“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”
xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)
79
To‘xtayev Sardor Sulton o‘g‘li
Jahon iqtisodiyot va diplomatiya universiteti talabasi
ADLIYA SOHASIDA RAQAMLASHTIRISHNI RIVOJLANTIRISHNING
ZAMONAVIY TENDENSIYALARI
Tuxtayev Sardor Sulton ugli
Student of University of world economy and diplomacy
MODERN TRENDS IN THE DEVELOPMENT OF DIGITALIZATION IN
THE FIELD OF JUSTICE
Тухтаев Сардор Султон угли
Студент университета мировой экономики и дипломатии.
СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ ЦИФРОВИЗАЦИИ
В СФЕРЕ ЮСТИЦИИ
Annotatsiya.
Adliya vazirligi faoliyatining asosiy yo‘nalishlari bu huquqni
muhofaza qilish organlari va davlat boshqaruvi organlari ishtirokida respublikada
qonunchilik jarayoni qonuniyligini va huquq-tartibot mustahkamlashini
ta’minlash, shuningdek, huquqiy umumiy ta’limning kompleks davlat dasturi
bo‘yicha tashkiliy chora-tadbirlarning uzoq muddatli rejalarini ishlab chiqadi va
uning ijrosini nazorat qiladi. Barcha davlat va boshqa organlardan huquqiy
statistika ma’lumotlarni talab qilib oladi, ushbu masalalar bo‘yicha statistik
hisobotning yuritilishiga va tahlil qilishga uslubiy rahbarlik qilishni ta’minlaydi,
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentini
fuqarolarni huquqiy himoya qilinganligini va ularga yuridik yordam
ko‘rsatishning ahvoli to‘g‘risida xabardor qilib turadi. Bu kabi faoliyatni amalga
oshirish vaqtida, albatta, turli xildagi muammolar kelib chiqmasligi, olib
borilayotgan ishlarning sifatli bo‘lishida ham, ishonchli va tezkorlikda Adliya
sohasida raqamlashtirish muhim sanaladi. Ushbu maqolada Adliya sohasida
raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari haqida fikr va
mulohazalar qilinadi.
Kalit so‘
zlar:
Adliya sohasi, raqamlashtirish jarayoni, zamonaviy
tendensiyalar, ishonchlilik, tamoyil, fuqarolar huquqlari, faoliyat.
Ma’lumki, Adliya vazirligi o‘z faoliyati davomida O‘zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Vazirlar Mahkamasining
topshiriqlari bo‘yicha va o‘z tashabbuslariga ko‘ra, qonunchilik va normativ
huquq aktlarining loyihalarini ishlab chiqadi va ularni ko‘rib chiqish uchun
tegishli organlarga kiritadi, yuqorida ko‘rsatilgan hujjatlarning loyihalari
“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”
xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)
80
yuzasidan yuridik xulosalar beradi, respublika qonunchiligini tartibga solish
bo‘yicha ishlarni olib boradi, ularga o‘zgarishlar yoki qo‘shimchalar kiritishga
oid takliflarni tayyorlaydi.
Oʻzbekisto
n Respublikasi Prezidentining “Davlat huquqiy siyosatini amalga
oshirishda adliya organlari va muassasalari faoliyatini yanada takomillashtirish
chora-
tadbirlari toʻgʻ
risida” gi F
armoni eʼlon qilindi
.
Bugungi kunda mamlakatimizda tub islohotlar davrida adliya idoralariga
tobora masʼuliyatli va muhim vazifalar yuklanmoqda. Xususan, yagona davlat
huquqiy siyosatini tashkil etish, aholining huquqiy madaniyatini oshirish,
fuqarolarga malakali yuridik yordam koʻrsatish borasida adliya organlari va
muassasalari f
aoliyati oʻziga xos ahamiyat kasb etmoqda. Farmonda ularning
ushbu yoʻnalishdagi ishlarini yanada rivojlantirish bilan birga, hozirgi karantin
sharoitida adliya idoralari faoliyatini masofaviy tarzda tashkil etish maqsadida
sohaga raqamli texnologiyalarni
keng joriy etishga eʼtibor qaratilgan.
Taʼkidlash joizki, adliya idoralarining raqamli texnologiyalar yordamida
faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirishi uchun zarur qonunchilik bazasi
shakllantirilmoqda. “Harakatlar strategiyasi”da koʻrsatib oʻtilgan is
lohotlarni
toʻlaqonli amalga oshirish va belgilangan maqsadlarga erishishda Adliya
vazirligining institutsional asoslari va faoliyatini raqamlashtirish boʻyicha bir qator
tizimli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, bu borada Davlat xizmatlari
ag
entligi faoliyatini misol sifatida keltirish mumkin. Rivojlangan davlatlarning ilgʻor
tajribalariga nazar solsak, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari davlat
organlari faoliyatida katta oʻrin tutishini koʻrishimiz mumkin.
Adliya idoralari nufuzini yuksaltirish, fuqarolarning huquq va
manfaatlarini toʻliq roʻyobga chiqarish uchun toʻsqinlik qilayotgan byurokratik
holatlarni yoʻqotish, raqamli texnologiyalar asosida koʻrsatiladigan xizmatlar
sonini oshirish, shu jumladan, maʼmuriy tartib
-taomillar sohasini
ilgʻor xorijiy
tajriba va zamonaviy rivojlanish tendensiyalari asosida muntazam ravishda
takomillashtirib borish kabi vazifalarni bajarish zamon talabidir. Farmonda
adliya organlari va muassasalari faoliyatiga raqamli texnologiyalarni keng joriy
etish hamda davlat xizmatlarini raqamlashtirish orqali “virtual adliya” tizimini
ishga tushirish vazifasi qoʻyilgan.
Mamlakatimizda ham so‘nggi yillar davomida deyarli barcha soha va
tarmoqlarda allaqachon zamonga moslashish, uning talablaridan chetda
qolmaslik uchun ham raqamlashtirish jarayoni davlat masalasiga ko‘tarildi.
Ko‘plab hujjatlar elektronlashtirishni boshladi, shu jumladan, bu kabi
tashabbuslar Adliya vazirligi faoliyatiga ham tatbiq etila boshlandi. Bu esa,
avvalo, Adliya faoliyatidagi muammolarning bartaraf etilishida dasturulamal
bo‘ldi, deb bemalol aytish mumkin. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisi va O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy nazorat qo‘mitasi bilan
Adliya vazirligi doimiy amaliy aloqada bo‘ladi. Bu jarayonda ham
raqamlashtirish tufayli O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga ko‘rib chiqish
uchun kiritilgan qonun loyihalariga o‘z takliflarida ham elektron va raqamli
tizimning samarasi mavjud.
“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”
xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)
81
Bugungi kunda jahonda raqamli transformatsiya hali davom etmoqda.
Hatto,
ilgʻor ma
mlakatlarda ham bu jarayon tugallanmagan va raqamlashtirish
darajasi tarmoqdan tarmoqqa qadar juda kuchli oʻzgarib boradi. Baʼzi sohalar
allaqachon axborot texnologiyalarining anchagina taʼsiriga uchragan (moliyaviy
xizmatlar, telekommunikatsiyalar, reteyl (chakana savdo), media sektori),
boshqalari esa bu yoʻlning boshida turibdi va raqamli texnologiyalarni ayrim
jarayonlargagina (neft-
gaz va togʻ
-
kon tarmogʻi, qishloq xoʻjaligi, mudofaa
sanoati) joriy etmoqda. Bu bilan birinchilardan boʻlib jadal transfor
matsiyalash
ular uchun raqobatbardosh
likning garovi boʻlgan korxonalar shugʻullana
boshladilar. Internetning barcha yerda tarqalishi esa raqamli servislarning
paydo boʻlishiga imkon berdi. Bu kabi raqamlashtirish jarayoni ham
mamlakatimizda jadallik bilan davom etayotgani amalda o‘z isbotini topmoqda.
Masalan, ko‘plab vazirlik va davlat tashkilotlari qatorida Adliya faoliyatida bu
jarayon boshlangan. Adliya vazirligining matbuot xizmati soha faoliyatini onlayn
tarzda yoritib borishi va ma’lumotlarning, bo‘layotgan jarayonning internet
orqali tezkor tarqalishini buning bir yaqqol misoli deb olsak bo‘ladi. Ammo
raqamlashtirish jarayoni bugun yoki ertaga to‘la amalga oshiriladi deb hech kim
aytolmaydi, eng muhimi esa, hozirda bu borada amaliy ishlar boshlangani va
hujjatlar va ma’lumotlarning, qisman Adliya sohasi faoliyatining elektron
tartibda amalga oshirilayotganini bemalol keltirishimiz mumkin. Bundan
tashqari, Oʻzbekistonda, menimcha, banklar, telekommunikatsiya va sugʻurta
kompaniyalari boshqalarga qaraganda ancha faolroq raqamli transformatsiyaga
oʻtmoqda,
chunki
ularda
daromadlilikning
muhim
koʻrsatkichlari
texnologiyalarni muvaffaqiyatli joriy etishga bogʻliq.
Ma’lumki, O‘zbekiston
Respublikasi Adliya vaziri vazirlik faoliyatiga rahbarlik qiladi, vazirlikka
yuklatilgan vazifalar va funksiyalarning bajarilishi uchun shaxsan javob beradi.
O‘zining o‘rinbosarlari o‘rtasida vazifalarni taqsimlaydi. Vazirlik faoliyatining
ayrim uchastkalarida va vazirlikka qarashli organlar ishiga rahbarlik qilishi
uchun ularning javobgarligining darajalarini belgilaydi.
Adliya vazirligining asosiy vazifalaridan biri bo‘lmish, jamoat
birlashmalari ustavlarining, Respublika Vazirliklari, davlat qo‘mitalari va
idoralarining fuqarolar va respublikaning huquqlari va qonun manfaatlariga
daxl qiluvchi normativ huquqiy aktlarning O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasiga va boshqa qonunlariga muvofiqligi to‘g‘risida xulosalar beradi,
ushbu xulosalar asosida ularni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish jarayonini ham
soddalashtirish, ham fuqarolarga qulayliklarga yaratish maqsadida sohada
raqamlashtirish jarayoni olib borilmoqda. Aslida, biz XXI-asrni
nanotexnologiyalar, axborot kommunikatsion texnikalarsiz tasavvur qila
olmasligimiz bor haqiqat. Shu sababdan ham raqamlashtirilgan tizimga o‘tish bu
nafaqat ijtimoiy talab, balki zamon talabi ham deb aytish mumkin.
Adliya sohasi faoliyatida fuqarolarga va yuridik shaxslarga huquqiy
yordam berish bilan bog‘liq tadbirkorlik faoliyati uchun litsenziya (ruxsatnoma)
berishda, xalq xo‘jaligida huquqiy ishlarni muvofiqlashtirishni amalga oshirish,
“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”
xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)
82
uni yaxshilash yuzasidan tavsiyanomalar ishlab chiqish, ishlarning qo‘yilishi
amaliyotini tekshirish va tahlil qilish, aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish va
respublika vazirliklari, davlat qo‘mitalari, idoralari, korxonalar, muassasalar,
tashkilotlar yuridik xizmatlarining ijobiy ish tajribalari joriy qilishi chora-
tadbirlarini ko‘rish, ularning tashqi iqtisodiy faoliyatlarini huquqiy ta’minlashni
amalga oshirish kabi faoliyatlarning elektronlashtirishi albatta faqatgina
jamiyatimizning har tomonlama rivojlanishida muhim ahamiyatga egadir.
Adliya vazirligiga yuklangan majburiyatlarni bajarishda, ya’ni vazirliklar,
davlat qo‘mitalari, idoralar, mahalliy ijroiya hokimiyatlari bo‘yicha turdagi
korxonalar, tashkilotlardagi huquqiy ishlari holati va yuridik xizmatlar faoliyati,
shuningdek, vazirlikda ro‘yxatdan o‘tgan xo‘jalik birlashmalari, aksiyadorlik
jamiyatlari, birjalar, auditorlik firmalarining ustavlariga rioya etilganligini
nazorat qilishda, ulardan keyingi hujjatlar va ma’lumotlarni talab qilish,
aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf etish to‘g‘risida ko‘rsatilgan organlar va
korxonalarning rahbarlariga bir oy muddat ichida bajarishi shart bo‘lgan
talabnomalar yuborish, amaldagi qonunlarni buzganligi yoki o‘z rahbarlari bilan
yetkazilgan zararni davlatga yoxud korxonaga to‘lamagan mansabdor shaxslarni
belgilangan javobgarlikka tortish uchun yuqori turuvchi organlar yoki sudga
murojaat etishda ham zamonaviy tendensiyalar asosida tashkil etilgan va sohaga
tatbiq etilayotgan raqamlashtirilgan tizimdan foydalanish natijasida ish
samaradorligi ham yuqori bo‘ladi.
Xulosa qilib aytganda, Farmonning qabul qilinishi adliya idoralari
faoliyatida raqamli texnologiyalar joriy etish ko
ʻrsatkichlarini yanada oshirish,
malakali va sifatli davlat xizmati, jumladan, yuridik xizmat olishga boʻlgan fuqaro
va tashkilotlarning manfaatlarini taʼminlash darajasini yuksaltirish, adliya va
notariat faoliyatiga oid qonunchilikni takomillashtirish, adliya organlari oldida
turgan asosiy vazifalardan biri – davlat huquqiy siyosatini amalga oshirishda
samarali zamonaviy mexanizmlarni qoʻllashga imkon beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘
YXATI:
1.
Xojiyev Ye.T. Ma’muriy huquq. Adliya sohasini boshqarish. T.
«Ilm
-
ziyo».
2006-y. 417-bet.
2.
Otaxonov F.H. O‘
zbekiston Respublikasida yuridik xizmat. T., «Ilm
-
ziyo».
2006-y.
3.
Mirenskiy B.A., Raxmonqulov A.X. O‘zbekiston Respublikasining huquqni
muhofaza qiluvchi organlari. T., 2005-y. 77–
88 bet.
4.
https://zamin.uz/uz/jamiyat/78121
-adliya-vazirligi-va-tika-davlat-va-
yuridik-xizmatlarni-raqamlashtirish-sohasidagi-qoshma-loyihalarni-amalga-
oshirishni-rejalashtirmoqda.html.
5.
https://uza.uz/oz/posts/adliya
-idoralari-faoliyatida-raqamli-
texnologiyalarning-aham-22-05-2020.
