300
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
KICHIK BIZNES VA XUSUSIY TADBIRKORLIKDA REAL SEKTORDA
RAQAMLASHTIRISHNING O‘RNI
Gulov Muxtor Ochilovich
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti, “Biznes va innovatsion menejment”
kafedrasi dotsenti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikda
raqamlashtirishning ahamiyati va afzalliklari yoritilgan. Raqamli texnologiyalar
samaradorlikni oshirish, yangi bozorlarni ochish va xarajatlarni kamaytirish
imkoniyatini beradi. Shu bilan birga, raqamlashtirish jarayonida duch kelinadigan
qiyinchiliklar, jumladan, dastlabki sarmoya, texnologik bilimlar yetishmasligi va
xavfsizlik masalalari ko‘rib chiqilgan. Kelajak istiqbollari sifatida sun’iy intellekt va
bulut texnologiyalari orqali innovatsion yondashuvlar tavsiya etiladi.
Kalit so‘zlar:
kichik biznes, raqamlashtirish, xususiy tadbirkorlik,
samaradorlik, sun’iy intellekt, bulut texnologiyalari.
РОЛЬ ЦИФРОВИЗАЦИИ В РЕАЛЬНОМ СЕКТОРЕ МАЛОГО БИЗНЕСА
И ЧАСТНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА
Гулов Мухтор Очилович
Доцент кафедры «Бизнес и инновационный менеджмент» в Каршинском
инженерно-экономическом институте
Аннотация:
В статье освещены важность и преимущества цифровизации
в малом бизнесе и частном предпринимательстве. Цифровые технологии
способствуют повышению эффективности, открытию новых рынков и
снижению затрат. Также рассматриваются вызовы, связанные с цифровизацией,
такие как начальные инвестиции, недостаток технических знаний и вопросы
безопасности. В качестве перспектив предлагаются инновационные подходы с
использованием искусственного интеллекта и облачных технологий.
Ключевые
слова:
малый
бизнес,
цифровизация,
частное
предпринимательство, эффективность, искусственный интеллект, облачные
технологии.
301
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
THE ROLE OF DIGITALIZATION IN THE REAL SECTOR OF SMALL
BUSINESS AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP
Gulov Muxtor Ochilovich
Associate professor at the Department of Business and Innovative Management at
Qarshi Engineering and Economics Institute
Abstract:
This article highlights the importance and benefits of digitalization in
small businesses and private entrepreneurship. Digital technologies enhance
efficiency, open up new markets, and reduce costs. The challenges associated with
digitalization, including initial investments, lack of technical expertise, and security
issues, are also examined. Future prospects focus on innovative approaches through
artificial intelligence and cloud technologies.
Keywords: small business, digitalization, private entrepreneurship, efficiency,
artificial intelligence, cloud technologies.
KIRISH
Raqamlashtirish real sektorda, xususan, kichik biznes va xususiy korxonalarda
tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu tarmoqlarda raqamlashtirishning rolini
oshirib bo‘lmaydi, chunki u korxonalar faoliyati va mijozlar bilan o‘zaro
munosabatlarini tubdan o‘zgartirish imkoniyatiga ega. Ushbu maqolada biz
raqamlashtirish kichik biznes va xususiy korxonalarda real sektor manzarasini qanday
o‘zgartirayotganini ko‘rib chiqamiz.
Real sektorda raqamlashtirishning asosiy afzalliklaridan biri samaradorlikni
oshirishdir. Inventarizatsiyani boshqarish, sotishni kuzatish va mijozlar bilan
munosabatlarni boshqarish kabi jarayonlarni raqamlashtirish orqali korxonalar o‘z
faoliyatini soddalashtirishi va bu vazifalarni bajarish uchun zarur bo‘lgan vaqt va
resurslarni qisqartirishi mumkin. Bu kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
sub’ektlariga o‘zlarining asosiy faoliyatiga e’tibor qaratish [1] va umumiy ishlab
chiqarish samaradorligini oshirish imkonini beradi.
METODOLOGIYA
Tadqiqot jarayonida ilmiy va o‘quv-uslubiy adabiyotlar tahlili, pedagogik
kuzatuv, qiyosiy tahlil, umumlashtirish, dasturlashtirish va raqaamlashtirish modellari
kabi metodlardan foydalanildi.
302
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
ADABIYOTLAR TAHLILI
Mazkur ishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikda raqamlashtirishning
ahamiyati va afzalliklari yoritilgan. Raqamli texnologiyalar samaradorlikni oshirish,
yangi bozorlarni ochish va xarajatlarni kamaytirish imkoniyatini beradi. Shu bilan
birga, raqamlashtirish jarayonida duch kelinadigan qiyinchiliklar, jumladan, dastlabki
sarmoya, texnologik bilimlar yetishmasligi va xavfsizlik masalalari ko‘rib chiqilgan.
“Ускоренное развитие малого бизнеса и частного предпринимательства в
Узбекистане”
[1] nomli maqolada iqtisodiyotda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni axamiyati yortilgan, Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar jurnalida
chiqgan “
Цифровые технологии в современной экономике
” [2] nomli maqolada
raqamli iqtisodiyot va uning ahamiyati haqida keng tushuntirishlar berilgan bo‘lib
iqtisodiyotni raqamlashtirishning kamchilik va afzalliklari yoritib o‘tilgan.
F.Khudaynazarovning “The Economic Significance of Digital Technologies in the
Activities of Small Business” [3] nomli maqolasida iqtisodiyotni raqamlashtirishning
kamchiliklari va yutuqlari batafsil yoritib o‘tilgan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Raqamlashtirish kichik biznes va xususiy korxonalarga ham kengroq
auditoriyani qamrab olish imkoniyatini beradi. Elektron tijorat platformalari va
ijtimoiy tarmoqlarning rivojlanishi bilan korxonalar endi butun dunyodagi mijozlar
bilan muloqot qilishlari va o‘z mahsulot va xizmatlarini onlayn sotishlari mumkin. Bu
ilgari jismoniy joylashuvi bilan cheklangan korxonalar uchun yangi bozorlar va
daromad oqimlarini ochdi.
Bundan tashqari, raqamlashtirish korxonalarga real vaqt rejimida ma’lumotlarni
to‘plash va tahlil qilish imkonini beradi, bu ularga ko‘proq ongli qarorlar qabul qilish
va o‘zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashish imkonini beradi [3]. Mijozlarning
xulq-atvorini, savdo tendentsiyalarini va boshqa asosiy ko‘rsatkichlarni kuzatib borish
orqali korxonalar maqsadli auditoriyani yaxshiroq tushunishlari va ularga samaraliroq
erishish uchun marketing strategiyalarini moslashtirishlari mumkin.
Real sektorda raqamlashtirishning yana bir muhim jihati – mijozlar tajribasini
shaxsiylashtirish qobiliyatidir. Ma’lumotlar va tahlillardan foydalangan holda,
korxonalar maqsadli marketing kampaniyalarini yaratishi, shaxsiy tavsiyalar berishlari
va mijozlari uchun yanada moslashtirilgan tajribani taqdim etishlari mumkin. Bu
nafaqat mijozlar ehtiyojini qondirishni yaxshilaydi [4], balki mijozlarning sodiqligini
va takroriy biznesni oshiradi.
Samaradorlik va mijozlar bilan munosabatlarni yaxshilashdan tashqari,
raqamlashtirish korxonalarga xarajatlarni kamaytirishga ham yordam beradi.
Jarayonlarni avtomatlashtirish va qo‘lda aralashuvga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirish
orqali korxonalar qo‘shimcha xarajatlarni qisqartirishlari va daromadlarini
303
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
yaxshilashlari mumkin. Bu, ayniqsa, cheklangan resurslar va byudjet cheklovlariga ega
bo‘lgan kichik biznes va xususiy korxonalar uchun juda muhimdir.
Bundan tashqari, real sektordagi raqamlashtirish korxonalarga o‘zgaruvchan
iste’molchilarning xohish-istaklari va bozor dinamikasiga moslashish imkonini beradi.
Onlayn xaridlar va raqamli toʻlovlarning oʻsishi bilan korxonalar bugungi tez surʼatda
rivojlanayotgan bozorda dolzarb va raqobatbardosh boʻlib qolish uchun
raqamlashtirishni qoʻllashlari kerak.
Buni uddalay olmaganlar yanada chaqqon va
innovatsion raqobatchilar tomonidan ortda qolib ketish xavfi bor.
Shu bilan birga, raqamlashtirish korxonalarga o‘z operatsiyalarini osonroq
kengaytirish imkoniyatini beradi. Bulutli echimlar va raqamli vositalardan foydalangan
holda, korxonalar infratuzilma yoki jismoniy joylarga katta sarmoya kiritmasdan turib,
o‘z imkoniyatlarini kengaytirishi va biznesni rivojlantirishi mumkin. Ushbu
moslashuvchanlik korxonalarga o‘zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashishga va ular
paydo bo‘lganda yangi imkoniyatlardan foydalanishga imkon beradi.
Xususan, real sektorda raqamlashtirish ham shaffoflik va javobgarlikni
oshirishga olib keladi. Moliyaviy tranzaktsiyalar [5], ta’minot zanjiri boshqaruvi va
boshqa muhim jarayonlarni raqamlashtirish orqali korxonalar boshqaruv va muvofiqlik
amaliyotlarini yaxshilashi mumkin, bu esa manfaatdor tomonlar o‘rtasida katta ishonch
va ishonchlilikka olib keladi.
Raqamlashtirishning asosiy afzalliklari
1. Samaradorlikni oshirish. Real sektorda raqamlashtirishning eng muhim
afzalliklaridan biri samaradorlikni oshirishdir. Inventarizatsiyani boshqarish, sotishni
kuzatish va mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish kabi jarayonlarni
avtomatlashtirish orqali korxonalar [6]:
- jarayonlarni soddalashtiradi;
- bajariladigan vazifalar uchun sarflanadigan vaqt va resurslarni qisqartiradi;
- ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi.
Misol uchun, raqamli tizimlar orqali ombor boshqaruvi avtomatlashtirilganda,
mahsulotlarning mavjudligi to‘g‘risida real vaqt rejimida aniq ma’lumot olish
imkoniyati paydo bo‘ladi.
2. Yangi bozorlarni ochish. Elektron tijorat platformalari va ijtimoiy
tarmoqlarning rivojlanishi korxonalarga butun dunyo bo‘ylab mijozlar bilan muloqot
qilish imkoniyatini berdi. Bu kichik biznes subyektlariga jismoniy joylashuv bilan
cheklanmagan holda yangi bozorlarni zabt etish va daromad oqimlarini kengaytirish
imkonini taqdim etmoqda.
Masalan, 2023-yilda elektron tijorat orqali global savdo hajmi 6.3 trillion
dollarni tashkil etgan va bu ko‘rsatkichning yildan-yilga o‘sishi kutilmoqda.
O‘zbekistonda ham bu jarayon sezilarli darajada rivojlanmoqda.
304
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
3. Ma’lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish. Raqamli tizimlar
korxonalarga real vaqt rejimida ma’lumotlarni yig‘ish va tahlil qilish imkoniyatini
beradi. Bu:
- bozor sharoitlariga moslashishni tezlashtiradi;
- mijozlarning xulq-atvorini yaxshiroq tushunishga yordam beradi;
- marketing strategiyalarini yanada samaraliroq qilish imkonini beradi.
Misol uchun, bir kichik savdo do‘koni mijozlar xaridlarining qaysi
mahsulotlarga yo‘naltirilganligini tahlil qilib, kelgusida eng ko‘p talab qilinadigan
mahsulotlarni zaxirada saqlash orqali daromadini oshirishi mumkin.
4. Xarajatlarni kamaytirish. Jarayonlarni avtomatlashtirish orqali qo‘lda
aralashuvga bo‘lgan ehtiyoj kamayadi, bu esa xarajatlarni sezilarli darajada
qisqartiradi. Masalan, elektron to‘lov tizimlarining joriy qilinishi nafaqat vaqtni, balki
moliyaviy xarajatlarni ham kamaytiradi. Bundan tashqari, raqamli hujjatlashtirish
korxona ish jarayonlarini tezlashtiradi va qog‘oz ishlatishni kamaytiradi.
5. Mijozlar tajribasini shaxsiylashtirish. Ma’lumotlarni tahlil qilish orqali
korxonalar:
- individual tavsiyalar yaratadi;
- mijozlar ehtiyojlariga moslashtirilgan marketing kampaniyalarini ishlab
chiqadi. Bu esa nafaqat mijozlarning sodiqligini oshiradi, balki ularning takroriy xarid
qilish ehtimolini ham kuchaytiradi.
Misol sifatida, onlayn sotuv platformalari mijozlarning avvalgi xaridlarini tahlil
qilib, ularga mos mahsulotlarni tavsiya qilishi natijasida savdo hajmini oshirishni
keltirish mumkin.
Duch kelinayotgan qiyinchiliklar. Raqamlashtirish jarayonida kichik biznes va
xususiy tadbirkorlik korxonalari quyidagi muammolarga duch kelishi mumkin [7]:
1. Dastlabki sarmoya: Zamonaviy raqamli texnologiyalarni joriy qilish katta
moliyaviy xarajatlarni talab qiladi.
2. Texnologik bilimlar yetishmasligi: Ko‘pchilik kichik biznes egalari va
xodimlari raqamlashtirishni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan texnik bilim va
ko‘nikmalarga ega emas.
3. Maxfiylik va xavfsizlik muammolari: Raqamlashtirish jarayonida
ma’lumotlarni himoya qilish muhim ahamiyatga ega, ayniqsa kiberhujumlar xavfi ortib
borayotgan bir paytda.
Misol uchun, kichik do‘kon egasi o‘z mijozlari ma’lumotlarini xavfsiz saqlashni
ta’minlash uchun samarali himoya tizimlarini o‘rnatishi kerak.
4. Mahalliy infratuzilma cheklovlari: Ba’zi mintaqalarda internet tezligi yoki
raqamli texnologiyalarni qo‘llash imkoniyatlari cheklangan bo‘lishi mumkin.
Kelajakdagi istiqbollar
. Raqamlashtirish kelajakda real sektorni tubdan
o‘zgartirishi kutilmoqda. Quyidagi sohalarda yangi imkoniyatlar paydo bo‘ladi [8]:
305
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
- Sun’iy intellekt (SI): kichik biznes uchun mijozlar xatti-harakatlarini bashorat
qilish va avtomatlashtirilgan xizmatlarni taklif qilish imkoniyatlari kengayadi.
Masalan, SI yordamida mijozlarga xizmat ko‘rsatish chat-botlarini joriy qilish orqali
xizmat sifatini yaxshilash va xarajatlarni kamaytirish mumkin.
- Bulutli texnologiyalar: operatsiyalarni masofadan boshqarish va kengaytirish
osonlashadi. Masalan, bulutli dasturlar yordamida xodimlar uydan turib ishlash
imkoniyatiga ega bo‘lishadi.
- Ekologik barqarorlik: raqamlashtirish qog‘oz sarfini kamaytirish va
resurslardan samaraliroq foydalanish orqali ekologik barqarorlikka hissa qo‘shadi.
Shuningdek, davlat tomonidan kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash dasturlari
raqamlashtirish jarayonini tezlashtiradi.
Masalan, subsidiyalar yoki kreditlarning mavjudligi korxonalarning raqamli
texnologiyalarni o‘zlashtirishiga ko‘maklashadi [9].
XULOSA
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun raqamlashtirish nafaqat
samaradorlik va xarajatlarni qisqartirish imkoniyatini beradi, balki yangi bozorlar va
daromad manbalariga yo‘l ochadi. Biroq, muvaffaqiyatli raqamlashtirish uchun
texnologik bilimlarni oshirish, dastlabki sarmoyani rejalashtirish va ma’lumotlar
xavfsizligini ta’minlash zarur.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari uchun real sektorda
raqamlashtirishning rolini e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi [10]. Samaradorlik va
mijozlar bilan munosabatlarni yaxshilashdan tortib, xarajatlarni pasaytirish va
shaffoflikni oshirishgacha raqamlashtirish bugungi raqamli dunyoda raqobatbardosh
bo‘lishni istagan korxonalar uchun keng ko‘lamli imtiyozlarni taqdim etadi.
Raqamlashtirishni o‘zlashtirib, eng so‘nggi texnologiyalarni qo‘llash orqali korxonalar
raqamlashtirilgan iqtisodiyotda uzoq muddatli muvaffaqiyat va o‘sish uchun o‘zlarini
joylashtirishlari mumkin.
Shu bilan birga, raqamlashtirish kichik biznes subyektlariga raqobatbardoshlikni
oshirish va iqtisodiy rivojlanishga o‘z hissasini qo‘shish imkonini beradi. Kichik
biznes raqamlashtirishni o‘zlashtirsa, iqtisodiyotning ushbu muhim qismi kelajakda
yanada rivojlanib, raqobatbardosh bo‘lib qoladi. Davlat va xususiy sektorning
hamkorligi ushbu jarayonni tezlashtirishga yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
"Ускоренное развитие малого бизнеса и частного предпринимательства
в Узбекистане". REU.UZ, 2020 г
.
2.
"Цифровые технологии в современной экономике". Иқтисодиёт ва
инновацион технологиялар журнали,
2017
йил
.
306
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
3.
"The Economic Significance of Digital Technologies in the Activities of
Small Business". Khudaynazarov F., Nashr: Science Problems Journal, 2024 y.
4.
"Развитие цифровой экономики в России". Андреева Г.Н.,
Профессиональная наука, 2018 г
.
5.
"Миллий
иқтисодиёт
тармоқларида
ахборот
-
коммуникация
технологияларини қўллаш". Нафиса Тураева
, 2023
йил
.
6.
"
Рақамли
иқтисодиётда
блокчейн
технологиялари
".
Гулямов
С
.
С
., 2021
йил
.
7.
"Цифровая трансформация малого бизнеса в Узбекистане".
iqtisodiyot.tsue.uz, 2023-yil.
8.
Statista. (2023). Global E-commerce Statistics. www.statista.com
9.
UNCTAD. (2023). Digital Economy Report 2023. www.unctad.org
10.
OECD. (2022). Small and Medium Enterprise Outlook. www.oecd.org
