17
ученику
больше возможностей для проявления самостоятельности и
инициативы. Работа в группе на уроке технологии содействует осмыслению
учебных действий. Вначале, работая совместно, школьники распределяют роли,
выясняют и устанавливают функции каждого члена группы,
планируют
деятельность. Затем каждый сможет самостоятельно осуществлять и
реализовывать все эти операции, брать на себя ответственность за результаты
своего труда. Групповая форма учебного сотрудничества, помимо этого,
выполняет эмоциональную и содержательную поддержку учащихся, без которой
многие ученики вообще не смогли бы включиться в общую работу класса.
Ценность
современного
урока
технологии
определяется
его
направленностью на формирование у младших школьников учебной инициативы,
самостоятельности, ответственности, способности расширять свои знания,
умения действовать по собственной инициативе. Все это способствует успешной
социализации младшего школьника, стать активной творческой личностью,
способной к самореализации, умеющей устанавливать гармоничные отношения с
другими людьми, достигать общих интересов, выстраивать свое поведение и
деятельность, учитывая потребности и интересы других.
Список использованной литературы
:
1.
Государственная
программа
Российской
Федерации
"Пазвитие
образования" Стратегические приоритеты в сфере реализации государственной
программы Российской Федерации "Развитие образования" до 2030 года (в ред.
Постановления
Правительства
РФ
от
07.10.2021
№
1701.
URL:
. (дата обращения: 05.10.2023).
2.
Конышева, Н.М. Теория и методика преподавания технологии в начальной
школе: учеб. пособие [Электронный ресурс] / Н.М. Конышева. –
Смоленск:
Ассоциация XXI век, 2006. –
294 с. –
Режим доступа:
3.
Мисюкевич, А.Н. Современное технологическое образование младших
школьников: учебно
-
методическое пособие / А.Н. Мисюкевич. –
СПб.: Изд
-
во РГПУ
им. А.И. Герцена, 2020. –
87 с.
UZLUKSIZ MALAKA OSHIRISH JARAYONIDA IJTIMOIY-GUMANITAR Y
O‘
NALISH
O‘
QITUVCHILARI KREATIV KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISH
TEXNOLOGIYALARI
Jumaniyozova M.T., ped. fan. nom.,
“Pedagogika va psixologiya” kafedrasi dotsenti, O‘
zDJTU
Annotatsiya.
Maqolada malaka oshirish ta’limi va uning o‘
ziga xos xususyatlari,
oliy ta’lim tizimi pedagog kadrlarining kreativ kompetentligini takom
illashtirishning
zamonaviy texnologiyalari va ularni q
o‘llashda ta’lim jarayonini loyihalash shartlari
haqida s
o‘
z yuritiladi.
Kalit s
o‘
zlar:
kreativlik, malaka oshirish, raqamli gumanitar ta’lim.
Ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror rivojlanishiga munosib hissa
q
o‘
shadigan, mehnat bozorida
o‘
z
o‘
rnini topa oladigan yuqori malakali kadrlar
tayyorlash tizimini y
o‘
lga q
o‘yish, xalqaro tajribalardan kelib chiqib, oliy ta’limning ilg‘
or
standartlarini joriy etish, jumladan
o‘
quv dasturlaridagi nazariy bilim olishga
18
y
o‘naltirilgan ta’limdan amaliy ko‘
nikmalarni shakllantirishga y
o‘naltirilgan ta’lim
tizimiga bosqichma-bosqich
o‘
tish jarayonida
o‘
qituvchilarning kasbiy bilim va
saviyasini yuksaltirish, il
g‘
or xorijiy tajribalarni tahlil qilish orq
ali ta’lim sifatini oshirish,
o‘
quv dasturlarini rivojlantirish va zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish
asosiy vazifalardan biri sifatida belgilab berilgan.
Oliy ta’lim tizimida kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash, malakasini oshirish va
pedagoglarning ilmiy-innovatsion faoliyatini rivojlantirish b
o‘
yicha ishlarni mazmuni va
maqsadi
o‘qituvchilarni kreativ kompetentligini rivojlantirish orqali fan, ta’lim va ishlab
chiqarishning mustahkam integratsiyasini ta’minlash, ta’lim jarayonida ta’lim
sifatini
yaxshilash, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash, ilmiy va innovatsion faoliyatni samarali
tashkil etishga qaratilgan.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va
o‘
qitish uslublarini joriy etishning xalqaro
amaliyotiga muvofiq ta’lim jarayonini tashkil et
ish,
o‘
quv rejalari va fan dasturlarini
rivojlantirish,
o‘
qitishning zamonaviy shakllari va axborot-kommunikatsiya texnologiya
vositalarini joriy etgan holda
o‘quv jarayonini sifat jihatidan yangilash ta’lim
beruvchining kreativ faoliyatini taqozo etadi.
K
atta yoshlilar ta’limi jarayonida ularga o‘
z imkoniyatlarini t
o‘
liq namoyon
etishlari uchun qulay shart-sharoit yaratish, interaktiv muloqot maydoni, ishbilarmonlik
va kreativlikka y
o‘
naltirilgan treninglar, debatlardan keng foydalanish lozim. Kreativlik
s
haxsni rivojlantiruvchi kategoriya sifatida inson tafakkuri, ma’naviyatining ajralmas
qismi hisoblanadi, u shaxs ega b
o‘
lgan bilimlarning k
o‘
pqirrali ekanligida, yangi
g‘
oyalarga intilishda,
o‘
rnatilgan stereotiplarni isloh qilish va
o‘
zgartirishda, hayotiy
muammolarni echish jarayonida kutilmagan va noodatiy qarorlar chiqarishda namoyon
b
o‘
ladi. Tadqiqot jarayonida shunga amin b
o‘
ldikki, egallangan bilimlarni qayta-qayta
takrorlash orqali kreativlikka erishib b
o‘
lmaydi, kreativ fikrlash jarayonida yangi fikr,
yangi
g‘
oyaning paydo b
o‘lishi asosiy shartdir. Masalan, ma’ruza o‘
qituvchisi butun dars
davomida ma’ruzani chiroyli gapirib bersa
-
yu, bu jaaryonda ta’lim oluvchilarni mustaqil
fikrlashga,
o‘
z nuqtai-nazarlarini erkin bayon etishga y
o‘
naltirmasa, mavzu doirasida
ishtirokchilarning tasavvurini rivojlantirishga e’tibor qaratilmasa, ularda kreativ
k
o‘
nikmalar hosil b
o‘
lishiga erishmasa darsning samaradorligi past hisoblanadi. Quyida
ayrim texnologiya va metodlarni keltirib
o‘
tamiz:
«Flipped classroom» texnologiyasi. “Mutaxassislik fanlarini o‘qitish metodikasi”
moduli b
o‘yicha “Zamonaviy tarixshunoslik tadqiqotlarida Abu Rayhon Beruniyning
tarixiy ilmiy qarashlari” mavzusi misolida.
Mazmuni:
yuzma-
yuz va onlayn ta’lim o‘
rtasidagi q
o‘shma ta’lim usuli. Odat
da, bu
usuldan foydalanganda, darsda yuzma-yuz
o‘
rganish foizi kamroq b
o‘
ladi va ishonchli
raqamli texnologiyalardan foydalanishni talab etadi. Mustaqil ta’limga asoslangan bo‘
lib,
uni q
o‘
llash jarayonida shaxsni
o‘
z faoliyatini mustaqil tashkillashtirish k
o‘
nikmasi,
rivojlanishdan t
o‘
xtamaslik, maqsadlarini aniq belgilash k
o‘
nikmalari shakllanadi.
Bugun jahon ta’lim tizimida keng qo‘llanayotgan «flipped classroom» ("teskari
sinf") texnikasi ta’limni tashkil etishga zamonaviy yondashuv bo‘
lib, unga k
o‘
ra t
a’lim
oluvchi
o‘
quv materialini
o‘
zlashtirishining asosiy qismi auditoriyadan tashqaridagi
mustaqil ishiga t
o‘g‘
ri keladi.
“Flipped classroom”—
bu
o‘quv materiali ta’lim oluvchiga auditoriyadan tashqarida
mustaqil
o‘
qishi uchun beriladigan va uni amaliy mustahkamlash esa dars vaqtida
amalga oshiriladigan
o‘quv modeli hisoblanadi. Bu jarayonda auditoriyadagi ta’lim
murakkab nazariy qism va ta’lim oluvchi mustaqil o‘
zlashtirishi jarayonida yuzaga
keladigan savollarni tahlil qilishga ba
g‘
ishlanadi (darsning 25-30% dan k
o‘
p b
o‘
lmagan),
19
shuningdek, auditoriyada
o‘
qituvchi bilan hamkorlikda amaliy vazifalarni va tadqiqot
vazifalarini bajaradilar.
Ta’limning bu modeliga o‘
tish darsda
o‘qituvchining ustunligidan ta’lim
oluvchining ustunligiga
o‘
tishni bildiradi. Xorijiy adabiyotlarda bu
o‘
tish majoziy
ma’noda o‘qituvchi rolining “sahnadagi donishmand”dan “yon tomondagi qo‘llanma”ga
o‘
zgarishi sifatida tasvirlanadi [40].
«Flipped classroom» (“Teskari sinf”) modelining asoschilari Djonatan Bergman
(Jonathan Bergman) va Aaron Sems (Aaron Sams) darslarni tez-tez
o‘
tkazib yuboradigan
talabalarga
o‘z ma’ruzalarini taqdim etish, ularni o‘
zlashtirishini nazorat qilish
maqsadida
o‘z ma’ruzalarini va talabalar bajarishi lozim bo‘
lgan topshiriqlar tizimini
dasturiy vositalar yordamida elektron shaklda yaratadilar va amalda q
o‘
llaydilar.
Ushbu yondashuv asosida Salmon Xan tomonidan “Xan akademiyasi” (“Khan
akademy”) platformasidagi turli fanlar bo‘
yicha 29 tilda yaratilgan qisqa video
ma’ruzalardan iborat resurslardan butun duny
o b
o‘
ylab 199 ta davlatda 74 million ortiq
ta’lim oluvchi foydalanib kelmoqda. Xanning bu akademiyasiga qisqa ma’ruzani
masofadan turib k
o‘rish, ya’ni "teskari o‘
rganish" prinsipi asos b
o‘
lgan.
Flipped classroom (“Teskari sinf”) ko‘pincha masofaviy ta’lim
bilan aralashtiriladi.
Uning masofaviy ta’limdan farqi shuki, o‘qituvchi va ta’lim oluvchining "yuzma
-yuz"
holda auditoriyadagi dars vaqti
o‘
zgarishsiz qoladi, faqat uning mazmuni tubdan
o‘zgaradi. Ya’ni ta’lim oluvchilar darsda o‘
qituvchining uzundan-uzoq
ma’ruzasini
zerikish bilan tinglab
o‘
tirmasdan, darsda
o‘
quv materialini asosiy qismi bilan oldindan
tanishgan holda ishtirok etadilar. Modul-kredit tizimiga k
o‘
ra
o‘
quv materialini
o‘zlashtirishning muhim qismi mustaqil ta’limga to‘g‘
ri keladi.
Maqsadi:
kurs tinglovchilarning mustaqil ta’limini mazmunini takomillashtirish,
kreativ fikrlashini faollashtirish, masala yechimini ongli ravishda izlash qobiliyatini
rivojlantirish, muammolarni hal qilish malakasini shakllantirish;
Mash
g‘
ulotni loyihalash tartibi: mash
g‘
ulot ikki qismdan iborat: 1 bosqich
tinglovchilarning mustaqil ishi rejasini, (Podcast) va Vodkast (Vodcast ot video-on-
demand)larni tayyorlash va bajarish bosqichlarini belgilash; ikkinchi bosqich
auditioriyadagi muhokama va oflayn mash
g‘
ulot.
O
‘
quv materialini tayyorlash.
Pr
e
-vodkasting (Pre-Vodcasting) -
bu ta’lim
oluvchilar darsdan oldin mavzu haqida tasavvurga ega b
o‘
lishlari uchun ishlab
chiqadigan
o‘
quv materiallarining elektron jamlanmasi hisoblanadi. Translatsiya
(oldindan vodkasting)dan uchun Podkast (Podcast) -bu
o‘
qituvchi Internet orqali
yuboradigan audio fayllari tayyorlanadi (audio ma’ruza). Qabul qiluvchilar podkastlarni
statsionar va mobil qurilmalariga yuklab olishlari yoki ma’ruzalarni onlayn tinglashlari
mumkin. Vodkast (Vodcast ot video-on-demand- talab b
o‘
yicha videofayldan iborat)
podkast bilan bir xil, faqat videofayllar bilan ishlanadigan qism hisoblanadi.
O‘
rganilayotgan mavzu doirasida podkast va vodkastlar uchun YouTube dagi
https://youtu.be/IIUnT8, https://youtu.be/SlwikU, https://youtu.be/be havolalardan
foydalanish mumkin.
O‘
quv mash
g‘
ulotini
o‘
tkazish texnologiyasi.
1-bosqich
: tinglovchilar mustaqil
o‘
rganishi uchun vodkast texnologiyalaridan
foydalanib, video ma’ruzani va havolalarni darsgacha tomosha qilishi, o‘
quv uslubiy
majmua, chizmalarini k
o‘
rib chiqish talab etiladi. Flipped classroom ("Teskari sinf")
modeli ta’lim oluvchiga mavzuni o‘
rganish uchun qancha vaqt kerak b
o‘
lsa, shuncha vaqt
sarflashga imkon beradi, shuning uchun samarali hisoblanadi, chunki istalgan vaqtda
ma’ruza yozuvini to‘
xtatib q
o‘
yish yoki orqaga qaytarish mumkin. Zoom, Skype va
20
boshqa mobil platformalar Facebook, telegram, instagram kabi ijtimoiy tarmoqlar ham
ta’lim berish vositasiga aylanadi.
2-bosqich
. Auditoriyadagi yuzma-yuz mash
g‘
ulot bosqichi. Bu bosqichda darsga
o‘
quv materiali bilan tanishgan holda tashrif buyurgan tinglovchilar uchun mavzu
doirasida kreativ topshiriqlar, savollar, materiallar analiz, sintez va baholash xarakterida
b
o‘
lishi talab etiladi.
Texnologiyaning afzalligi
: An’
anaviy
o‘qitish modelida barcha ta’lim
oluvchilarning bir vaqtda bir xil tezlikda
o‘
zlashtirishi talab etiladi, lekin buni amalga
oshirish imkonsiz. Shu sababli
o‘
qituvchi tez sekin
o‘
zlashtiruvchilar
o‘
rtasidagi oraliq
holatga m
o‘
ljallab darsni tashkil qiladi. Flipped classroom esa mavzuni t
o‘
liq tushungan
ishtirokchiga keyingi mavzuga
o‘
tib ketish imkoniyatini beradi.
Yana bir samarali tomoni shundaki,
o‘
quv materialining nazariy qismi oldindan
tanish b
o‘
lganligi sababli auditoriyadagi dars mash
g‘
uloti jonli, bahs-munozaraga boy
b
o‘
ladi va motivatsiyani yuqori darajada ushlab turishga yordam beradi.
O‘
qitishning bu
modelini amalga oshirishda Google Classroomdan foydalanish maqsadga muvofiq.
Kamchiliklari.
Yuqori sifatli kontent yaratish
o‘
qituvchidan juda katta energiya,
vaqt va resurslarni talab qiladi.
O‘
qituvchi onlayn/offlayn rejimida ishlashi uchun yuqori
darajadagi kompyuter savodxonligi va k
o‘
nikmalariga ega b
o‘
lishi talab etiladi.
Mash
g‘
ulot dasturi qiziqarli b
o‘lishi va ta’lim oluvchilarni rag‘
batlantirishi uchun
q
o‘
yilgan vazifalar ehtiyojlar va turmush tarziga mos kelishi, matnlar emas, k
o‘
proq
videolar tayyorlanishi hamda bu videolar qiziqarli, qisqa b
o‘
lishi lozim.
Flipped classroom ("Teskari sinf") modelida ishlash ijtimoiy-gumanitar y
o‘
nalish
o‘
qituvchilaridan yuqori darajadagi raqamli savodxonlikni talab etadi.
O‘
quv
materialining barcha qismi auditoriyadan tashqarida mustaqil
o‘
rganish uchun
ishlatilishi mumkin emas, shuningdek har bir dars bu model asosida b
o‘
lishi talab
etilmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Давтян А.М. Формирование креативной компетентности учащихся в
условиях школьного дополнительного образования: методические рекомендации
для учителей. –
Челябинск: Издво ИИУМЦ «Образование», 2006. –
51 с.
2.
Данилюк А.Я. Теория интеграции образования. –
Ростов
-
н/Д., 2000. –
440 с.
3.
Де Боно Э. Латеральное мышление. //
-
СПб.: Питер Паблишинг, 2007.
-320
с.
4.
Jumаniyozovа M. O‘qituvchining krеаtiv kompеtеntligini tаkomillаshtirish
tехnologiyasi.// Monogrаfiya.
ISBN 978-9943-5825-9-0/
–
Toshkеnt, Metodist
nashriyoti, -2023. -224 b.
5.
Innazarov M.A. Malaka oshirish tizimida pedagog kadrlar kasbiy
kompetentligini tashxislash texnologiyalarini takomillashtirish. / 13.00.07-
Ta’limda
menejment ixtisosligi b
o‘
yicha metodikasi falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini olish
uchun yozilgan dissertatsiya avtoreferati. Toshkent.-2020.-224 b.
