57
4.
Azamat Ziyo.
O‘
zbek ayollari tarix sahnasida.
–
T.: Fan, 2002
5.
Ibn Arabshoh. Temur tarixida taqdir ajoyibotlari.
–
T.: Mehnat, 1992, 99-bet.
6.
Farzand
–
aziz, ona m
o‘
tabar.
–
T.:
O‘
zbekiston, 2001.
–
B. 154-155
7.
Fayziyev T. Temuriy malikalar.
–
T., 1994.
–
B. 25-26.
8.
Satimov
G‘
. Boburiyzodalar.
–
T., 2003, 68-bet.
TA’LIM JARAYONIDA INNOVASION TEXNOLOGIYALAR
Sirojiddinova I.M., ped. fan. nom, dotsent, AndMI,
Axliddinov S.F.,
2 bosqich “Sun’iy intelekt” yo‘
nalishi talabasi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada hozirgi kunda ta’lim jarayonida innovasion
texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini
o‘
quv jarayonida q
o‘
llashga
b
o‘lgan qiziqish va talab, professional ta’limi tizimi, kasbiy ta’limning amalga
oshirishdan vazifalari, kasbiy ta’limining asosiy tamoyillari haqida fikr yuritilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
Ta’lim, trayektoriya, texnologiya, halqaro ta’lim.
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida innovasion texnologiyalar, pedagogik va axborot
texnologiyalarini
o‘
quv jarayonida q
o‘
llashga b
o‘
lgan qiziqish va talab kundan-kunga
kuchayib bormoqda. Buning sabablaridan biri, ta
’limda kredit
-modul tizimining y
o‘
lga
q
o‘
yilganli b
o‘
lsa, ikkinchidan zamonaviy bilimlar ularni egallayotgan bilimlarini
o‘
zlari
qidirib topishlariga, mustaqil
o‘
rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham
o‘
zlari
keltirib chiqarishlariga
o‘
rgatadi.
O‘
qituvchi bu jarayonda shaxsni rivojlanishi,
shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda
boshqaruvchilik, y
o‘naltiruvchilik funksiyasini bajaradi. Ta’lim jarayonida o‘
quvchi
asosiy figuraga aylanadi. Pedagogik texnologiya va pedagog mahoratiga oid bilim,
tajriba va interaktiv metodlar ta’lim oluvchilarni bilimli, yetuk malakaga ega bo‘
lishlarini
ta’minlaydi. O‘
quv-tarbiya jarayoni maqsadiga erishishi uchun har bir fan va mavzuning
xususiyatidan kelib chiqib pedagogik, axborot-kommunikasion va boshqa texnologiya
hamda usullardan foydalaniladi.
Mamlakatimiz professional ta’limi tizimi ko‘
p
o‘
n yilliklar davomida tashkil topib
kelgan va har doim
o‘z milliy jihatlari va mamlakatimiz an’analarini saqlab qolgan holda
dolzarb talablariga javob berib kelgan. Ijtimoiy amaliyotdagi yuqorida sanab
o‘
tilgan
ziddiyatlar butun ta’lim makonining ajralmas tarkibiy qismi sifatida kasbiy ta’limga ham
taalluqli. Kasbiy ta’lim quyidagilarni amalga oshirishdan iborat bo‘
ladi:
yuqori kasbiy talablarga javob beradigan,
o‘
z ixtisosi va chet tillarni mukammal
biladigan, zamonaviy axborot kompyuter texnologiyalarini egallagan mutaxassislarni
tayyorlash;
nazariy va amaliy q
o‘
llanish xarakteridagi, yetarlicha keng bazaviy muhandislik
ta’limi
ga ega b
o‘
lgan mutaxassislarni tayyorlash uchun
o‘
quv rejalari va dasturlariga ega
b
o‘
lish, ilm va texnika taraqqiyoti, yangi texnologiyalarning paydo b
o‘
lishini hisobga
olish;
xalqaro ta’lim dasturlarini shakllantirish, trenajerlarda o‘
qitish tizimini xalqaro
sertifikatlar berish bilan tashkil qilish, xalqaro ta’lim makonida ham standartlashtirishga
intilish.
Zamonaviy ta’lim texnologiyalari holatining tahlili ilmiy pedagogik tafakkur va
amaliy faoliyatning rivojlanishi b
o‘
yicha bundan oldingi xorijiy va mamlakatimizdagi
tajribaning mavjudligi va maxsus munosabatning tayyorlanganligi haqida dalolat beradi.
Bu quyidagilar bilan bo
g‘
liq:
58
1. Mutaxassislarni tayyorlash ta’lim muassasalarida amalga oshiril
-moqda.
Konseptual-nazariy, dasturiy-
metodik, axborot ta’
minoti variantlarini tekshirib,
rivojlantirish, shakllantirish, mutaxassisni kasbiy tayyorlashning turli darajalari va
po
g‘onalari uchun davlat ta’lim standartiga yagona yondashuvlarni ishlab chiqarish va
joriy qilishga juda yaqinlashish imkonini beruvchi butun bir tizimga
o‘
tish b
o‘
yicha
eksperiment
o‘
tkazish zarur.
2. Ta’lim muassasalarini muvofiqlashtirilgan o‘
quv rejalari va dasturlari b
o‘
yicha
ishlaydigan pedagogik komplekslariga yaqinlashtirish va integratsiya qilish jarayonlari
tobora oshib bormoqda.
3. Ta’lim muassasalari abituriyentlarni izlash va tayyorlash bo‘
yicha faoliyati
faollashmoqda.
4. Malaka oshirish shakllari shakllanmoqda. Pedagogik jamoalarning maqsadli
arizalari va tashabuslariga asosan mumkin b
o‘
lgan turli-tuman bir martali kurslar,
seminarlar, doira stollar, pedagogik
o‘
qishlar, muhokamalar
o‘
tkazish amaliyoti
kengayib bormoqda.
Demak, kasbiy ta’lim tizimini yaratish imkoniyati haqida e’lon qilish, uning ijodkor,
yuqori darajada professional mutaxassisni tayyorlashga b
o‘
lgan oshib borayotgan
ehtiyojni qondirish uchun yetarlicha konseptual asoslanmaganligi va kasbiy ta’lim
tizimini amalga oshirish tashkiliy-pedagogik mexanizmlarining mukammal emasligi
orasida ziddiyat mavjud. Adabiyot manbalari hamda mavjud tajribaning tahlili
uyushmalar yoxud birlashmalarning amaliyotda q
o‘
llaniladigan shakllari k
o‘
p hollarda
ta’lim modellari sifatida amal qilishini, uzluksiz kasbiy ta’limning konseptual asoslari
yetarlicha ishlab chiqilmaganligini k
o‘
rsatdi. Bu bugungi kunda asosiy farq qiluvchi
jihatlaridan biri b
o‘
lgan turdosh
o‘quv dasturlarini, turli darajadagi kasbiy ta’limning
davlat ta’lim standartlarini, ularni amalga oshiruvchi professional va oliy ta’lim
muassasalari tarmo
g‘
ining yi
g‘indisi asosida uzluksiz kasbiy ta’limni rivojlantirish
zarurati yetilganligini anglatadi.
Bizning tadqiqotimizda uzluksiz kasbiy ta’limning imkoniyatlari uning samarali
amal qilishining konseptual, nazariy asoslari va amaliy sharoitlarini ishlab chiqish sharti
asosida muvaffaqiyatli amalga oshirilishi mumkinligiga asoslangan. Tegishli
o‘
quv
rejalar va dasturiy-
metodik ta’minot yaratilishi, o‘
quv-metodik adabiyotlar
tayyorlanishi, shaxsga va uning kasbiy tayyorgarligiga q
o‘
yiladigan xalqaro talablarni
hisobga oladigan me’yoriy bazaning ta’minlanishi zarur. Zamonaviy
voqeliklardan kelib
chiqib, quyidagi birinchi navbatdagi vazifalarni belgilash mumkin:
ta’lim modelining asosiy tamoyillari, tavsifini asoslash, aniqlash hamda uning
tuzilmasi va mazmunini ishlab chiqish;
xorijiy ta’lim tajribasini tahlil qilish, zamonavi
y mutaxassislarini tayyorlashga
q
o‘
yiladigan talablarni aniqlash;
mutaxassislar tayyorlashning turli modellarini qurish va amalga oshirishda
hisobga olish;
uzluksiz kasb ta’limi tizimini tasvirlashda yordam beradigan tushunchalar
apparatini ishlab chiqish va aniqlik kiritish;
mutaxassislar faoliyatini aniqlash, kasbiy tayyorlash maqsadlariga aniqlik kiritish;
turli darajalardagi
o‘
quv rejalari va mutaxassislariga q
o‘
yiladigan xalqaro
talabalarni qiyosiy taqqoslash, ta’lim jarayoni mazmun tuzilmasini byelgil
ash.
Bizning fikrimizcha, quyidagilar kasbiy ta’limining asosiy tamoyillari bo‘
lishi kerak:
turli darajada xalqaro talablarni hisobga olgan holda barcha istaganlarni olish
imkoniyatini ta’minlaydigan va har bir shaxsning o‘
z imkoniyatlari, qobiliyatlari va
o‘
zini
59
takomillashtirishi y
o‘lida imkoniyatlari tengligini e’tirof etadigan ochiqlik va ta’lim olish
uchun bepullik tamoyili;
kasbiy ta’lim dasturlarining barcha darajalardagi davlat ta’lim standartlari mazmuni
talablariga rioya qilgan holda vorisiylik tamoyili;
kasbiy ta’limning davlat ta’lim standarti tomonidan belgilanadigan bazaviy
darajasiga erishishini nazarda tutuvchi maqsadni belgilash tamoyili;
o‘
quv jarayonini tashkil qilish va boshqarishga texnologik yondashuvning zarur
sharti sifatida pedagogik
axborotning ob’yektivligi tamoyili;
o‘
quv jarayoni barcha ishtirokchilarining dinamik
o‘
zaro aloqasidan iborat b
o‘
lgan
mutaxassisni kasbiy tayyorlashni shakllantirish dinamikasini hisobga olgan holda
o‘
zlashtirish metodikasini muntazam muvofiqlashtirish imkonini beradigan
texnologiyalashtirish tamoyili;
o‘
qitish mazmuni, prosessual, motivasion tomonlarining birligi va nazariy
modellarning
o‘
zaro aloqasi sifatida tushunilishini anglatadigan modellashtirish va
loyihalashtirish tamoyili.
Ushbu tamoyillar asosida ishlab chiqilgan nazariy model b
o‘
lajak muhandisning
kasbiy shakllanishi
o‘
quv fanlarining muayyan t
o‘
plamini
o‘
z ichiga olgan va ularning har
biri uchun
o‘
quv jarayoni loyihasi doirasida
o‘
z
o‘
qitish metodik tizimi
loyihalashtiriladigan trayektoriyasini qurish imkonini beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Mаhammadovna S. I. Features of Cluster Design in Modern Paradigms of
Education //Telematique.
–
2023.
–
Т. 22. –
№. 01. –
С. 348
-355.
2.
Сирожиддинова И. Методика смешанной отборки при комплексном
проектировании профессиональной подготовки будущих инженеров //Общество
и инновации. –
2022.
–
Т. 3. –
№. 7/S. –
С. 87
-92.
3.
MAXAMMADOVNA S. I. Таълим жараёнини мониторинг тадқиқ қилиш учун
ташхис материалларини ишлаб чиқиш //Results of National Scientific Research. –
2022.
4.
Iroda M. Rational Methods Awakening and Stimulating University Students
Professional and Creative Abilities //Eastern European Scientific Journal.
–
2019.
–
№. 1.
5.
Mаhammadovna S. I. IMPROVING THE PROFESSIONAL TRAINING OF FUTURE
ENGINEERS BASED ON THE CLUSTER APPROACH //Spectrum Journal of Innovation,
Reforms and Development.
–
2022.
–
Т. 3. –
С. 45
-47.
6.
Sirojiddinova I. M. ENGINEERING STUDENTS HAVE SUCCEEDED IN CREATING
A TECHNOLOGY CLUSTER // Pedagogy & Psychology Theory and practice International
scientific journal № 5 (43), 2022 ISSN 2412
-8201. Volgograd, 2022/ 22-25
http://scippjournal.ru/archives 22-25 12.
7.
Насиров И. З., Сирожиддинова И. М. «БУЗУҚ ТЕЛЕФОН» ПЕДАГОГИК
ТЕХНОЛОГИЯСИ АСОСИДА МАШҒУЛОТЛАРНИ ОЛИБ БОРИШ //PEDAGOG. –
2023.
–
Т.
6.
–
№. 2. –
С. 291
-298.
8.
Zakirovich N. I., Mahammadovna S. I. LEVELS OF DEVELOPMENT OF HUMAN
ABILITIES //Новости образования: исследование в XXI веке. –
2023.
–
Т. 1. –
№. 7. –
С. 341
-344.
9.
MAXAMMADOVNA S. I. PEDAGOGICAL OPPORTUNITIES FOR THE
DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL AND CREATIVE ABILITIES IN STUDENTS
//International Journal for Innovative Enginering and Management Research…. –
2021.
60
10.
Mahammadovna S. I. DEVELOPMENT OF A METHODOLOGICAL SYSTEM OF
TRAINING BASED ON THE CLUSTER APPROACH //Archive of Conferences.
–
2022.
–
С.
30-33.
11.
Sirojiddinova I. TECHNOLOGICAL CHARACTER OF THE EDUCATIONAL
PROCESS WHEN DESIGNING PEDAGOGICAL OBJECTS //Solution of social problems in
management and economy.
–
2023.
–
Т. 2. –
№. 2. –
С. 130
-132.
12.
Sirojiddinova I. THE IMPORTANCE OF THE CLUSTER APPROACH TO THE
CREATION OF A MOTIVATIONAL AND METHODOLOGICAL TEACHING SYSTEM
//Вестник Ошского государственного педагогического университета имени А.
Мырсабекова. –
2022.
–
Т. 2. –
№. 2. –
С. 146
-150.
13.
Насиров И. З., Сирожиддинова И. М. ТАЛАБАЛАРНИ ИЖОДИЙ
ФИКРЛАШГА ЎРГАТИШ //JOURNAL OF INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND
EDUCATIONAL RESEARCH.
–
2023.
–
Т. 6. –
№. 4. –
С. 395
-399.
14.
Насиров, И. З., & Сирожиддинова, И. М. (2023). «ЭЛЕКТРОН КОНСПЕКТ»
ПЕДАГОГИК
ТЕХНОЛОГИЯСИ
АСОСИДА
МАШҒУЛОТЛАРНИ
ОЛИБ
БОРИШ
.
O‘
ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR
JURNALI
,
2
(19), 736-741.
15.
Sirojiddinova
I.
M.
PEDAGOGIK
OB’YEKTLARNI
KOMPLEKS
LOYIHALASHTIRISH TEXNOLOGIYASI //Academic research in educational sciences.
–
2023.
–
Т. 4. –
№. TMA Conference. –
С.
298-302.
UGLEVODORODLAR MAVZUSINI
O‘QITISHDA TA’LIM TEXNOLOGIYALARDAN
FOYDALANISH DARS SAMARADORLIGINI OSHIRISH OMILI
Tursunov B.H., Kitob tumani ixtisoslashgan
maktab-internati kimyo fani
o‘
qituvchisi
Mamlakatimiz ta’lim muassasalarida ta’lim
-tarbiya jarayoniga yangiliklarni joriy
etishda har bir pedagog asosiy rol
o‘ynaydi. Ta’lim mazmuni qanchalik yangilanmasin,
yangi dastur, standartlar yaratilmasin, ularning ta’lim jarayoniga qay darajada tatbiq
etilishi, eng avvalo,
o‘
qituvchiga bo
g‘
liq b
o‘
lib qolaveradi. Shu bois kimyo
o‘
qituvchisi
o‘
qitish jarayoniga kundalik axborotlarni uzluksiz ravishda
o‘
rganib,
o‘
z ish faoliyatiga
t
o‘liq tatbiq qilib borishi natijasidagina ta’lim
-tarbiya jarayonining zamon talablari
darajasida b
o‘
lishiga erishiladi.
Innovatsion va axborot texnologiyasi asosida
o‘
quv jarayonlarini amalga
oshirishga oid ilmiy-metodik tadqiqotlar va ta'limni amalga oshirish tajribalari bu
muammoni hal qilish mumkinligini k
o‘
rsatmoqda. Masalan, innovatsion texnologiyaning
«Klaster», «Aqliy hujum», «Pinbord», «Loyihalash» texnologiyalari asosida o‘
quvchilarni
kimyo kursining Uglevodorodlar b
o‘
limini
o‘
qitish orqali dars samaradorligini oshirish
y
o‘
llarini k
o‘rib chiqamiz. Ma’lumki,
uglevodorodlar b
o‘limi katta ma’lumotlar bazasiga
ega b
o‘
lib, har bir sinf bir-biri bilan uzviy bo
g‘
liqlikga ega. Agar
o‘
quvchi har birini
alohida mukammal
o‘
rganmasa organik kimyo kursining uglevodorodlar mavzusiga
tegishli
ma’lumotlarini o‘
zlashtirmagan hisoblanadi. Bu esa keyinchalik fanni
o‘
rganishda muammolarga uchraydi.
Kimyo darslarida interfaol usullardan FSMU texnologiyasidan foydalanib
Uglevodorodlar mavzusini FSMU texnologiyasi orqali yoritish mumkin. “FSMU”
texnologiyasi munozarali masalalarni hal etishda, bahs munozaralar
o‘
tkazishda
o‘
quvchilarning
o‘
quv mash
g‘
ulotlari hamda
o‘
tilgan mavzu va b
o‘limlardagi ba’zi
mavzular, muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida yoki
o‘
quv reja asosida
