Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
237
INFLYATSION FAOLLASHUVNI NAZORAT QILISHDA “BULUTLI”
TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA BUXGALTERIYA HISOBINI
YURITISHNING XORIJIY USLUBIYATLARI
Abdusalomova Nafosat
Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada inflyatsion faollashuvni nazorat qilishda
“bulutli “ texnologiyalar asosida buxgalteriya hisobi
ni yurutishning xorijiy
uslubyatlari, davlat sektorida bulutli texnologiyalarni joriy qilish, bulutli
hisoblashdan foydalanishning afzalliklari, hozirgi bosqichda xorijiy uslubiyatlarda
bulutli texnologiyalarning rivojlanishi, davlat sektorida bulutli tizimlarni joriy
etishning asosiy muammolari haqida batafsil bayon etilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
inflyatsion faollashuv, “bulutli “ texnologiyalar, buxgalteriya
hisobi, bulutli hisoblash, IT-resurslar, ichki nazorat konsepsiyasi, kommunikatsiya
texnologiyalar.
Kirish:
Bulutli dasturlar
–
bu turli xil Internet xizmatlarini bajarish. Bunday
vazifalarga misol qilib, ma
’
lumotlarni saqlash, serverlar, ma
’
lumotlar bazalari,
dasturlar va ijtimoiy tarmoqlar kiradi. Bulutli dasturlar ma
’
lumotlarni saqlashni
komputer fayllariga yoki qattiq diskka emas, balki markaziy tarmoqqa saqlashga
imkon beradi. K
o‘
p sabablarga k
o‘
ra, bulutli hisoblash
–
bu jismoniy shaxslar va
kompaniyalar uchun mash
’
hur variant, jumladan vaqtni tejash, samaradorlikni
oshirish, tezlik va himoya.
Bulut texnologiyasi bu ommabop texnologiya b
o‘
lib, unda foydalanuvchilar
Internet-platformada IT-resurslarda ma
’
lumot kiritish yoki olish uchun
ishlatadilar. Bu texnologiya ma
’
lumotlar va resurslarni onlayn-serverda
saqlaydigan va foydalanuvchi t
o‘g‘
ridan-t
o‘g‘
ri komputerning qattiq diskida
saqlash
o‘
rniga xavfsiz foydalanish uchun ishlatiladi. Bulutli texnologiyalarining
yana bir yaxshi tarafi bu online serverlardan dunyonining xohlagan nuqtasida
turib ma
’
lumotlarni kiritish yoki qabul qilish mumkin. Bulutli texnologiyalarning
turli xil xizmatlari mavjud b
o‘
lib, ular juda mash
’
hur va bugungi kunda dunyoda
keng q
o‘
llanilayotgan katta hajmdagi saqlash va uni zaxiralash, dasturlarni sinash
va texnik xizmat k
o‘
rsatish, ma
’
lumotlarni tahlil qilish va kerakli dasturlarni
yetkazib berish mumkin.
Raqamli texnologiyalarning rivojlanishida ta
’
lim uzluksiz, individual
y
o‘
naltirilgan, moslashuvchan va dinamik jarayon shaklida b
o‘
ladi. YUNESKO XXI
asr uchun yuqori texnologiyali taʼlim kompetensiyalari va koʻnikmalarini
rivojlantirishga alohida eʼtibor qaratmoqda. Hamma uchun ta’
lim barqaror
rivojlanishi, raqamli texnologiyalarning hamma joyga kirib borishi sharoitida
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
238
inklyuziv bilimlar jamiyat talablariga mos keladigan AKT kompetensiyasi, media
va axborot savodxonligi darajasini shakllantirish muammolari va yechimlarini
tavsiflashni amalga oshirmoqda, AKT va pedagogika integratsiyasi muammolarni
hal qilish yondashuvlari, shu jumladan ochiq ta
’
lim resurslari va
o‘
quv-uslubiy
yordam, ommaviy ochiq onlayn ta
’
limdan foydalanish, shakllantirish uchun
ishlatiladigan innovatsion texnika va texnologiyalar rivojlanishi bunga misol b
o‘
la
oladi. XXI asr
–
yuqori texnologiyalar va ommaviy kommunikatsiyalar asri. Endi
hayotimizni elektron qurilmalarsiz tasavvur qilish qiyin. Kompyuter, noutbuk,
planshet yoki hatto uyali telefon. Ushbu qurilmalar k
o‘
plab odamlarning hayotini
yaxshi tomonga oʻzgartirib yubormoqda. Bugungi kunda «bulutli» texnologiyalar
barcha rivojlangan mamlakatlarda faol qoʻllanilmoqda. Ular biznes, menejment,
ta
’
lim va tadqiqot uchun innovatsion, tejamkor imkoniyatlarni taqdim etadi.
Hozirgi vaqtda ma
’lumotlarning juda tez oʻsishi, bilimning oʻzi oʻz
-
oʻzidan maqsad
boʻlib qolmoqda, ular shaxsning, kasbiy faoliyatini muvaffaqiyatli amalga
oshirishning shartlaridan biri hisoblanadi.
Shunday qilib, hozirgi vaqtda bulutli texnologiyalarni oʻrganish alohida
ahamiyatga ega:
−
bir kishining bir nechta komputerlarda ma
’
lumotlari bor masalan:
ishdagi komputerda, uydagi komputerda, noutbuklarida, planshetlarida, ular
orasida doimiy ravishda fayllarni uzatish, hujjatlarni ochish va tahrirlash uchun,
dasturiy ta
’minotlarning muvofiqligi haqida bilimlarga ega boʻlishi kerak;
−
komputerning qattiq diski yoki flesh-kartalarining cheklangan hajmini
bilish;
−
dasturiy ta
’
minot litsenziyasiga
ega boʻlish zarurati; bulutli
texnologiyalarning
o‘
ziga nazar tashlaydigan b
o‘
lsak
–
bu ma
’
lumotlarni qayta
ishlash texnologiyalari b
o‘
lib, unda komputer resurslari Internet
foydalanuvchisiga onlayn xizmat sifatida taqdim etiladi.
Bu yerda «bulut» soʻzi
barcha texnik tafsilotlarni yashiradigan murakkab
infratuzilmaning metaforasi sifatida ishlatiladi. Hozirgi vaqtda «bulutli
texnologiyalar»quyidagi toifalarga ajratilgan: –
shaxsiy (xususiy)
–
ommaviy
–
gibrid
–
klan (jamoa) shaxsiy bulut: xususiy bulut (inglizcha privatecloud)
–
bu bir
nechta iste
’molchilarni oʻz ichiga olgan bir tashkilot tomonidan foydalaniladigan
infratuzilma hisoblanadi. Xususiy bulut tashkilotning oʻzi yoki uchinchi tomon
(yoki ularning kombinatsiyasi) tomonidan egalik qilinishi, boshqarilishi mumkin.
Umumiy bulut: ommaviy bulut (inglizcha publiccloud)
–
bu keng jamoatchilik
tomonidan foydalaniladigan infratuzilma. Ommaviy bulut tijorat, akademik va
davlat tashkilotlariga (yoki ularning har qanday kombinatsiyasiga) egalik qilishi,
boshqarilishi va tahlil qilinishi mumkin.
Gibrid bulut: gibrid bulut (eng. hybridcloud)
–
noyob ob
’
yektlar b
o‘
lib
qoladigan, lekin ma
’
lumotlar va ilovalarni uzatish uchun standartlashtirilgan yoki
xususiy texnologiyalar (masalan, qisqa muddatli) bilan oʻzaro bogʻlangan ikki yoki
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
239
undan ortiq turli xil bulutli infratuzilmalarning (xususiy, jamoat yoki ommaviy)
birikmasidir, bulutlar orasidagi yukni muvozanatlash uchun umumiy bulut
resurslaridan foydalaniladi. Klan buluti yoki jamoat buluti: Jamoa buluti
–
umumiy
vazifalari boʻlgan tashkilotlar iste’
molchilarining ma
’
lum bir jamoasi
(klan) tomonidan foydalanish uchun moʻljallangan infratuzilma turi. Ommaviy
bulut bir yoki bir nechta jamoat tashkilotlari yoki uchinchi tomon (yoki ularning
kombinatsiyasi) tomonidan birgalikda egalik qilishi, boshqarilishi mumkin va u
jismoniy jihatdan egasining yurisdikatsiyasida ham, tashqarisida ham mavjud
boʻlishi mumkin.
Shunday qilib, bulutli texnologiyalar
–
bu ma
’
lumotlarni qayta ishlash
texnologiyalari boʻlib, unda komputer
resurslari Internet foydalanuvchisiga
onlayn xizmat sifatida taqdim etiladi. Bugungi kunda Oʻzbekiston ta’
lim tizimini
qayta koʻrib chiqish va isloh qilish zaruratiga duch kelmoqda. Ya’
ni, ta
’
lim
jarayonida zamonaviy odam bilim va koʻnikmalarni toʻplashi k
erak emas, balki
mustaqil ravishda, boshqa odamlar bilan birgalikda mazmunli maqsadlarni
qoʻyishi, oʻz
-
oʻzini tarbiyalash vaziyatlarini yaratishi, vositalarni izlash va ishlab
chiqarish qobiliyatiga ega boʻlishi kerak, bu muammolarni hal qilish usullari
hi
soblanadi. Oʻz
-
oʻzidan ma’
lumki, bulutli texnologiyalar bu yerda bolalar
birgalikda chizish va eslatma olishlari mumkin boʻlgan oddiy onlayn vositalardan
tortib, loyihalarda hamkorlik qilish uchun murakkab texnologiyalargacha juda
mos keladi.
Bunda talabalar faol ishtirok etadilar, talabalarning SaaS texnologiyalaridan
foydalanishi evaziga bulutli texnologiyalarning imkoniyatlaridan foydalanishi
mumkin, bundan tashqari IT ilovalari va bulutli veb-xizmatlarni ijaraga olishi,
chunki ular orasida mutlaqo bepu
li koʻp. Ta’
limda bulutli texnologiyalardan
foydalanishga misol sifatida quyidagilarni aytish mumkin:
–
elektron kundaliklar,
jurnallar;
–
talabalar va oʻqituvchilar uchun shaxsiy hisoblar; –
interaktiv qabul
qilish:
–
talabalar ma
’
lumot almashishlari mumk
in boʻlgan tematik forumlar; –
oʻqituvchi yoʻqligida yoki uning rahbarligida talabalar muayyan ta’
lim
muammolarini hal qilishlari mumkin boʻlgan ma’
lumotlarni qidirish;
–
bulutli
ma
’
lumotlarni saqlash.
Asosiy qism:
Bulutli hisoblash s
o‘
nggi yillarda texnologiya sohasida inqilob qildi. Deyarli
barcha kompaniyalar, ularning hajmi yoki hajmidan qat
’
i nazar, bulutga
asoslangan resurslardan
o‘
z manfaati uchun foydalanadilar. Tashkilotlar dolzarb
b
o‘
lib qolish uchun sun
’
iy intellekt (AI), ma
’
lumotlar tahlili va avtomatlashtirishga
tobora k
o‘
proq tayanmoqda; bulut esa bu xizmatlarni har qachongidan ham
tezroq taqdim etadi.
Bulutli texnologiyalar (Internet texnologiyalari yordamida kompaniyadagi
botlarini hisobga olishni tashkil etish) va ular biznes jarayonlarini
boshqarishning roli oshishi munosabati bilan paydo b
o‘
ldi. Bu sohada
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
240
innovatsiyalar savdo kanallarini kengaytirish, q
o‘
shimcha serverlarni sotib olish
va tikanli komputer dasturlari bilan xarajatlarni kamaytirish barqarorlikni
oshirish, IT xizmatlari, tashkilot resurslarini samarali t
o‘
plashga k
o‘
proq imkon
beradi.
“
Bulut
”
tushunchasi
“
bulutli hisoblash
” –
bu shunday texnologiyaki, avvalo,
xarajatlarni tejash usuli, ushbu platformadagi ishni bajarish uchun kerak b
o‘
ladi.
Bu yerda foydalanuvchi uchun asosiy narsa
–
bu tur (ya
’
ni xizmat), uni
ta
’
minlaydigan texnologiyalar emas, balki Internet orqali amalga oshiriladi.
Ushbu xizmat uzluksiz va uzluksiz ishlashni ta
’
minlaydi
Tezlikdan tashqari, bulut an
’
anaviy virtual mashinalardan tortib serversiz
hisoblashgacha b
o‘
lgan texnologiyalardan foydalangan holda miqyosda son-
sanoqsiz xizmatlarni taqdim etish imkoniyatini taklif qiladi. Korxonalar k
o‘
proq
moslashuvchanlikni talab qilganligi sababli, ular katta hajmdagi murakkab
trafikni qayta ishlash uchun bulutdan ham foydalanadilar. Bulutli hisoblashning
biznesga taqdim etadigan afzalliklarini e
’
tiborsiz qoldirib b
o‘
lmaydi.
Bulutli hisoblash sertifikatlari yaxshi sabablarga k
o‘
ra har qachongidan
ham k
o‘
proq talabga ega
–
ular ishchilarning bulutda mavjud b
o‘
lgan va
’
dalardan
foydalanishi va bajarishi mumkinligini ta
’
minlaydi.
Ilgari ichki nazorat konsepsiyasi, birinchi navbatda, kompaniya aktivlarini
himoya qilish, t
o‘g‘
ri moliyaviy hisobotlarni yuritish, firibgarlik va manipulyatsiya
holatlarini kamaytirishga asoslangan edi. Ichki nazorat konsepsiyasi XVIII asrda
Yevropa mamlakatlarida tashqi auditor funktsiyasi sifatida paydo b
o‘
lgan va
natijada kompaniya faoliyati va faoliyatining moliyaviy jihatlariga e
’
tibor
qaratildi.
Ichki nazorat tizimi va murakkab kompyuterlashtirilgan buxgalteriya
tizimlarining mavjudligi soxta moliyaviy hisobotlardan himoyalanish va
kompaniya maqsadlariga erishish uchun qulay muhitni ta
’
minlashning asosiy
y
o‘
nalishi hisoblanadi. Boshqa tomondan, ba
’
zilar samarali ichki nazorat tizimlari
va il
g‘
or bulutli hisoblash tizimlari kompaniyalar muvaffaqiyati uchun muhim
ekanligini ta
’
kidlaydilar.
Shunga k
o‘
ra, yetishmovchilik kompaniyaning muvaffaqiyatsizligiga olib
keladi. Shu sababli, ichki nazorat tizimlari va murakkab buxgalteriya tizimlarini
qurish menejmentni nazorat qilish va faoliyatning samaradorligi va
samaradorligini, shuningdek, uni tartibga soluvchi qoidalar va qonunlarga
muvofiq moliyaviy hisobotlarning ishonchliligini nazorat qilish maqsadlariga
erishish uchun zarurdir.
Ishbilarmonlik muhitidagi s
o‘
nggi
o‘
zgarishlarga muvofiq yanada samarali
ichki nazorat tizimlari va hisoblash tizimlari tufayli qaror qabul qiluvchilar va
moliyaviy hisobotlardan foydalanuvchilarga yordam berish uchun ishonchli va
firibgarliksiz moliyaviy hisobotlarga erishildi va moliyaviy hisobotlardan
foydalanuvchilarning talablari; shu jumladan homiy tashkilotlar q
o‘
mitasi.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
241
Bugun biz
“
bulutli texnologiyalar
”
atamasini tez-tez eshitayapmiz, bu
tarqatilgan ma
’
lumotlarni qayta ishlash uchun maxsus texnologiyadan
foydalanadigan xizmatlardir. Internet tarmo
g‘
idagi ma
’
lumotlar
o‘
tkazish
qobiliyati oshib borishi klient/serverli hisoblashlar modelini keyingi bosqichga
qadam tashlashga, ya
’
ni bulutli hisoblashlar modeliga
o‘
tishga majbur qildi.
Foydalanuvchi komputeri tarmoqqa ulangan terminal sifatida namoyon
b
o‘
ladi. Bulutli hisoblashlarning asosiy konsepsiyasi foydalanuvchi uchun
qimmatbaho dasturiy ta
’
minotni xarid qilmasdan va uni
o‘
z ishchi stansiyasiga
o‘
rnatmasdan qulayliklar yaratishdir. Birinchi marta bulutli hisoblash
g‘
oyasi
1970-yilda Jozef Karl Robnett Liklider tomonidan e
’
lon qilingan edi.
Ushbu
g‘
oya shundan iborat ediki, turli xil odamlar tarmoqqa ulanadi va u
erda ular nafaqat ma
’
lumotlar bilan ishlashlari, balki dasturiy ta
’
minotni ham
baham k
o‘
rishlari mumkin. Biroz vaqt
o‘
tgach, Internet texnologiyalari sohasidagi
boshqa bir olim Jon Makkarti bunday xizmatlarda barcha hisoblash quvvatlari
barcha foydalanuvchilarga xizmat sifatida taqdim etilishi mumkin, deb aytishni
boshladi.
Gap suhbatdan nariga
o‘
tmadi. Innovatsion mahsulotni ishlab chiqish
o‘
tgan
asrning 90-yillariga qadar t
o‘
xtatilgan. Yillar
o‘
tdi, Internetni
o‘
rganishning yangi
davri boshlandi. Ma
’
lumot almashish tezligi tarmoq
o‘
tkazuvchanligi oshgani
tufayli juda tezlashdi. Aynan Internetning tezlashishi bulutli texnologiyalarni
rivojlanishiga turtki b
o‘
ldi. Internet maydonida 1C buxgalteriya dasturini ijaraga
olish odatiy holga aylandi. Asta-sekin ushbu turdagi xizmatni k
o‘
rsatadigan
kompaniyalar paydo b
o‘
la boshladi. Ilovalar saytlar orqali mavjud b
o‘
ldi.
Bulutli texnologiyalarning modellari:
–
Dasturiy ta
’
minot xizmat sifatida (SaaS)
–
iste
’
molchiga bulutli
infratuzilmada ishlaydigan dasturiy ta
’
minot dasturlari taqdim etiladi.
–
Xizmat sifatida platforma (PaaS)
–
iste
’
molchiga provayder tomonidan
q
o‘
llab-quvvatlanadigan vositalar va dasturlash tillari yordamida ishlab chiqilgan
bulutli infratuzilmada iste
’
molchilar tomonidan ishlab chiqarilgan yoki sotib
olingan dasturlarni joylashtirish uchun vositalar taqdim etiladi.
–
Xizmat sifatida infratuzilma (IaaS). Iste
’
molchiga ma
’
lumotlarni qayta
ishlash, saqlash, tarmoq va boshqa asosiy hisoblash resurslari taqdim etiladi, ular
asosida iste
’
molchi
o‘
zboshimchalik bilan dasturiy ta
’
minotni, shu jumladan
operatsion tizimlar va dasturlarni joylashtirishi va bajarishi mumkin.
Bulutli texnologiyalardan oʻqituvchilar ham oʻz faoliyatlari davomida
unumli foydalanishlari mumkin. Buning uchun bepul google ilovalari bor. Google
Docs
–
Google kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan matn va jadval
protsessorlarini
o‘
z ichiga olgan bepul onlayn ofis b
o‘
lib, unda taqdimotlar,
shakllar, chizmalar va boshqa ilovalarni yaratish, shuningdek, fayl almashish
funksiyalariga ega b
o‘
lgan, fayllarni bulutli texnologiyalar asosida saqlash
imkoniyatlari mavjud.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
242
Google Drive bulutli texnologiyalar asosida fayllarni saqlash va ular bilan
ishlash uchun yagona virtual soha. Ushbu servis yordamida bir vaqtning
o‘
zida
hujjatlar ustida boshqa foydalanuvchilar bilan birgalikda ishlash imkoniyatlari
taqdim etiladi. Google Forms orqali oquvchilardan turli xil soʻrovnoma va testlar
olishda foydalanish mumkin. Oquvchilar testni yechib joʻnatgan javoblarni qabul
qilish va tahlil qilib, jadval koʻrinishida saqlab qoʻ
yish imkoniyati mavjud. Bundan
tashqari Google Classroom ilovasi yordamida fan oʻqituvchilari oʻquv kurslarini
tashkil qilishi mumkin.
Oʻquv kursiga fan boʻyicha darslik va har xil oʻquv materiallarini
joylashtirish hamda oʻquvchilar bilimini tekshirish, b
aholash uchun test
savollarini joylashtirish mumkin. Kursga joylashtirilgan topshiriqlarga bajarilish
muddatini ham belgilash mumkin.
Oʻqituvchilar bulutli texnologiyalardan foydalanib ishlarini yengillashtirishi
va koʻpgina qulayliklarga ega boʻlishi mumkin. Ushbu texnologiya oʻqituvchlarni
axborot bilan ishlash kompetensiyalarini rivojlantirib, masofaviy ta
’
lim tizimini
tashkil etishga yordam beradi. Yangi Oʻzbekiston qurishda zamonaviy ta’
limni
ahamiyati katta va zamonaviy ta
’
lim axborot texnologiyalariga asoslangan.
Hozirgi vaqtda bulutli texnologiyalarning roli sezilarli darajada oshdi, bu
ularning hayotning barcha sohalarida, ayniqsa davlat sektorida faol joriy etilishi
bilan birga kechadi. Bulutli hisoblash juda samarali b
o‘
lgan tarqatilgan
ma
’
lumotlarni
qayta
ishlash
texnologiyalari
bilan
bo
g‘
liq.
Bulutli
texnologiyalardan foydalanishning ijobiy jihatlaridan biri qimmatbaho
IT uskunalarini sotib olish xarajatlarini kamaytirishdir.
Bundan tashqari, bulutli texnologiyalardan foydalangan holda,
tashkilotning komputer resurslaridan foydalanish samaradorligi oshadi va uning
uzluksiz ishlashi ta
’
minlanadi. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish va amalga
oshirish samaradorligi k
o‘
p jihatdan davlat organlarining axborot tizimlari qaysi
instrumental muhitda ishlashiga bo
g‘
liq.
Shunday qilib, samaradorlikni oshirish vositalaridan biri bulut
texnologiyalaridan foydalanishdir. Shuning uchun davlat organlari elektron hujjat
aylanishi kabi sohada bulut xizmatlaridan foydalanishdan manfaatdor. Ishda
davlat boshqaruvida elektron texnologiyalarni q
o‘
llash va rivojlantirish
masalalari ham yoritilgan.
“Bulut” texnologiyasi paydo bo‘
lishidan avval butun dunyo b
o‘
ylab
korxonalar
o‘
zlarining IT-infratuzilmasini loyihalash va boshqarishdan kelib
chiqadigan k
o‘
plab muammolarni hal qilishlari kerak edi. Ilgari k
o‘
p vaqt talab
qiladigan va qimmat ish b
o‘
lgan narsa, uni q
o‘
llab-quvvatlash va xavfsizlik
xodimlarini binolarda saqlashga majbur qilish orqali yanada qimmatga tushardi.
Biroq Amazon veb-xizmatlari (AVS), Microsoft Azure va Google Cloud kabi
bulutli platformalar ushbu muammolarning ayrimlarini tenglamadan chiqarishga
muvaffaq b
o‘
ldi. Hozirgi kunda xalqaro kompaniyalar uchinchi tomon bulutli
platformalaridan foydalangan holda
o‘
z operatsiyalarini boshqarish,
optimallashtirish va kengaytirishga e
’
tibor qaratishlari mumkin.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
243
Bulut butun dunyodagi kompaniyalar uchun
o‘
yin maydonini
o‘
zgartirdi.
Keling, bulut global tashkilotlarning ishlash usulini inqilob qilgan beshta muhim
usulni k
o‘
rib chiqaylik. Bulutli hisoblash IT-mutaxassislari bugungi biznesni
qanday q
o‘
llab-quvvatlayotganiga alohida e
’
tibor bering.
Xalqaro biznes tobora jadallashib bormoqda va
o‘
zgaruvchan sharoitlarga
har qachongidan ham tez-tez moslashishlari kerak. Bulutsiz butun dunyo b
o‘
ylab
tashkilotlar s
o‘
nggi ikki yil ichida biz boshdan kechirgan global kadrlar va
ta
’
minot zanjiri muammolariga moslasha olmas edilar.
Bozor talablariga javob beradigan va bir kechada k
o‘
rinadigan
“
zarba
beradigan
”
kompaniya qisqa vaqt ichida IT infratuzilmasini va harakatlarini
sezilarli darajada kengaytirishi kerak. Boshqa tomondan, qiyin davrni boshdan
kechirayotgan kompaniya xarajatlarni kamaytirish uchun biroz kichraytirishi
kerak b
o‘
lishi mumkin va bu IT
–
infratuzilmani saqlash uchun xodimlarni va
kichik byudjetlarni bekor qilishga olib kelishi mumkin. Biroq, bulutli yechimlar
bilan ushbu ikkala ssenariyni boshqarish juda oson.
Bulutli hisoblash provayderlari sizning operatsiyalaringizni tezda yuqoriga
yoki pastga
o‘
lchashga imkon beradi. Sizning sharoitingizdan qat
’
i nazar, bulutli
platformalar har qanday vaziyatda kompaniyangizning resurslari va xarajatlarini
optimallashtirishga yordam beradi.
O‘
zingizning resurslaringizni qanday qilib optimallashtirishni va ularni
hozirgi biznes ehtiyojlariga moslashtirishni tushunish uchun texnologlarni
tayyorlashingiz kerak b
o‘
ladi.
Bulutli texnologiyalarni joriy etish bilan bo
g‘
liq imkoniyatlar juda katta va
xilma-xildir.
2020-yildan boshlab tendentsiyani davom ettirgan holda, bulut texnologiya
olamida
o‘
zining hukmronligini ochib beradi, chunki bulutli hisoblashlardan
foydalanadigan kompaniyalar oson kengaytirilishi, ma
’
lumotlar xavfsizligini
yaxshilash kabi afzalliklarga intilishadi va Gartner ma
’
lumotlariga k
o‘
ra,
2022-yilga kelib 330 milliardga yetishi kutilayotgan daromadni k
o‘
paytirishni
nazarda tutmaydi. Bulutli texnologiyalarni joriy etish bilan birga keladigan
imkoniyatlar juda katta va xilma-xildir.
Bulutli oʻzgartirish xizmatlari maʼlumotlar va etentni yetkazib berishni
boshqarishdan tortib, maʼlumotlar sizib chiqishini t
uzatish va oldini olish,
firibgarlikning oldini olish, bashoratli tahlillar va boshqalar orqali xavfsizlikni
oshirishgacha turlicha. Agar siz hali ham biznesingiz uchun bulutli
texnologiyalardan foydalanmasangiz
–
qanchalik katta yoki kichik b
o‘
lmasin
–
unda siz raqobatbardosh bozorda rivojlanish va dolzarb b
o‘
lib qolish uchun nima
qilyapsiz? Netflix, Twitter, Coca-cola, Pinterest va boshqalar bulut
texnologiyasidan foydalanadigan eng yirik kompaniyalardir.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
244
Bulutli texnologiyalarning afzalliklari:
Daromadlilik: kamaytirilgan narx muhim afzalliklardan biridir. Hisoblash
quvvati jihatidanfoydalanuvchiga qimmat komputerlar va dasturiy ta
’
minot sotib
olishning hojati y
o‘
q, shuningdek u mahalliy IT-texnologiyalarni q
o‘
llab-
quvvatlash uchun mutaxassisni yollash zaruriyatidan xalos b
o‘
ladi. Ijara
foydalanuvchi kerakli xizmatlar paketini faqat kerakli paytda oladi va aslida faqat
sotib olingan funktsiyalar soni uchun t
o‘
laydi.
Moslashuvchanlik: Barcha kerakli resurslar provayder tomonidan
avtomatik ravishda ta
’
minlanadi.
Ishlab chiqarishning yuqori darajasi: Ma
’
lumotlarni saqlash, tahlil qilish va
qayta ishlash uchun ishlatilishi mumkin b
o‘
lgan foydalanuvchi uchun mavjud
b
o‘
lgan katta hisoblash quvvati.
Ishonchlilik: Ba
’
zi ekspertlar zamonaviy bulutli hisoblash ta
’
minoti
mahalliy resurslarning ishonchliligiga qaraganda ancha yuqori ekanligini
ta
’
kidlaydilar, chunki kam sonli korxonalar t
o‘
laqonli sotib olish va saqlashga
qodir emas.
Bugungi kunda jahondagi k
o‘
plab davlatlar qatori
O‘
zbekistonda ham
bulutli texnologiya q
o‘
llanilishni boshlagan.
O‘zbekistonda “O‘zbektelekom” AK
“UZCLOUD” maʻlumotlarni qayta ishlash markazini ishga tushirilgan.
“O‘zbektelekom” AK tomonidan ishga tushirilgan “UZCLOUD” maʻlumotlarni
qayta ishlash markazi
O‘
zbekiston Respublikasining birinchi Prezidentining
2015-yil 6-
martdagi “2015–
2019-yillarda y
o‘
l-transport infratuzilmasini va
muhandislik kommunikatsiyalarini modernizatsiya qilish va rivojlantirish dasturi
t
o‘g‘risida” dagi PQ–
2313-sonli qaroriga va
O‘
zbekiston Respublikasi
Prezidentining
2018-yil
19-
fevraldagi
“Axborot
–
kommunikatsiya
texnologiyalarini yanada rivojlantirishga oid q
o‘
shimcha chora-tadbirlar
t
o‘g‘risida”gi №
PQ
–
5349-sonli qaroriga muvofiq amalga oshirilgan. Bulutli
texnologiyalardan oʻqituvchilar ham oʻz fa
oliyatlari davomida unumli
foydalanishlari mumkin. Buning uchun bepul google ilovalari bor. Google Docs
–
Google kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan matn va jadval protsessorlarini
o‘
z ichiga olgan bepul onlayn ofis b
o‘
lib, unda taqdimotlar, shakllar, chizmalar va
boshqa ilovalarni yaratish, shuningdek, fayl almashish funksiyalariga ega b
o‘
lgan,
fayllarni bulutli texnologiyalar asosida saqlash imkoniyatlari mavjud. Google
Drive bulutli texnologiyalar asosida fayllarni saqlash va ular bilan ishlash uchun
yagona virtual soha. Ushbu servis yordamida bir vaqtning
o‘
zida hujjatlar ustida
boshqa foydalanuvchilar bilan birgalikda ishlash imkoniyatlari taqdim etiladi.
Google Forms orqali oquvchilardan turli xil s
o‘
rovnoma va testlar olishda
foydalanish mumkin. O
‘
quvchilar testni yechib j
o‘
natgan javoblarni qabul qilish
va tahlil qilib, jadval k
o‘
rinishida saqlab q
o‘
yish imkoniyati mavjud. Bundan
tashqari Google Classroom ilovasi yordamida fan
o‘
qituvchilari
o‘
quv kurslarini
tashkil qilishi mumkin.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
245
O‘
quv kursiga fan b
o‘
yicha darslik va har xil
o‘
quv materiallarini
joylashtirish hamda
o‘
quvchilar bilimini tekshirish ,baholash uchun test
savollarini joylashtirish mumkin. Kursga joylashtirilgan topshiriqlarga bajarilish
muddatini ham belgilash mumkin.
O‘
qituvchilar bulutli texnologiyalardan
foydalanib ishlarini yengillashtirishi va k
o‘
pgina qulayliklarga ega b
o‘
lishi
mumkin.
Ushbu
texnologiya
o‘
qituvchlarni
axborot
bilan
ishlash
kompetensiyalarini rivojlantirib, masofaviy ta
’
lim tizimini tashkil etishga yordam
beradi. Yangi
O‘
zbekiston qurishda zamonaviy ta
’
limni ahamiyati katta va
zamonaviy ta
’
lim axborot texnologiyalariga asoslangan.
Xulosa:
Xulosa
o‘
rnida shuni aytish joizki, biz oldinga nazar tashlasak, korxonalar
ish yukini boshqarishni osonlashtirish, ilovalarni joylashtirishni tezlashtirish,
maksimal xavfsizlikni ta
’
minlash, chekka kabi q
o‘
shimcha texnologiyalardan
foydalanish va boshqa k
o‘
p imkoniyatlarga ega b
o‘
ladi. Darhaqiqat,
boshlanayotgan
o‘
n yillikning jasur yangi bulut dunyosi bir necha yil oldin orzu
qilgan qiymat, chidamlilik va sezgirlikni ta
’
minlaydi. Bulut texnologiyasi orqali
nafaqat kompaniyalar balki insonlar orasida ham yengillik paydo boldi. Yaqin
yillar ichida bulut texnologiyasi yanada rivojlanib, koproq imkoniyatlarni taqdim
etadi.
Shunday qilib, bulutli texnologiyalar har bir foydalanuvchi uchun hayotni
osonlashtiradigan eng tez rivojlanayotgan va tezkor daromad keltiradigan
texnologiyalarning yorqin misolidir. Internet yoki bulutli dasturlar bizni
o‘
z
tarmoqlarini yuklash tizimi orqali bo
g‘
laydi, bu bizning hayotimizni qulay qiladi
va xavfsiz amalga oshadi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati
1.
“
Axborot t
o‘g‘
risida
”
2006-yil 27-iyuldagi 149-FZ-sonli federal qonun,
axborot texnologiyalari va axborotni muhofaza qilish t
o‘g‘
risida
”
“
Rossiya
gazetasi
”
, N 4131, 29.07.2006.
2.
Politov V. Bulutli hisoblash. Yuqori texnologiyali kompaniyalarning
egalari yoki top-menejerlari uchun jurnal
“
Smart ishlab chiqarish
”
.
–
2013.
3.
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining
“
Axborot
–
kommunikatsiya
texnologiyalarini yanada rivojlantirishga oid q
o‘
shimcha chora tadbirlar
t
o‘g‘
risida
”
gi qarori. 19.02.2018-
y. №Pq
-5349.
4.
Delov T.E, “Bulutli texnologiyalar” fanidan o‘
quv q
o‘
llanma, Toshkent:
TATU. 2020
–
217-b.
5.
Torchinskiy F.
“
Oddiy s
o‘
zlar va muvaffaqiyat hikoyalarida bulut
texnologiyalari
”
2012.
6.
Xasheva I.A. Davlat xizmatlarini k
o‘
rsatishda axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish amaliyoti // Davlat va munitsipal boshqaruv.
2009.
