Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
265
Турсунов
Ахтам
Саламович
Ўзбекистон
Республикаси
Ички
Ишлар
вазирлиги
Академияси
Жиноят
ижроия
ҳуқуқи
кафедраси
профессори,
ю.д.н.,
профессор
Нурматов
Равшан
Бегмаматович
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
ҳузуридаги
Ҳуқуқий
сиёсат
тадқиқот
институти
масъул
ходими
КИБЕРХАВФСИЗЛИК
–
ЗАМОН
ТАЛАБИ
Турсунов
Ахтам
Саламович
Доктор
юридических
наук,
профессор
кафедры
Уголовно
-
исполнительного
права
Академии
Министерства
внутренних
дел
Республики
Узбекистан
Нурматов
Равшан
Бегмаматович
Ответственный
сотрудник
Исследовательского
института
правовой
политики
при
Министерстве
юстиции
Республики
Узбекистан
КИБЕРБЕЗОПАСНОСТЬ
–
ТРЕБОВАНИЕ
ВРЕМЕНИ
Tursunov Axtam
Professor of the Department of Penal Enforcement Law of the Academy of the
Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan, Doctor of Law, Professor
Nurmatov Ravshan
The Research Institute of Legal Policy under the Ministry of Justice,
leading consultant
CYBER SECURITY IS THE REQUIREMENT OF THE TIME
Аннотация.
Мақолада
мамлакатимизда
ахборот
хавфсизлиги,
шу
жумладан,
киберхавфсизлик
йўналишида
амалга
оширилган
ишлар
ҳамда
киберхавф
ва
кибертаҳдидларни
суғурта
қилиш
масаласида
хорижий
давлатлар
суғурта
компанияларининг
тажрибасига
тўхталиб
ўтилган.
Шунингдек,
республикамизда
кибертаҳдидларни
суғурталаш
бўйича
таклифлар
ишлаб
чиқилган.
Калит сўзлар
:
киберхавфсизлик,
кибержиноят,
киберхавф,
киберсуғурта,
суғурта
полиси,
ахборот
ресурслари.
Аннотация.
В
статье
затрагивается
работы
,
проводимые в нашей
стране в областях
информационной безопасности,
кибербезопасности, а
также опыт
зарубежных
страховых
компаний
по вопросам страхования
киберрисков и киберугроз. Вместе с тем, разработаны
предложения
по
страхованию
кибербезопасности
в
нашей
республике
.
Ключевые
слова:
кибербезопасность,
киберпреступление
,
киберстрахование,
страховой
полис,
информационные
ресурсы.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
266
Annotation.
The article touches on the experience of foreign insurance
companies in the field of information security in our country, including work carried
out in the field of cybersecurity, as well as insurance of cybersecurity and
cybersecurity. Also in our republic, proposals for cybersecurity insurance have been
developed.
Key words:
cybersecurity, cybercrime, cyberinsurance, insurance policy,
information resources.
Бугунги
глобаллашув
жараёнида
ҳеч
бир
соҳа
йўқки,
у
ахборот
коммуникация
технологиялари,
айниқса,
бутунжаҳон
Интернет
тармоғидан
фойдаланмаган
ҳолда
фаолият
кўрсатаётган
бўлса.
Бундай
замонавий,
тезкор,
қулай
имкониятнинг
яхши
жиҳатидан
ташқари
,
унинг
хавфсизликдан
холи
эмаслиги
билан
боғлиқ
иккинчи
томони
ҳам
борки,
бу
ўзига
хос
чораларни
кўришни
талаб
қилади
.
Маълумотларга
кўра
,
киберҳужумлар
натижасида
бир
йилда
дунё
иқтисодиётига
ўртача
26
миллиард
АҚШ
доллари
миқдорида
зарар
етказилмоқда
[1].
“Киберхавфсизлик
маркази”
давлат
унитар
корхонаси
маълумотларига
кўра,
2021
йил
давомида
миллий
интернет
сегментида
ахборот
ва
киберхавфсизликка
таҳдид
солувчи
17 097 478
дан
ортиқ
зарарли
ва
шубҳали
тармоқ
ҳодисалари
кузатилган.
Шунингдек,
ахборот
тизимлари
ва
веб
-
сайтларининг
хавфсизлигини
таъминлаш
доирасида
636
та
ҳодиса
рўй
берган,
шу
жумладан
,
носозликлар,
1 048 216
дақиқа
вақт
мобайнида
веб
-
сайтларнинг
ишдан
чиқиш
ҳолати
кузатилган[2].
Мамлакатимизда
ахборот
хавфсизлиги
масалаларига
давлат
сиёсати
даражасида
катта
эътибор
қаратилмоқда
.
Мазкур
соҳани
тартибга
солишга
доир
қатор
меъёрий
ҳужжатлар
қабул
қилинди
.
Хусусан:
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2004
йил
24
ноябрдаги
“Оммавий
коммуникациялар
соҳасида
бошқарув
тузилмасини
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида”ги
555-
сонли
қарори
билан
“Оммавий
коммуникациялар
соҳасида
мониторинг
маркази”
давлат
муассасаси
ташкил
этилди.
Мазкур
қарорда
миллий
ахборот
макони
ва
оммавий
коммуникациялар
воситалари
фаолиятининг,
шу
жумладан,
замонавий
ахборот
-
коммуникация
технологиялари,
йўлдош
тизимлар,
Интернетнинг
глобал
тармоғи,
ахборотни
узатиш
ва
тарқатишнинг
бошқа
электрон
воситалари
ҳамда
матбаа
маҳсулотларининг
тизимли
мониторингини
олиб
бориш,
янги
технологиялар
жорий
этилишига
қараб
,
оммавий
коммуникациялар
соҳасида
мониторинг
тизимини
такомиллаштириш,
ахборот
ресурсларини,
ахборотни
узатиш
ва
тарқатиш
тизимлари
ва
воситаларини
шакллантириш
ва
бошқа
шу
кабилар
Марказнинг
асосий
вазифалари
этиб
белгиланди.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2015
йил
4
февралдаги
“Ўзбекистон
Республикаси
Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
267
ривожлантириш
вазирлигини
ташкил
этиш
тўғрисида”ги
ПФ–
4702-
сонли
Фармони
билан
Ўзбекистон
Республикаси
Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини
ривожлантириш
вазирлиги
ташкил
қилиниб
,
у
алоқа,
ахборотлаштириш
ва
телекоммуникация
технологиялари
соҳасидаги
ваколатли
орган
этиб
белгиланди.
2019
йил
14
сентябрда
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларининг
жорий
этилишини
назорат
қилиш
,
уларни
ҳимоя
қилиш
тизимини
такомиллаштиришга
оид
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида”ги
ПҚ–
4452-
сонли
қарори
қабул
қилинди
.
Мазкур
қарорга
асосан
Вазирлар
Маҳкамаси,
Давлат
хавфсизлик
хизмати
ҳамда
Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини
ривожлантириш
вазирлигининг
“Техник
кўмаклашиш
маркази”
давлат
унитар
корхонаси
Давлат
хавфсизлик
хизматига
ўтказилди
ва
“Киберхавфсизлик
маркази”
давлат
унитар
корхонаси
этиб
қайта
номланди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2018
йил
19
февралдаги
“Ахборот
технологиялари
ва
коммуникациялари
соҳасини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида”ги
Фармонида
ҳам
киберхавфсизликни
таъминлаш
ва
тармоқлар,
дастурий
маҳсулотлар,
ахборот
тизимлари
ва
ресурсларини
жорий
қилишни
таъминлаш
бўйича
комплекс
чораларни
амалга
ошириш,
шахсий
ва
биометрик
маълумотларни
йиғиш,
қайта
ишлаш
ва
сақлаш
бўйича
технологияларнинг
қўлланишини
тартибга
солишда
иштирок
этиш
масалаларига
алоҳида
эътибор
қаратилган
.
Шунингдек,
болаларни
уларнинг
соғлиғига
зарар
етказувчи
ахборотдан
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
муносабатларни
тартибга
солиш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикасининг
“Болаларни
уларнинг
соғлиғига
зарар
етказувчи
ахборотдан
ҳимоя
қилиш
тўғрисида”ги
ЎРҚ–
444-
сонли
Қонуни
қабул
қилинди
.
Қонун
билан
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Администрацияси
ҳузуридаги
Ахборот
ва
оммавий
коммуникациялар
агентлиги
болаларни
уларнинг
соғлиғига
зарар
етказувчи
ахборотдан
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
махсус
ваколатли
давлат
орган
этиб
белгиланди.
Мазкур
соҳадаги
ислоҳатлар
давоми
сифатида
жорий
йилнинг
15
апрель
куни
“Киберхавфсизлик
тўғрисида”ги
ЎРҚ–
764-
сонли
Қонун
қабул
қилинди
.
Мазкур
Қонунга
мувофиқ,
давлатнинг
киберхавфсизлигини
таъминлашда
кибермаконда
шахс,
жамият
ва
давлат
манфаатларини
ташқи
ва
ички
таҳдидлардан
ҳимоя
қилиш
устувор
вазифа
сифатида
қайд
этилди.
Қонун
билан
киберхавфсизлик
соҳасидаги
ваколатли
давлат
органи
этиб
,
Давлат
хавфсизлик
хизмати
белгиланди.
Шунингдек,
киберхавфсизлик
талабларига
мувофиқлик
юзасидан
экспертизадан
мажбурий
тартибда
ёки
киберхавфсизлик
субъектларининг
ташаббусига
кўра
амалга
оширилиши,
қуйидагилар
киберхавфсизлик
талабларига
мувофиқлик
юзасидан
мажбурий
тартибда
экспертизадан
ўтказилиши
назарда
тутилди:
–
давлат
органларининг
ахборот
ресурслари;
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
268
–
давлат
органларининг
ахборот
тизимлари;
–
муҳим
ахборот
инфратузилмаси
объектлари
тоифасига
киритилган
ахборот
тизимлари.
Давлат
органлари
ва
ташкилотлари
ахборот
тизимлари
ҳамда
ресурсларининг,
шунингдек,
муҳим
ахборот
инфратузилмаси
объектларининг
киберхавфсизликни
таъминлаш
мақсадида
қўлланиладиган
аппарат,
аппарат
-
дастурий
ва
дастурий
воситалари
мажбурий
тартибда
сертификатлаштирилиши
лозимлиги
белгиланди.
Ўз
навбатида
айтиш
керакки,
хорижий
давлатларда
бугунги
кунда
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш,
ахборотлаштириш
объектларининг
барқарор
ишлаши,
хизмат
кўрсатиш
қобилиятини
сақлаб
қолиши
,
кибержиноятлардан
ҳимояланиш
ва
кибертаҳдидлар
юзага
келганда
йўқотишларни
камайтириш
борасида
бир
қатор
ишлар
амалга
оширилмоқда.
Хусусан,
бир
қатор
хорижий
давлатларда
юридик
ва
жисмоний
шахсларни
интернетдан
фойдаланиш,
маълумотларни
электрон
шаклда
сақлаш
ва
қайта
ишлаш,
ахборот
технологиялари
билан
боғлиқ
инфратузилмада
ишлаш
билан
боғлиқ
хавфлардан
ҳимоя
қилиш
учун
киберсуғурта
йўлга
қўйилган
.
Бундан
ташқари,
кенг
қамровли
суғурта
мижознинг
воқеа
содир
бўлганидан
кейин
ахборот
хавфсизлиги
бўйича
текширувларини,
ҳодисаларни
текшириш
ва
жамоатчилик
билан
алоқалар
харажатларини
ўз
ичига
олиши
мумкин.
Маълумот
учун:
киберсуғурта
(киберхавфни
суғурталаш
полиси)
–
бу
юридик
ва
жисмоний
шахсларни
интернетдан
фойдаланиш,
маълумотларни
электрон
шаклда
сақлаш
ва
қайта
ишлаш,
АТ
инфратузилмада
ишлаш
билан
боғлиқ
хавфлардан
ҳимоя
қилиш
учун
мўлжалланган
суғурта
маҳсулотидир
[3].
Суғурта
полиси
одатда
хакерлик
ҳужуми
ёки
маълумотларнинг
йўқотилиши,
кибер
товламачилик
ёки
ахборотни
ўғирлаш
натижасида
етказилган
зарарни
қоплайди
.
Шунингдек,
у
бизнесдаги
узилишлар
ва
киберҳодисалар
натижасида
келиб
чиқадиган
фойдани
йўқотиш,
компания
маълумотларни
ҳимоя
қила
олмаган
ҳолларда
унинг
учинчи
шахслар
олдидаги
жавобгарлигини
қамраб
олади.
CybersecurityVentures
(cybersecurityventures.com)
маълумотларига
кўра,
кейинги
беш
йил
ичида
кибержиноятлардан
келадиган
зарар
ҳар
йили
15
фоизга
ўсиб,
2025
йилга
бориб,
йилига
10,5
трлн
долларга
етади.
Шунингдек,
2021
йилда
“товламачи
дастурлар”дан
(программа
-
вымогатель,
ransomware)
кўрилган
глобал
зарар
20
млрд.
долларга
етган
бўлса,
2015
йилда
бу
кўрсаткич
325
млн
долларни
ташкил
қилган
.
2021
йилда
дунё
бўйлаб
ҳар
11
сонияда
корхоналарга
“товламачи
-
дастурлар”нинг
ҳужумлари
содир
бўлган
[4].
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
269
Бугунги
кунда
киберсуғурта
бозорида
фаол
фаолият
юритаётган
етакчи
хорижий
компаниялар
қаторига
қуйидагилар
киради:
•
Amerika kompaniyalari xalqaro guruhi AIG;
•
Berkshire Hathaway;
•
Allianz Group;
•
Lockton kompaniyalari;
•
Munich Re Group;
•
Chubb Limited;
•
Lloyd
’
s Group of London;
•
Zurich su
g‘
urta guruhi;
•
AXA XL SA [5].
Давлатлар
бўйича
Буюк
Британия
да
“Lloydʻs
Group of London
Ltd”
компанияси,
Германия
да
“Allianz
Group”
ва
компаниялари
ҳамда
Швейцария
да
компанияси
киберсуғурта
йўналиши
бўйича
машҳур
суғурта
компаниялари
ҳисобланади
[6].
Ҳар
бир
компанияда
қоидалар
ўз
қопланадиган
рисклари
тўпламини
белгилайди.
Умуман
олганда,
ҳимоя
қуйидаги
ҳолларда
амалга
оширилади:
–
хакерлик
ҳужумлари
;
–
киберҳужумлар;
–
маълум
АТ
ҳодисалари
натижасида
маълумотларни
ўғирлаш
ёки
йўқ
қилиш
;
–
ҳодисани
ва
етказилган
зарарларни
баҳолаш
учун
экспертиза
харажатлари;
–
товламачилик
(ҳужум
таҳдиди)ни
текшириш
харажатлари;
–
бизнесдаги
узилишлар
туфайли
қилинган
харажатлар;
–
фойданинг
бир
қисмини
йўқотиш;
–
обрў
-
эътибор
хавфи
туфайли
йўқотишлар;
–
йўқолган
маълумотларни
қайта
тиклаш;
–
махфийликни
бузганлик
учун
жавобгарлик[7].
Халқаро
тажрибани
ҳисобга
олган
ҳолда
мамлакатимизда
ҳам
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш,
шу
жумладан,
кибержиноятлардан
ҳимояланиш
ва
кибертаҳдидлар
юзага
келганда
йўқотишларни
камайтириш
мақсадида
юридик
ва
жисмоний
шахслар
учун
киберсуғуртани
йўлга
қўйиш
ўзининг
ижобий
самарасини
бериши
мумкин.
Хорижий
давлатлар
тажрибасидан
келиб
чиққан
ҳолда
мамлакатимизда
киберхавфсизлик
суғуртаси
бозорини
такомиллаштириш
юзасидан
қуйидаги
таклифлар
берилади:
–
мамлакатимизда
кибержиноятлардан
ҳимояланиш
ва
кибертаҳдидлар
юзага
келганда
йўқотишларни
камайтириш
мақсадида
юридик
ва
жисмоний
шахслар
учун
киберсуғуртани
жорий
этиш;
–
киберсуғурта
йўналиши
бўйича
дунёдаги
етакчи
суғурта
компаниялари
билан
миллий
суғурта
компаниялари
ўртасида
киберсуғурталаш
йўналишларини
ўрганиш
бўйича
халқаро
ҳуқуқий
ҳамкорликни
йўлга
қўйиш
;
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
270
–
киберсуғурта
йўналиши
бўйича
етакчи
суғурта
компаниялари
билан
ушбу
йўналишни
ўрганиш
мақсадида,
конференция,
семинарлар
ва
давра
суҳбатларини
ташкил
қилиш
.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
http://hudud24.uz/kiberhavfsizlik-zamon-talabi-vaziyat-ta%d2%9bozosi/
2.
“Киберхавфсизлик
маркази”
давлат
унитар
корхонаси
томонидан
тайёрланган
2021
йил
якуний
ҳисоботи
. https://tace.uz/upload/iblock/
9d5/1.%20%D0%98%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%B8%202021_%D1%83
%D0%B7.pdf
3.
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D0%B1%D0%B5
%D1%80%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BE%D0%B2%
D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5
4.
Cybercrime To Cost the World $10.5 Trillion Annually By 2025.
https://cybersecurityventures.com/hackerpocalypse-cybercrime-report
5.
https://calmins.com/cyber-strahovanie-zashhita-ot-cyber-
prestupnosti/
6.
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D0%B1%D0%B5
%D1%80%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BE%D0%B2%
D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5
7.
https://calmins.com/cyber-strahovanie-zashhita-ot-cyber-
prestupnosti/
8.
Расулев
А.
«Противодействие
кибертерроризму:
международно
-
правовые
и
уголовно
-
правовые
аспекты»
. Review of law sciences 4 (2018): 92-95.
9.
Расулев
А.К.
«Тенденции
развития
объекта
киберпреступлений
в
англосаксонской
правовой
системе»
.
Российский
следователь
21 (2016): 41.
10.
Rasulev A.K.
«
Improvement of criminal-legal and criminological
measures of fight against crimes in the sphere of information technologies and
safety: Doctoral (DSc) dissertation abstract on legal sciences
»
. (2018).
