Факторы, влияющие на проявление аллергических туберкулиновых реакций у крупного рогатого скота

CC BY f
154-158
35
12
Поделиться
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В статье приводятся аналитические данные по повышенной чувствительности замедленного и немедленного типа при туберкулёзе крупного рогатого скота в ветеринарной практике, а также способах введения в организм животных ППД туберкулина при аллергической диагностике туберкулёза животных.

Похожие статьи


background image

154

УДК 619.616.61724.8.559.59

ҚОРАМОЛЛАРДА АЛЛЕРГИК ТУБЕРКУЛИН РЕАКЦИЯЛАРИ ПАЙДО

БЎЛИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР

Саидов А.А., Файзиев У.М., Джуракулов О.К., Мамадуллаев Г.Х.

Ветеринария илмий тадқиқот институти, Самарқанд, Ўзбекистон

ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА ПРОЯВЛЕНИЕ АЛЛЕРГИЧЕСКИХ

ТУБЕРКУЛИНОВЫХ РЕАКЦИЙ У КРУПНОГО РОГАТОГО СКОТА

Саидов А.А., Файзиев У.М., Мамадуллаев Г.Х.

Научно-исследовательский институт ветеринарии, Самарканд, Узбекистан.


Аннотатция: В статье приводятся аналитические данные по

повышенной чувствительности замедленного и немедленного типа при
туберкулёзе крупного рогатого скота в ветеринарной практике, а также
способах введения в организм животных ППД туберкулина при аллергической
диагностике туберкулёза животных.

Ключевые слова:

туберкулёз, штамм, микобактерия, бовис, доза, вакцина

БЦЖ, аллергия, аллерген, титр, диагностикум, ППД туберкулин,
туберкулинизация, сенсибилизация, папула, специфический активность.

ON THE BASICS OF ALLERGIC REACTIONS FACTORS IN

TUBERCULOSIS CATTLES.

Fayziev U.M., Saidov A.A., Jurakulov O.K. Mamadullaev G.Kh.

Scientific-research institute of veterinary, Samarqand, Uzbekistan.

Annotation:

The article provides analytical data on the hypersensivity of the

delayed and immediate type in tuberculosis of cattle in veterinary practice, as well as
the methods of introducing PPD tuberculin into the div of animals in the allergic
diagnosis of tuberculosis in animals.

Key words:

tuberculosis, strain, mycobacterium, M.bovis, dozes, BCG vaccine,

allergy, allergen, diagnostic, PPD tuberculin, tuberculinization, sensitization, papule,
special activity.


Ветеринария амалиётида қорамоллар туберкулёзининг аллергик

диагностикасида “Сут эмизувчи ҳайвонлар учун мўлжалланган ППД-
туберкулин” препаратидан фойдаланилади. Қорамоллар фермасида номахсус
аллергик реакциялар, жумладан парааллергик, псевдоаллергик реакциялар
кузатилса нотипик микобактериялар комплекс (КАМ) аллергенини симультан
услубда, ёки паррандалар туберкулини билан симультан услубда аллергик
текшириш услубларидан фойдаланилади (4).


background image

155

Симультан текширишни қўллаш аллергия махсуслигининг тур бўйича

мутаносиблигига асосланган бўлиб, ҳайвонларда сенсибилизация чақирган ва
авлод жиҳатидан бир-бирига яқин микобактерияларга яққол жавоб реакцияси
бериши билан ифодаланди. Ҳайвонларда туберкулинга нисбатан жавоб
реакциясини баҳолашда тери реакциясининг пайдо бўлиш тавсифи ҳайвоннинг
умумий физиологик ҳолати ва организмни қайси тур микобактериялар билан
сенсибилизацияланганлигига ва ўша турга оид туберкулинга жавоб реакцияси
натижаси билан баҳоланади (7).

Сут эмизувчи ҳайвонлар учун мўлжалланган ППД-туберкулинга

туберкулёзнинг М.bovis тури юққан қорамоллар, чўчқалар ва бошқа тур ҳайвонлар
яққол жавоб реакцияси беради. Баъзан қари, ўта ориқ ҳайвонларда ёки ҳайвон
организмида туберкулёзнинг ўта ривожланган (генерализациясида) шаклида
туберкулинга суст жавоб реакцияси беради, ҳатто бундай жавоб реакциясини бера
олмайди ҳам (анергия) (5).

Қорамаллар туберкулёзи бўйича соғлом хўжаликларда баъзан “Сут эмизувчи

ҳайвонлар ППД-туберкулини”га молларда юқори сезувчанлик-мойиллик
кузатилади. Бу жабҳада аллергик реакция берган ҳайвонлар туберкулёзнинг
парранда тури, паратуберкулёз ёки нотипик микобактериозлар (парааллергик
реакция) билан сенсибилизацияланган бўлади.

Парааллергик реакциялар ўз ҳусусиятига кўра, М.bovis ёки М.tuberculosis

қўзғатувчилари юққан ҳайвонларнинг аллергик реакциясидан фарқ қилмайди,
лекин КАМ ёки парранда туберкулинига симультан аллергик текширишда
яққолроқ реакция беради (2).

Қишлоқ хўжалик ҳайвонлари туберкулёзини аллергик диагностикаси учун

мамлакатимизда сўнгги йилларда Россиянинг Курск биофабрикасида ишлаб
чиқариладиган ППД-туберкулин препарати 10000 ТЕ 0,2 мл дозада қўлланилиб
келинмоқда. Европа ва бошқа давлатларда ҳозирги даврда туберкулин препарати
5000 ТЕ дозада қўлланилади. Шу сабабли туберкулин препаратининг юқори дозада
қўлланилаши номахсус реакциялар ҳосил қилиши ҳақида мулоҳазалар пайдо
бўлишига олиб келди (3).

Икки карра туберкулинизация қилиш ва офтальмосинов ўтказиш (тери

орасига юбориш ва офтальмосинов) бир-бирини тўлдиради ва бирламчи
текширишда аллергик реакция бермаган моллар такрорий равишда туберкулин
юборилганда секин типда чақириладиган юқори сезувчанлик намоён қилади
қилади (6).

1990 йилларда такрорий туберкулин юбориш услуби АҚШ -да ҳам кенг йўлга

қўйилган эди. Биринчи марта туберкулин юборишда носоғлом фермадан 2,5 %
аллергенга реакция берувчи мол аниқланган. Иккинчи марта юборишда эса яна
қўшимча 12,5% реакция берувчи мол аниқланган. Бошқа фермаларда ўтказилган
текширишларда мувофиқ равишда 2 ва 6,2%, 7,9 ва 10,5% реакция берувчи касал
мол аниқланган. Юқори дозада юборилган (15-20000 ТБ) туберкулин препарати
организмда номахсус реакция ҳам ҳосил қилиши мумкин. Паст дозалари эса
(1000-3000 ТБ) суст реакция ҳосил қила олади.

Айрим олимларнинг далилига кўра, сут товар фермалари ҳудудида

микобактериялар тарқалади ва улар қорамоллар организмига асосан озиқа орқали


background image

156

киради. Ташқи муҳитда ва озиқаларда контаминациянинг ошиши натижасида
қорамолларнинг туберкулинга нисбатан сезувчанлиги ошиб боради. (1).

Туберкулёз бўйича носоғлом хўжаликларни соғломлаштиришда

туберкулин диагностикумини комплекс тарзда қўллаш самарали натижани
бериши таъкидланган. Бунинг учун туберкулин препаратини тери орасига
юбориш билан бир қаторда кўзга томизиш усули касал молни, ҳатто анергия
ҳолатидаги ҳайвонларни ҳам аниқлаш имконини берар экан. Кўз аллергик
синамасида реакция берган сигирлар организми тери орасидан юборилган
туберкулинга 3, 6, 9 ва 12 соатдан сўнг ижобий аллергик реакция берар экан.

Туберкулёз ва нотипик микобактериозлар бўйича носоғлом фермаларда

аллергенга қанча мол бош сони реакция беришига қарамасдан 6-ойлик назоратга
олинади. Бу давр ичида ҳайвонлар ППД-туберкулин ва КАМ ёрдамида
симультан услубда текширилади. ППД – (минус) ва КАМ-га + (плюс) ёки =
(тенглик) натижа берган моллар патологоанатомик текшириш учун сўйилади,
лаборатория текширувлари ўтказилади. Лаборатория текширувларида 3 марта
касаллик кўзғатувчиси ажратилмаса, хўжалик фермасини соғлом, деб ҳисоблаш
мумкин. Аллергик реакцияни дифференциациялаш ва хўжалик фермасининг
соғломлигини аниқлаш учун ППД ва КАМ ёрдамида симультан текшириш
ўтказилиши зарур (3).

Туберкулёз кўзғатувчисининг қорамол ва парранда турлари ўхшаш

субмикроскопик тузилишига эга бўлиб, хужайра девори микрокапсула ва уч
қатламли цитоплазма мембранаси билан ўралган. Мембрана структуралари
(лизосомалар), рибосомалар, нуклеоид (ядро), вакуололар ва осмиофил
гранулалар ривожланган шаклга эга. Қорамол ва парранда микобактериялари
штаммлари қўзғатувчилари кўндаланг бўлиниш орқали кўпаяди (6).

БЦЖ вакцинаси билан сенсибилизацияланган қорамоллар организмида

ППД-туберкулин препаратининг биологик фаоллигини аниқлаш мумкин. Бу
услуб иқтисодий жиҳатдан арзон ҳамда эпизоотик ва эпидемик хавфсиз эканлиги
исботланган.

Қорамолларни туберкулинизация қилишда дум остки тери бурмасига

ППД-туберкулин юбориш орқали диагностика қилиш, бўйин териси орқали
аниқлашдан кўра самаралироқ натижа бериши аниқланган. Дум бурмаси тери
орасига ППД туберкулин юбориш усули орқали одатдагидан кўра 7,1% кўпроқ
ва аниқроқ туберкулёз билан касалланган мол аниқланар экан. Шунинг учун
муаллифлар томонидан туберкулёз бўйича носоғлом хўжаликларни
соғломлаштиришда диагностик тест сифатида дум ости тери орасига аллерген
юбориш таклиф қилинган (5).

Туберкулёз

диагностикасида

туберкулин

препарати

дозасининг

пасайтирилиши СТГ-ни (секин типдаги гиперсезувчанлик) пасайишига олиб
келади. Шунинг учун йўриқномага мувофиқ 10000 ТБ ёки РРД-Bovine –нинг
Биринчи Халқаро Эквиваленти (2000 МЕ)-ни қўлланилиши туберкулёз билан
касалланган молларни самарали аниқлайди ва соғлом моллар учун ареактоген
ҳисобланади. Туберкулин препаратини БИ-7 игнасиз иньектор ёки шприц орқали
қўллаш реакция натижасига таъсир қилмайди. Туберкулин препаратининг
махсус фаоллигини назорат қилишда лаборатория ҳайвонларига турли доза
қўллаш – препарат фаоллигини аниқлашда эталон бўлиб хизмат қилади.


background image

157

Қорамолларда

туберкулёз

диагностикасида

аллергик

реакцияни

дифференциациялаш учун (ИФА) иммунофермент тахлил услуби ёрдамида

қонда Y-интерферонни аниқлаш (моноклонал антителолар) қўшимча

дифференциал услуб сифатида қўллаш мумкинлиги аниқланган (7).

Туберкулёз бўйича соғлом хўжаликда йил мавсумига боғлиқ равишда

аллергик реакцияда тафовут аниқланади. Ташқи муҳитда кенг тарқалган нотипик

микобактериялар, нокардиялар ва родококклар озиқа орқали мол организмига

кириб, қисқа муддатли туберкулинга номахсус аллергик реакция ҳосил қилади.

Бу эса асоссиз равишда соғлом молни сўйишга олиб келади.

Туберкулёз бўйича соғлом хўжаликларда баъзан туберкулинга ижобий

реакция аниқланади ва соғлом маҳсулдор моллар сўйилиб кетади. Лаборатория

текширувларида диагноз тасдиқланмайди. Бунга қорамолларнинг нотипик

микобактериялар, номикобактериал агентлар (замбруғлар, лейкоз, гелъминтлар,

эхинококк, дикроцелиялар, эритемалар) билан сенсибилизацияланганлиги сабаб

бўлган. 1990-2000 йилларда бундай сенсибилизацияланганлик қорамолларда 0,3-
10%-га тенг бўлган. Вақтинчалик сенсибилизацияланганлик 60-90 кун ичида

одатда йўқолади. Хўжаликларда режали дегельминтизация ўтказиб бориш –

бундай ҳолатни олдини олишда юқори самара беради.

Туберкулёз

бўйича

соғлом

хўжаликда

(ГКП

“Бишкулъский”)

қорамолларда аллергик реакция аниқланган вазиятда туберкулинга мойил

ҳайвонлар сонини камайтириш ва дифференциал диагностика қилиш учун

такрорий аллергик текширишни ўша заҳоти симультан ўтказиш ва 72 соатдан

сўнг реакция натижасини баҳолаш мақсадга мувофиқ (1).

Туберкулёз бўйича соғлом хўжаликда туберкулинга реакцияни

дифференциялаш учун қўшимча вена ичига, икки каррали офтальмопроба ва

тери ичига юбориш, симулътан текшириш ўтказиш асоссиз равишда молни

йўқотишдан асрайди.

72 соат интервал билан ўтказиладиган кўз туберкулинизацияси пода

орасидан қўшимча 0,5-4,0% яширин кечадиган туберкулёзни аниқлаш имконини

берар экан. Бу жабҳада реакция натижасини ўлчаш-текширишни ҳар 3 ва 6 соат

орасида ўтказиш мақсадга мувофиқ.

Қорамоллар туберкулёзи бўйича носоғлом ўчоқда қўриқчи итлар ППД

туберкулинга 5,0%, дайди итлар эса 8,8% аллергик реакция беради. Соғлом

ҳудудда сақланаёттган қўриқчи итларда туберкулинга аллергик реакция

аниқланмади. Туберкулёз бўйича эндемик ўчоқда касал одам яшаётган оилада

қўриқчи ит организмидан M.вovis касаллик қўзғатувчиси ажратилган (2).

Айрим хўжаликларда диагностик тадбирлар ўтказиш жараёнида реакция

берган хайвонларни кўрсатмасликка харакатлар қилинади, ёки касал молларни

маҳсулдорлиги учун подада узоқ вақт сақлашга харакатлар бўлади. Бу эса

касалликни фермада бошқа соғлом молларга юқиб, тарқалиб боришига, сут-гўшт

махсулотлари орқали одамларга юқишига олиб келади. Халқимизда касалликни

яширсанг, иситмаси ошкор қилади, деган ибора бежиз айтилмаган. Маълум вақт

ўтгач касаллик барибир юзага чиқади. Касаллик подада кенг тарқалиб кетади ва

оқибатда бутун бир ферма тўлиқ бартараф қилинишига, шунингдек хўжалик

иқтисодига катта зарар етказилишига олиб келиши билан бир қаторда турли

ижтимоий муаммолар, касалликни одамлар ўртасида, айниқса ёш болаларга

юқтирилиши ва тарқалишига олиб келади.


background image

158

Шундай қилиб қорамоллар фермасида парааллергик, писевдоаллергик

реакцияларни тўғри диагностика қилишга комплекс тарзда ёндошиш бир
томондан туберкулёзни олдини олиш ва қарши курашишда юқори самара берса,
иккинчи томондан қутиладиган катта иқтисодий зарарни олдини олишда ҳам
муҳим рол ўйнайди. Шуни алохида таъкидлаш лозимки, касалликни диагностика
қилишда қўлланиладиган эпизоотик, клиник, патологоанатомик, гистологик ва
бактериологик услубларни малакали савияда ўтказилиши ҳам талаб этилади.


Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:

1.

Басыбеков С.Д., К.А. Тургенбаев. Сезонность туберкулиновой аллергии

у крупного рогатого скота в хозяйствах Алматинской области // Инфекционные
болезни сельскохозяйственного животных // Сборнык научных трудов Каз
НИВИ.- Алматы, 1993.-С. 19-24.

2.

Кузин А.И. Оздровление животноводческих хозяйств от туберкулёза.

М., Россельхозиздат 1987

3.

Мамадуллаев Г.Х. “Ҳайвонлар туберкулёзининг диагностикаси бўйича

Йўриқнома”, Тошкент 2011, 30 бет.

4.

Мамадуллаев Г.Х. Қорамоллар туберкулёзида аллергик реакцияларни

фарқлаш мезонлари // “Зооветеринария” журнали № 5-6, Тошкент 2012, 8-11
бетлар.

5.

Туберкулёз сельскохозяйственных животных/ Под.ред. В.П.Шишкова и

В.П.Урбана.- М: ВО Агропромиздат, 1991. С. 73-75.

6.

Юдин

Г.А.

Причины,

распространение,

дифференциация

и

профилактика неспецифических реакций на туберкулин.// Ветеринария. – 1987.-
№ 12.-С.29-32.

7.

Харитонов М.В. О дифференциации специфический реакций на

туберкулин от неспецифических // Ветеринария. -1983.-№ 1. –С. 30-31.

Библиографические ссылки

Басыбеков С.Д., К.А. Тургенбаев. Сезонность туберкулиновой аллергии у крупного рогатого скота в хозяйствах Алматинской области // Инфекционные болезни сельскохозяйственного животных // Сборнык научных трудов Каз НИВИ.- Алматы, 1993.-С. 19-24.

Кузин А.И. Оздровление животноводческих хозяйств от туберкулёза. М., Россельхозиздат 1987

Мамадуллаев Г.Х. “Ҳайвонлар туберкулёзининг диагностикаси бўйича Йўриқнома”, Тошкент 2011, 30 бет.

Мамадуллаев Г.Х. Қорамоллар туберкулёзида аллергик реакцияларни фарқлаш мезонлари // “Зооветеринария” журнали № 5-6, Тошкент 2012, 8-11 бетлар.

Туберкулёз сельскохозяйственных животных/ Под.ред. В.П.Шишкова и В.П.Урбана.- М: ВО Агропромиздат, 1991. С. 73-75.

Юдин Г.А. Причины, распространение, дифференциация и профилактика неспецифических реакций на туберкулин.// Ветеринария. – 1987.-№ 12.-С.29-32.

Харитонов М.В. О дифференциации специфический реакций на туберкулин от неспецифических // Ветеринария. -1983.-№ 1. –С. 30-31.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов