252
pedagogika о‘z rivojining individual trayektoriyasini saqlab qolishi hamda boshqa
fanlarning tushuncha va kategoriyalaridan о‘rinsiz foydalanish hisobiga uning
tushunarsiz va murakkablashuviga olib kelmaslik;
global planetar muammolarni hal etish uchun shaxslararo, millatlararo va
davlatlararo munosabatlarni insonparvarlashtirish va ahloqiy meyorlarning tо‘liq
ta’minlanishiga doir ilmiy
-tadqiqotlarni amalga oshirish [5; 33-b.].
Xulosa qilib aytganda, pedagogika fanlarini rivojlanishi fanlararo aloqadorliklar
natijasiga bo
g‘
liq.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Атоева Н., Салаева М., Ҳасанов С. Умумий педагогика. Ўқув қўлланма. –
Тошкент: Фан ва технологиялар, 2013. –
860 б.
2.
1.4. Система педагогических наук (отрасли и разделы). Электрон ресурс:
1.4. Система педагогических наук (отрасли и разделы) (studfile.net)
Дата
обращения: 18.09.2023.
3.
1.5. Связь педагогики с другими науками. Электрон ресурс: 1.5. Связь
педагогики с другими науками (studfile.net)
Дата обращения: 18.09.2023.
4.
Отрасли педагогики: характеристики
.
Электронный ресурс: Отрасли
педагогики: характеристики и методы обучения. Дата обращения: 18.09.2023.
5.
“Педагогиканинг тараққиёт тенденциялари ва инновациялари” модули
бўйича ўқув
-
услубий мажмуа.
–
Тошкент, 2017. –
295 б.
JADID MA’RIFATPARVARI AVLONIY IJODIY MEROSI
Mirzayeva F.O., TDPU dotsenti
Darobov R.R., TDPU talabasi,
O‘
zbekiston
Annotatsiya.
Ushbu maqola
ma’naviy
-
ma’rifiy tarbiya g‘
oyasining tar
g‘
ibotchisi,
jadid ma’rifatparvari Abulla Avloniyning
ilm ma’rifat yo‘
lida olib borgan ilmiy-ijodiy
faoliyati yoritilgan.
Kalit s
o‘
zlar
: ad
ib, ma’rifat, madaniyat, maktab, ta’lim, tarbiya, teatr, pedogog,
san’at, xalq.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Ma’rifatparvar
jadidchilik harakati namoyandalarini mukofotlash t
o‘g‘risida”gi farmoniga binoan,
Vatanimiz tarixining
g‘
oyat murakkab davrida
–
XX asr boshlarida
o‘
zining
ma’rifatparvarlik faoliyati va fidokorona xizmatlari bilan milliy ta’lim
-tarbiya tizimini
yaratish hamda yurtimiz istiqloli, xalqimizning ozodligi va erkinligi, kelajak avlodlarning
obod va farovon h
ayotini ta’minlashga qo‘
shgan beqiyos hissasini inobatga olib,
o‘
zbek
xalqining san'ati va adabiyoti hamda milliy madaniyatini, xalq ta'limi ishlarini y
o‘
lga
q
o‘
yishda katta xizmatlar qilib kelgan
ma’rifatparvar adib, pedagog, jamoat arbobi
Abdulla Avloniy
«Buyuk xizmatlari uchun» ordeni bilan mukofotlandi.
Abdulla Avloniy
o‘
zbek ziyolilari ichida birinchilardan b
o‘
lib,
o‘
zbek xalq teatrini
professional teatrga aylantirish uchun 1913 yilda «Turon» nomi bilan teatr
truppasini
tashkil qiladi. Biroq bu truppaning professonal teatrga aylanishi uchun katta t
o‘
siqlar
bor edi. Bu t
o‘
siqlarning asosi Chor hukumati edi, nima uchun chor hukumati bunga
qarshilik qilganini barchamiz juda yahshi bilamiz, ammo adibning vatanparvarligi
o‘
z
faoliyatida muhabbati oldida, bu cheklovlar hech ham t
o‘
siq b
o‘
la olmadi.
253
254
Chor hukumatining mustamlakachilik siyosati xalqning ijtimoiy ongining
uy
g‘
onishiga yordam k
o‘
rsatuvchi teatrlarning barcha shakllariga qarshi edi. Teatrga ana
shunday salbiy munosabatda b
o‘
lgan bir paytda Avloniyning teatr truppasini tashkil
qilish va ijtimoiy mazmundagi pyesalarni sahnalashtirishi uning xalq ma'rifati y
o‘
lidagi
z
o‘
r jasorati edi. Abdulla Avloniy bunday katta ishni
o‘
z teatr jamoasi bilan uddalashga
erishgan va ular insonlarga ma’naviyat urug‘
larini sochishga ularning asil kimning
avlodlari ekanligini eslashga yana bir katta dastak b
o‘
lgan.
Avloniy truppa uchun “Advokatlik osonmi?”, “Pinak”, “Ikki muhabbat”,
“Portug‘oliya inqilobi” kabi drammalar yozdi, “Uy tarbiyasining
bir shakli”, “Xiyonatk
or
oilasi”, “Badbaxt kelin”, “Jaholat”, “O‘liklar” kabi sahna
asarlarini tatarcha va
ozarbayjonchadan tarjima qiladi” Ammo bu asarlar nashr
qilinmadi adib
o‘
z aoliyatidan
ortga chekinmadi va doimo ilm y
o‘lida jonbozlikda еtakchilik qildilar. 1916 yili
ozarbayjonlik mashhur aktyor Sidqiy Ruhillo Toshkentga kelib,
“Turon” truppasi bilan
birga “Layli va Majnun” spektaklini qo‘
yadi. Avloniy bu spektaklda Qaysning otasi rolini
ijro etadi. Truppa a'zolari bilan Avloniy 1914-1916 yillari Far
g‘
ona vodiysida
gastrollarda b
o‘
ladi. 1914-
1915 yillarda Advakat Ubaydulla Xojayev bilan “Sadoyi
Turkiston” gazetasida hamkorlik qildi. Gazetadag she’r va maqolalar Abdulla
Avloniyning qalamiga mansub etid va ular tezda katta m
avqe’ va e’tibor qozondi.
Abdulla Avloniy 1917 yil t
o‘
ntarishiga qadar Turkistonda juda katta ijtimoiy ma'rifiy
ishlarni amalga oshirgan jadidlar harakatining k
o‘
zga k
o‘
ringan namoyandalaridan edi.
Adib
o‘z faoliyatini barchaga еtishiga barcha ma’naviy yuksalishini doimo istagan
shuning uchun ham k
o‘
p bora
o‘
z safarlarini uyushtirgan. Abdulla Avloniy il
g‘
or ziyoli
kishilar bilan hamkorlikda teatr tomoshalari va matbuotdan tushgan mabla
g‘
larga
dunyoviy ilmlarni
o‘qitadigan “Usuli jadid”, ya'ni yangicha ilg‘
or usuldagi maktablar
ochdilar va bu maktablarda xalq bolalarini
o‘
qitdilar. Ular
o‘z millatlaridan еtuk olimlar,
bilimdon mutaxassislar, madaniyat arboblari еtishib chiqib, yurtni obod, Vatanni
ozod,
farovon etishlarini orzu qildilar va bu y
o‘
lda fidoyilik k
o‘
rsatdilar. Abdulla Avloniyning
vatanga b
o‘
lgan muhabbatini teatr olamidagi faoliyatidan ham k
o‘
rib guvohi b
o‘
lishimiz
mumkin. Adib teatrdan tushgan mabla
g‘
ni ezgu ishlarga, maktablaru madrasalar qurish
yangi
o‘quv asarlar yaratishga sarflaganlar. Adibning bugungi kunda ham ez’zozlanishi,
buyuk ma’rifatbarvar deyilishining asosiy sababi ham ularning ezgu buyuk ishlari va
mehnatlaridandir.
Shu bilan birgalikda “Nashriyot” shirkati tuzib, Xadrada «Maktab kutubxonasi»
nomli kitob d
o‘
konini ochdi. Avloniyning maktabi
o‘
z oldiga q
o‘
ygan maqsad va
vazifalariga k
o‘
ra mash
g‘
ulotlarni sinf-dars tizimi asosida
o‘
z ona tilida olib borilishi
bilan eski usul maktablaridan farq qiladi. U
o‘
z maktabida bolalarga geografiya, tarix,
adabiyot, til, hisob-kitob, hikmat kabi fanlardan muayyan ma'lumotlar beradi. Adibning
har bir fanda il
g‘
or har bir sohada yuqtuqlarga b
o‘
y ekanligi bilan
o‘
z maqsadi y
o‘
lida
tinim bilmaganlarini, maqsadlariga erishib nafaqat
o‘
z hayotlarini, balki
o‘
z ona vataniga
ulkan ishlar qilib, iz qoldirganlarini guvohi b
o‘
lamiz.
Abdulla Avloniy 1917-yil t
o‘
ntarishidan keyin, 1918 yildan boshlab
Respublikamizda
o‘
qituvchilar uyushmasi, qorovullar, tunukachilar, konchilar,
hunarmandlar va bosmaxona xodimlarining kasaba uyushmalarini tashkil qilib, ularga
rahbarlik qiladi. Adib har doim
o‘
z vaqtini ezgu va ulu
g‘
ishlarga sarf etganlar va buni
bizga ham tavsiyalarida qoldirganlar.
Avloniy Turkiston Respublikasi milliy Komissariyatining mas'ul xodimi sifatida
milliy urf-odatlar va yangicha madaniy normalar hamda qonunlarga doir masalalar bilan
shu
g‘
ullanadi. 1919-1920 yillarda Avloniy Af
g‘
onistonning Hirot shahrida Sovet
255
elchixonasida bosh konsul b
o‘
lib ishladi. Abdulla Avloniy konsul b
o‘
lib ishlagan yillar
oz’
yurtlari va Af
g‘
oniston xalqlari orasida d
o‘
stona munosabatni shakillantirishda jonbozlik
k
o‘
rsatib Af
g‘on shohi tamonidan ham izzat va e’tiborga musharaff bo‘
lgan adiblardan
biri b
o‘
lib hisoblanadi.
Xulosa qilib shuni aytish lozimki, Avloniy ijodiy me
rosi ma’naviy
-
ma’rifiy tarbiya
g‘
oyasining tar
g‘ibotchisidir. Uning asarlarida ilgari surilgan ta’lim
-tarbiyaga oid fikrlar
milliy ma’naviyatimiz rivojlanishida qimmatli bir manba bo‘
lib xizmat qiladi. Bu ulu
g‘
adib ijodi, amaliy faoliyati bugungi kun yoshlarimiz uchun ibrat maktabi, desak
adashmaymiz.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning Qata
g‘
on
qurbonlarining merosini yanada chuqur
o‘
rganish va ular xotirasini abadiylashtirishga
doir q
o‘
shimcha chora-tadbirlar t
o‘g‘
risida 2020-yil 8-
oktabr №5598
-sonli Farmon.
2. Abdulla Avloniy.Turkiy guliston yoxud axloq - Toshkent: Yoshlar nashriyot uyi,
2019. - 96 6et.
3. Odiljonovna, Mirzayeva Faroxat, and Mamadaliyeva Fotima. "XALQ OG ‘ZAKI
IJODI ASOSIDA YO
SHLARNI MA’NAVIY
-AXLOQIY TARBIYALASH."
Conference Zone
. 2022.
PRAGMALINGVISTIK TADQIQOT USULI: ASOSIY Y
O‘
NDASHUVLAR VA
KATEGORIYALAR
Yunusova M.Sh., BuxDU stajyor-tadqiqotchisi,
O‘
zbekiston
Annotatsiya.
Ushbu maqolamizda tilshunoslikning muhim va dolzarb
y
o‘nalishlatidan biri “Pragmalingvistika ” haqida so‘
z yuritilgan. Maqolamizda bu
y
o‘
nalishning asosiy yondashuv va kategoriyalarini ochib berishga harakat qildik. Bu
y
o‘
nalish ,avvalambor, chet tilshunoslari tomonidan fanga alohida oqim sifatida olib
kirilganligi va pragmalingvistikaga turli tomondan qarashlari ochib berilgan. Ularning
qarashlari va fikr-mulohazalari maqolamizdan joy olgan. Ishimizda pragmalingvistika
tadqiqot usuli: asosiy y
o‘
ndashuvlar va kategoriyalari tadqiqqa tortilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
Pragmalingvistika, pragmatika, kognitiv yondashuv va tilshunoslik,
zamonaviy tilshunoslik, psixolingvistika, aloqa nazariyasi,nutqiy faoliyat.
Hozirgi vaqtda o
g‘
zaki muloqot muammolari kabi tilshunoslik fanlari va bir qator
turdosh fanlarning diqqat markazida psixolingvistika, sotsiolingvistika, neyrolingvistika,
aloqa nazariyasi
o‘
rganilmoqda. Nutq tadqiqotining istiqbolli y
o‘
nalishlaridan biri nutq
faoliyatini
o‘
rganuvchi lingvistik pragmatikani yoqlash bilan bir qatorda tildan
foydalanish
o‘
rtasidagi
o‘
zaro bo
g‘
liqlikni aniqlash nuqtayi nazaridan ma`ruzachilarning
birliklari va maqsadlari yoritilmoqda.
Pragmatika tilni
o‘
rganishning maxsus y
o‘
nalishi sifatida, eng boshidan
mavjudligining
o‘
zini juda keng va cheksiz ilmiy intizom ekanligini e`lon qildi.
Pragmatikaga oid har bir ish tadqiqot predmeti qayta belgilanganligidan boshlandi.
N.D.Arutyunova fikricha, muallifning pragmatik tushunchasi til, ilmiy doirada asta-sekin
qaror bilan bo
g‘
liq y
o‘
nalish sifatida pragmatikani tushunish tasdiqlandi. Tilning
faoliyatini tavsiflashning turli xil muammolari: a) undan umumiy kommunikativ
foydalanish; b) kommunikativ ta`sir muayyan maqsadlar uchun va har bir auditoriya
uchun; v) erishish usullari va shartlari; d) bayonotni tushunish va izohlash; e) yashirin
