“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”
xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)
133
O‘ktayeva Yulduz
Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti talabasi.
RAQAMLI O‘ZBEKISTON – RAQAMLI KELAJAK
Uktayeva Yulduz
Student of the University of world economy and diplomacy.
DIGITAL UZBEKISTAN – DIGITAL FUTURE
Уктаева
Юлдуз
Студент университета мировой экономики и дипломатии
.
ЦИФРОВОЙ УЗБЕКИСТАН
–
ЦИФРОВОЕ БУДУЩЕЕ
Kalit so‘zlar
:
elektron hukumat, e-sud, e-ekspertiza, identifikatsiya, forensics,
genom baza, Raqamli O‘zbekiston, elektron platforma.
Barcha davrlarda davlat yangiliklar yaratish, ilm-fanga homiylik qilish
ortidan rivojlanishga yetgan. Bugungi texnologiyalar rivojlangan asrda yashar
ekanmiz, davlat boshqaruvida ham raqamli texnologiyalarning o‘rni tobora ortib
bormoqda, shunday ekan, ushbu sohani yanada jadallashtirish davlat siyosatini
bir qismiga aylanib ulgurgan deyish mumkin. Xususan, hukumatni
raqamlashtirish siyosatini amalga oshirish yuzasidan ko‘plab ishlar amalga
oshirilmoqda. “Elektron hukumat” loyihasi esa shunday ishlardan biriga
misoldir. Ushbu loyihalar nafaqat O‘zbekistonda, balki dunyoning ko‘plab
rivojlangan davlatlarida ham kun mavzusi bo‘lib kelmoqda. Misol uchun, Adliya
vazirligi huzuridagi Huquqiy siyosat tadqiqot instituti “Regional Dialogue”
xalqaro nodavlat notijorat tashkiloti vakolatxonasi bilan hamkorlikda
14-dekabr kuni xorijiy va mahalliy ekspertlar ishtirokida o‘tkazilgan “Adliya
sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”
mavzusidagi xalqaro konferensiyada hukumatni elektronlashtirishda yangi
loyihalar, shuningdek, ularning afzal taraflari muhokama qilindi.
Raqamlashtirish siyosati haqida gapiradigan bo‘lsak, avvalo,
raqamlashtirish fuqarolarga istalgan joyda, istalgan vaqtda hamda istalgan
qurilmada davlat xizmatlardan foydalanish imkonini yaratadi. Bu esa, o‘z
navbatida, fuqarolarga vaqtni va xarajatlarni tejashda, ortiqcha ovoragarchilikni
keltirib chiqarmaslikka xizmat qiladi.
Raqamlashtirish siyosati ancha ilgari rejalashtirilgan bo‘lsa-da, harakatlar
sust borayotgan bir vaqtda, butun dunyoda pandemiya keng tarqalishi ushbu
siyosat jadal rivojlanishga turtki bo‘ldi. Xususan, barcha qatori davlat xizmati
ham onlayn ish faoliyatiga o‘tdi, shu sababdan davlat xizmatlarni ko‘rsatuvchi
platformalar ishga tushirila boshladi. Bundan tashqari, ko‘plab Yevropa
“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”
xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)
134
davlatlarida sud jarayonlari optimallashtirildi. Shu qatori, O‘zbekistonda ham e-
sud platformasi ishga tushib, bu orqali fuqarolarga sudga onlayn murojaat qilish
imkoniyati yaratildi.
Raqamlashtirishni rivojlantirishga qaratilgan loyihalardan eng yirigi
sifatida “Raqamli O‘zbekiston-2030” dasturini e’tirof etish mumkin. Ushbu
dastur orqali 2030-yilga qadar ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va boshqa barcha
sohalarni elektronlashtirish loyihalari qamrab olingan. Xususan, 2022-yil
1-kvartaliga qadar barcha turdagi to‘lovlar yagona billing tizimi orqali qamrab
olinishi, buni nazorat qilishni ham yengilashtiradi deyish mumkin.
Shuningdek, dasturning e’tiborli jihati Elektron hukumat tizimining
ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash yagona markazining ishga tushirilishi
elektron hukumatning markazlashuvi va faoliyat va davlat xizmatlarini ko‘rsatish
sohasi qamrovining kengayishiga xizmat qiladi. Ushbu dasturda attestatsiyalash
hamda identifikatsiyalashni ham yo‘lga qo‘yish masalalari keltirib o‘tilgan bo‘lib,
buning bir qismi o‘laroq 2021-yil 1-yanvardan boshlab, identifikatsiyalashning
yangi tizimi joriy qilib, fuqarolarga shaxsni tasdiqlovchi hujjat sifatida pasport
o‘rniga ID kartalari berila boshladi. Bu esa albatta fuqarolarning ma’lumotlarini
raqamlashtirishda ancha qulayliklar yaratgan, xususan, fuqarolarning soliq
ma’lumotlari ham ID kartalar orqali aniqlanish yo‘lga qo‘yilgan. Bu esa ortiqcha
ovoragarchilikni kamaytir
а
di. Bundan tashqari, attestatsiyalarni, diplomni va
ma’lumotni tasdiqlovchi hujjatlarni elektronlashtirish loyihasi ham ilgari surilgan
bo‘lib, bunda fuqaro bir vaqtning o‘zida an’anaviy ma’lumot hujjatiga hamda
uning elektron shakliga ham ega bo‘lish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Albatta, bu
loyihalarni amalga oshirishda ko‘plab rivojlangan davlatlarning tajribalarini
o‘rganib, ular bilan hamkorlikda ishlar olib boriladi.
Shu o‘rinda aytish lozimki, inson huquqlari asosiy o‘ringa qo‘yilgan bir
davrda sud-huquq sohasini ham elektronlashtirish, albatta, bu sohaning
shaffofligini ta’minlashga qaratilgan asosiy tadbirlardan biri hisoblanadi.
Xususan, sud-huquq tizimida sud ekspertizani elektronlashtirish uchun
qaratilgan e-ekspert loyihasini aytish mumkin. Unda Sulaymonova nomidagi sud
ekspertizasi markazi faoliyatini yanada kengaytirish borasida jadal ishlar
amalga oshirilmoqda hamda O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining
rasmiy sayti hisoblangan www.minjust.uz saytida sud eksperti sifatida kasbiy
layoqati sertifikatiga ega shaxslarning ro‘yxatini shakllantirish orqali
ekspertlarning shaxsini aniqlash imkoniyatini yaratilmoqda. Malakali sud
ekspertiza kadrlarini shakllantirish maqsadida Koreya, Isroil kabi davlatlar bilan
hamkorlik yo‘lga qo‘yilib, ekspertlarning malakasini oshirish maqsadida
yuborilishi ham ko‘zda tutilgan. Bundan tashqari, 2020-yildan boshlab
Respublika genom bazasini shakllantirish ishlari yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, bu orqali
shaxslarning nohaq ayblanishining oldini olish imkoniyati yaratilmoqda. Shu
bilan birga, murakkab masalalarni hal qilishda, shuningdek, bedarak yo‘qolgan
yoxud vafot etgan shaxslarga oid ma’lumotlarni aniqlashda imkoniyatlar
kengayadi.
“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”
xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)
135
Yana bir ahamiyatga molik masalaga to‘xtaladigan bo‘lsak, sud va huquq
sohasida raqamlashtirish siyosatini amalga oshirish imkoniyatiga ega malakali
kadrlarni shakllantirish masalasi ham mavjud bo‘lib, buning yechimi o‘laroq, yurist
kadrlar uchun Forensics Akademiyasi xalqaro ekspertlari tomonidan ishlab
chiqilgan maxsus www.lawandforensics.com sayti orqali raqamli sud ekspertlari,
huquqshunoslar, sudyalar, texnologlar, texnik ekspertlar, huquqni muhofaza
qiluvchi organlar, professorlarni birlashtirib, advokatlarga raqamli sud ekspertizasi
va texnik ekspertlarga qonun buzilishlariga oid darslar o‘tilishi aytib o‘tilgan.
Shu o‘rinda aytib o‘tish joizki, davlat xizmatlarini raqamlashtirish va
optimallashtirish siyosatini qo‘llab-quvvatlash bugungi zamon talabi bo‘lib
qolmoqda. Shu sababdan ko‘plab davlat o‘rtasida bu borada kelishuvlar,
hamkorliklar yo‘lga qo‘yilmoqda. Bu esa, o‘z navbatida, raqamlashtirishni
rivojlantirish jarayonida olib borilayotgan samarali ishlarni jadallashtirishda
muhim turtki bo‘lib xizmat qiladi. Albatta, raqamlashtirish siyosatida bugun va
ertaning asosiy mavzusi bo‘lib qoladi. Texnologiya davrida yashar ekanmiz,
faqat birgina texnologiyalar bilan to‘xtab qolmasdan, ularning yangi qirralarini
kashf etish va uni davlatning ijtimoiy, siyosiy hamda iqtisodiy sohalarning
ustuvor talabi bo‘lib qoladi. Bu esa, albatta, kelajak uchun ham texnologik
poydevor bo‘lib xizmat qiladi.
