214
Xulosa
o‘
rnida aytish mumkinki, b
o‘
lajak
o‘
qituvchilarni tarbiyaviy faoliyatga
tayyorlash va amalga oshirish jarayoni pedagoglardan insoniylik, tashabbuskorlik,
faollik,
o‘quv jarayoni sub’ektlarining o‘
zaro munosabatlari tengligi va yana k
o‘
plab
ijtimoiy faollik xususiyatlarini talab etadiki, bu talab pedagog-
o‘
qituvchilar zimmasiga
bir qator ma’suliyatli vazifalarni yuklaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
O‘
zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
Sh.Mirziyoevning
2017
yil
30 sentyabrda “O‘qituvchi va murabbiylar kuni” munosabati bilan O‘
zbekiston
o‘
qituvchi
va murabbiylariga y
o‘
llagan tabrik nutqi.
2.
O‘
zbek tilining izohli lu
g‘
ati. //Begmatov E., Madvaliev A. va boshqalar.;
–
II jild.
–
T.: “O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2006. –
606 b.
3.
Isakulova N. METHODS OF USING COURSES OF OPEN EDUCATION IN
IMPROVING MEDIA OF COMPETENCE OF STUDENTS (ON THE EXAMPLE OF ENGLISH)
//European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences.
–
2019.
–
Т.
2019.
4.
Ismailova Z.K. Talabalarning kasbiy pedagogik malakalarini shakllantirish: Diss.
... ped. fan. nom.
–
T.: 2000.
–
186 b.
5.
Макаренко А.С. Сочинения: 8 т. T. 5 / Макаренко А.С. –
M.: 1985.
–
333 с.
TA`LIM-TARBIYA JARAYONIDA BOSHQARUV FAOLIYATINING KOGNITIV TAHLILI
Karimova M.M., TDPU
o‘
qituvchisi
Vaspidinova N.A., TDPU talabasi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada rahbarlarining samarali boshqaruv faoliyati
algoritmining kognitiv tahlili haqid
a ma’lumotlar
yoritilgan
Kalit s
o‘
zlar:
tizim,
algoritm, rahbar, faoliyat, funksiya, talab, ta’lim muassasasi.
Rahbarlarining asosiy funksiyasi ta’lim muassasasi oldiga qo‘
yilgan maqsadlarga
erishishda muassasaning xayotiy faoliyatini ta’minlash bo‘
yicha boshqaruv
y
o‘
nalishidagi masalalarning ijobiy yechimini topish, hal etish hisoblanadi. Alohida
ta’kidlash zarurki, boshqaruv faoliyati yoki ixtiyoriy faoliyat inson
-inson munosabati,
shuningdek, insonning tashqi muhit bilan munosabatlari, tarbiyaviy munosabatlar
shaklida, ya’ni shaxsning ehtiyojlari talablaridan kelib chiqib ko‘
zlangan maqsadni
amalga oshirishdagi
o‘
zaro aloqalar shaklida tahlil qilinadi va
o‘
rganiladi. Faoliyat
maqsadi ob’ektiv bo‘
lib,
o‘
z
o‘
rnida shaxs tomonidan belgilanadi va u faoliyatning asosiy
komponenti hisoblanadi [5].
Shuningdek, faoliyat sub’ektni ma’lum bir harakatga keltiruvchi sabablarni
aniqlaydi va unda aniq bir shaxsning faoliyati va maqsad ifodalanadi. Ma’lumki, malaka
oshirish tizimida boshqaruv faoliyati sub’ektlar tomo
nidan lavozimi y
o‘
nalishidagi
funksiyalarini bajarishlari jarayonida amalga oshiriladi.
Boshqaruv faoliyati oldindan belgilangan xatti- harakatlar majmuasi, shuningdek,
boshqaruv jarayoni bosqichlari sifatida ta’lim muassasasi rahbarining maqsadga
y
o‘
naltirilgan funksiyalarining strukgurasi boshqaruv predmetlari orqali belgilanadi.
Demak, malaka oshirish tizimida boshqaruv
o‘
ziga xos xususiyatlarga ega b
o‘
lib, ular
maqsadga erishishda harakatlar izchilligi bilan belgilanadi. Bu jihatlar
o‘
z-
o‘
zidan
maqsadga k
o‘
ra aniqlanmaydi, balki maqsadga erishishdagi shart-sharoitlar orqali
belgilanadi [3].
215
Agar maqsad
o‘
zgarmasa, u belgilangan vaqtdagi sharoitlar hamda harakatlar
tarkibi
o‘zgarib boradi. Ta’lim
-tarbiya jarayonini tashkil etish va uning mazmunini
takomillashtirish y
o‘
nalishidagi ixtiyoriy innovatsion faoliyat mavjud b
o‘
lgan boshqaruv
funksiyalarining ma’lum bir izchillikda amalga oshirilishini talab etadi. Malaka oshirish
tizimi muassasani boshqarish funksiyalarini amalga oshirishni rejalashtirishda, eng
avvalo, boshqaruvning maqsadi, funksiyalarining mazmun-mohiyati va vazifalari
inobatga olinadi [2].
Umumiy maqsadlarga erishishda mazkur funksiyalarni amalga oshirish tizimini
tashkil etuvchi vazifalarning bajarilish ketma-ketligi belgilanadi hamda mazkur
vazifalarni bajarishda q
o‘
llaniladigan boshqaruv metodlari tanlab olinib, boshqaruv
faoliyati boshqaruvni tashkil etish tamoyillari va konuniyatlariga asosan amalga
oshiriladi. Ob’ektiv boshqaruv faoliyati faqatgina maqsadga yo‘
naltirilgan harakatlarning
t
o‘
liq t
o‘
plami yoki harakatlar zanjiri shaklida mavjud b
o‘
ladi. Mavjud b
o‘
lgan mazkur
zanjir boshqaruv algoritmini ifodalaydi.
“Algoritm” so‘
zi jahon ilm-
ma’rifatining buyuk namoyandasi, bobomiz Muxammad
ibn Muso al-Xorazmiyning nomi bilan bo
g‘
liq b
o‘
lib, uning matematika fanini
rivojlantirgan asarlaridan biri b
o‘lgan “Aljabr val muqobala” asari tufayli “Al
-
Xorazmiy”
nomi lotincha transkripsiyada “Algoritm” shaklini olgan.. Boshqaruv algoritmi
-
bu ta’lim
muassasa rahbari boshqaruv faoliyatining ketma-ketligi (izchilligi) b
o‘
lib, u yettita
bosqich: pedagogik jarayonning holati t
o‘g‘
risida ishonchli axborotlar t
o‘
plash, qayta
ishlash va ob’ektiv baholash; boshqaruv faoliyati maqsadini belgilash; boshqaruv
faoliyatini oldindan k
o‘
rish (anglash) va rejalashtirish; kadrlar tanlash va joy-joyiga
q
o‘yish; jamoa faoliyatini nazorat qilish va tashxis; jamoa a’zolarining faoliyatlarini
muvofiqlashtirish; ta’lim muassasa faoliyatining rivojlanish moyilligi va dinamikasini
aniqlashdan iborat, mazkur bosqichlar izchi
lligida, boshqaruv metodlari: ma’muriy,
ijtimoiy-psixologik, iqtisodiy, shuningdek, axborotlar t
o‘
plash metodlarini q
o‘
llash
yordamida yuqorida keltirilgan funksiyalarning bajarilishi amalga oshiriladi [1].
Rahbari boshqaruv faoliyati davomida
o‘
z muassas
asining faoliyati, ta’lim
-tarbiya
jarayonining holati, xodimlarning
o‘
z vazifasiga b
o‘
lgan munosabati,
o‘
zaro
munosabatlar, umumiy maqsadga erishish uchun amalga oshirilayotgan ishlarning
k
o‘
lami va samaradorligi,
o‘
zlashtirish k
o‘
rsatkichlari hamda tashkil etilayotgan
darslarning sifati t
o‘g‘risida yetarli ma’lumotga ega bo‘
lishi uchun zaruriy axborotlar
t
o‘
plashi lozim [8].
T
o‘
plangan ishonchli axborotlar tahlil qilinishi va umumiy holatni
o‘
rganilishi
boshqaruv faoliyatini
o‘
zgartirish, takomillashtiris
hga, ya’ni boshqaruv faoliyatining
maqsadini belgilab olishga xizmat qiladi. Axborotlarga asoslangan holda, boshqaruv
faoliyatining samaradorligini xam tahlil qilish imkoniyati tu
g‘
iladi va shunga asosan uni
takomillashtirish y
o‘
nalishlari va muassasa faoliyatini yaxshilash uchun amalga
oshirilishi zarur b
o‘
lgan vazifalar belgilanadi [7].
Belgilangan vazifalarni xodimlarning bilimi, k
o‘
nikma va malakalari, shuningdek,
kasbiy tajribalariga k
o‘ra taqsimlash amalga oshiriladi, ya’ni zarur hollarda
muassasanin
g faoliyatini, ta’lim
-tarbiya jarayonini rivojlantirish uchun yuqori malakali
mutaxassislar jalb etiladi, shu asosda jamoa a’zolarining faoliyatlari muvofiqlashtiriladi.
Mazkur jarayonlarda amalga oshirilgan ishlarning natijalariga va yi
g‘ilgan ma’lumotlar
ga
asoslangan holda ta’lim muassasasining rivojlanish imkoniyatlari aniqlanib, belgilangan
vazifalarni amalga oshirish y
o‘
nalishida qarorlar qabul kilinadi [4].
Shunday qilib, yuqorida keltirilgan ma’lumotlarga asoslanib aytish mumkinki,
boshqaruv algoritmining mazmun-mohiyati boshqaruv funksiyalari va metodlarini
216
amalga oshirishda
o‘z ifodasini topadi va ular birgalikda boshqaruv jarayonida ta’sir
k
o‘
rsatishning tartibi, ketma-ketligi, y
o‘
llari va ularning tugallanish davrini aks ettiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1. Axmadx
o‘
jayev X.T., Mirdadayev K.M., Krzokov O.S. Menejment va strategiyani
boshqarish. -
Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2004. 12
-24 bet.
2. Valijonov R., Qobulov O., Ergashev A. Menejment asoslari. -
Toshkent: “Sharq”,
2002. 25-26 bet.
3. Djurayev P.X., Tur
g‘
unov S. T. Umumiy
o‘rta ta’lim muassasalarini boshqarishda
menejmentning asosiy tushunchalari. -
Toshkent: “Fan”, 2006. 23 bet.
4. Yuldoshev J.F. Ta’lim yangilanish yo‘
lida. -
Toshkent: “o‘qituvchi”, 2000. 16 bet.
5. Ismailova Z.K., Baybayeva M.X. Rahbarlarning nizoli vaziyatlarni hal etishda
konfliktologik kompetentligini rivojlantirish //Life Sciences and Agriculture.
–
2020.
–
№. 2
-2.
–
S. 185-188.
7.
Baybayeva M. X. Ta’lim muassasalarida rahbar ayollarning boshqaruv
faoliyatidagi roli //integration of science, education and practice. scientific-methodical
journal.
–
2022.
–
T. 3.
–
№. 5. –
S. 59-66.
8. Baybayeva M. X. Rahbarlarning boshqaruv faoliyatlarida so
g‘
lom va ijodiy
muhitni yaratishga xos zamonaviy yondashuvlar //Oriental renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences.
–
2022.
–
T. 2.
–
№. Special Issue 4
-2.
–
S. 403-
411.
UCHINCHI RENESANS DAVRIDA XOTIN-QIZLARNING JAMIYATDAGI ROLINI
OSHIRISH MASALALARI
Mirzayeva F.O., TDPU dotsenti
Abdulaxadova E.M., TDPU talabasi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada jamiyatda xotin-qizlarning rolini oshirish,
o‘
zbek
millatining
o‘ziga xos ma’naviyatini shakllantirish va yuksaltirishda, oilaning, oilada esa
ayolning
o‘
rni, gender tenglik va oila masalalari yoritilgan b
o‘
lib, ularning oilaga b
o‘
lgan
munosabatlari, ijtimoiy hayotdagi roli k
o‘
rsatib berilgan.
Kalit s
o‘
zlar
: jamiyat, oila, ayol, gender tenglik, ma’naviyat, millat, an’ana.
Uchinchi Renesansga qadam q
o‘
yayotgan yangi
O‘
zbekistonni barpo etish y
o‘
lida
fidokorona mehnatda aynan ayollarimizning alohida
o‘
rni borligi k
o‘
ngilda faxr
tuy
g‘usini yuksaltiradi. Zotan, ayoli e’zozlangan yurtda yashashning o‘
zi saodat, shunday
emasmi?! “Bir haqiqat ayonki, har qanday xalqning ma’naviy darajasini avvalo shu yurt
ayollarining ma’n
aviy saviyasi belgilaydi.
Bugungi kunda dunyoda “fidoyi” degan so‘
zga eng munosib b
o‘
lgan Ona siymosi
oldida ta’zim qilamiz. Hayotimiz quvonchi, xonadonlarimiz ko‘
rki b
o‘
lmish aziz
ayollarimiz sha’niga eng go‘
zal tilaklarimizni izhor etamiz. Ayol siymosi Yaratganning
tengsiz m
o‘
jizasi b
o‘
lib kelgan va hamisha shunday b
o‘
lib qoladi",
–
deydi hurmatli
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev.
Ma’lumki, ayolni e’zozlash, unga ehtirom ko‘
rsatish
o‘
zbek xalqiga xos olijanob
xususiyatlardan biri sifatida qarab kelingan.
O‘
zbek millatining
o‘ziga xos ma’naviyatini shakllantirish va yuksaltirishda,
oilaning, oilada esa ayolning
o‘rni va ta’siri beqiyosdir.
