Механизмы эффективной осуществления корпоративного управления в акционерных обществах Узбекистана

CC BY f
364-372
6
2
Поделиться
Шермухамедов, А. (2023). Механизмы эффективной осуществления корпоративного управления в акционерных обществах Узбекистана. Направления развития благоприятной бизнес-среды в условиях цифровизации экономики, 1(01), 364–372. https://doi.org/10.47689/TSUE2022-pp364-372
Акмаль Шермухамедов, Ташкентский государственный экономический университет

старший преподаватель

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В настоящее время необходимые институты рыночной экономики в нашей стране отражены в действующем законодательстве, а эффективность управления во вновь образованных корпоративных бизнесструктурах невысока в решении проблем конкуренции и защиты прав собственности


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

364

O‘

ZBEKISTON AKTSIYADORLIK JAMIYATLARIDA KORPORATIV

BOSHQARUVNI SAMARALI AMALGA OSHIRISH MEXANIZMLARI

Akmal Shermuhamedov

катта ўқитувчи,

Тошкент давлат иқтисодиёт университети

E-mail: skazka.6313@gmail.com

Annotatsiya.

Hozirgi kunda mamlakatimizda bozor iqtisodiyoti faoliyat

yuritishining zaruriy institutlari amaldagi qonunlarda

o‘

z ifodasini topgan, shu

bilan bir vaqtda yangi shakllangan korporativ tadbirkorlik tuzilmalarida

boshqaruv samaradorligini ta

minlash raqobatni hamda mulkdorlar huquqini

himoya qilish muammolarini hal etishda mavjud institutlar samaradorligi pastligi

kuzatilmoqda.

Kalit s

o‘

zlar

: samaradorlik, tadbirkorlik, birja, korporativ boshqaruv,

moliyaviy mustahkamlik, korporatsiya.

МЕХАНИЗМЫ ЭФФЕКТИВНОЙ ОСУЩЕСТВЛЕНИЯ КОРПОРАТИВНОГО

УПРАВЛЕНИЯ В АКЦИОНЕРНЫХ ОБЩЕСТВАХ УЗБЕКИСТАНА

Акмаль Шермухамедов

старший преподаватель,

Ташкентский государственный экономический университет

E-mail: skazka.6313@gmail.com

Аннотация.

В настоящее время необходимые институты рыночной

экономики в нашей стране отражены в действующем законодательстве, а

эффективность управления во вновь образованных корпоративных бизнес

-

структурах невысока в решении проблем конкуренции и защиты прав

собственности.

Ключевые слова:

эффективность, предпринимательство, фондовый

рынок, корпоративное управление, финансовая устойчивость, корпорация.

MECHANISMS FOR EFFECTIVE IMPLEMENTATION OF CORPORATE

MANAGEMENT IN UZBEKISTAN JOINT STOCK COMPANIES

Akmal Shermukhamedov

senior teacher, Tashkent State University of Economics

E-mail: skazka.6313@gmail.com

Abstractat.

Present, necessary institutions of market economy in our country

are reflected in current legislation, and management efficiency in newly formed

corporate business structures is low in solving the problems of competition and

protection of property rights.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

365

Key words:

efficiency, entrepreneurship, stock market, corporate

governance, financial stability, corporation.

Кorporativ boshqaruv munosabatlari sohasi ushbu yo‘

nalishdagi institutlar

samaradorligini oshirishda katta imkoniyatga ega hisoblanadi. Har qanday

davlatning iqtisodiyoti

o‘

zaro aloqada faoliyat k

o‘

rsatuvchi va shu bilan bir paytda

bir-biri bilan raqobatlashuvchi k

o‘

p sonli unsurlardan tarkib topgan k

o‘

p po

g‘

onali

va qatlamli tizimni ifodalaydi, bu unsurlarning asosiysi tadbirkorlik hisoblanadi. U

siz zamonaviy bozor iqtisodiyoti bir maromda va uzluksiz faoliyat k

o‘

rsatishi va

barqaror rivojlanishi mumkin emas. Shularni inobatga olib ishida tadbirkorlik,

uning Aktsiyadorlik shaklining maqsadi va faoliyatining

o‘

ziga xos xususiyatlari

tahlil qilingan.

I. Ansoff ta

rifiga k

o‘

ra, korporatsiya bu

tadbirkorlik faoliyatini tashkil

qilishning iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda keng tarqalgan, yuridik maqomi,

ishbilarmonlik mulki va yollanib ishlaydigan professional boshqaruvchilarning

yuqori b

o‘g‘

inida boshqaruv funksiyalarini k

o‘

zda tutadigan shaklidir.

Aynan korporatsiyalar sanoati rivojlangan mamlakatlar iqtisodiy kuchining,

milliy iqtisodiyotlarning jahon bozoridagi raqobatbardoshligining asosini tashkil

qilishini tan olish lozim. Bu haqda quyidagi dalil ham guvohlik beradi: garchi yirik

korporatsiyalar zimmasiga tadbirkorlik tuzilmalari tarkibida kichik ulush t

o‘g‘

ri

kelsada, aynan ular milliy iqtisodiyotning yuzi va sifatini, uning jahon x

o‘

jaligidagi

raqobatbardoshligini belgilab beradi.

Masalan, AQShda korporatsiyalar sanoat firmalari umumiy sonining atigi 18

foizini tashkil etsada, biroq bunda sanoat mahsulotlari hajmining 90 foizini ishlab

chiqaradi. Shu sababli, Dj.

К.

Gelbreyt va boshqa bir qator tadqiqotchilar yirik

korporativ tuzilmalarni sanoat tizimining asosi sifatida k

o‘

rib chiqadilar.

Ta

kidlash joizki, korporatsiyalarning shakllanishi va rivojlanishi milliy

iqtisodiyotning rivojlanish tendensiyasi hisoblanadi, chunki yirik korporativ

tizimlar rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotining ham, butun jahon x

o‘

jaligining

ham asosini tashkil qiladi. Ular ishlab chiqarishni makroiqtisodiy tartibga solishni

optimallashtiradi, iqtisodiyotni modernizasiyalash strategiyasini shakllantirish va

amalga oshirishda davlatning hamkori sifatida ishtirok etadi.

Кorporasiyalarning u yoki bu mamlakat iqtisodiy tizimidagi o‘

rni va roli

ularning umumiy takror ishlab chiqarish jarayonidagi faoliyati, uning resurslar

bilan ta

minlanganligi bilan belgilanadi. Yirik tadbirkorlik ishlab chiqarishni yuqori

darajada umumlashtirish, kapitalni birlashtirish va markazlashtirishga asoslanadi.

U sanoat ishlab chiqarish salohiyatining negizini tashkil qiladi.

O‘

tgan hafta davomida, ya

ni 10

16 avgust kunlari "

O‘

zbekiston respublika

tovar-xom ashyo birjasi" AJ ning barcha savdo platformalarida 1 219,0 mlrd s

o‘

mlik

tovarlar sotilgan b

o‘

lib, bu avvalgi haftaga nisbatan 29,1% ga kamdir. Bunda

sotuvlarning 84,3%

birja savdolari, 1,4%

k

o‘

rgazma-yarmarka savdolari,

14,0%

elektron davlat xaridlari va 0,3%

avtoraqamlarning onlayn-auksioniga

t

o‘g‘

ri keldi.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

366

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub

yektlari ishtirokida tuzilgan

bitimlarning umumiy hajmi 426,5 mlrd s

o‘

mni tashkil qildi. Davlat xaridlari

tizimlarida

o‘

tkazilgan elektron savdolar natijasida byudjet va korporativ

buyurtmachilarining qariyb 26,8 mlrd s

o‘

mlik mabla

g‘

lari tejaldi.

K

o‘

rib chiqilayotgan davr mobaynida onlayn auksion orqali 2 272 ta

avtoraqamlar sotildi, sotilgan davlat raqam belgilarining umumiy summasi 4,1

mlrd s

o‘

mni tashkil qildi. Raqobatli savdolar natijasida bitimlarning 2,9% birinchi

toifadagi avtoraqamlarga, 8,8% ikkinchi, 9,2% uchinchi, 12,9% t

o‘

rtinchi, 20,0%

beshinchi

va

46,0%

oltinchi

toifa

avtoraqamlarga

tegishlidir.

Birja savdolari. K

o‘

rib chiqilayotgan davrda ochiq birja savdolari orqali jami 1

027,6 mlrd s

o‘

mlik tovar resurslari sotildi. Sotuvchi korxonalar mahsulotlarni

tasdiqlangan jadvallarga rioya qilgan holda birja savdolariga q

o‘

yishdi, shu

jumladan:

Paxta yo

g‘

i.

O‘

tgan haftada birjaning paxta yo

g‘

i bozorida narxlarning

pasayish holatlari kuzatildi. Xususan, 29-30 avgust kunlari birja savdolari orqali 1

462,0 tonna paxta yo

g‘

i sotilgan.

O‘

tgan uch kun mobaynida barcha navli paxta

yo

g‘

ining kunlik

o‘

rtacha narxlari mahsulotning bir tonnasi uchun 17 777,0 ming

s

o‘

mdan 17574,99 ming s

o‘

mgacha, ya

ni 1,16% ga pasaydi.

Paxta yo

g‘

ining birjadagi narxlarini pasayishiga mos tarzda texnik paxta

chigiti va paxta yo

g‘

ining boshlan

g‘

ich narxlarini sotuvchi-korxonalar tomonidan

pasaytirilganligi

o‘

z ijobiy ta

sirini

o‘

tkazdi.

Xususan, k

o‘

rib chiqilayotgan davrda paxta yo

g‘

ining boshlan

g‘

ich narxi

mahsulotning bir tonnasi uchun

o‘

rtacha 15 375,6 ming s

o‘

mdan 14 158,6 ming

s

o‘

mgacha, ya

ni 8% ga pasaygan.

Shakar ichki talab

o‘

sishda davom etmoqda. Bu esa narxning sezilmas

darajada k

o‘

tarilishiga sabab b

o‘

ldi.

Hafta davomida birja savdolariga 9 300,0 tonna shakar q

o‘

yildi va ushbu

hajmning barchasi, ya

ni 100% sotilgan.

K

o‘

rib chiqilayotgan davrda shakarning barcha kategoriyasi b

o‘

yicha

shakllangan kunlik

o‘

rtacha narxlar mahsulotning bir tonnasi uchun 7 253,4 ming

s

o‘

mdan 7 517,7 ming s

o‘

mgacha, ya

ni 3,6% ga k

o‘

tarildi.

O‘

tkazilgan birja

savdolari natijasida mahalliy shakarning 3-kategoriyasi b

o‘

yicha shakllangan

o‘

rtacha haftalik narxi mahsulotni bir tonnasi uchun 7 583,8 ming s

o‘

mni tashkil

etdi.

Birjaning sement bozorida ichki talabning

o‘

sishiga qaramasdan barqarorlik

saqlanmoqda. Xususan, sement b

o‘

yicha

o‘

tkazilgan birja savdolarida ishtirok

etgan xaridorlarning

o‘

rtacha kunlik soni avvalgi haftaga nisbatan 2,4% ga

o‘

sib,

714 ta ishtirokchini tashkil qildi.

O‘

tgan haftada birja savdolariga 161 026,0 tonna

sement q

o‘

yildi va ulardan 140 970,0 tonnasi, ya

ni 87,5% sotildi.

O‘

rtacha kunlik

sotuv hajmlari 46,9 ming tonnani tashkil qildi.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

367

K

o‘

rib chiqilayotgan davrda sementning barcha kategoriyasi b

o‘

yicha

shakllangan kunlik

o‘

rtacha narxlar mahsulotning bir tonnasi uchun 567,2 ming

s

o‘

mdan 571,9 ming s

o‘

mgacha, ya

ni atigi 0,8% ga

o‘

sdi.

Eslatib

o‘

tamiz,

O‘

zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil

4-apreldagi PQ

4664-

son qaroriga muvofiq «O‘zbekneftgaz» AJ tasarufidagi

Buxoro neftni qayta ishlash zavodi tomonidan birja savdolariga q

o‘

yiladigan

avtomobil benzinining boshlan

g‘

ich narxlari, jahon birjalardagi Brent neftining

kotirovkalaridan kelib chiqib shakllanadi.

Tadbirkorlik iqtisodiy faoliyat sub

yektlarining ishlab chiqarishni tashkil

qilishga y

o‘

naltirilgan mustaqilligi, faolligi va tashabbuskorligiga asoslangan

ijtimoiy-iqtisodiy holatni ifodalaydi. Har qanday tadbirkorlik faoliyati, jumladan,

Aktsiyadorlik jamiyatlari (korporatsiyalar)ning asosiy maqsadi bu

tadbirkorlik

daromadi yoki foyda olish uchun moddiy yoki boshqa ne

matlar ishlab chiqarish va

bozorda iste

molchilar orasida taqsimlashdir. Bundan tashqari, shu bilan bir

paytda tadbirkorlik yangi ish

o‘

rinlari yaratish, davlat va mahalliy byudjetlarni

soliqlar t

o‘

lash y

o‘

li bilan t

o‘

ldirish kabi muhim ijtimoiy funksiyalarni bajaradi.

"

O‘

zbekiston respublika tovar-xom ashyo birjasi" AJ aktivlari 2021-yil

3-chorakda 2020-yilning shu davriga nisbatan 53,89 foizga

o‘

sib, 3,37 trillion

s

o‘

mni tashkil qildi. Kompaniya daromadi 209,15 mlrd s

o‘

mni tashkil etdi, bu

20-yilning 3-chorakiga nisbatan 61,08% ga k

o‘

pdir. Sof foyda 3-chorakdagi

65,42 mlrd s

o‘

mdan hozirgi 112,51 mlrd s

o‘

mga (+ 71,97%)

o‘

sdi. Kompaniyaning

sof foyda marjasi 2020-yil 3-chorakdagi 50,38 foizdan 2021 yilning mos davrida
53,79 foizgacha oshdi. Kompaniyaning yalpi marjasi ham 87,72 foizdan

90,40 foizga oshdi.

Tahlillar shuni k

o‘

rsatadiki, korporativ tadbirkorlik uzoq shakllanish davrini

bosib

o‘

tgan va dunyo mamlakatlari ichida ushbu faoliyatning samarali shakli

sifatida tan olingan. Avstriyalik sotsiolog va iqtisodchi Y. Shumpeter

o‘

zining

«Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi» kitobida “tadbirkor iqtisodiy omil sifatida

ahamiyati b

o‘yicha kapital, mehnat va yer bilan bir xil darajada turadi”, deb

ta

kidlagan.

Кorporativ boshqaruv sohasidagi O‘

zbekiston olimlari va mutaxassislarining

ta

kidlashicha, mamlakatda korporativ munosabatlarning rivojlanish jarayoni

umuman olganda bozor munosabatlariga

o‘

tish y

o‘

llari va ularning iqtisodiy

rivojlanish xususiyatiga ta

siri bilan t

o‘g‘

ridan-t

o‘g‘

ri bo

g‘

liq jihatlarga tobora ega

b

o‘

lib bormoqda. Aynan iqtisodiyot tarmoqlarida olib borilgan islohotlar jarayoni

k

o‘

p jihatdan davlatning qonunchilik tizimi xususiyatlari, iqtisodiy, ijtimoiy va

texnologik shart-sharoitlari bilan bo

g‘

liq b

o‘

lgan holda Aktsiyadorlik jamiyatlarida

korporativ boshqaruv modelini shakllanishi va rivojlanishi bilan bo

g‘

lanadi.

Shulardan kelib chiqib ishida milliy korporativ boshqaruv tizimini

takomillashtirish va uning samarali faoliyat k

o‘

rsatishini ta

minlovchi tamoyillarga

mos vazifalari asoslangan (1-rasm).


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

368

Кorporativ boshqarish tamoyillari talablarini to‘

liq bajarish Aktsiyadorlik

jamiyatiga eng kam sarf-xarajat bilan katta miqdorda uzoqqa m

o‘

ljallangan

investisiyalar jalb etishni, yangi innovatsion texnologiyalarni faol joriy etishni

ta

minlaydi. Shuni inobatga olganda korporativ boshqaruv organlari Aktsiyadorlar

huquqlarini himoyalash, ularga bir xil munosabatda b

o‘

lish, manfaatdor tomonlar

hamkorligini ra

g‘

batlantirish, axborotlarni belgilangan vaqtlarda t

o‘

liq ochib

berish, korxona menejmentini nazorat qilishni ta

minlash b

o‘

yicha vazifalarni hal

etishning samarali mexanizmlarini q

o‘

llashni talab etadi.

Hozirgi paytda respublikamizda korporativ boshqaruv modelining

takomillashtirish va uni samarali yuritishiga hal qiluvchi ta

sir k

o‘

rsatayotgan

omillar orasida quyidagilarni ajratib k

o‘

rsatish mumkin:

mamlakatdagi barqaror makroiqtisodiy vaziyat va iqtisodiy siyosat;

jamiyatda aktsiyalarga egalik qilishning muayyan tuzilmasi;

moliyalashtirish manbalarining

o‘

zaro nisbati;

qonunchilik tizimi va huquqiy madaniyatning rivojlanish bosqichlari va

zamonaviy xususiyatlari;

yuzaga kelgan ishbilarmonlik munosabatlari amaliyoti;

davlatning iqtisodiyotga aralashuv darajasi va uning huquqiy tizimni

tartibga solishdagi roli.

Кorxonalar moliyaviy holatini umumiy baholashdan keyingisi moliyaviy

tahlil bosqichi b

o‘

lib, korxonalarning moliyaviy mustahkamligi tahlili hisoblanadi.

Moliyaviy mustahkamlikni tahlil qilishdan oldin moliyaviy mustahkamlikning
mazmuni t

o‘g‘

risida kelishib olishimiz lozim.

Iqtisodiy adabiyotda moliyaviy mustahkamlikka va balans likvidligiga bir xil

ta

rif berishadi va aniqlanayotgan k

o‘

rsatkichni yoki moliyaviy mustahkamlik yoki

balans likvidligi, ya

ni korxonalarning olingan qarzlarni qaytarib berish

qobiliyatiga egalik deb tushuniladi. Moliyaviy mustahkamlik va balans likvidligi

bu

o‘

z mazmuniga ega b

o‘

lgan ikki xil moliyaviy k

o‘

rsatkichlar b

o‘

lib, korxonalar

moliyaviy faoliyatini har xil nuqtai nazardan ifodalaydi.

Davlat ulushiga ega b

o‘

lgan Aktsiyadorlik jamiyatlari faoliyati monitoringida

korporativ boshqaruvning zamonaviy xalqaro standartlaridan foydalanish

istiqbollarini

amalga oshirishda кorporativ bosh

qaruv tamoyillari va uning

samarali tizimiga

o‘

tish vazifalari muhim

o‘

rinni egallab, uni biz quyidagi 1- rasmda

izohlashga xarakat qilamiz.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

369

1-

rasm. Кorporativ boshqaruv tamoyillari va uning samarali tizimiga

o‘

tish vazifalari

2

Aktsiyadorlik jamiyatlari faoliyati monitoringida korporativ boshqaruvning

zamonaviy xalqaro standartlaridan foydalanishda

mustahkamlik k

o‘

rsatkichi

kompleks sifatidagi k

o‘

rsatkich b

o‘

lib, u:

Aktsiyadorlik jamiyatlari murakkab bozor munosabatlari davrida ishlab

chiqarishni saqlanib qolish imkoniyatini;

Aktsiyadorlik jamiyatlari mabla

g‘

laridan erkin ravishda foydalanish

imkoniyati borligini;

ishlab chiqarishni t

o‘

xtatmasdan, mahsulot sotish imkoniyati borligini;

Aktsiyadorlik jamiyatlari faoliyatining umumiy mustahkamligini;

2

Muallif tomonidan tuzilgan.

Aktsiyadorlar

huquqlari

Aktsiyadorlarga bir

xil munosabat

Manfaatdor

shaxslarning

aktsiyadorlik

jamiyatini

boshqarishdagi roli

Axborotni ochib

b

е

rish va

«shaffoflik»

Kuzatuv

kеngashining

majburiyatlari

Korporativ boshqaruv tizimi aktsiyalar

egalarining huquqlarini himoya qilishi

Korporativ boshqaruv tizimi barcha aktsiyalar
egalariga, jumladan, mayda va xorijiy
aktsiyadorlarga bir xil munosabatni
ta'minlashi

Korporativ boshqaruv tizimi qonunchilikda

bеlgilangan

manfaatdor

shaxslarning

huquqlarini tan olishi va yangi ish

o’

rinlari

yaratish va korporativ sеktorning moliyaviy

barqarorligiga

erishish

maqsadida

aktsiyadorlik jamiyati va barcha manfaatdor
shaxslar

o’

rtasida

faol

hamkorlikni

ra

g’

batlantirishi

Korporativ

boshqaruv

tizimi

jamiyat

faoliyatining barcha e'tiborli jihatlari haqidagi

ishonchli axborotlarni, jumladan, moliyaviy
ahvol, faoliyat natijalari, mulk egalari tarkibi va

boshqaruv tuzilmasi haqidagi ma'lumotlarni

o’z va

qt

ida ochib bеrishni ta'minlashi

Kuzatuv kеngashi korporativ tadbirkorlikga
stratеgik ra

hbarlik q

ilishni, mеnеjеrlar ishini

samarali

nazorat

qilishni

ta'minlaydi,

aktsiyadorlik jamiyat va aktsiyadorlar oldida
h

isob bеrish

Adolatlilik

Javobgarlik

Shaffoflik

hisobdorlik

Korporativ boshqaruv tamoyillari


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

370

Aktsiyadorlik

jamiyatlari

faoliyatiga

t

o‘g‘

ri

boshqaruvlik

qilinayotganligini;

Aktsiyadorlik jamiyatlarida mavjud moliyaviy resurslarni bozor

munosabatlarining talablariga javob berishligini;

Aktsiyadorlik jamiyatlarining zaxira va harajatlarga b

o‘

lgan ehtiyojlarini

qoplovchi manbalar borligi darajasini k

o‘

rsatadi.

Demak, iqtisodiy mustahkamlik Aktsiyadorlik jamiyatlari moliyaviy

resurslarining shakllanishi va ulardan foydalanish bilan aniqlanadi. Unga ham

ichki, ham tashqi omillar, shart-sharoitlar ta

sir etadi.

Ichki omillar sifatida quyidagilarni k

o‘

rsatish mumkin:

Aktsiyadorlik jamiyatlarida ishlab chiqarishning barqarorligi;

ishlab chiqarishni tashkil qilish;

ishlab chiqarishni boshqarish;

korxona nizom fondining hajmi;

Aktsiyadorlik jamiyatlari harajat va daromadlarining nisbati;

o‘

zlik mabla

g‘

larining manbalari va davlat ulushiga ega b

o‘

lgan

aktsiyadorlik jamiyatlari majburiyatlarining nisbati;

korxona aylanma mabla

g‘

lari tarkibi.

-

“O‘

zbekiston respublikasi tovar xom-

ashyo birjasi” A

J

o‘

z faoliyatida

boshqa korxona va tashkilotlar bilan iqtisodiy aloqalarda b

o‘

lar ekan, korxonalar

moliyaviy mustahkamligiga tashqi omillar ham ta

sir etadi, ular tarkibida

quyidagilarni k

o‘

rsatish mumkin:

aktsiyadorlik jamiyatlarining tovarlar bozoridagi holati;

aktsiyadorlik jamiyatlarining eksport va import aloqalari;

aktsiyadorlik jamiyatlarining boshqa korxonalar, ta

minlovchi va

iste

molchi korxonalar bilan aloqalarda ishga oid aktivligi;

bank organlari, debitor va kreditorlar bilan aloqalar;

respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosat, soliq

,

narx-navo va

moliya, bank siyosati, texnika, texnologiya siyosati.

Bu aktsiyadorlik jamiyatlari moliyaviy mustahkamlikning mazmuni

shundan iboratki, moliyaviy mustahkamlikni

o‘

lchash, baholash uchun

foydalaniladigan k

o‘

rsatkichlar tizimini chegaralab olish lozim. Lekin ma

lumki,

davlat ulushiga ega b

o‘

lgan Aktsiyadorlik jamiyatlari moliyaviy resurslarining

shakllanish, taqsimlanish va foydalanish samaradorligi ularning umuman

moliyaviy holati b

o‘

lsa, moliyaviy mustahkamligi korxonalar faoliyatini faqat bir

shaklini, y

o‘

nalishini ifodalaydi.

Mening fikrimcha, davlat ulushiga ega b

o‘

lgan Aktsiyadorlik jamiyatlari

moliyaviy k

o‘

rsatkichlarni, shu jumladan, moliyaviy mustahkamlik b

o‘

yicha ham

kriteriyalar emas, optimal yoki me

yoriy darajalari tasdiqlanishi kerak.

Davlat ulushiga ega b

o‘

lgan Aktsiyadorlik jamiyatlari moliyaviy

mustahkamlikni har xil shakllarini, har tomonlama tahlil etish uchun ikki guruh

k

o‘

rsatkichlardan foydalanish lozim, ya

ni:


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

371

1.

Asosiy k

o‘

rsatkichlar;

2.

Q

o‘

shimcha k

o‘

rsatkichlar.

Endi bevosita davlat ulushiga ega b

o‘

lgan Aktsiyadorlik jamiyatlari moliyaviy

mustahkamlikni tahlil qilish, uni miqdoriy ifodalash t

o‘g‘

risida s

o‘

z yuritsak:

Asosiy k

o‘

rsatkichlar. Ma

lumki, davlat ulushiga ega b

o‘

lgan Aktsiyadorlik

jamiyatlari moliyaviy mustahkamlik zaxira va harajatlar, ularni qoplovchi manbalar

o‘

rtasidagi nisbat bilan aniqdanadi. Bu manbalar uch xil b

o‘

lishi mumkin.

1.

O‘

zlik manbalari.

Aktsiyadorlik jamiyatlari moddiy mabla

g‘

larni qoplash uchun umumiy

o‘

zlik manbalarining bir qismidan foydalanadi. Qolgan qismidan uzoq muddatli

aktivlarni qoplash uchun foydalaniladi. Demak, korxona umumiy

o‘

zlik

manbalaridan uzoq muddatli aktivlarning qiymatini ayrib tashlashi lozim,

2.

O‘

zlik manbalari va korxonannng uzoq muddatli majburiyatlari. Demak,

o‘

zlik manbalariga korxonaning uzoq, muddatli majburiyatlari q

o‘

shiladi,

3. Manbalarning hammasi, ya

ni

o‘

zlik manbalar va korxonaning uzoq-qisqa

muddatli majburiyatlari.

Кo‘

rinib turibdiki, mamlakat iqtisodiyotidagi Aktsiyadorlik jamiyatlari

uchun samarali korporativ boshqaruv tizimiga

o‘

tish muammolarini ijobiy hal

qilish uchun tashkiliy-iqtisodiy sharoitlar yetarlidir. Biroq, agar XX asrning 90-

yillarida aktsiyadorlik jamiyatlarini shakllanishining nazariy va amaliy masalalari

k

o‘

proq ahamiyatga ega b

o‘

lgan b

o‘

lsa, hozirgi paytda integrasion

o‘

zaro

aloqalarning oqilona y

o‘

llarini izlab topish, strategik rejalashtirish va boshqarish,

yirik integrasiyalashgan ishlab chiqarish tuzilmalarini optimal tarkibini yaratish,

aktsiyadorlar huquqini himoyalash korporativ boshqaruv va nazoratning eng

dolzarb muammolari qatoriga kiradi. Aksiyadorlar 2021-yilda xayriya xarajatlari

chegarasini qayta k

o‘

rib chiqadilar. Joriy yilning 19 noyabrida eVOTE orqali

“O‘

zbekiston

Respublika

tovar-xom

ashyo

birjasi

(https://uzex.uz/ExecutiveBoard)” AJ aksiyadorlarining navbatdan tashqari

umumiy yi

g‘

ilishini

o‘

tkazishga (http://openinfo.uz/ru/announce/12390/)

tayinlandi. elektron ovoz berish xizmati (http: //evote.uz/). Xulosa qilib aytsak

maxalliy va chet ellik investorlarning

O‘

zbekiston fond bozoriga b

o‘

lgan ishonchi

va qiziqishlari ortgan va aksionerlik jamiyatlarining daromadi xam sezilarli

darajada k

o‘

payganligini aytishimiz mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar r

o‘

yxati

1.

Терешина Н.П., Сорокина А.В. Корпоративное управление: Учебное

пособие. –М.: МГУПС (МИИТ), 2014. –

218 с.

2.

Умарходжаева М.Ғ., Исмаилов А.Р. “Корпоратив бошқарув

-

2” Ўқув

қўлланма.

ТДИУ, 2019. –

218 бет.

3.

Ўрмонов Н.Т.,Исмаилов А.Р. “Корпоратив бошқарув: принциплар,

сиёсат ва амалиёт”. Ўқув қўлланма. –

Т.: Иқтисод

-

молия, 2019. –

254 бет.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

372

4.

Элмирзаев С. Корпоратив бошқарув. Ўқув қўлланма. –

Т.: Иқтисод

-

молия, 2019. –

415 бет.

5.

Bob Tricker

Corporate Governance, Principles, Policies and Practices,

3rd edition, Oxford online resources center, 2012

904pp.

6.

Ташходжаев М.М., Умарходжаева М.Г., Шермухамедов А.К., Каюмова

М.Ш. “Корпоратив маданият” Ўқув қўлланма.

ТДИУ, 2021.

-

169 б.

7. Шермухамедов А. К. ПРИЧИНЫ, ВОЗДЕЙСТВИЯ НА МЕХАНИЗМ

УПРАВЛЕНИЯ КЛАСТЕРАМИ СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА И ТЕКТИЛЬНОЙ

ПРОМЫШЛЕННОСТИ В СОСТОЯНИИ ПАНДЕМИИ COVID

-

2019 //Актуальные

научные исследования в современном мире. –

2020.

№. 6

-3.

С. 290

-294.

8. https://uzex.uz/uz-Cyrl/News/weekly-uzex-digest-10-16-avgust

Библиографические ссылки

Терешина Н.П., Сорокина А.В. Корпоративное управление: Учебное пособие. –М.: МГУПС (МИИТ), 2014. – 218 с.

Умарходжаева М.Ғ., Исмаилов А.Р. “Корпоратив бошқарув-2” Ўқув қўлланма. – ТДИУ, 2019. – 218 бет.

Ўрмонов Н.Т.,Исмаилов А.Р. “Корпоратив бошқарув: принциплар, сиёсат ва амалиёт”. Ўқув қўлланма. – Т.: Иқтисод-молия, 2019. – 254 бет.

Элмирзаев С. Корпоратив бошқарув. Ўқув қўлланма. – Т.: Иқтисодмолия, 2019. – 415 бет.

Bob Tricker – Corporate Governance, Principles, Policies and Practices, 3rd edition, Oxford online resources center, 2012 – 904pp.

Тураев, Шавкат. "Анализ налоговой нагрузки на макроэкономическом уровне." in Library 21.3 (2021): 1-11.

Ташходжаев М.М., Умарходжаева М.Г., Шермухамедов А.К., Каюмова М.Ш. “Корпоратив маданият” Ўқув қўлланма. – ТДИУ, 2021. -169 б.

Шермухамедов А. К. ПРИЧИНЫ, ВОЗДЕЙСТВИЯ НА МЕХАНИЗМ УПРАВЛЕНИЯ КЛАСТЕРАМИ СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА И ТЕКТИЛЬНОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ В СОСТОЯНИИ ПАНДЕМИИ COVID-2019 //Актуальные научные исследования в современном мире. – 2020. – №. 6-3. – С. 290-294.

https://uzex.uz/uz-Cyrl/News/weekly-uzex-digest-10-16-avgust

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов