358
UDK: 619:616.993.192.612:11/12.636.5
TOVUQLAR EYMERIOZIDA AYRIM KOKSIDIOSTATIKLARNING
SAMARADORLIGI VA INVAZIYA INTENSIVLIGIGA TA’SIRI
Ibragimova Feruza Davletbayevna
ikromjonxalilov71@gmail.com
SamVMI “Hayvonlar fiziologiyasi biokimyosi va patologik fiziologiya” kafedrasi
assistenti .
Ibragimov Davletbay
SamVMI “Hayvonlar fiziologiyasi biokimyosi va patologik fiziologiya” kafedrasi
katta o‘qituvchisi.
Eshimov Dusmurat
SamVMI “Hayvonlar fiziologiyasi biokimyosi va patologik fiziologiya” kafedrasi
mudiri dotsent. Samarqand. O‘zbekiston.
Aliyarov Soatmo‘min Abdihamid o‘g‘li
SamVMI “Hayvonlar fiziologiyasi biokimyosi va patologik fiziologiya” kafedrasi
assistenti.
Izoh: Maqolada jo‘jalarning eksperimental eymeriozida sakoks va avotek
koksidiostatiklarining kasallikga qarshi samaradorligi hamda invaziya intensivligiga
ta’sir doiralari keltirilgan.
ЭФФЕКТИВНОСТЬ НЕКОТОРЫХ КОКЦИДИОСТАТИКОВ ПРИ
ЭЙМЕРИОЗЕ ПТИЦ И ИХ ВЛИЯНИЯ НА ИНТЕНСИВНОСТИ
ИНВАЗИИ
Аннотация: В статье приведены о спецефической активности
кокцидиостатиков сакокса и авотека при экспериментальном эймереиозе
циплят а также и их влияния на интенсивности инвазии.
Ключевые слова: цыплята, группы, консервация, кокцидиостатики,
индекс эймериоза, сакокс, аватек, ооцит, фекалии.
EFFECT OF EFFICIENCY AND INVASION INTENSITY OF SOME
COXIDIOSTATICS IN CHICKEN EIMERIOSIS
Annatation: The article presents the specific activity of coccidiostatics sakoxa
and avotec in experimental eimeriosis ceiliata, as well as their influence on the
intensity of invasion.
Keywords: chicken, groups, preservation, coccidiostatics, Eimeriosis index,
sacox, avatek, oocyte, feces.
Mavzuning dolzaribligi.
Bu kasallikga qarshi kurashish maqsadida bir necha
xil veterinariya chora-tadbirlariga rioya qilish zarur.
359
Tashqi muxitdagi kasallik qo‘zg‘atuvchilari bilan kurashish uchun hech qanday
dezinfektant ta’sir qilmaydi. Faqat +100
0
С li qaynoq suv,
issiq par yoki gaz alangasi
bilan kuydirilganda ijobiy natijaga erishish mumkin.
Kasallikning endogen bosqichi bilan kurashish borasidagi koksidiostatiklar
2 guruhga bo‘linadi. Ulardan birinchisi tovuq organizmida kasallik
qo‘zg‘atuvchilarining birinchi bosqichiga ta’sir qluvchi preparatlar. Bu turdagi
koksidiostatiklar faqaigina broyler-go‘sht yo‘nalishidagi tovuqlar rasioniga bir
kunligidan boshlab to so‘yishgacha 4-5 kun qolganiga qadar uzluksiz ravishda
oziqasiga qo‘shib qo‘llanmasiga asosan beriladi.
Ikkinchi guruhga ma’nsub bo‘lgan preparatlar kasallikning tovuq organizmidagi
2-chi bosqichiga ta’sir qiladi. Shuning uchun bu guruhdagi preparatlarni hali broyler
ham nasildor xo‘jaliklarda vaqti vaqti bilan ishlatish tavsiya etiladi.
Lekin kasalikka qarshi qo‘llaniladigan preparatlar eymeri qo‘zg‘atuvchilarining
ichakning shilliq pardalaridagi o‘sish va rivojlanishini biroz to‘xtatadi.Yuqoridagi
muammolarni inobatga olgan holda hamda qo‘llanilayotgan preparatlarga kasallik
qo‘zg‘atuvchilari tezda o‘rganilib qolganligi sababli bu muammo bo‘yicha ilmiy
izlanishlar uzluksiz olib borishni taqozo qiladi. Shuning uchun ham bu muammolar
tovuqchilikda dolzarbligicha qolib kelmoqda.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari:
Jo‘jalarning eksperimental eymeriozida
sakoks va avatek kaksidiostatiklarining samaradorligi va invaziya intensivligiga ta’sir
doiralarini o‘rganishdan iborat.
Materiallar va tadqiqot usullari.
Tajribalar Samarqand veterinariya meditsinasi institutining “Hayvonlar
fiziologiyasi, biokimyosi va patologik fiziologiya ” kafedrasining ilmiy laboratoriya
olib borildi.
Labaratoriya tajribalari uchun “Lomann-LSL-Klassik” zotiga ma’nsub bir
kunlik jo‘jalar SP “Axaliq Loman Parranda” tovuqchilik korxonasidan 40 bosh jo‘jalar
olib kelindi va tushamalar ustiga kasallik qo‘zg‘atuvchilaridan ozod toza joyga
joylashtirildi. Ular toza oziqa bilan hamma oddiy vodoprovod suvi bilan ta’minlandi.
Jo‘jalar 14 kunlik bo‘lganlarida ulardan analoglar qoidasiga rioya qilingan holda tirik
vaznlari 10 boshdan oddiy tarozida o‘lchanib to‘rtta guruh tuzildi.
Birinchi qiyosiy toza nazorat guruhi jo‘jalari tajriba davomida toza preparatsiz
oziqa bilan boqildi.
Ikkinchisi qiyosiy yuqtirilgan nazoratdagi jo‘jalar oldin o‘ldirish dozasi (LD50-
70) titrlangan, sporalangan oosistalar (E. aservulina-200 ming, E.maksima-20 ming,
E.tenela-40 ming 1 ml
3
suspenziyada) bilan shpris zond orqali jo‘jalarning zobiga
jo‘natilib yuqtirildi va ular ham toza oziqalar bilan boqildi.
3 va 4 tajriba guruhi jo‘jalari yuqtirilishi bilanoq 12 kun davomida sakoks 60
mg/kg oziqa bilan (3-chi guruh) va avatek 500 mg/kg oziqa orqali (4-guruh) berildi.
Qo‘llanilgan koksidiostatiklarning samaradorlik ko‘rsatkichlari jo‘jalarning
saqlanuvchanlik, tajriba oxirida 1 bosh jo‘ja tirik vaznining o‘sishiga qarab hamda
eymeriozga qarshi indeks (EQI) ko‘rsatkichlari bilan boqiladi va bu ko‘rsatkichlar
M.V.Krilovning (1969) takommillashgan usulida aniqlandi.
Invaziyaning intensivlig darajasini aniqlash maqsadida tajribaning 5,7,10,15 va
20 chi kunlari barcha guruhdan axlatlari olinib, ularning tarkibidagi Oosistalar
360
Goryayev sanoq to‘
rida aniqlandi. “Meтоды лабараторной диагностики
коксидиоза” ГOСT 25383
-
82 (СT СEВ 2547
-80) qo‘llanmasiga asosan invaziya
intensivligi aniqlandi.
Tadqiqot natijalari:
Laboratoriya tajribalarini o‘tkazish maqsadida SP “Axaliq
Lomonn Parranda” korxonasidan “Lomonn LSL-Klassik” zotiga mansub bir kunlik
jo‘jalar olib kelindi va kasallik qo‘zg‘atuvchilari bilan yuqishi ehtimolidan toza joyda
to‘shamalar ustida umumiy gala qilib saqlanildi. Jo‘jalar 14 kunligidan oddiy torozida
tirik vaznlari 10 boshdan o‘lchanganlaridan keyin 4 ta guruh tuzildi. Birinchisi qiyosiy
toza nazorat guruhi, ikkinchisi ya’ni 10 bosh jo‘ja oldin O‘D50-70 dozasi titirlangan
sporalangan eymerioz qo‘zg‘atuvchilari oosistalar bilan shpris zond orqali zobiga 1 ml
dan jo‘natilib yuqtirildi va toza oziqa bilan preparatsiz boqildi. Uchinchi tajriba guruhi
jo‘jalari koksidioz qo‘zg‘atuvchisi bilan yuqtirilgandan birdaniga 12 kunlik tajriba
davomida sakoks koksidiostatigidan 60 mg/kg oziqaga qo‘shib berildi. To‘rtinchi
tajriba guruhidagi jo‘jalarni ham koksidiy kulturasi bilan yuqtirilgandan birdaniga
avatek 500 mg/kg oziqa bilan bu guruhga ham 12 kun davomida berildi.
Qo‘llanilgan preparatlarning samaradorlik ko‘rsatkichlari jo‘jalarning
saqlanuvchanlik, tajriba oxirida o‘rtacha bir bosh jo‘ja tirik vaznining o‘sish foizlariga
hamda eymeriozga qarshi indekslariga qarab baholandi.
Olib borgan 12 kunlik tajriba natijalari shuni ko‘rsatdiki, sakoks preparatini 60
mg/kg oziqa bilan olgan uchinchi guruh jo‘jalarining saqlanuvchanlik darajasi 100%
ni, o‘rtacha 1 bosh jo‘ja tirik vaznining o‘sishi 140,0% ni va eymeriozga qarshi indeksi
195,8 ballni tashkil etdi jadval 1.
To‘rtinchi tajriba guruhi jo‘jalari avatek eymeriostatigini 500 mg/kg oziqa bilan
olganlarida saqlanuvchanlik bu tajriaba guruhida ham 100% ni, tajriba oxirida o‘rtacha
bir bosh jo‘ja tirik vaznining o‘sishi ham 138,4 % va EQI-194,7 ballni tashkil qildi.
1-jadval
Jo‘jalarning eksperimental eymeriozda ayrim koksidiostitiklarning
samaradorligi
T/r
Guruh
nomi
Preparatlar
nomi
Dozasi
(mg/kg
oziqa
bilan)
Jo‘jalar
bosh soni
Saqlanuvchanlik
(%)
Tajriba
ohirida 1
bosh tirik
vaznining
o‘sishi (%)
Eymeriozga
qarshi indeks
(EQI) 200
ball
1
Qiyosiy
toza
nazorat
-
-
10
100
146,1
200
2
Qiyosiy
yuqtirilga
n nazorat
-
-
10
30
31,5
51,5
3
Tajriba
Sakoks
60
10
100
140,0
195,8
4
tajriba
Avatek
500
10
100
138,4
194,7
Ikkinchi qiyosiy yuqtirilib davolanmagan nazorat guruhi jo‘jalari orasida
4-5 kunlari eymeriozga xos klinik alomatlar paydo bo‘ldi ya’ni jo‘jalar burchaklarga
bir joyga to‘plangan, kuchli suvga chanqoqlik, oziqadan bosh tortish, axlati suyuq qon
361
aralash qizg‘ish rangda. O‘lgan jo‘jalarni patologoanatomik tekshirilganda ingichka
bo‘lim ichaklarining shilliq qavati qalinlashgan uzunasiaga joylashgan yarachalar, ko‘r
ichak to‘lig‘icha qonga to‘lgan shilliq qavatida nuqtali yarachalar kuzatildi va
saqlanuvchanligi 30% ni, tirik vaznining o‘sishi 31,5 va EQI – 51,5 ballni tashkil qildi.
Tajriba davomida olingan natijalardan xulosa qilinganida poliefir ionofor
antibiotiklar ya’ni sakoks va avateklar jo‘jalarni to‘lig‘icha eymerioz kasalligidan
saqlaydi hamda tirik vaznni oshiradi.
Invaziyaning intensivlik darajasi tajribaning 5,7,10,15 va20-kunlari axlati bilan
ajralayotgan oosistalarni Goryayev sanoq to‘rida sanash yo‘li bilan aniqlandi.
Shunday qilib qiyosiy yuqtirilib davolanmagan nazorat guruhi (2-gurux)
jo‘jalari 1g axlat bilan tajribaning 5-chi kuni 986ming, 7 – kuni 1,675ming, 10-chi kuni
611ming, 15-chi kuni 234ming va 20-chi kunga kelib 6ming dona ooqistalar ajraldi.
Uchinchi tajriba guruhi jo‘jalari ya’ni sokoks– 60mg/kg ozuqa bilan uzluksiz
ravishda tajriba oxirigacha berilganda tajribaning 5-kuni 1g axlat bilan o‘rtacha 305
ming, 7-kuni 510ming, 10-chi kuni, 64ming, 15-kuni 8ming va 20-chi kuniga kelib
2ming dona oosistalar ajraldi. Jadval-2.
2-jadval
Jo‘jalar eymerioziga qarshi qo‘llanilgan preparatlarning invaziya
intensivligiga ta’siri
t/r
Guruhlar
nomi
Preparatlar
nomi
Invaziya intensivligi (1g axlatda ming dona)
Tekshiruv kunlari
5
7
10
15
20
1.
Qiyosiy toza
nazorat
-
-
-
-
-
-
2.
Yuqtirilib
davolanmagan
qiyosiy
nazorat
-
986
1,675
611
234
6
3.
Tajriba
Sokoks
305
510
64
8
2
4.
Tajriba
Avatek
266
449
43
4
1
To‘rtinchi tajriba guruhi jo‘jalari avatek koksidiostatigini 500 mg/kg oziqa
bilan berilganda invaziya intensivligi 1g axlatda tajribaning 5-chi kuni 266ming,
7-kuni 449 ming, 10-chi kuni 43ming, 15-chi kuni 4ming va 20-chi kunga kelib
1000dona oosistalar axlat bilan tashqi muhitga ajraldi.
Xulosa:
Olingan ma’lumotlardan xulosa qilinganda avatek va sakoks
preparatlari invaziyaning intensivligini 4-5 barovarga kamaytirar ekan.
Adaboyotlar ro‘yxati:
1.
Бессарабов Б. Ф. и др. Болезни птиц.
–
М. Учебное пособие для ВУЗ
2007. –
445с.
2.
Davlatov R.B. Yangi sinergetik aralashmalar. // O‘zbekiston qishloq
xo‘jaligi. –Toshkent 2007. -
№4 .
– B.24.
362
3.
Давлатов Р.Б. Коликокцид
–
препарат против эймериоза и
колибактериоза птицы // Птицеводство.
–
М. 2008.
-
№ 1
–
28 с.
4.
Ибрагимов Д. Химиопрофилактика эймериоза у цыплят //
Ветеринария.
–
М. 2004.
-
№ 12
–
С . 32
-34.
5.
Ибрагимов Д. Феруллен
–
эффективный препарат для
химиопрофилактики эймериозов кур. // Болезние птиц в промишленном
птицеводстве. Современное состояние проблемы и стратегия борьбы /
Материалы научно
–
практической конференции, посвященной памяти
академика Россельхозакадемии Р.Н. Коровина. Санкт
–
Петербург: ВНИВИП.
2007. –
С. 327
-332.
6.
Ibragimov. D. Parrandalarning eksperimental eymeriozida ayrim
eymeriostatiklarning samaradorligi // Zooveterinariya jurnali. 6. Toshkent. 2016. 17 bet.
7.
Илюшечкин Ю. П. Эймериозы (кокцидиозы) птиц в промышмнном
птицевоодстве
(эпизоотология,
патогенез,
профилактика)
03.00.19
-
паразитология
.
Диссертация на соискание ученой степени доктора
ветеринарных наук в форм
e
нучного доклада. Самарканд 1991. С. 16
-20.
8.
Крайнов В.В. Сравнительная эффективность препаратов « звей» и
ампролиум при ленгении
кокцидиоза кур // В.В. Крайнов, М. Х. Лутфуллен, И.
В
.
Галкина // Вестник ветеринарии, Ст. Петербург . 2012.
-
Том: 63, №4. С . 58
-
59.
9.
Разбицкий В.М. Комбинированный препарат для профилактики и
лечения кокцидиозов у бройлеров и ремонтного молодняна кур // В.М.
Разбицкий, П. Н. Юшманов // Вопросы нормативно правового регулирования
в ветеринарии. 2012.
-
№ 4
-2. –
С. 85
-86.
10.
Хованских А.У. Кокцидиоз сельскохозяйственной птицы.
Ленинград. 1990. 108 с.
