марҳумларни кўрган энг охирги инсон дея терговга жалб етилади. Ху-
сусан, Бобби Капотега берган интервюсида шундай ҳикоя қилади.
“ Биз шанба куни, яъни қотиллик содир бўлган тунда, Нэнси билан шаҳар-
чадаги кинотеатрга кино кўриш учун бормоқчи бўлгандик. Лекин Гер-
берт бунга унамади, оқибатда у кинога жума куни боришимизни таклиф
қилди.
Борди-ю бизга у шу куни руҳсат берганида, ҳаммаси ҳозир бошқача
бўлган бўлармиди. Биз Нэнси билан бутунлай бошқача ҳаёт кечира-
ёт-ган бўлармидик. Гербертнинг қаттиққўллиги туфайли биз шанба куни ки-
нога боролмадик. ”
Ушбу суҳбатдан англаш мумкин жиҳати, Герберт меҳрибон ота бў-
лишига қарамай,ўзтартиб қоидалари бор, ва бу интизомга фарзандла-
ри амал қилишини талаб қиларди. Болалар учун уйда бўлишнинг вақти бел-
гиланган,жумладан, хафта давомида кеч соат 10 гача барча уйда бўли-
ши, дам олиш кунлари эса ушбу вақт 12 гача узайтирилган эди. Қувонарли-
си, Ненси ва Кенён бу қоидаларга бўйсунар, отанинг айтгани улар учун қо-
нун эди. (Аслида, ўша пайтларда Америкада ўспирин ва ўсмирлар-
нинг уйга қай вақтда келиши ўзлари учун ихтиёрий, кўпчилик ёшлар кўча-
га чиқиш учун хатто ота-онасидан руҳсат ҳам сўрашмасди.)
Клаттерлар оиласи аъзолари мана шундай жамиятда ўз ўрнига эга, ижти-
моий аҳамият касб этган инсонлар эди. Эҳтимол, шунинг учун ҳам, ёзув-
чи ушбу жиноят газетада ёритилгач, зудлик билан ( 2хафтадан сўнг) Кан-
засга йўл олиб, Клаттерлар уйида терговчилар билан биргаликда тафси-
лотларни ўрганади. Минглаб инсонлар, оилани таниган билганлардан гу-
воҳлик олишга ҳаракат қилади. Айнан ҳужжатли романда ҳам шу ҳақиқат-
ларни ёзгани, ўзидан ҳеч қандай маълумот қўшмаган ҳолда, жиноятнинг ил-
диз моҳиятини ўрганишга бел боғлайди.
STARS International University
263
Адабиётлар рўйхати
1. Bakhtin M.M. The Dialogic Imagination: Four Essays. Trans. University of Texas,
1981. P. 32
2. Ernest Hemingway. Men at War. United States, 1942. P. 1104
https://alchetron.com/The-Executioner’s-Song
https://advertisingrow.com
https://britannica.com
3. Leonora Flis. The documentary novel and its many theories. Newcastle on
Tyne, UK. Cambridge Scholars Publishing, 2010. P. 800
4. Mario Klarer. An introduction to literary studies. Routledge, 1962. P.160
5. Mas’ud Zavarzadeh. The Mythopoetic Reality: The Postwar American
Nonfiction novel. University of Illinois Press. 1976. P. 260
6. Mikal Gilmore. Shot in the Heart. Doubleday. 1994. P 290
7. Norman Mailer. The Executioner’s Song. New York. Vintage International
Edition,1998. P.1056
8. Sparks, N. (S.F.). The Four Basic Elements Of Any Novel. Retrieved from:
autocrit.com
9. Stull, James. “New Journalism: Surveying the Critical Literature.”
North Dakota
Quarterly
57 (1989): 164-174.
10. Paul Hernadi. What is literature? Bloomington, Indiana University Press, 1978.
P. 257
11. www.encyclopediabritannica.com
