242
тафаккур хисобланади. Чунки аналитик тафаккур урганилаётган объектга турли
тарафдан ёндашиш, унинг ички ва ташки алокаларини комплекс холда текшириш
ва тухтамга келишни такозо этади. Аналитик тафаккур юритишда фикрлаш
суръатининг тезлиги, масалага турли томонда ёндаша билиш, камровдорлик,
муаммога
энг мувофик ва самарали ечим топиш сингари жиҳатлар устуворлик
қилади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. Коменский Я.А. Великая дидактика. Москва: Педагогика, 1982. Стр 282.
2. Игракова О.В. Формирование аналитического мышления у студентов
педагогического вуза. Славянск
-
на
-
Кубани, 2006.
3.
Зак А.З. Как определить уровень развития мышления школьника. –
Москва: Издательство «Знание», 1982.
4. Кузин Д.В. Формирование аналитических умений учащихся на уроках
истории (на материале курсов истории 10 класса). Автореферат дисс. на
соискание уч. ст. к.п.н. Санк
-
П.
-1998
GLOBALLASHUV SHAROITIDA TALABALARNI VATANPARVARLIK RUHIDA
TARBIYALASHNING IJTIMOIY ZARURIYATI
Abdumannatov E.A.,
O‘
zbekiston-Finlandiya
pedagogika instituti, PhD,
O‘
zbekiston
Mamlakatimizda talabalar uchun barcha shart-sharoitlar yaratib berilgan. Bular
ularning jismonan so
g‘lom va ma’naviy yuksak bo‘
lishlari uchun muhim ahamiyatga
egadir. Bunga javoban yoshlarimiz erishayotgan yutuqlar ham oz emas.Ammo bugungi
globallashuv sharoitida ma’naviy t
ahdidlar kuchayib borayotganini ham unutishga
haqqimiz y
o‘
q.
Agar tarixga nazar tashlasak,
o‘
z faoliyatida boshi berk k
o‘
chaga kirib qolganda,
hamma vaqt ilmiy-texnikaviy yangilikka intilgan va unga ehtiyoj sezgan insonlarni
topishimiz mumkin. Bugunki kunda biz ana shu imkoniyatga egamiz ammo u bizga
qanchalik bizga foydali? Hozirgi kunda globallashuv hamda bu jarayon xususida k
o‘
plab
ta'rif berilmoqda. Globallashuv atamasi dastlab XX asrning 80-yillari boshlarida iqtisodiy
sohada sodir b
o‘
lgan
o‘
zgarishlarni yuzaga keltirgan omil sifatida e'lon qilingan edi.
Aslida, globallashuv XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab turli k
o‘
rinishlarda
namoyon b
o‘
la boshladi va hozirgi davrimizga kelib bu jarayon keskin tus oldi. Bu holat
esa ba`zi hollarda ijobiy b
o‘
lsa, ba`zida esa salbiy ta'sir etadi va ayniqsa, ma'naviyatga
yetarlicha zarar keltiradi. Texnalogiya jadallik bilan rivolanib borayotgan bir davrda
o‘
sib kelayotgan yoshlar ongini aynan globbalshuv jarayoni qamrab olmoqda.
Globallashuv jarayonining insoniyat rivojida k
o‘pgina ijobiy ta’sirlari
mavjud.Jumladan,bu jarayonda jamiyatga yangicha texnologiyalar,yangicha qarashlar
kirib keladi.Insoniyat ongida yangicha fikrlash vujudga keladi.Insonlar endi eskicha
qarashlar bilan emas,balki yangicha qarashlar bilan f
ikrlaydi.“Har yaxshining bir yomoni
bor”deganlaridek globallashuv jarayonining ham salbiy tomonlari mavjud. Globallashuv
jarayoni birinchi navbatda insoniyatning ongi va ma’naviyatiga o‘z ta’sirini
k
o‘
rsatadi.Globallashuv jarayoni ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy jarayon sifatida
o‘
rganilishi
bilan bir qatorda insoniyat ongiga ta’sir etuvchi asosiy omil sifatida ham o‘
rganiladi.
Dunyoda axborot almashinuvining
o‘
sishi bilan u madaniyat,ilm-fan sohasiga ham
kirib keladi. Natijada millat madaniyatiga ta’sir etuvchi ma’naviy tahdidlar insoniyat
243
oldiga yangi muammolarni keltirib chiqaradi.Chetdan kirib kelayotgan, mamlakatimiz
fuqarolari, ayniqsa, yosh avlodning ongini turli
g‘
oyalar bilan zaharlovchi ushbu
ma’naviy
-mafkuraviy tahdidlarga qarshi turishimiz mavjud.
Davlatlarning bir-biriga sezilarli darajada
o‘
sgan bo
g‘
liqligi shuni k
o‘
rsatmoqdaki,
dunyoning istalgan burchagida b
o‘
layotgan voqea xoh u ijobiy b
o‘
lsin, xoh salbiy yoshlar
q
o‘
liga tez sur`atda yetib kelmoqda. Buning oqibatida, har bir davlatning ma`naviyatiga
putur yetmoqda va jiddiy tahdidlar vujudga kelmoqda. Vaziyatning keskinlashuvi, tashqi
tahdidlarning ichki tahdidlar bilan, ya’ni an’anaviy tahdidlar bilan o‘
zaro q
o‘
shilishi, ular
orasidagi masofa yaqinlashuvi hamda ularning
o‘
zaro bo
g‘
liqligi
o‘
sishi kuzatilmoqda,
ayniqsa hozirda
o‘
sib kelayotgan yosh avlod aynan shunday tahdid ostida ul
g‘
aymoqda.
Bugungi yoshlarimizning asosiy qismi axborot manbai sifatida internetga yuzlanmoqda,
afsuski ularda axborot immuniteti shakllanmaganligi sababli “interne
t orqali
ma’naviyatga salbiy ta`sir yuzaga kelishi mumkin”. Xolis va haqqoniy axborotlarni
tarqatish, yoshlarni bilim olishiga yetarli darajada ma`lumotni topish har qachongidan
k
o‘
ra bugungi kunda dolzarb ahamiyat kasb etadi.. Albatta, bu jarayonlardan ko
‘
z yumib
b
o‘
lmas jarayon hisoblanadi. Muammoning jiddiy b
o‘
lishi yoki b
o‘
lmasligidan qat'iy
nazar uning oldini olish, bunga qarshi kurashish choralarini izlab topish bizning
oldimizdagi ulkan vazifadir. Sobiq Prezidentimiz aytganlaridek, axborot omili yadroviy
poligonlardan ham dahshatli omilga aylanib borayotir. Agar mazkur omilga alohida
e’tibor bermas ekanmiz, u borgan sari kuchayib, talabalar ma`naviyatiga ko‘
proq va
chuqurroq ta`sir etib boraveradi. Natijada, ayrim yovuz niyatli insonlar q
o‘
lida asosiy
«qurol»ga aylanadi. Sababi, barchaga ma`lumki yurt kelajagi yoshlar qo‘
lida, ularni har
tomonlama yetuk va barkamol qilib voyaga yetkazish oldimizda turgan asosiy
maqsadimiz, va aynan shuning uchun ularda mafkuraviy immunitet va Vatanga
muhabbat hissini uy
g‘
otish aynan maqsadga muvofiq ishdir. Va bu orqali ularning zehni
o‘
tkir, dunyo qarashi keng, barcha bilimlarni egallay oladigan va vatan manfaati y
o‘
lida
xizmat qiladigan begona
g‘
oyalarga berilmasligiga b
o‘
lishiga erishishimiz mumkin, shu
y
o‘
l bilan ular eng avvalo vatanga etiqodli, urf-odat qadryatlarimizga sadoqatli b
o‘
lishi
istalgan buz
g‘
unchi axborotlarga nisbatan
o‘
z axborotini shakllantirishi mumkin.
Ammo, dunyoda axborot almashinuvining
o‘
sishi bilan u madaniyatimiz, ilm-fan
sohamizga ham kirib keldi. Natijada millat madaniyatiga ta'sir etuvchi ma'naviy
tahdidlar jamiyatimiz oldiga yangi muammolarni keltirib chiqaradi. Xorijdan kirib
kelayotgan ma’lumotlarga talabalar ongini individualizm, egotsentrizm g‘
oyalari bilan
zaharlovchi ushbu ma'naviy-mafkuraviy tahdidlarga qarshi turishimiz zarur.
Talabalarda, bebaho boyligimiz milliy ma'naviyatimiz va qadriyatlarimizga hurmat
ruhini vujudga keltirgan holda ma'naviy tahdidlarga qarshi tura olishga erishishimiz
mumkin. Ma'naviyat haqida gap ketar ekan, shuni alohida ta'kidlash joiki, u eng avvalo,
millatni, milliy madaniyatni, milliy turmush hamda milliy
g‘
oyalarimini muhofaza qiladi.
Shunday ekan globallashuv jarayonida mamlakat milliy madaniyatiga buzishga
urinuvchi, ma'naviy-mafkuraviy tahdidlarni oldini olishda insonlarni yuksak
ma'naviyatli b
o‘
lishi muhim omil hisoblanadi. Qachonki inson manaviyatli b
o‘
lsa uni
y
o‘
ldan ozdirish va vataniga qarshi q
o‘
yish vayronkor
g‘
oya egalariga ancha mushkul
b
o‘
lib qoladi. Ya'ni, birinchidan, mamlakat kelajagi b
o‘
lmish yoshlarni turli mafkuraviy
tahdidlardan himoya qilish; ikkinchidan, manaviy tahdidlarni aynan nimaga
qaratilganligini har tomonlama anglab yetish; uchinchidan, atrofimizda yuz berayotgan
voqea-hodisalarga befarq b
o‘
lmasdan, daxldorlik hissini oshirish. Inson omili nuqtai
nazaridan
o‘
rganadigan b
o‘
lsak, mafkuraviy immunitet
–
har qanday axborot ta’sriga
tushib qolmaslik avvalo
o‘
ziga
o‘
sha inson ong-u tafakkuri idroki
o‘
tkirligiga, chuqur
mushohada qilish qobiliyatiga bo
g‘liq.Umuminsoniy ma’naviyat turli –
tuman
244
millatlarning
o‘ziga xos boshqa millatlar uchun ham ma’naviy ozuqa bera oladigan
qirralarini
o‘
zida mujassamlashtirganligi bois, tabiiyki keng yoyilib boradi hamda
jahonda yashayotgan turli millatlarning ma’naviyati rivojlanishiga yordam beradi.Un
ing
zamirida z
o‘
ravonlik y
o‘
li bilan
o‘
zga millat va ellatlar ongi, qalbini egallash maqsadi
turmaydi, balki ma’naviy tenglik,samimiylik, o‘
zaro d
o‘
stlik, qardoshlik va bir-birini
ulu
g‘
lash kabi umuminsoniy qadryatlar turadi. Shuning uchun ham turli millatlar
qadryatini boyitib boradi. Ularni yaqinlashtiradi va ma’naviyatini yuksalishiga yordam
beradi.Yoshlar ma’naviyati uni milliy qadriyatlari asosida shakllantirish kun tartibidagi
dolzarb vaziatlaridandir. Shakllanish jarayoni
o‘
ziga xos t
o‘
siqlar (ichki va tashqi)dan
o‘
tib amalga oshirilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar royxati:
1.
O‘
zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi, XVI-bob, 64-66-moddalar.
2.
Sadullayev J.A. Yoshlarimizning so
g‘
lom
o‘
sishiga va fikrlashiga t
o‘
siq
b
o‘
layotgan omillar.
–
T., 2015.
